پاسخ به عرفا

١- با توجّه به مرکب بودن عناصر وجودي انسان و مراتب وجود و ازآنجا که بستر رشد وکمال معرفتي انسانها در طول زمان و به تدريج صورت مي گيرد و عناصر نازل تر وجود او مزرعه و زمينه معرفت به مراتب برتر مي شوند،  لذا معرفت هاي حضوري در انسان هم به تنهايي تحقق پذير نيست و هم کافي نيست .

از آنجا که مراتب وجود به بي نهايت ذات احديت سر مي کشد،  بنابراين ميزان معرفت عرفاء به حقيقت هستي مرتبه اي است و از آنجا که در انتقال معرفت هاي حضوري خود به ما  از تعابير و تأويلات  استفاده مي نمايند، لذا در تعابير و تفاسير آنها اختلافاتي ملاحظه مي شود،  به همين دليل وجود انسان کامل که به عالي ترين درجات معرفت و يقين حضوري رسيده باشد در جهت تفسير وتبيين وحي و هدايت انسانها امري واجب و اجتناب ناپذير تلقي مي شود.

- جمع بندي کلي

١- ابزار شناخت و شيوه هاي آن و حاصل معرفتي آنها يگانه نيست ،  و بلکه همة ابزار و شيوه ها در طول يکديگر مي توانند انسان را از سطح هستي به عمق برتر آن و از ابعاد مادي وجود انسان به ابعاد عقلي و روحي او برسانند.

٢- بعد ( حيواني ) انسان بالفعل وُ بعد ( انساني )و فطري او بالقوه است و با اراده خود او بالفعل و محقق مي شود.

بنابراين انسان شدن ( ارادي و آزادانه ) مطرح است و نه انسان بودن جبري وحيواني ،  يعني انسان بالقوه ( نوع ) است و انسان بالفعل ( انواع ).