بخشی از مقاله
مقدمه
رنگ در زندگي انسان داراي مفهوم و اهميت ويژه اي بوده و جايگاه خاصي دارد. درواقع رنگ موهبتي الهي است تا با آن زندگي جالب تر و زيباتر شود. جهان بدون رنگ امكان پذير نيست و زندگي بدون رنگ دچار اختلال شده وخسارت مي بيند. كليه ارتباطات به كمك رنگ صورت مي گيرد.انتخاب رنگ و ترجيح آن به رنگي ديگر امري طبيعي است. رنگ معياري است براي شناخت شخصيت افراد. امروزه بيش از هر چيز اثرات رواني رنگ روي كودكان نوجوانان وجوانان مورد مطالعه قرار گرفته و جاذبه ودافعه آنها در پذيرش رنگ ها بررسي مي شود. كودكان به رنگ هاي زنده ( گرم ) و شاد توجه وعلاقه بيشتري نشان مي دهند. جوانان به رنگهاي شاد و ملايم تمايل داشته بتدريج و با افزايش سن معمولا رنگ هاي آبي و سبز را به رنگ هاي گرم ترجيح مي دهند. ولي افراد مسن تر بيشتر به رنگ هاي تيره علاقه نشان ميدهند. اين موضوع كما بيش در تمام نقاط دنيا وجود دارد. پس مي توان سن افراد را در ترجيحات رنگي موثر دانست.
بررسي ها نشان داده جنسيت يكي ديگر از عوامل موثر در انتخاب رنگ مي باشد. مثلا پسران بيشتر رنگ هاي آبي و سبز را انتخاب مي كنند در حاليكه دختران رنگ هاي زرد و قرمز را بر مي گزينند .از ديگر عوامل موثر در انتخاب و ترجيحات رنگ بايد فرهنگ و باورهاي سنتي - خصوصيات رواني - اجتماعي - شرايط اقتصادي - موقعيت جغرافيايي و شرايط آب و هوايي برشمرد .اعجاز رنگ ها وخواص درماني آن بر هيچ كس پوشيده نيست بسياري از بيماري هاي جسمي ورواني به كمك رنگ ها درمان مي شوند. مثلا افراد افسرده با پوشيدن لباس به رنگ هاي روشن احساس شادابي كرده به زندگي اميد پيدا مي كنند . افراد عصبي با تماشاي طبيعت سر سبز و جلوه هاي زيباي آن آرامش مي يابند.برخي رنگها اثرات قابل پيش بيني بر روي سيستم عصبي خودكار دارند . به طوريكه فشارخون - نبض و تعداد تنفس را تحت تاثير قرار مي دهند.
با توجه به مسايل شهرنشيني و زندگي ماشيني عصر جديد و دور شدن انسان از محيط طبيعي زندگي ، و فعاليت در فضاهاي بسته ، بيش از هر زمان ديگر تحت تاثير فشارهاي عصبي ، رواني و جسماني قرار گرفته است. يكي از راه هاي باز گرداندن آرامش و سازگاري، استفاده از رنگ هاي مناسب در پوشاك و لوازم زندگي و محيط فعاليت است. رفتارهاي اجتماعي نيز تحت تاثير رنگها قرار مي گيرند . روان شناسان مي گويند با كاربرد صحيح رنگ مي توان بسياري از نا هنجاري هاي رفتاري را اصلاح كرد. اين موضوع در بين قشرهاي مختلف اجتماع از جمله كارگران ، ورزشكاران، پزشكان ، دانش آموزان و غيره مورد بررسي قرار گرفته و تاييد شده است . استفاده از رنگ هاي مناسب در فضاهاي كاري و آموزشي مي تواند در كاهش ناسازگاري ها و پرخاشگري هاي دانش‌آموزان موثر واقع شود .
كاربرد رنگ در ايمني براي آگاه كردن از خطراتي كه ممكن است در كمين رانندگان، كارگران و... باشند، توسعه روز افزوني يافته است. در دنياي تجارت نيز رنگ عامل تعيين كننده اي در جلب مشتري وانتخاب كالا محسوب مي شود. رنگ ها در اعتقادات مذهبي نيز جايگاه خاصي دارند در دين مبين اسلام به استفاده از رنگ هاي روشن مانند سفيد و زرد و ... خصوصا در پوشش ، توصيه و تاكيد شده است. پيامبر گرامي اسلام (ص) وائمه اطهار (ع) از پوشيدن رنگ تيره و سياه اكراه داشتند وبه مسلمانان ديگر نيز در اين خصوص سفارش نموده اند.
به هر حال از نظر اسلام و عرف جامعه وفرهنگ بشري ، امروزه آثار رواني رنگ سياه بويژه در پوشاك ، مسام گرديده و بشر ، كاربرد اين رنگ را مخصوص سوگ و ماتم و فقدان عزيز از دست رفته دانسته و سياه را به عنوان سمبل عزا انتخاب نموده است . همه اين مطالب حاكي از آن است كه روحيه وفطرت انسان در انتخاب رنگ به طيف روشن گرايش وتمايل بيشتري داشته وبا آن سازگارتر است . با انتخاب درست و صحيح از رنگهاي روشن و شاد در پوشش دانش آموزان ومكانهاي آموزشي وفضاها و ابزار هاي كمك آموزشي مي توان در جهت پويايي، نشاط ، تحرك و ايجاد روحيه اميدواري ، خلاقيت ، افزايش بهره هوشي يادگيري ، شكوفايي رشد دانش آموزان و جوانان حركت كرد روان شناسان معتقدند بدترين رنگ ها، سياه، سرمه اي، قهوه اي و خاكستري است و رنگ قرمز اگر چه در گروه رنگ هاي شاد طبقه بندي مي شود اما چون محرك خشونت است كاربردآن در مدارس توصيه نمي شود
رنگ بي روح در و ديوارها در پس گذر سال ها و در هواي دودآلود منطقه، آن قدر فراموش شده اند كه فقط با تكيه بر شرطي شدن ذهنت و ته مانده رنگ ديوار مي تواني حدس بزني زير اين همه تيرگي و كثيفي و در پس يادگاري هاي ريز و درشت، روزگاري رنگ خنثي و بي اثر كرم بوده است. آيا هرگز از خودتان پرسيده ايد چرا دانش آموزان ما صبح ها به سختي از خواب برمي خيزند؟ بدون خوردن صبحانه با چهره هاي خواب آلود به مدرسه مي روند و در كلاس هاي اول صبح چرت مي زنند و در ساعات پاياني دهن دره هاي كسالت آور مي كنند؟ به عقيده روانشناسان جواب اكثر اين خستگي ها يك كلمه است، بي انگيزگي! و شايد از منشأهاي اصلي اين بي انگيزگي ها محيط پيرامون آنهاست، زيرا مدارس ما محيط هاي خشك و بي روحي هستند كه دانش آموزان فقط از روي اجبار و عادت و از سر ناچاري مجبور به تحمل آنها هستند.
«نكته مهم در آموزش مدارس ابتدا جذب دانش آموزان و ايجاد علاقه و انگيزه در آنهاست كه اين امر ناخودآگاه منجر به يادگيري بهتر مي شود، اما براي ايجاد چنين محيطي در ابتدا يكسري نمادها مانند رنگ آميزي لازم است. اين فاكتورها در مقاطع مختلف تحصيلي و حتي پايه هاي گوناگون متفاوت هستند، به طور مثال مدارس و كلاس هاي ابتدايي و راهنمايي بخصوص در سال هاي اول و دوم نياز بيشتري به تزئينات و جاذبه هاي ظاهري دارند تا جذب محيط شوند.» اينها را عاطفه فردوسي پور كارشناس ارشد روان شناسي تربيتي مي گويد: او معتقد است: «همانطور كه خلق و خوي (عواطف) افراد در انتخاب رنگ ها مؤثر است، رنگ هاي محيط نيز بر خلق و خوي افراد تأثير مي گذارد و اين مسئله در محيط آموزشي مانند مدرسه اهميت بيشتري پيدا مي كند، ما بايد بدانيم چه رنگ ها و عواملي باعث هوشياري و يادگيري بهتر در دانش آموزان مي شوند. به طور مثال، در مقطع ابتدايي رنگي بودن در و ديوارها و تصاوير روي آنها براي دانش آموزان جذاب است زيرا اين تصاوير انعكاس خيالات دانش آموزان هستند، اما در مقطع راهنمايي بخصوص پايه سوم بهتر است اين تصاوير را حذف كنيم و فقط رنگ آميزي شاد داشته باشيم. ديوارهاي كثيف و كلاس بي روح احساس خواب آلودگي و خمودگي صبح را در دانش آموزان تشديد مي كند و نتيجه آن كاهش يادگيري آنهاست.»
انتخاب رنگ ها برخلاف تصور اكثر ما كاري ساده نيست. زيرا از تركيب رنگ ها و هر رنگ به تنهايي در روان شناسي و يادگيري مي توان بهره خاصي گرفت. سيدنيا مدير دبيرستان دخترانه كوثر مي گويد: «زماني كه من مدير اين مدرسه شدم در و ديوارها استخواني بود وتاكنون به علت كمبود بودجه نتوانسته ام اين رنگ را تغيير دهم. البته هنوز نيازي هم به رنگ آميزي نداريم چون ديوارها تميز هستند اما در آينده قصد دارم هر كلاس را به يك درس اختصاص بدهم و در طرح كلاس درسكه بچه ها به صورت چرخشي در كلاس ها مي چرخند هر كلاس براساس نوع درس به يك شكل طراحي و رنگ آميزي خواهد شد.» او معتقد است: رنگ هاي صورتي و آبي ملايم القا كننده حس آرامش و شادابي هستند و براي رنگ كلاس مناسبند رنگ ليمويي هم رنگ فرح بخشي است كه در زمره رنگ هاي آينده مدرسه او قرار خواهد داشت.
جواد شفيعي (مدير دبيرستان پسرانه نواب) و محمد خسروي (مدير دبستان پسرانه امام سجاد) هر دو متفق القول رنگ هاي كرم و فيلي را بهترين رنگ براي كلاس ها اعلام مي كنند.جواد شفيعي علت اين انتخابش را انعكاس بهتر نور و فضاي بازتر كلاس عنوان مي كند و محمد خسروي مي گويد: «رنگ فيلي به دليل چرك تاب بودن كمتر كثيف مي شود. محمد خسروي معتقد است رنگ آبي براي كلاس ها مفيد نيست زيرا تشديد كننده حس سرماست.»اما روان شناسان نظر متفاوتي دارند. آنها معتقدند: بدترين رنگ ها، سياه، سرمه اي، قهوه اي و خاكستري است و رنگ قرمز اگر چه در گروه رنگ هاي شاد طبقه بندي مي شود اما چون محرك خشونت است كاربرد آن در مدارس توصيه نمي شود، رنگ كرم هم اگر چه يك رنگ خنثي و بي تأثير است اما مشكلي ايجاد نمي كند.
محمد پايدار كارشناس ارشد روان شناسي تربيتي دراين خصوص مي گويد: «در رنگ آميزي كلاس هاي مدارس بهتر است از تركيب رنگ هاي گرم و سرد بهره گرفت. به طور مثال تصوير يك ماهي رنگي در وسط آبي ديوار مي تواند حس خوبير را به دانش آموزان منتقل كند و يا نصب تابلوها و تصاوير كارتوني مورد علاقه بچه ها در دو طرف نيمكت ها براي دانش آموزان جذاب است.»او در ادامه خاطرنشان مي كند. «حتي در انتخاب تخته كلاس هم تخته سبز و يا وايت برد به مراتب از تخته سياه بهتر است. زيرا سياه در هر جايي نماينده اي است از غم و نفرت.» وقتي به سراغ مسئولان مدارس منطقه مي رويم خيلي از آنها رنگ هاي متداول كرم و خيلي را براي كلاس مي پسنديد و بسياري گويي تاكنون به رنگ كلاس ها توجه نداشته اند با سؤالات ما متعجب مي شوند و به دنبال جواب مي گردند. خيلي از اين مديرها استيجاري بودن مدارس را عامل عدم توجه به رنگ آميزي كلاس ها اعلام مي كنند و مي گويند در مدارس دولتي كه متعلق به آموزش و پرورش است بيشتر مي توان به اين مسائل پرداخت. يكي از مديرهاي باسابقه منطقه براي ما از حدود يكصد نكته اي كه در بحث يادگيري بايد به آن توجه كرد مي گويد، از نكاتي كه حاصل جمع آنها يادگيري خوب خواهد بود كه يكي از آن نكات رنگ آميزي متناسب با سن دانش آموزان است.
او مي گويد: «ما حدود بيست سال پيش اين نكات را در دوره اي كه روي استاندرد سازي مدارس بحث مي كرد فرا گرفتيم و بعد از گذراندن دوره بخش مهمي از آنها فراموش شدند.» هوشنگ قريب پناه معاون دبستان شهيد كاظمي ضمن تأثير رنگ كلاس ها بر يادگيري دانش آموزان يادآور مي شود رنگ و زيبايي كلاس حتي روي نظافت شخصي و انضباط دانش آموزان نيز اثر مي گذارد. دانش آموزان در حفظ و نگهداري يك كلاس تميز و زيبا كوشا هستند و حتي آشغال كمتري داخل كلاس مي ريزند و ديوارها را كمتر خراب و كثيف مي كنند.بحث رنگ مدارس نه تنها به رنگ كلاس ها بلكه به رنگ تمام محيط ها و تجهيزات مدرسه مربوط مي شود. رنگ نيمكت ها، وسايل و حتي سرويس هاي بهداشتي نكات قابل تأملي هستند كه در بسياري كشورهاي پيشرفته مورد توجه قرار مي گيرند اما در مدارس ما كاملاً رها شده اند.
پيام فروتن كارشناس طراح صحنه و عضو هيئت علمي دانشكده هنرهاي زيبا مي گويد: موزائيك هاي يكنواخت سفيد و گاه طوري رگه دار بيشترين كاربرد را در مدارس ما دارند در حالي كه با همان هزينه مي توان اين موزائيك ها را با كف پوش هاي شادي مانند: آبي، ليمويي و .... كه با روحيه بچه ها سازگارتر هستند انتخاب كرد. براي اين كارها فقط بايد كمي ذوق و ابتكار به خرج داد، علاوه بر آموزش و پرورش مديرهاي مدارس هم مي تواند پيشقدم شوند، كافي است وقت كمي بگذارند و با طراح دكوراسيون صحبت كنند. به طور مثال با كمترين هزينه ها مي توان در مقطع ابتدايي رنگ كردن يك ديوار را به دانش آموزان واگذار كرد و يا از رنگ صورتي و گل بهي براي نيمكت هاي دبستان دخترانه استفاده
