تحقیق در مورد ارزن

بخشی از مقاله

ارزن

مقدمه
واژه ارزن در مورد محصولات مختلف علفي به كار مي رود كه بذرهاي آن براي مصرف انسان يا تغذيه حيوانات اهلي برداشت مي شود . سورگوم را در بسياري از قسمت هاي آفريقا و آسيا ، ارزن قلمداد مي كنند و ذرت جارويي تحت عنوان ارزن جارويي در استراليا شناخته مي شود . در مقايسه با ديگر غلات دانه ريز ، ارزن به طور معمول مناسب خاك هايي با حاصل خيزي كمتر بوده و در شرايط نامناسب مانند گرماي شديد و بارندگي كم ، رشد مي كند . و به فصل رشد كوتاه تري نياز دارد . در بين غلات ، ارزن بيشترين كارآيي مصرف آب را داراست ( جدول 1) .

اگر چه ، عملكرد ارزن در خاك هاي حاصل خيز كمتر از عملكرد ذرت و حتي سورگوم است ، ولي در خاك هاي شني با محدوديت آب ، نسبت به ذرت و سورگوم برتري دارد ، بنابراين براي تهيه غذا و علوفه در شرايط حاد قابليت بالايي دارد . اگر به طور مناسبي مديريت شوند علوفه اي با عملكرد بالا و كيفيت خوب توليد مي كند و از نظر عناصر غذايي موجود در دانه غني است . براي نمونه ارزن مرواريدي ميزان پروتئين و لايسين بالاتري نسبت به ذرت دارد .

ارزن ها در ايران محصول اصلي به شمار نمي آيند ولي در بسياري از قسمت هاي آسيا ، آفريقا ، چين و ايالات شوروي سابق از محصولات اصلي و مهم هستند .
ارزن براي تهيه علوفه و دانه كشت و كار مي شوند و هنگامي كه هدف از كشت ، توليد دانه باشد جزء غلات به شمار مي آيند . در برخي كشورها از جمله ايران به دليل اهميت زياد گندم ، جو و برنج ، از اهمي چنداني به عنوان غله برخوردار نيست و به دليل محدوديت هاي منابع آبي ، وضعيت جوي ، ارزن ها مي توانند به عنوان استفاده در تناوب هاي زراعي ، محصولات علوفه اي ، محصولات پوششي اهميت ويژه اي پيدا كنند . رايج ترين ارزن هاي مورد كشت در ايران عبارتند از : رقم هاي دم روباهي ، ارزن معمولي و رقم هاي ارزن مرواريدي .

طبقه بندي ارزن
از لحاظ طبقه بندي گياه شناسي ، پنج جنس Echinoghola , Setaria , Panicum , Pennisetum , Paspalum از خانواده Paniceae مي باشند ، جنس Eleusine از خانواده Cglorideae بوده و جنس Eragrostis از خانواده Festuceae مي باشد .
مهم ترين گونه هاي مورد كشت ارزن عبارتند از : ارزن دم روباهي ( Setaria italica ) ، ارزن مرواريدي ( Pennissetum glaucum ) ، ارزن پروسويا ارزن معمولي ( Panicum miliaceum ) ، ارزن ژاپني ( Echinocholacrusgalli ) ، ارزن انگشتي ( Eleusine coracana ) ، ارزن نوك قهوه اي ( Panicum ramosun ) ، ارزن كودا ( Paspalum scrobiculatum ) و ارزن تف ( Eragrostis teff ) كه در زير به تفكيك آمده است .

1- ارزن دم روباهي ، ايتاليايي و يا آلماني
اررزن دم روباهي ( شكل 1) يكي از قديمي ترين محصولات زراعي است . اين محصول نياز به آب و هواي گرم دارد و در ماه هاي گرم تابستان با سرعت به مرحله رسيدگي مي رسد . به طور معمول در نواحي نيمه خشك كشت مي شود و نياز آبي كمي دارد ، اما به دليل سيستم ريشه اي كم عمق شرايط شديد خشكي را به خوبي تحمل نمي كند .
گياه زراعي ميانگين نسبت تعرق كارآيي مصرف آب 3- kgm
ارزن ( 8 رقم ) 280 64/3
سورگوم ( 9 رقم ) 305 46/3
ذرت ( 15 رقم گرده افشان آزاد ) 349 88/2
( 8 هيبريد سينگل كراس ) 350 87/2
جو ( 4 رقم ) 517 93/1
گندم ايمر 517 93/1
دوروم ( 6 رقم ) 520 93/1
گندم معمولي ( 16 رقم ) 557 81/1
يولاف ( 4 رقم ) 583 72/1
چاودار ( 1 رقم ) 634 58/1
برنج ( 1 رقم ) 682 47/1

ويژگي قابل توجه زراعت ارزن دوره رشد كوتاه آن است ، به طوري كه ارزن هاي علوفه اي در 70 – 65 روز به مرحله رسيدگي و ارقام دانه اي در 90 – 75 روز به مرحله رسيدگي نائل مي شوند ، ارزن دم روباهي را مي توان هنگامي كه بيشتر محصولات زراعي ديگر تاريخ كاشت آن ها گذشته باشد ، كشت كرد .
ارزن دم روباهي ، گياهي است يك ساله علفي با ساقه هاي نازك ، راست و پرشاخ و برگ كه ارتفاع آن ها 150 – 30 سانتي متر است . بذرها در شبه خوشه هايي به نام پانيكول فشرده ايجاد مي شوند كه شبيه به دم روباه با رنگ هاي مختلف است . لذرهاي محدبي شكل و كوچك به وسيله پوششهاي رنگي احاطه شده اند كه رنگ آن بستگي به رقم دارد .

تنها در ايالات متحده 10 رقم يا بيشتر ارزن دم روباهي مورد كشت و كار قرار مي گيرد . ارزن دم روباهي بيشتر به عنوان علوفه خشك و خوراك دام مورد استفاده قرار مي گيرد . اگر چه محصول هاي علوفه ايديگر از نظر كيفي برتر هستند ، اما ارزن دم روباهي نيز براي تغذيه گاو و گوسفند ، علوفه بسيار مناسبي فراهم مي آورد . ارزن دم روباهي به عنوان محصولي براي توليد غله و دانه مرغي نيز استفاده مي شود . برخي از بيماري ها ، مانند سفيدك ، بلايت باكتريايي و لكه هاي برگي بر روي ارزن دم روباهي تاثير مي گذارند . سياهك هندي ( سياهك ناقص ) نيز در برخي موارد مسئله ساز است كه مي توان آن را بهوسيله ضدعفوني بذرها به هنگام كاشت كنترل كرد .

2- ارزن مرواريدي ، دم گربه اي ، بوريا ، شمعي و يا پني سيلاريا
ارزن مرواريدي (شكل 2 ) به طور معمول به عنوان محصول مرتعي موقت تابستانه در برخي مناطق به عنوان محصول خوراكي انسان مورد استفاده قرار مي گيرد . ارزن مرواريدي گياهي است بلند ، راست ، علفي ، خوشه اي يك ساله كه بين 50/4 – 80/1 متر ارتفاع دارد . گياهي است كه سازگاري خوبي در خاك هاي شني با حاصلخيزي كم و مناطق كم باران دارد . ساقه هاي آن توپر بوده و برگ هاي طويل و نوك تيز با حاشيه هاي مضرس ريز دارد . پنچه هاي گياه مستقل

است وتوليد گل آذين به طول 35 سانتي متر و عرض 5/2 سانتي متر يا كمتر مي نمايد كه از لحاظ گياه شناسي پانيكول ، سنبله مانند و متراكم است . پانيكول رسيده به رنگ قهوه اي بوده و سنبلچه ها به صورت جفتي به هم متصل شده و به وسيله كرك هاي زبر احاطه شده اند ، هر سنبلچه در واقع يك سنبله ثانويه است كه شامل دو گلچه مي باشد كه به طور معمول يكي از آن ها بنيه بهتري دارد . گلچه بالايي بارور و شامل سه بساك و يك مادگي با خامه دو شاخه پرمانند

است كه در بين لما و پالئا محصور شده اند . ارزن هاي مرواريدي به طور معمول دگر گرده افشان هستند و داراي رقم ها و هيبريدهاي متعددي هستند . موارد استفاده ارزن مرواريدي شامل تهيه علوفه خشك ، مرتع ، سيلو كردن ، توليد بذر و تغذيه انساني است . مشكلات بيماري ارزن مرواريدي بسيار كم بوده و يا وجود ندارد .

3- ارزن پروسو ، جاروئي ، خوكي ، هرشي يا معمولي
ارزن پروسو ( شكل 3 ) براي توليد دانه جهت تغذيه انسان كشت مي شود و در نواحي كه كشت غلات دانه ريز به صورت بهاره موفقيت آميز است ، سازگاري دارد . فصل رشد آن كوتاه بوده ( 75-60 روز ) و به طور معمول به عنوان محصولي دركاشت و تابستانه با فصل رشد كوتاه كه امكان كشت محصول ديگري نباشد ، كشت مي گردد .
آب و هواي به نسبت گرم براي رشد خوب محصول مناسب است . ارزن پروسو در بين محصول هاي غله اي كمترين نياز آبي را دارد ولي به علت سيستم ريشه اي كم عمق در اثر خشكي آسيب مي بيند . اين محصول در خاك هاي شني رشد خوبي ندارد .
گل آذين ارزن پروسو ، شامل يك پانيكول بزرگ بازشده با يك محور چوبي و خشن به ارتفاع 120-30 سانتي متر است . ساقه هاي آن راست و بزرگ بوده وبرگ هاي پوشيده از كرك دارد . بذرها به وسيله يك پوشينه يا زائده دروني احاطه شده و اندازه آن ها بزرگ تر از اندازه بذرهاي دم روباهي است . رنگ پوشينه ها از سفيد تا سياه متغير است ( قرمز ، قهوه اي و خاكستري ) .

بيشتر بذرها به وسيله خود باروري تلقيح مي يابند ولي برخي ديگر دگرباروري دارند . رقم هاي ارزن پروسو براساس شكل پانيكول به سه گروه تقسيم مي شوند :
1- افشان
2- آزاد و يك طرفه
3- فشرده و راست

ارزن پروسو را مي توان به دنبال اكثر محصول ها كشت كرد ، اين ارزن به طور كلي گياهي است ديركاشت و تابستانه به طول فصل رشد كوتاه ، كه محصول قابل توجهي توليد مي كند . بيماري ها در ارزن پروسو رايج نيستند ، اما برخي بيماري ها به ويژه لكه نواري باكتريايي و سياهك خوشه ايجاد خسارت مي كنند . اين بيماري ها در هنگام تشكيل دانه ايجاد مي شوند ، بنابراين ، ضدعفوني بذرها قبل از كاشت لازم است .
جدول(2) تاريخ كشت ، ميزان بذر و شرايط خاك در زراعت ارزن

نوع ارزن تاريخ كشت ميزان بذر شرايط خاك طول فصل
رشد
( كيلو گرم / هكتار ) ( براي توليد دانه ) روز

ارزن پروسو اواسط ارديبهشت-اوايل مرداد 22-11 تقريبا هر نوع خاك 75-60
ارزن دم روباهي اواخر ارديبهشت-اوايل شهريور 11-5/5 كليه خاك ها 90-75
( براي توليد دانه 5/2 )

ارزن مرواريدي اواسط فروردين-اوايل مرداد 8-5/2 تقريبا هر نوع خاك 70-60
ارزن ژاپني اواسط فروردين-اوايل مرداد 13-11 خاك هاي متوسط تا سنگين 60-45

ارزن انگشتي اواسط فروردين-اوايل تير 9-5 تقريبا هر نوع خاك 120-90
ارزن نوك قهوه اي اواسط ارديبهشت-اوايل مرداد 12-5/5 تقريبا هر نوع خاك 60-45
4- ارزن ژاپني ، طويله اي ، برنج ارزني و يا سوروف

ارزن ژاپني ( شكل 4 ) به طور معمول به عنوان يك گراس علوفه اي كشت مي شود . اين گياه شبيه بارنيارد گراس مي باشد كه به عنوان يك علف هرز شناخته شده و شايد از آن منشاء گرفته شده باشد . ارزن ژاپني به طور معمول در آخر فصل به عنوان علوفه سبز و در شرايط آب و هوايي گرم مرطوب يا نيمه مرطوب كشت مي شود . اين گياه سريع ترين رشد را در بين تمام ارزن ها ، تحت شرايطآب و هوايي مناسب مي تواند داشته باشد ، و در مدت 45 روز پس از كاشت به مرحله رسيدگي دانه مي رسد . ارزن ژاپني گياهي است علفي ، سك ساله باارتفاع 120-60 سانتي متر ، راست و با گل آذين پانيكول كه شامل 15-5 شاخه

بي دم و راست است . سنبلچه ها به رنگ قهوه اي تا ارغواني بوده و در يك طرف هر شاخه به وجود مي آيند . طول بذر كمي بيشتر از عرض بوده و بزرگ تر از بذر بارنيارد گراس است . ارزن ژاپني در خاك هاي مناسب رشد بسيار خوبي ندارد ، ولي در برابر چندين گونه از سياهك خوشه ، آسيب پذير است . از گونه

هاي ديگر وابسته به ارزن ژاپني مي توان از برنج جنگلي ( E . colonum ) نام برد كه به عنوان يك علف هرز شناخته مي شود . بوته هاي ارزن ژاپني از زمان رسيدگي براي تهيه علوفه خشك به علت داشتن ساقه هاي ضخيم مشكلاتي ايجاد مي كنند . بنابراين براي تهيه علوفه خشك مناسب بايد قبل از خوشه رفتن برداشت شوند .

5- ارزن انگشتي ، راگي ، ناگلي ، پارمرغي ، كوراكونا و يا آفريقايي
به طور معمول ارزن انگشتي در مناطقي كه برنج كاشت مي گردد به عنوان محصول غذايي كاسته مي شود . برخلاف ديگر ارزن ها كه در شرايط خشك و نيمه خشك رشد مي كنند ، آب وهواي مرطوب براي رشد ارزن ايده آل بوده و تقريبا در هر نوع خاكي رشد خوبي مي كند . در مناطقي كه بارندگي سنگين دارند خوب به عمل نمي آيد ، البته شرايط نمناك را ترجيح مي دهد . اين ارزن يك ساله به طور معمول 120-90 سانتي متر رشد مي كند و پنچه هاي آزاد دارد . قارچ هلمينتوسپوريوم مي تواند سبب ايجاد لكه هاي برگي ، بلايت خوشه و بيماري بوته ميري در ارزن انگشتي شود ، زنگ سياه دانه نيز گزارش شده است .

6- ارزن نوك قهوه اي
براي تهيه علوفه خشك و چراي دام كشت مي شود . اين محصول براي تغذيه پرندگان منبع غذايي بسيار مقوي را فراهم مي سازد . رشد سالانه آن سريع است و 120-60 سانتي متر ارتفاع با يك پانيكول باز به طول 5 سانتي متر ايجاد مي كند . عملكرد علوفه خشك مناسب تر است . بذرهاي ارزن نوك قهوه اي به راحتي از گل آذين جدا مي شود ، انتشار بي رويه بذرهاي آن در طبيعت ، آن را به صورت يك علف هرز در برخي از مناطق درآورده است .

7- ارزن كودا يا ارزن جويباري
اين نوع ارزن ها شبيه به گياهان علوفه اي معيني از جنس Paspalum هستند و با دالاس گراس ، واسي گراس و باهيا گراس قرابت دارند و از ابتدا براي تهيه علوفه كشت مي شوند .

8- ارزن تف و ارزن هومري
ارزن تف براي تغذيه در بسياري از كشورها كشت مي شود . مقدار آهني اين ارزن حدود دو برابر غلات دانه ريز ديگر و محتواي كلسيم آن نيز حدود 20 برابر ديگر غلات است . اين دو عنصر غذايي ، ارزش غذايي بسيار مناسبي را براي اين ارزن نسبت به ديگر ارزن ها فراهم آورده است .

ج) عمليات زراعي
كاشت ارزن به طور معمول مشابه كاشت ديگر غلات دانه ريز است و در فاصله رديف هاي 20-15 سانتي متر كاشته مي شوند . فاصله هاي رديف بيشتر سبب رقابت علف هاي هرز مي شود . آماده كردن بستر كاشت بايد مانند عمليات تهيه خاك براي غلات دانه ريز يا سورگوم باشد ، يا بستر كاشت به نسبت نرم و تخت براي كشت مناسب است . خاك قبل از كشت بايد بدون علف هرز باشد ، ارزن ها بايد طوري كشت شوند كه قبل از شروع يخبندان سيكل زندگيشان را طي كنند كه حدود 70-65 روز مي باشد در غير اينصورت با شروع يخبندان عملكرد كاهش خواهد يافت . در جدول خلاصه اي از عمليات به زراعي ارزن ها آورده شده است .

ارزن ها در خاك مرطوب و سرد جوانه نمي زنند بنابراين لازم است در چنين شرايطي زمان كاشت را تاگرم شدن مناسب خاك به تاخير انداخت . ماشين بذر كار را نيز بايد طوري تنظيم كرد كه عمق كاشت بيشتر از 5/1-5/2 سانتي متر نشود . به طور معمول اگر هدف توليد دانه باشد ، ميزان بذر مصرفي به نصف كاهش يافته و بايد به صورت رديفي كشت گردد تا اجازه عمليات زراعي را به كشاورز بدهد . در صورتي كه هدف توليد علوفه خشك باشد ، ميزان بذر بيشتري پيشنهاد مي شود . برداشت بذر ارزن به طور معمول به وسيله ماشين نوار ساز 1 و زماني كه بذر هاي نيمه بالايي خوشه در مرحله رسيدگي باشند ، انجام مي گيرد . اين عمل از تلفات ريزش و ورس محصول جلوگيري مي كند .

ميانگين پروتئين دانه ارزن دم روباهي و پروسو بين 11 تا 12 درصد است . براي تهيه علوفه خشك ، برداشت را در ابتداي خوشه دهي انجام مي دهند ، به ويژه اگر براي تعليف اسب باشد . ارزن به مقدار زياد ، براي اسب مي تواند خطرناك باشر زيرا گلوكوزيدي به نام Setaarian كه فعاليت پيشاب آوري را زياد مي كند ، در آن وجود دارد . برداشت در ابتداي خوشه دهي اين خطر را كمتر مي كند . براي تغذيه گاو و گوسفند زمان برداشت را مي توان در ابتداي مرحله شيري در نظر گرفت . برداشت در مراحل بعدي هر چند داراي عملكرد بيشتري مي باشد ، ولي باعث كاهش كيفيت علوفه مي شود .

د) عمليات كوددهي
به طور كلي ارزن ها در خاك هاي غيرحاصل خيز كشت مي شوند . تمامي ارزن ها به نيتروژن و فسفر پاسخ مثبت مي دهند . دامنه كاربرد كودها در ارزن ها وسيع است . به طور كلي 110-45 كيلوگرم نيتروژن و 65-33 كيلوگرم در هكتار فسفر براي توليد علوفه خشك و يا دانه كفايت مي كند ، اما در بيشتر محصول هاي علوفه اي براي بالا بردن توليد و ميزان علوفه ، بايد حاصل خيزي بيشتري داشته باشد . براي تعيين مقدار مصرف كود ازت مورد نياز ، عواملي را بايد در نظر

گرفت مانند علوفه مورد نياز و تعداد حيوانات چرا كننده ، به طوري كه براي توليد علوفه زياد و چراي سنگين بايستي مقدار كود نيتروژن را دو برابر مقدار مورد نياز براي توليد علوفه خشك يا بذر در نظر گرفت . كود فسفر مورد نياز نيز بيشتر از مقدار لازم براي توليد بذر يا علوفه خشك است . با آزمايش خاك ، مي توان مقدار مورد نياز كود نيتروژن و فسفر و هر نوع عنصر غذايي كه ممكن است توليد را محدود سازد ، معين كرد . اين عناصر غذايي عبارتند از : پتاسيم ، سولفور ، كلسيم ، منيزيم ، آهن ، مس ، بر ، منگنز ، مس ، موليبدن و كلر ، يك يا بيشتر اين عناصر غذايي ممكن است به وسيله كم كردن حاصل خيزي خاك در توليد محصول ايجاد محدوديت كنند .