بخشی از مقاله
خوزستان
مقدمه
استان خوزستان با مساحتي بالغ بر 67 هزار و 282 کيلومتر مربع در جنوب غربي ايران قرار دارد که از شمال به استان لرستان، از شمال شرق به استان اصفهان، از شمال غرب به استان ايلام، از شرق و جنوب شرقي به استانهاي چهارمحال و بختياري و کهگيلويه وبويراحمد، از جنوب به خليج فارس و از غرب به کشور عراق محدود مي شود. جمعيت کنوني استان چهار ميليون و 234 هزار نفر برآورد شده که 33 درصد آن را روستائيان تشکيل م دهند. همچنين از مجموع جمعيت استان ، 92/50 درصد را مردان و 8/49 درصد آنرا زنان تشکيل داده اند.
آب وهواي استان خوزستان در مناطق کوهستاني و مرتفع با تابستانهاي معتدل و زمستانهاي سرد، در نواحي کوهپايه اي داراي آب و هواي نيمه بياباني و در نواحي پست و جلگه اي هرچه به سمت جنوب و جنوب شرقي بياباني وجود دارد. زمستانهاي اين استان بويژه در نواحي جنوب و جنوب شرقي استان عمدتا کوتاه و معتدل و تابستانهاي آن طولاني و گرم است به طوري که حداکثر مطلق درجه حرارت در شهرهاي اهواز، آبادان و دزفول در تابستان به ترتيب 50 و 41 و 50 درجه مي رسد معمولا در تيرماه به بالاترين حد خود و در بهمن ماه به پائين ترين ميزان خود در طول سال مي رسد و در اين ناحيه تعداد روزهاي يخبندان بسيار اندک است. وجود تالاب هورالعظيم، باتلاقها، نيزارها وسواحل زيباي خليج فارس در جنوب و کوههاي بلند و برفگير در تمامي نقاط شمالي استان و جلگه بسيار پست و گرم شرق خوزستان، دورنما و چشم اندازها و اقليمهاي متفاوتي بويژه در فصل بهار در چهارسوي استان فراهم آورده
است. دسترسي به آبهاي آزاد در طول سواحل جنوبي و داشتن رودخانه هاي متعدد و پر آب که از هزاره هاي پيش از ميلاد زيستگاه اقوام کهن ايراني و مهد تمدن و کشت و کار و آبياري بوده، از زيرساختهاي اصلي اکوتوريسم خوزستان محسوب مي شود. همچنين وجود درياچه پشت سدهاي استان ازجمله دز که به عنوان ششمين سد مرتفع جهان شناخته شده، کارون 3، کرخه و سدهاي شهيد عباس پور و خليل خان (چهل بري) امکانات فراواني براي بهره برداري هاي گردشگري در اين استان فراهم آورده است. در خوزستان به علت
ارتفاع پايين بخشهايي از اين استان، در قسمتي از کرانه ها توسط دريا و در ساير نقاط به واسطه جريان رودخانه ها، باتلاقهاي وسيعي به وجود آمده که به واسطه آب دائمي و زياد به اسم "هور" معروفند و هورالعظيم، هور مزرعه و هور دورق از اين جمله هستند. خوزستان با وجود آب و هواي گرم آن، اما بستر رودخانه هاي مهمي چون کارون و اروند با قابليت
کشتيراني در آنها و رودهاي ديگري مانند زهره، جراحي، مارون، خور، نهرگاهي، بهره، شاوور، مرغاب، آب سوسن، آب شلا، ابوالعباس، اعلا، دره حراز(دمهلي)، بولاواس، صيدون، ليراب و رامهرمز است. همچنين وجود چشمه هاي آب گرم و معدني عين خوش، دهلران، گراب، سيزنگر، گلگير، در استان زمينه ديگري براي اکوتوريسم فراهم آورده که هريک از آنها استفاده هاي درماني متفاوتي دارند، هرچند تاکنون بهره برداري گسترده اي از اين چشمه ها صورت نگرفته است. هم اکنون قوميتهاي مختلفي از جمله عرب، بختياري و لر در اين استان به سر مي برند، در قسمت شمال و شمال شرق استان بيشتر مردمان لر ساکنند، همچنين طوايف بزرگ بختياري نيز دراين نواحي سکونت دارند.
در قسمت جنوبي استان مردمان عرب نژاد سکونت دارند که با توجه به شواهد تاريخي، احتمالا اولين طوايف عرب در قرنهاي اول، دوم و سوم ميلادي و در عهد اشکانيان به خوزستان مهاجرت کرده اند.
تاريخ اين مرز و بوم همواره شاهد ائتلاف مکرر ميان عشاير بختياري و عرب خوزستان در برابر فتنه هاي گوناگون دشمنان بوده است. مردم عرب خوزستان، حتي آنها که زمان زيادي از ورودشان به خاک خوزستان نمي گذرد، امتحان خود را در "ايراني بودن" خود بخوبي پس داده اند، آنها جزئي از هويت ملي اين سرزمين پاکند. استان خوزستان با داشتن آثار و بناهاي تاريخي به جاي مانده از تمدنهاي پيشين که در طول تاريخ حيات خود به طور مستمر ومداوم بر اين سرزمين حکومت کرده اند، از جاذبه هاي توريستي قابل ملاحظه اي برخوردار است. در کمتر سرزميني ميتوان تمدنهايي تا اين حد متعالي و پيوسته را مشابه استان خوزستان پيدا کرد، تمدن و آثار به جاي مانده از حکومت عيلاميان در شوش، هفت تپه، چغازنبيل، ايذه و
بهبهان، هخامنشيان درشوش، اشکانيان در مسجد سليمان، ساسانيان در شوشتر، دزفول، بهبهان و رامهرمز و بالاخره تمدن دوره اسلامي در اکثر نقاط اين استان، همگي گوياي تاريخ ارزنده و پربار اين سرزمين و جزو ميراثهاي گرانقدر فرهنگي کشور محسوب مي گردد. علاوه بر آثار تاريخي مشهور و اماکن مذهبي مانند زيارتگاهها و بقعه هاي متبرکه، چشم اندازهاي طبيعي استان بويژه در مناطق کوهستاني از جاذبه خاصي برخوردار است. شايد براي کساني که با جغرافياي استان آشنايي کامل ندارند ونام خوزستان براي آنان تنها تداعي کننده منظره اي از سرزميني گرم و تفتيده با مردماني با چهره هاي آفتاب سوخته است، دعوت به ديدن کوههاي با قله هاي پوشيده از برف ايذه، دامنه هاي سرسبز اطراف اين شهر، نرگس
زارهاي وسيع بهبهان ودشتهاي لاله هاي واژگون رنگارنگ لالي و مسجدسليمان، غريب بنمايد اما واقعيت اين است که اينها تنها گوشه کوچکي از زيبايي هاي استان خوزستان است. کارون پرپيچ و تاب که چون رقصنده اي خوش ادا بر پهنه دشت وسيع خوزستان مي خرامد، جلوه اي منحصر به فرد در طبيعت اين استان دارد و در جاي جاي آن مي توان از طنازي اين يار ديرين دشت خوزستان و شاخه هايش با نامهاي مختلف حظ برد. اما ساحل کارون در اهواز و شاخه هاي انتهايي آن اروند و بمهنشير در آبادان و خرمشهر چيز ديگري است، قايقرانان با قايقهاي کوچک و ناخدايان با لنجهاي چوبي نه چندان بزرگشان در اروند آماده اند تا مهمانان را در سفرشان به استان تا آخرين کرانه هاي اروند به مهماني پيوندگاه اين رود بزرگ با خليج هميشگي فارس ببرند، جايي که يادآور دلاوريها و پايمرديهاي رزمندگان در دفاع از عروس شهرهاي ايران يعني خرمشهر و آبادان است.
سدهاي استان
**********
غير از کارون، ديگر رودخانه هاي جاري در استان ازجمله رود کرخه به عنوان طولاني ترين رود خوزستان، دز، مارون، هنديجان (زهره) و شاوور جاذبه هاي خاص خود را دارند که سدهاي احداث شده در مسير آنها چشم انداز زيبايي به وجود آورده و مامن مسافران و ميهمانان بويژه در ايام نوروز است تا ساعاتي از اوقات خود را در کنار آنها با آرامش سپري کنند.
سد کارون 3 با مخزني معادل سه ميليارد مترمکعب و نيروگاه 2000 مگاواتي آن علاوه بر تنظيم يک ميليارد مترمکعب آب براي مصارف کشاورزي، با تنظيم 5/7 ميليارد مترمکعب آب، سالانه توان توليد چهار ميليارد کيلووات ساعت برق را دارد و ديدار از اين سد عظيم خاطره اي فراموش نشدني براي مهمانان نوروزي را بر جاي خواهد گذاشت.
بزرگترين پل قوسي کشور بر روي درياچه سد کارون 3 در خوزستان چشم اندازي بسيار زيبا دارد و بنا به گفته مسوولان اين سد، براي رفاه حال گردشگران و مسافران، توقفگاهي به ظرفيت 100 خودرو در اين محل در نظر گرفته شده تا آنها از چشم اندازهاي زيبا وطبيعي آن براحتي بهره ببرند. طول اين پل 336 و دهانه آن 264متر است.
سد دز با ارتفاع 203 متري در شمال خوزستان روي رودخانه دز احداث شده و اکنون حدود 3/4 ميليارد مترمکعب آب در درياچه اي به وسعت 63 کيلومتر مربع در پشت اين سد ذخيره شده و به کمک توربينهاي اين سد سالانه 2/2 ميليارد کيلووات برق توليد ميشود.
سد شهيد عباسپور(کارون) در شمال شرقي مسجدسليمان نيز که سال 1355 ساخته شده، مخزني به گنجايش 2/9 ميليارد مترمکعب را داراست و براي آبياري نزديک به 41 هزار هکتار زمين کشاورزي در نظر گرفته شده است. اين سد نيز محل مناسبي براي گذراندن يک روز مفرح است. سد کرخه که به عنوان بزرگترين سد خاکي خاورميانه، روي رود کرخه احداث شده به همراه سد گتوند عليا، گدارلندر بر روي رودخانه کارون از ديگر سدهاي ديدني استان هستند. سدهاي بزرگي چون دز، عباسپور، کرخه، مارون و مسجد سليمان همه ساله در ايام نوروزي پذيراي ميهمانان نوروزي و هموطنان هستند.
عشاير در خوزستان
**************
ديدار از زندگي عشاير کوچ نشيني که در شش ماهه دوم سال در استان خوزستان اقامت دارند، تصويري هفت رنگ از چادرهاي سفيد که مرداني در آن اتراق کرده اند و زناني زيبا که دامنهاي پرچين و رنگارنگشان دل بيننده را به مهماني رنگها مي برد نيز مطمئنا علاقه مندان خاص خود را دارد.
در اين تصوير الوان، طبيعت سرسبز، گوسفندان ايل و بزغاله هاي زيباي نورسيده آنها را در دامن خود مي پرورد و نواي زنگوله هاي اين موجودات به همراهي صداي خلخال پاهاي زنان عشاير سمفوني کوچ ايل را با هم مي نوازند.
تالابهاي خوزستان
*************
تالابهاي زيبا و وسيع مانند تالاب هورالعظيم در دشت آزادگان و تالاب بين المللي شادگان، پارکهاي جنگلي دزفول، شوشتر، مسجدسليمان، نرگس زارهاي طبيعي بهبهان و منطقه جنگلي دب حردان از ديگر جاذبه هاي طبيعي خوزستان به شمار مي روند. تالاب بين المللي شادگان در جنوب خوزستان با وسعتي برابر با 400 هزار هکتار متشکل از عرصه هاي آب شيرين ، شور و لب شور است که شهرستان شادگان و روستاها و نخيلات آن را چون نگيني در بر گرفته است .
از اين مقدار مساحت تالاب ، پهنه اي حدود 327 هزار هکتار آن به لحاظ داشتن طبيعت بهتر و تنوع زيستي قابل توجه طبق مصوبه شوراي عالي حفاظت محيط زيست در سال 1351 به نام پناهگاه حيات وحش شادگان جزو مناطق چهارگانه سازمان حفاظت محيط زيست به ثبت رسيد. تالاب شادگان از تالابهاي نادر و مهم کشور است که به رغم فصلي بودن بخش آب شيرين آن ، آب شور تالاب به دليل متصل بودن به خورها و خليج فارس ، دايمي و پرآب است . بنابر اين اکوسيستم و گياهان و جانوران و بطور کلي تنوع زيستي در دو محيط را مي توان در آن ملاحظه کرد. در اين تالاب پوشش گياهي زيبايي از "چولان " (گبن )، "بردي "، "ني " و علف شور دارد و بيش از 150 گونه پرندگان شاخص و حمايت شده نظير "اردک مرمري "، "تنجه "، "گيلانشاه خالدار"، "فلامينگو"، "اردک سرسفيد"، "ليکوتالابي " و نيز ماهياني نظير "شيربت "، "بني "، "کپور"، "بياح "، "شانک " در آن به وفور يافت مي شوند و همچنين لاک پشت فراتي (لاک نرم ) نيز از جمله گونه هاي جانوري زيباي موجود دراين تالاب است .
طبق آمار رسمي 260 گونه پرنده از جمله 175 گونه پرنده مهاجر در فصول مختلف دراين تالاب زندگي مي کنند و همه ساله درفصل مهاجرت ، پرندگان گوناگوني از سيبري و ديگر نقاط سردسير براي زمستان گذراني و زاد و ولد در اين تالاب فرود مي آيند که تجمع آنها در نقاط مختلف تالاب و حتي آبگيرهاي کنار جاده اصلي مناظر بديعي در کنار آب پديد مي آورد.
اين پرندگان مانند مرغابي ، غاز و درنا به دليل سرماي شديد مناطق شمالي ، تالابها و زيستگاههاي خوزستان را براي گذراندن فصل زمستان انتخاب مي کنند. اردک ها، شکاريها، حواصيل ها، کاکايي ها، باکلان ، فلامينگو، کشيم و کنار آبچر از انواع پرندگان اين تالاب است .
پرندگان مهاجر به تالاب دو گونه اند: پرندگان مهاجر تابستانه که معمولا مهاجرتي شرقي غربي دارند و به منظور زاد و ولد وارد خوزستان مي شوند مانند انواع کوکر (باقرقره ) و کبوتر و در ديگر مهاجران زمستانه که مهاجرت شمالي ـ جنوبي دارند.
روستاييان بومي حاشيه اين تالاب مردمي خونگرم و صميمي هستند که اکثرا به زبان عربي سخن مي گويند، با هماهنگي سازمان ميراث فرهنگي و گردشگري استان روستاي "رگبه " به عنوان روستاي نمونه و پايگاه گردشگري تالاب تعيين شده و افرادي در زمينه راهنمايي و ارائه خدمات مورد نياز به گردشگران تعيين شده اند. همواره مي توان قايقهايي با قايقرانان نوجوان را درکنار آب منتظر يافت که با کمترين توقعي و مختصر اشاره اي "مردي هاي " (پاروهاي مخصوص ) قايقها را به آب انداخته و روح انسان را برفراز پهنه وسيع تالاب با رقصصي بانشاط پرواز مي دهند. مناظر بسيار زيبا بويژه در فصل بهار و اواخر زمستان بسيار ديدني است ، همواره مي توان گاوميشهاي شناور درآب را ديد که به فرمان کودکي دست از آب تني شسته و در خشکي به دنبالش روانه مي شوند، نيزارها، نخلها و زنان روستايي زحمتکشي که پا به پاي مردان خود تورهاي ماهيگيري را تعمير مي کنند و علاوه بر آن هميشه بافته هاي حصيري رنگارنگ زيبايي دارند که مي توان به يادگار از اين سرزمين به همراه برد.
مال آقا، روستاي نمونه گردشگري
***********************
"مال آقا "روستايي در 32 کيلومتري شهرستان باغملک در اين استان با بافت سنتي که کاملا بافت قديمي خود را حفظ کرده است.
مال آقا درمنطقه اي کوهستاني از سلسله جبال زاگرس واقع شده که رودخانه اي مواج و سرد از کنار آن مي گذرد و مسير فرح بخش و زيبايي را ايجاد کرده است، همه ساله خصوصا در دو فصل بهار و تابستان دهها هزار نفراز اقصي نقاط خوزستان براي گذراندن اوقات فراغت و سياحت به اين مکان خوش آب و هوا سفر مي کنند. علاقمه مندان ديدار اين روستاي زيبا از شهر باغملک که به سمت مال آقا حرکت مي کنند با پشت سرگذاشتن شهر قلعه تل و طي حدود چهار کيلومتر راه با ديدن تپه ها و کوهها و نسيم خنک کوهستان و جنگلهاي انبوه بلوط، گويي وارد دنيايي متفاوت تر از خوزستان شده اند. کمي جلوتر، روستاي تمبي با قدمتي چند هزار ساله و بافتي زيبا در دل کوهستان در مقابل ديدگان گردشگران قد علم مي کند و آنان را به ياد صفا و صميميت روستا مي اندازد مکاني که روستايي باستاني را با همين نام مدفون شده در زير پا دارد.
گفته مي شود چندي پيش تعدادي از اهالي روستا که در پي حفاري خانگي بطور اتفاقي با بخش هايي ازمنطقه مدفون شده با آثار باستاني گرانقيمت و ارزشمندي مواجه شدند.
يادمانهاي دفاع مقدس در خوزستان
************************
مناطق عملياتي دوران هشت ساله دفاع مقدس و يادمانهاي ايجاد شده در مناطق اروندکنار، شلمچه، فکه، طلاييه و شهرهاي آبادان و خرمشهر از جاذبه هاي گردشگري دوران دفاع مقدس استان خوزستان به شمار مي روند.
همه ساله شهروندان بسياري از سراسر کشور دراين مناطق حضور پيدا مي کنند تا ياد و خاطره هشت سال جانفشاني پاکترين جوانان اين مرز و بوم را در دفاع از ميهن اسلامي خود زنده نگاه دارند و با آرمانهاي شهيدان تجديد بيعت کنند.
آثار باستاني خوزستان
****************
خوزستان در بحث جاذبه هاي تاريخي با برخورداري از پيشنيه اي غني از تمدنهاي باستاني ايران زمين جايگاه خاصي دارد و جاي جاي استان از شوش و شوشتر و ايذه گرفته تا بهبهان و مسجدسليمان و اهواز که هر يک نشاني از هويت تاريخي اين مرز و بوم را بر تارک خود دارند، بازديد کنندگان علاقه مند به اين جاذبه ها را به گرمي پذيرا هستند. شهرستان ايذه واقع در منطقه کوهستاني شمال خوزستان در 205 کيلومتري شمال شرق اهواز، مرکز ايالت آياپير در دوره ايلاميان بوده و يکي از موزه هاي بي نظير سنگ نگاره ايران و جهان محسوب مي
شود. بيشتر آثار ديدني و با ارزش ايذه که در دوره پارتها نيز از شهرهاي مهم ايران زمين بوده است ، به صورت نگارکنده وگنجينه هاي جاويدان نقش برجسته ها بر دل کوه هستند که از وراي قرنها، استوار و پرشکوه همچنان ايستاده اند و عظمت آنها گويي گذر زمان را به سخره گرفته است .
"کول فره " واقع در هشت کيلومتري شمال شرق دشت ايذه ، "اشکفت سلمان " در جنوب شهر ايذه ، شيرهاي سنگي که يادماني از شجاعان بختياري و "خونگ اژدر" يادماني از دوره ايليماييدها به شمار مي روند، ازجمله آثار ديدني اين شهرستان هستند.
در اين نگارکنده ها، عبادتگاه نارسينا (از خدايان عيلامي ) صحنه هايي از نيايش شاهان ، قرباني کردن براي خدايان و آيينهاي مذهبي و غيرمذهبي را بر سينه خود به يادگار دارد.
اشکفت سلمان (نيايشگاه تاريشا) دربرگيرنده چهارنقش برجسته ايلامي است که نيايش "هاني " پادشاه محلي آياپير به همراه وزير و خانواده اش را به نمايش گذاشته است . خونگ اژدر يا تنگ نوروزي نيز نقش برجسته اي از زمان ايلاميان مربوط به حدود چهار هزار سال پيش از دوران ايلاميان و "خونگ کمال وند" و "خونگ يارعلي وند" نيز نشان از دوران اشکانيان بر پيشاني دارند.
شهرستان بهبهان در جنوب شرقي استان خوزستان نيز با بافتي زيبا و کهن آثاري همچون شهر "ارجان " يادمان دوره ايلامي ، پل "ساساني خيرآباد" يادمان دوره پيش از اسلام ، آتشکده "خيرآباد"، کاروانسراي "دژ مهتابي " يادمانهاي دوره ساساني ، حمام "بخت خان " و خانه "نجف خان " يادمانهاي دوره پهلوي و مقبره هاي امامزاده اباذر و بشير و نذير را در خود جاي داده است .
قديمي ترين پل جهان به نام پل "ساساني " نيز در دزفول قرار دارد که هنوز عبور و مرور بر روي آن در جريان است .
آرامگاه "يعقوب ليث "، مقبره "حزقيل نبي (ص )"، "سبزقبا" برادر امام رضا(ع )، بقعه "شاه رکن الدين "، بقعه "رودبند" و بقعه "محمدبن جعفر طيار" در دزفول از جمله آثار ديني اين شهرستان هستند.
شهر شوش درشمال غرب خوزستان ، شهري است با قدمت چند هزار ساله که تاريخ ، نام آن را به عنوان نخستين خاستگاه شهرنشيني و يکجانشيني در ايران به ثبت رسانده است .