بخشی از مقاله
دیابت
افزایش قند خون مادر با افزایش وزن نوزاد به هنگام تولد، نارسایی تنفسی، كاهش قند خون نوزاد و یرقان ارتباط دارد. گاهی نیز بچه در زهدان مادر می‌میرد.
دیابت شیرین یا مرض قند، گونه‌ای نارسایی در سوخت و ساز مواد قندی است كه در پی كاهش توانایی بدن در ساختن یا پاسخ دادن به هورمون انسولین به وجود می‌آید و با افزایش قند گلوكز در خون همراه است. بخش از گلوكز زیادی از راه ادرار به بیرون راه می‌یابد، اما بیشتر آن در خون می‌ماند و به بافت‌ها و
اندام‌های گوناگون، مانند شبكیه‌ی چشم، كلیه‌ها، پوست و رگ‌ها آسیب می‌رساند. امروزه این آسیب‌ها را با تزریق انسولین یا قرص‌های كاهنده‌ی قند خون كاهش می‌دهند.
● دگرگونی در سوخت و ساز
غذایی كه می‌خوریم دارای چهار دسته از مولكول‌های سازنده‌ی بدن به نام كربوهیدارت‌ها(مواد قندی)، پروتیین‌ها، لیپیدها(مواد چربی) و اسیدهای نوكلئویك(مواد ژنتیكی) است. این مولكول‌های درشت در دستگاه گوارش به مولكول‌های كوچكتری كه واحدهای سازنده‌ی آن‌ها به شمار می‌روند، می‌شكنند. كربوهدرات‌ها، كه در نان، برنج، شكر و میوه‌های شیرین به فراوانی یافت می‌شوند، به مولكول‌های گلوكز می‌شكنند و از راه رگ‌های روده‌ی كوچك به خون وارد می‌شوند. بخشی از گلوگز خون به سلولهای بدن وارد میشود، اما بخش زیادی آن به صورت مولكول درشت‌تری به نام گلیكوژن در سلولهای كبد اندوخته میشود. بین وعده‌های غذایی كه بدن به گلوكز نیاز دارد، گلیكوژن می‌شكند و مولكول‌های گلوكز از سلولهای كبد به خون وارد می‌شوند و به سلولهای دیگر می‌رسند. كاهش اندخته‌ی گلیكوژن نیز از وعده‌ی غذایی دیگر جبران میشود.
در بیماران دیابتی فرآیند سوخت وساز مواد قندی به‌خوبی انجام نمی شود، زیرا این فرآیند تنها با كمك انسوبین به‌خوبی پیش می‌رود. انسولین كه در سلولهای ویژه‌ای در جایی از لوزالمعده به نام جزیره‌های لانگرهانس ساخته میشود، راه‌یافتن گلوكز را به سلولهای بدن، به‌ویژه سلولهای ماهیچه‌ای،
سلولهای كبد و سلولهای بافت چربی، آسان می‌كند. گلوكز در ماهیچه‌ها و كبد به صورت مولكول‌های گلیكوژن اندوخته میشود و در بافت چربی نخست به اسیدهای چرب تبدیل و سپس به صورت قطره‌های ریز چربی اندوخته میشود. انسولین این فرآیندهای را نیز جلو می‌برد. در بیماریدیابت، انسولین اندكی از لوزالمعده به خون آزاد می شود یا سلولهای بدن، به‌ویژه سلولهای بافت چربی و سلولهای ماهیچه‌ای، به انسولین به‌خوبی پاسخ نمی‌دهند. در نتیجه، مولكول‌های گلوكز به جای اندوخته شدن در بافت‌ها همچنان در خون می‌مانند و به بافت‌های بدن آسیب می‌رسانند.
● انواع دیابت
دیابت یك بیماری ساده نیست، بلكه نشانگان(سندرم) پیچیده‌ای است كه بارزترین ویژگی آن افزایش قند خون است. بنابراین، بیماران دیابتی هر چند در یك ویژگی به هم می‌مانند، اما هم از نظربالینی و هم از نظر آسیب‌شناسی و ژنتیكی ناهمگون هستند. این بیماری در سال ۱۹۸۰ میلادی این گونه تعریف شد: گروهی از نارسایی‌ها كه ویژگی اصلی آن‌ها افزایش بیش از اندازه‌ی گلوگز در خون و كاهش تحمل به گلوگز است و پیامد كمبود انسولین یا نارسایی در كاركرد
انسولین و یا آمیزه‌ای از این دو است. همچنین، دیابت به دو دسته‌ی اصلی وابسته به انسولین(دیابت نوع یك) و غیروابسته به انسولین(دیابت نوع دو) بخش شد. سپس، دو دسته‌ی دیگر با نام دیابت بارداری( Gestational ) و گونه‌های دیگر دیابت( The Other Type Of Diabetes ) نیز افزوده شد كه دسته‌ی نخست هنگام بارداری زنان خود را نشان می‌دهد و می‌تواند برای مادر و جنین خطرساز باشد و دسته‌ی دیگر كه در پی آسیب‌های شناخته‌شده‌ای مانند عفونت لوزالمعده پدید می‌آید.
۱) دیابت نوع یك
یك بیماری خودایمنی است . بیماری خودایمنی هنگامی به وجود می‌آید كه دستگاه دستگاه ایمنی بدن به بخشی از بدن آسیب برساند . در بیماران دیابتی دستگاه ایمنی به سلولهای بتای جزیر ه‌های لانگرهانس لوزالمعده كه انسولین تولید می كنند یورش می‌برد و به آن ها آسیب می‌رساند . در نتیجه ، لوزا لمعده انسولین نمی‌سازد یا مقدار تولید آن بسیار پایین است. از این رو بیماران دیابت نوع یك برای زنده ماندن به دریافت روزانه ی انسولین وابسته هستند. دانشمندان هنوز به درستی نم ی دانند كه چه چیزی باعث می شود دستگاه ایمنی به سلول های بتا یورش برد. با وجود این آن ها عامل های ژنتیكی و عامل های محیطی ، مانند ویروس ها ، را در این كار درگیر می‌دانند.
نزدیك ۵ تا ۱۰ درصد دیابتی های شناسایی شده در ایالات متحده امریكا به دیابت نوع یك دچار هستند این نوع از دیابت بیشتر در بچه ها و افراد جوان دیده می شود ، اما می تواند در بزرگسالی نیز به وجود آید.
نشانه‌های دیابت نوع یك به طور معمول در زمان كوتاهی بروز پیدا می كند. این نشانه‌ها عبارتند از:
▪ تشنگی بیش از اندازه
▪ ادرار فراوان (شب‌ادراری در كودكان)
▪ گرسنگی زیاد
▪ كاهش وزن ناگهانی
▪ تاربینی
▪ خستگی فراوان
▪ دل‌آشوبی
اگر این دیابت تشخیص داده نشود و با انسولین درمان نشود ، شخص ممكن است به وضعیت كشنده ایی دچار شود كه كتواسیدوز دیابتی نامیده می شود .
۲) دیابت نوع دو
فراوان ترین شكل دیابت است. نزدیك ۹۰ تا ۹۵ درصد افراد دیابتی به دیابت نوع دو دچار هستند كه نزدیك یك سوم آن ها شناسایی نشده اند. این گونه از دیابت ب بیشتر در بزرگسال ان، به‌ویژه در افراد بیش از ۵۵ سال دیده می شود. هم عامل‌های ژنتیكی و هم عامل‌های محیطی دراین بیماری دخالت دارند. بیشتر ژن‌های درگیر دراین بیماری شناسایی نشده‌اند. چاقی مهم‌ترین عامل محیطی اثر گذار در این بیماری است. نزدیك ۸۰ درصد از این افراد، چاق هستند. همین طور كه بچه ها روز به روز چاق تر می شوند ، دیابت نوع دو در بین افراد جوان و كم‌سال‌تر نیز فراوان‌تر دیده میشود.
هنگامی كه دیابت نوع دوم شناسایی می شود ، لوزالمعده به طور معمول به اندازه ی كافی انسولین تولید می كند . اما به علت‌های كمتر شناخته شده ای ، بدن نمی تواند به شیوه‌ی كارآمدی از انسولین بهره مند شود . یعنی سلول‌هایی كه انسولین برآن‌ها اثر می‌گذارد، در حضور انسولین نیز كار خود را در سوخت و ساز قندها به‌خوبی انجام نمی‌دهند . به این وضعیت، مقاومت به انسولین می‌گویند . ب ا ادامه پیدا كردن این وضعیت، پس از چند سال تولید انسولین كاهش می یابد و ممكن است بیمار به تزریق انسولین نیز نیاز پیدا كند . به هر حال، نتیجه مانند دیابت نوع یك است ، یعنی گلو كز خون افزایش می یابد و بدن نمی تواند از سرچشمه‌ی اصلی انرژی به خوبی بهره‌مند شود و افزایش گلوكز خون به بافت‌های بدن آسیب می‌رساند.
نشانه‌های دیابت نوع دوم آرام‌آرام خود را نشان می دهند. این نشانه‌ها عبارتند از:
▪ ادرار فراوان
▪ تار بینی
▪ خستگی بیش از اندازه
▪ عفونت های پی‌درپی
▪ كاهش بیش از اندازه‌ی وزن
▪ بهبود آهسته ی زخم‌ها
▪ ناتوانی جنسی در مردان
بسیاری از بیماران دیابت نوع دوم نشانه‌هایی این بیماری را نشان نمی‌دهند و برای سال‌ها از بیماری خود آگاه نمی‌شوند. بررسی‌ها نشان می‌دهد هنگامی كه این بیماری در فردی شناسایی می شود، او دست كم از ۴ تا ۷ سال پیش به آن دچار بوده است. هنگام شناسایی بیماری در بیماران دیابت نوع دوم، ۲۵ درصد به آسیب شبكیه، ۹ درصدبه آسیب عصب‌ها و ۸ درصد به آسیب كلیه دچار هستند.
۳) دیابت بارداری.
فقط هنگام بارداری پدیدار میشود و مانند دیابت نوع دوم بیشتر در خانواده هایی دیده می شود كه پیشینه‌ی دیابت دارند . این نوع دیابت به طور معمول در هفته‌ی ۲۴ و ۲۸ بارداری شناسایی و پس از زایمان ناپدید می شود . از این رو، پیشنهاد میشود كه مادران باردار در این هفته‌های بارداری غربالگری شوند. این دیابت در نزدیك ۳ تا ۵ درصد همه‌ی بارداری‌ها خود را نشان می‌دهد.
افزایش قند خون مادر با افزایش وزن نوزاد به هنگام تولد، نارسایی تنفسی، كاهش قند خون نوزاد و یرقان ارتباط دارد. گاهی نیز بچه در زهدان مادر می‌میرد. با نظارت بر میزان قند خون مادر می‌توان این آسیب‌ها را بسیار كاهش داد. این دیابت به طور معمول برای جان مادر خطر آفرین نیست. با وجود این، خطر دچار شدن مادر به دیابت نوع دوم را افزایش می دهد.
نشانه‌های دیابت بارداری عبارتند از:
▪ تشنگی بیش از اندازه
▪ ادرار فراوان
▪ كاهش وزن با وجود افزایش اشتها
▪ خستگی زیاد
▪ دل‌آشوبی و بالاآوردن
▪ عفونت پی در پی در مثانه، مهبل و پوست
▪ تاربینی
گونه‌های دیگر دیابت. در اثر عامل‌های شناخته شده‌ای به وجود می‌آیند. برای نمونه، فردی با مواد شیمیایی برخورد می‌كند كه به سلولهای بتای لوزالمعده آسیب می‌رسانند یا درپی بیماری بخش برون‌ریز لوزالمعده، جزیره‌های لانگرهانس نیز آسیب می‌بینند. گاهی نیز بیمار نارسایی ژنتیكی مادرزادی دارد كه بر كاركرد سلولهای بتا یا كاركرد انسولین اثر گذاشته است. این گروه نزدیك ۱ تا ۲ درصد بیماران دیابتی هستند.
عوارض دیابت
عدم کنترل دیابت (قند خون بالا و یا پایین ) در طولانی مدت، می تواند اثرات جبران ناپذیری را بر روی اعضای مختلف بدن داشته باشد. این عوارض به دو دسته بلند مدت و کوتاه مدت تقسیم می شود.
عدم کنترل دیابت (قند خون بالا و یا پایین ) در طولانی مدت، می تواند اثرات جبران ناپذیری را بر روی اعضای مختلف بدن داشته باشد. این عوارض به دو دسته بلند مدت و کوتاه مدت تقسیم می شود که شرح هر کدام به قرار زیر است:
● عوارض بلند مدت
ـ نابینایی: تحت کنترل نبودن قند خون، اثر تخریب کننده ای روی عروق شبکیه چشم داشته و می تواند موجب بروز تاری دید و نابینایی شود.
ـ آسیب کلیوی: کلیه ها نیز در صورت بالا بودن قند خون، آسیب دیده و دیالیز را به دنبال خواهد داشت.
ـ پای دیابتی: عدم کنترل قند خون و عدم مراقبت صحیح از پاها، موجب ایجاد زخم هایی در پا می شود. این زخم ها می تواند به از کار افتادگی و قطع پاها منجر شود. علاوه بر کنترل قند، هر روز پاهای خود را معاینه نمایید و کفش مناسب بپوشید.
ـ بیماری های قلبی و عروقی: دیابت کنترل نشده، احتمال حمله قلبی، سکته مغزی و فشار خون را افزیش می دهد.
ـ عوارض عصبی: اعصاب حسی و حرکتی اندامها مخصوصاً پاها در اثر قند خون بالا دچار آسیب می شوند که معمولاً به صورت بی حسی و گز گز کف پا خود را نشان می دهد. از دیگر عوارض عصبی، می توان به ناتوانی جنسی در آقایان اشاره کرد.
ـ عفونت لثه و دندان: افراد دیابتی بیشتر در معرض خطر عفونت لثه ها و پوسیدگی و لق شدن دندان ها هستند. لذا توصیه می شود بهداشت دهان و دندان را دقیقاً رعایت کنید.
● عوارض کوتاه مدت
ـ کُمای دیابتی: اگر قند خون بیش از حد بالا باشد، فرد در معرض خطر اسیدی شدن خون (کتو اسیدوز دیابتی) و حتی رفتن به کُمای دیابتی خواهد بود.
چرا برخی اوقات قند خون بیش از اندازه بالا می رود؟ مصرف نکردن انسولین یا قرص، پرخوری، کاهش فعالیت فیزیکی، استرس و فشارهای عصبی، عفونت، جراحت یا بیماریهای دیگر از عوامل بالا رفتن قند خون هستند.
▪ توجه:
در بسیاری از موارد، قند خون بالا هیچ کدام از علائم فوق را ندارد و شما فقط با اندازه گیری قند خون در آزمیشگاه و یا با دستگاه متوجه آن می شوید. اگر قند خونتان بیش از حد بالا رفت، با فواصل زمانی کمتری قندتان را اندازه گیری کنید. در صورت وجود کتون در ادرار با پزشک معالجتان تماس بگیرید. مصرف دارو و انسولین را طبق برنامه ادامه دهید و مایعات بدون قند بیشتری بنوشید. در صورت عدم وجود کتون در ادرار، به فعالیت بدنی بپردازید.
هیپوگلیسمی (قند خون پایین): اگر همواره از مقدار قند خونتان آگاه نباشید و قندتان بیش از حد پایین آید، ممکن است منجر به ضعف یا بیهوشی شود.
ـ دلایل هیپوگلیسمی: مصرف انسولین یا دارو بیش از حد عادی، فعالیت فیزیکی بیش از حد عادی، حذف یک وعده یا میان وعده غذایی.
ـ علائم هیپوگلیسمی: طپش قلب، گرسنگی شدید، لرزش بدن، عرق سرد، درد شکم و تهوع، پوست سرد و رنگ پریده، اختلال دید، سردرد، خستگی و بی حالی، خواب آلودگی، از دست دادن تمرکز، اختلال در صحبت کردن.
● توجه: برای اطمینان از هیپوگلیسمی حتماً قند خونتان را اندازه گیری کنید. اگر از وقوع هیپوگلیسمی مطمئن شدید، مقداری مواد قندی یا مایعات شیرین میل نمایید. مثلاً چند حبه قند یا مقداری آب میوه مناسب می باشد.
