بخشی از مقاله
پدیده غرب زدگی
آشنایی با یک پدیده فرهنگی
(پدیده غرب زدگی)
الف) تعریف فرهنگ
۱) فرهنگ مجموعه‌ای پیچیده از خصوصیات احساسی، فكری و غیرمادی است كه به عنوان شاخص جامعه و یا گروهی اجتماعی مطرح می‌شود. (تعریف فرهنگ، ارائه شده توسط كمیسیون فرهنگی UNESCO/۱۹۸۳)
۲) فرهنگ نظامی است متشكل از باورها، اعتقادات، رفتارها و آنچه كه سبك و سیاق زندگی نامیده می‌شود و نیز بازتاب آن در آنچه كه تولید می‌گردد. (دكتر فرزان سجودی)
۳) فرهنگ نظامی است كم و بیش منسجم كه از دو بخش مادی (تكنولوژی و محصولات تولید شده) و غیرمادی (باورها و اعتقادات) تشكیل می‌گردد.
۴) فرهنگ مجموعه‌ای است از عقاید، آداب و رسوم و سایر جنبه‌هائی كه بیشتر بر ابعاد جنبه‌های معنوی و معرفتی وجود انسان توجه دارد. (ارائه شده در چهارمین گردهم‌آئی معاونین دانشجوئی-فرهنگی و مدیران فرهنگی دانشگاه‌های سراسر كشور، تبریز ۱۳۸۰)
۵) فرهنگ مجموعه‌ای است از دانستنی‌ها، معارف، هنر، اعتقادات، آداب و رسوم و یادگاری‌های یك تمدن. (سید رضا صائمی، فرهنگ‌سازی در روابط عمومی، ۱۳۸۳)
۶) فرهنگ را می‌توان مجموع ویژگی‌های رفتاری و عقیدتی اكتسابی اعضای یك جامعه خاص تعریف كرد. جامعه، گروهی از افراد هستند كه مدت زمان درازی با هم زندگی كرده باشند و سرزمینی را در اشغال خود داشته و خود را به عنوان یك واحد اجتماعی متمایز از گروه‌های دیگر، سازمان داده باشند.
۷) فرهنگ عبارت است از ارزش‌هائی كه اعضای یك گروه معین دارند. هنجارهائی كه از آن پیروی می‌كنند و كالاهای مادی كه تولید می‌كنند. (جامعه شناسی، گیدنز، ۱۹۸۹)
۸) فرهنگ مجموع ویژگی‌های رفتاری و عقیدتی اكتسابی اعضای یك جامعه خاص می‌باشد. (درآمدی بر جامعه‌شناسی، بروس كوئن، ترجمه محسن ثلاثی)
۹) فرهنگ كلیتی تام است از ویژگی‌های مادی، فكری و احساسی كه یك گروه اجتماعی را مشخص می‌كند. فرهنگ نه تنها هنر و ادبیات را در برمی‌گیرد، بلكه شامل آئین‌های زندگی، حقوق اساسی نوع بشر و نظام‌های ارزشی سنت‌ها و باورها می‌باشد. (یونسكو، ۱۹۹۷)
۱۰) فرهنگ رفتاری خاص نوع بشر و دربردارنده‌ی آن دسته از اشیاء مادی است كه جزء لاینفك این رفتار به حساب می‌آیند. به ویژه فرهنگ شامل زبان باورها، سنت‌ها، نهادها، تكنیك‌های ابزاری، كارهای هنری، شعایر جشن‌ها و ... می‌باشد. (اریبور، ترجمه فاضلی، ۱۳۷۸)
۱۱) فرهنگ بخش انسان ساخته‌ی محیط است. (انسان شناسی فرهنگی، هرسکویتز)
ب) تعریف نوین فرهنگ (علم فرهنگ)
فرهنگ سازوكاری است كم و بیش منسجم، مشتمل بر دو بخش مادی و غیرمادی كه در هر یك از دو بخش، دو نظام شناختی و هنجاری قرار گرفته‌اند و با درجات آزادی مختلف بر یكدیگر تاثیر می‌گذارند، تا در نهایت تعادل فرد، جامعه و محیط برقرار شود. (ارائه شده توسط مؤلف، مقدمه‌ای بر علم فرهنگ، ۱۳۸۳)
پدیده اجتماعی از منظر تعاریف كلاسیك
ناگفته پیداست كه به علت گستردگی تعاریف موجود در زمینه فرهنگ می‌توان به تعاریف متعددی در زمینه پدیده فرهنگی-اجتماعی دست پیدا نمود و در این صورت زبانی مشترك برای بحث در مورد پدیده‌ها محقق نخواهد شد. برای مثال با رجوع به تعریفی كه دكتر فرزان سجودی ارائه نموده، می‌توان پدیده فرهنگی را به این شكل تعریف نمود. ابتدا تعریف فرهنگ را از نظرگاه دکتر فرزان سجدی بازخوانی میکنیم. «فرهنگ نظامی است متشكل از باورها، اعتقادات، رفتارها و آنچه كه سبك و سیاق زندگی نامیده می‌شود و نیز بازتاب آن در آن چه كه تولید می‌گردد.». و اینك بر اساس تعریف ارائه شده، پدیده فرهنگی عبارتست از؛ «تغییرات به‌وجود آمده در سبك و سیاق زندگی (پدیده اجتماعی) و بازتاب آن در نظام تولیدات (پدیده
فرهنگی)». و یا چنان‌چه طبق تعریف «هرسکویتز»، فرهنگ را بخش انسان ساخته‌ی محیط بدانیم، آن‌گاه هر تغییر انسانی در محیط می‌تواند به عنوان پدیده‌ای اجتماعی قلمداد شود.
همان‌گونه كه به خوبی مشهود است، تعریف ارائه شده از دقت و شفافیت كافی برخوردار نمی‌باشد. هر چند كه تعریفی است كاربردی. به عنوان مثال نیاز به سرخوشی و تلاش برای رها كردن انرژی ذخیره شده در فرد (به خصوص در زمینه زندگی شهری) به عنوان نیازی جدی، پدیده‌ای روان‌شناختی است و نمود آن در جامعه به اشكال مختلف از جمله برگزاری پارتی‌های شبانه یا ورزش‌های خشن و یا بازی‌های هیجان‌انگیز، پدیده‌ای اجتماعی است و هنگامی كه قرص‌های اكسازی در این جهت مورد استفاده قرار می‌گیرند، پدیده اجتماعی-فرهنگی شكل می‌گیرد.
پدیده‌ی اجتماعی، پدیده‌ی اجتماعی-فرهنگی یا پدیده‌ی فرهنگی-اجتماعی
۱) پدیده‌ی اجتماعی (Social phenomenon)
هیچ تظاهری در جامعه، خواه پدیده یا آسیب و یا هنجارها رخ نخواهد داد، مگر آن‌که ابتدا در بخش شناختی فرهنگ تغییراتی ایجاد شده باشد. پس نظر به اهمیت توجه به نقش فرهنگ در شکل‌گیری و همچنین تقویت و یا تضعیف آن تظاهرات، می‌بایستی از مفهومی وسیع‌تر استفاده نمائیم.
۲) پدیده‌ی اجتماعی-فرهنگی (Sociocultural phenomenon)
این واژه نشان دهنده ارتباط بین فرهنگ و اجتماع در زمینه پدیده‌های اجتماعی است، اما مکانیسم را به شکل معکوس در ذهن متبادر می‌نماید. یعنی این گمان در اذهان شکل می‌گیرد که پدیده‌ها ابتدا در جامعه ظهور می‌یابند و پس از آن تغییراتی در فرهنگ عمومی ایجاد می‌کنند. این تعبیر درست نمی‌باشد، زیرا ابتدا تغییراتی شناختی در فرهنگ فردی و سپس گروهی افراد به وجود آمده سپس به صورت تظاهراتی فردی و گروهی در جامعه در آمده و سر انجام با گسترده شدن آن، ما با پدیده‌ای در اجتماع روبرو می‌شویم.
۳) پدیده‌ی فرهنگی-اجتماعی (Culturosocial phenomenon)
این واژه، دقیق‌ترین معنا را به مخاطب منتقل می‌کند، زیرا به پدیده‌ای اشاره دارد که محل بروز و ظهورش اجتماع است و ریشه در فرهنگ دارد.
تعریف پدیده فرهنگی-اجتماعی از دریچه تعریف نوین فرهنگ (علم فرهنگ)
ظهور تغییرات و بروز نگرش‌های جدید در بخش شناختی (چه مادی و چه غیرمادی) و ظهور رفتار و منشی تازه اما محدود (هنجارسازی) كه ممكن است به هنجار و یا ناهنجاری تلقی شود.
با رجوع به تعریف فوق، دو مفهوم پدیده فرهنگی و پدیده اجتماعی را در می‌یابیم. گستردگی محدود و رفتاری بودن نگرش‌ها و یا انعكاس آنها در به هنجاری و یا ناهنجاری‌ها ناظر بر پدیده اجتماعی و ظهور نگرش تازه در بخش شناختی (مادی و غیر مادی)، پدیده فرهنگی است. لذا می‌توان چنین نتیجه گرفت كه پدیده فرهنگی مقدم بر پدیده اجتماعی است. به بیان دیگر ابتدا شناخت تازه شكل می‌گیرد و سپس عكس‌العمل اجتماعی ظهور و انسجام پیدا می‌كند. لذا بهتر است از این پس، پدیده‌ها را تحت عنوان پدیده‌های فرهنگی-اجتماعی نام‌گذاری نمائیم.
فهرستی كوتاه از پدیده‌های فرهنگی-اجتماعی
استفاده از قرص‌های اكستازی
فرایند تولید اطلاعات و تمركززدائی در تولید دانش
ظهور جوامع مجازی و روابط و مناسبات مجازی
تغییر دلایل طلاق (از دلایل سنتی به دلایل شهر نشینی)
آشوب‌ها و تعارضات پس از عوامل هیجان‌زای اجتماعی
فمینیسم ایرانی و كج‌روی‌ها در اثر سوء برداشت‌ها
گسترش و به منصه ظهور رسیدن مطالبات مدنی
تشكل‌های غیردولتی
بزهكاری و جنایات جنسی
فردی و غیر اجتماعی شدن دین‌داری
عدم اعتماد كافی و خوش‌بین نبودن نسبت به مسئولین
زنان ویژه و دختران خیابانی
افزایش روزنامه‌های زرد و ایجاد هراس كاذب اجتماعی
كاهش سن فحشا
كاهش سن شروع اعتیاد
خرده فرهنگ جوانان
الگوهای جدید اعتیاد
الگوهای جدید فحشا
پاره‌ای از پدیده‌های فرهنگی-اجتماعی در سطح دانشگاه
افزایش سطح تحصیلات در دختران
کاهش انگیزه در پسران جهت ادامه تحصیل
افزایش پوشش غیرمتعارف دانشگاه
افزایش تحقیقات اینترنتی
رشد گسترش و افزایش ارتباطات از طریق جوامع مجازی و اینترنت
تمامی موارد فوق از نظر مكانیسم و عمل‌كرد، اجتماعی و از نظر ماهیت، فرهنگی-اجتماعی‌اند.
تعامل یا تهاجم فرهنگی
اشاره: موضوع تهاجم فرهنگی همواره در کشور مورد بحث و تبادل نظر مسئولین سیاسی و فرهنگی، جامعه‌شناسان، استادان دانشگاه و نویسندگان بوده و بسیاری از پژوهشگران کشور برای مقابله با این پدیده فرهنگی تحقیقات متعددی را انجام داده‌اند.
برای کندوکاو و اطلاع بیشتر در این رابطه به سراغ حمید موذنی، روزنامه‌گار و نویسنده بوشهری رفتم تا باب یک گفتگوی فرهنگی را در ارتباط با موضوع تهاجم فرهنگی با وی باز کنم.
ابتدا پس از تماس تلفنی و بیان موضوع مصاحبه با این روزنامه‌نگار بوشهری قرار یک مصاحبه ـ البته از نوع تلفنی ـ با وی را گذاشتم.
حمید موذنی در باب موضوع تهاجم فرهنگی و یا به قول وی «تعامل فرهنگی» نظرات جالبی داشت و اگر زمان اجازه می‌داد این مصاحبه شاید از این بهتر می‌شد. آنچه می‌خوانید ماحصل گفت‌وگو با حمید موذنی است.
چه تعریفی از تهاجم فرهنگی دارید؟
به زعم من چیزی به نام "تهاجم فرهنگی" نداریم، در اصل پویایی فرهنگ‌ها به واسطه‌ی تعامل و تبادلی است که بین آنها صورت می‌گیرد و بر این اساس فرهنگ‌های بالنده و قوی‌تر، داشته‌های خود را به فرهنگ‌های منفعل و ضعیف انتقال میدهند.
فرهنگ‌ها به واسطه اینکه با مقوله‌ی انسان سرو کار دارند، در نتیجه تبادل و تعامل‌شان با یکدیگر به طور مدام صورت می‌پذیرد. بر این اساس چون انسان‌ها موجوداتی هستند که یا رفت و آمد عینی دارند و یا رسانه‌ها رفت و آمدها و سیر و سفرها را به صورت مجازی انجام میدهند، من فکر می‌کنم که به صورت مستمر تعامل فرهنگی جریان دارد. در اصل، فرهنگ‌هایی که منفعل هستند از فرهنگ‌های پویا یک سری موارد را دریافت می‌کنند که در باور، رفتار و پوشش و خیلی مسائل دیگر فرهنگ منفعل تأثیر می‌گذارد.
چرا بعضی‌ها، فرهنگ دیگری را ترجیح میدهند؟
