بخشی از مقاله


جوندگان از مهمترین طبقاتی هستند که مطالعه آنها به لحاظ اهمیتی که در جنبههاي مختلف از
جمله کشاورزي و بهداشتی دارند لازم به نظر میرسد. مطالعه سیستماتیک تاکسونهاي جانوري از

جمله جوندگان زمینهاي براي انجام پژوهشهاي بنیادي و کاربردي است. در سیستان مطالعات کاملی بر روي فون جوندگان انجام نشده است. زابل در ناحیه غربی دشت سیستان و در 61 درجه و 39

دقیقه طول شرقی و 31 درجه عرض شمالی با ارتفاع 478 متر از سطح دریا واقع شده است. طی مطالعات فونستیکی، نمونههایی از پامسواکی بزرگ جمعآوري گردید. نمونهها از مزارع و باغات

توسط دست و توري حشرهگیري صید شدند. با توجه به تغذیه این گونه از محصولات کشاورزي،

به عنوان یکی از آفات مهم کشاورزي محسوب میشود. مطالعه صفات ریختشناسی و ریختسنجی پامسواکی بزرگ جهت استفاده در پژوهشهاي کاربردي میتواند زمینهاي براي کنترل این گونه محسوب گردد.

کلمات کلیدي: پامسواکی بزرگ، سیستان، صفات ریخت شناسی، محصولات کشاورزي.


مقدمه

جوندگان راستهاي از رده پستانداران را تشکیل مـیدهنـد کـه بـه علـت گونـاگونی زیـاد حـدود نیمـی از

پستانداران کنونی را شامل میشـوند و شـناخت آنهـا از دیـدگاه گونـه زیسـتی، دیـرینشناسـی قـارهاي، جونـدگان

آزمایشگاهی و مرزهاي دانش زیستشناسی و فنآوري زیستی بسیار مهم و از نظر مسائل کاربردي ناشی از حضـور بعضی از گونههاي جوندگان در محیطهاي شهري و روستائی بعنوان آفت کشاورزي و ناقل بیماري در خـور توجـه است .(3) جوندگان پستاندارانی هستند که تقریباً در همه خشکیهاي روي زمین به استثناي قطب جنـوب گسـترش دارند و با شرایط مختلف زندگی مانند آب، زیر زمین، روي درخت، کوهستانهاي مرتفع، بیابـانهـا، جزایـر و غیـره

عادت کرده و در هر کجا به طور وسیع پراکنده شدهاند .(2)

جوندگان در ایران نیز با 57 گونه (5) یک سوم کل پستانداران ایران را شامل مـیشـوند. مشخصـه اصـلی جوندگان داشتن دو جفت دندان پیشین بلند و اسکنهاي شکل، یک جفت در آرواره بالا و یک جفت در آرواره پائین است که دائماً در حال رشد هستند و جوندگان براي سائیدن آنها مواد مختلفی را میجوند .(4) جوندگان ویژگیهاي

مفیدي نیز دارند. فعالیتهاي حفاري گونههاي زیرزمینی منجر به هوادهی خاك شده و مـواد مغـذي معـدنی را وارد

لایه بالایی خاك میکنند. بعضی گونهها جمعیتهاي حشرات را کنترل میکنند. پوست بعضـی گونـههـا در صـنعت پوست ارزش بالایی دارد. پژوهشهاي پزشکی و جانورشناسی به طور عمده به ذخایر پرورشی رتها در آزمایشگاه،

موش نروژي، موش خانگی، هامسترها و بعضی از گونههاي جربیلها و جردها وابسته است. در بعضی مناطق جهان،

مردم از بعضی جوندگان به ویژه سنجابها و گونههاي بزرگتر تشی شکلان تغذیه میکنند .(9) جوندگان یـک منبـع

غذایی مهمی براي بعضی صیادان مانند روباهها، جغد، خدنگ، سمور سنگی، شـاهینهـا هسـتند .(13) پژوهشـگران خارجی متعددي جوندگان ایران را مورد مطالعه قرار دادهاند. پرفسور لی از موزه تاریخ طبیعی شیکاگو طی مسافرت و دو سال اقامت در ایران پستانداران کشورمان را مطالعه نموده و در کتابی بـا عنـوان یـک مطالعـه روي پسـتانداران ایران در سال 1967 در سري انتشارات جانورشناسی فیلدیانا: موزه تاریخ طبیعـی شـیکاگو در شـماره 54 بـه چـاپ رساند. این پژوهشگر ضمن مطالعه جغرافیاي طبیعی ایران، شناسایی گونههاي جمعآوري شده و ردهبندي گونهها را
نیز انجام داده است Morshed & Patton .(3) ثبـتهـاي جدیـدي از پسـتانداران کوچـک ایـران را بـه چـاپ

رساندهاند. در این پژوهش 202 نمونه جانور شامل20 گونه 13) گونه جونده بودند) بین ژوئـن (خـرداد) و جـولاي

(تیر) 1999 با استفاده از تلههاي زندهگیر، کشنده و صید با دست، از نواحی جنوبی کشور جمعآوري شدند .(12)

ابراهیمی و درویش (1) جوندگان شهرستان بیرجند را شناسایی کردنـد. از روش تلـهگـذاري، حفـاري بـا
تراکتور و آب انداختن لانهها براي صید انواع گونهها اسـتفاده گردیـد. در مجمـوع 161 نمونـه بـه دسـت آمـد کـه

بررسیهاي ریخت سنجی و کاریولوژیکی انجام گرفت. در نهایت هفت گونه از جوندگان خانواده میوریده شناسایی
گردید. این گونهها شامل موش خـانگی (Mus musculus)، مـوش ورامـین (Nesokia indica)، جـرد ایرانـی

(Meriones persicus)، هامستر مهاجر (Calomyscus) ، جرد لیبـی (Merionse lybicus)، جربیـل هنـدي (Tatera indica) و ول حفار افغانی (Ellobius fuscocapillus) است.
متاسفانه در مورد منطقه سیستان و فون جوندگان آن مطالعات تکمیلی صورت نگرفتـه اسـت. هـدف از انجـام ایـن

پژوهش بررسی حضور گونه پامسواکی در زابل و ارائه آمار توصیفی از صفات ظاهري و جمجهاي است.

مواد و روش ها

منطقه سیستان در یکی از خشک ترین بخشهاي ایران قرار دارد. در مقابل سـهم انـدکش از بـارش داراي بالاترین میزان تبخیر سطحی است. بدیهی است در چنین جغرافیایی نبود یا کمبود اکوسیستم آبی و در پی آن گیاهی از ویژگیهاي بارز اکولوژیک است. سرزمین سیستان در جنوب شرق کشـور، منتهـی الیـه شـمال اسـتان سیسـتان و

بلوچستان و موقعیت جغرافیایی 30˚ 18´ الی 31˚ 20´ عرض شمالی و 60˚ 40´ الی 61˚ 50´ طول شرقی قرار

دارد و مساحت آن 15197 کیلومتر مربع که معادل 8/1٪ مساحت استان سیستان و بلوچستان بوده و در مجموع بیش از 933 آبادي مرکز عشایري دارد.

طی این پژوهش یک نمونه از پامسواکی بزرگ جمعآوري گردید و یک نمونه نیز مشاهده گردید. نمونهها از مزارع و باغات توسط دست و توري حشرهگیري صید شدند. براي شناسایی گونههاي پامسواکی جمع آوري شده منطقه از کلیدهاي شناسائی 2)، 7 و (10 استفاده شد. صفات ظاهري و جمجمهاي در شناسائی جانور اهمیت بسزایی دارند. به این دلیل قبل از تشریح جانور سعی گردید تعدادي از صفات ظاهري جـانور بررسـی و یادداشـت گـردد و سپس جانور تشریح شده و صفات جمجمهاي بررسی شوند. اندازههـاي ریخـت سـنجی ظـاهري حیـوان کـه ثبـت
گردیدند شامل موارد زیر است:
طــول ســر و بــدن :(HBL) حیــوان بــه پشــت روي خــط کــش قــرار مــیگرفــت و ســعی

میگردید ثابت نگه داشته شده و کشیده نشود. موقعیت سر با پوزه در همان سطح صاف رو به جلـو بـود. در واقـع توجه میشد که حیوان صاف بوده و خمیده نباشد. اندازهگیري به میلیمتر از نـوك بینـی تـا جـایی کـه دم بـه لگـن

خاصره متصل میگردد انجام میشد. طول دم ( :(LT اندازهگیري به میلیمتر از نوك دم (به جز موهاي انتهـایی) تـا

محل اتصال دم به لگن خاصره که در بالا تشریح شد انجام گرفت. براي اندازهگیري طول دم میتـوان دم را بـا یـک زاویه مستقیم با بدن به سمت بالا برگردانده و سپس فاصله از زاویه تا نوك مهرهدار دم به جز موهاي انتهایی انـدازه

گرفته شود. در این پژوهش طول دم در حالی که در موازات بدن بود اندازهگیري شد. طول پاي عقب :(HFL) ایـن

اندازه براي شناسایی گونهها بسیار مفید است. اندازهگیري از حاشیه عقبی پاشنه پا تا نوك انگشت (انگشت میانی بـه
جز ناخنها) با استفاده از یک کولیس تا 0/1 میلیمتر به دست آمد. طول گوش :(LE) این انـدازه نیـز در شناسـایی گونهها نقش مهمی دارد. این اندازه از پائین ترین نقطه شکاف گوش تا نوك گوش (به جز موهاي انتهایی) به دست

آمد 7)و .(8 جمجمه نمونهها تمیز و جهت مطالعات مورفولوژیکی آماده گردید. براي تهیه جمجمه سر نمونه جدا و
در 100 میلی لیتر آب مقطر که سود %10 به آن اضافه شده جوشانده شد. پوست و ماهیچـههـا جـدا شـده و بعـد از

شست و شو، جمجمه به مدت 20 دقیقه در آب اکسیژنه قرار داده شد تا چربی ها حل گردد و جمجمه نمونه سـفید

گردد. در پایان جمجمه را با آب شست و شو داده و در فضاي آزاد گذارده تا خشک شود. در نهایت ریخت سـنجی اسکلتی (جمجمهاي و دندانی) -1 طول اکسی پیتونازال -2 (OL) طول کندیل و بازال -3 (CL) پهناي زیگوماتیک

-4 (ZW) فاصله بین حدقهاي -5 (LW) پهناي جعبه جمجمه -6 (CW) طـول اسـتخوان بینـی -7 (LN) طـول
دیاستما -8 (LD) طول شکاف کامی قدامی -9 (LPF) طول صندوق صماخ -10 (LTB) عرض صندوق صـماخ

-11 (WTB) طول ردیف دندانهاي آسیاي بالا -12 (Uch) طول ردیـف دنـدانهـاي آسـیاي پـایین -13 (Lch)

ارتفاع جمجمه -14 (HS) پهناي پوزه در جمجمه (WR) توسط کولیس عقربهدار با دقت 0/05 انجام شد.


نتایج و بحث

معرفی پامسواکی بزرگ/ دوپاي سه انگشتی بزرگ Jaculus blanfordi Murray, 1884 زابل خصوصیات ریخت شناسی و ریخت سنجی

تفاوت اصلی آن با اغلب دوپاها وجود فقط 3 انگشت در هر پا است. کف پاها به علت پوشیدگی از موهاي انبوه، بلند و زبر، شبیه مسواك است. جثه بزرگ، چشمهاي درشت و گوشهاي نسبتا کوچکی دارد.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید