بخشی از مقاله
مقدمه
روانشناسی یادگیری (Learning Psychology)
فرآیند یادگیری با توجه به اهمیتش همیشه مورد توجه بوده و در این مورد دانشمندان بسیاری اظهار نظر ، پژوهش و نظریه پردازی کرده و جواب بسیاری از سوالات را روشن کرده‌اند، بطوری که می‌توان با صراحت و اطمینان در مورد اینکه "يادگيري چيست ؟ چگونه رخ می‌دهد و عوامل موثر کدام هستند ؟ " بحث کرد.
نگاهی کوتاه به زندگی آلبرت بندورا
. آلبرت بندورا ( ـ1925)
آلبرت بندورا در كانادا متولد شد، در شهري آنقدر كوچك كه دبيرستانش تنها 20 دانش‌آموز و 2 معلم داشت. بعد از فارغ‌التحصيلي با كارگران ساختماني در ناحيه يوكون به پر كردن چاله‌چوله‌هاي بزرگراه آلاسكا پرداخت. بندورا مجذوب مردمي شد كه در اين منطقه شمالي با آنها روبه‌رو شده بود. «او خود را در ميان مجموعه‌اي جالب از آدم‌‌ها يافت كه اكثراً از دست طلبكار، نفقه بگير و مأموران ناظر بر آزادي مشروط فرار كرده بودند. ]بندورا[ به سرعت علاقه‌اي شديد به آسيب‌شناسي رواني زندگي روزمره پيدا كرد كه به نظر مي‌رسيد در اين وادي دشوار به شكوفايي رسيده است» (عالم برجسته، 1981، ص. 28).
بندورا مدرك دكتري خود را در 1952 از دانشگاه آيوا دريافت كرد و به عضويت هيأت علمي دانشگاه استانفورد درآمد. در اوايل دهه 1960 او گونه‌اي از رفتارگرايي را معرفي كرد كه ابتدا آن را رويكرد رفتارگرايي اجتماعي و بعداً نظريه شناختي اجتماعي ناميد (بندورا، 1986).
نظریه بندورا
آلبرت بندورا روان شناس و همکارانش نقش بسیار عمده ای در تثبیت مفهوم یادگیری مشاهده داشته‌اند. آنان در یک مجموعه از آزمایشهای خود به نحو متقاعد کننده‌ای اثبات کردند که کودکان گاهی از رفتار پرخاشگرانه یک سرمشق بزرگسال تقلید می‌کنند. این مسیر تحقیق موجب شده است که نگرانی در مورد تاخیر تماشای رفتار پرخاشگرانه بزرگسالان سرمشق در تلویزیون بر اعمال کودکان مورد توجه قرار گیرد
.
.درجه کارشناسی خود را از بریتیش کلمبیا و درجه کارشناسی ارشد ودکتری خود را از دانشگاه آیوا دریافت کرد.او دوره فوق دکتری را در مرکز راهنمایی ویچیتیا گذرانده و در حال حاضر استاد دانسگاه استنفورد می باشد.او افتخارات بسیاری در عرصه ی روانشناسی دارد که تنها یکی از آنها ریاست انجمن روانشناسی آمریکا(APA ) در سال 1974 می باشد. برای آشنایی و اطلاعات بیشتر می توانید به سایت دانشگاه استنفورد: (http://stanford.edu/) مراجعه کنید.همچنین برای تماس با این روانشناس بزرگ می توانید به این آدرس:(bandura@psych.stanford.edu) میل بفرستید.
شاید اکثریت غریب به اتفاق ما این دانشمند بزرگ را با یادگیری مشاهده ای(Observational Learning ) بشناسیم. تبیین های بسیاری از یادگیری مشاهده ای ارئه شده است که ما در این مختصربه تحلیل اسکینری از یادگیری مشاهدها ی می پردازیم.بر اساس این تبیین ابتدا رفتار الگو مورد مشاهده قرار می گردد،بعد مشاهده کننده این رفتار را تقلید می کند و آخر اینکه رفتار تقلیدی تقویت می شود. وقتی که یادگیری از این طریق صورت پذیرفت،توسط یکی از برنامه های تقویت در محیط حفظ می شود.بنابراین طبق تحلیل کنشگر از یادگیری مشاهده ای ،رفتار الگو نقش یک محرک تمیزی را ایفا می کند که نشان می دهد چه رفتاری به تقویت منجر خواهد شد.از این رو تقلید چیزی فراتر از یک کنشگر تمیزی نیست.
اما بندورا چنین نظر می دهد که در یادگیری مشاهده ای هیچ یک از اجزای ضروری برای تحلیل کنشگر موجود نیست. به این صورت که در یادگیری مشاهده ای غالبا نه محرک تمیزی وجود دارد،نه پاسخ آشکار و نه تقویت
نظريه يادگيري اجتماعي بندورا
در نظريه يادگيري اجتماعي " بندورا " ، يادگيري از طريق مشاوره و تقليد صورت مي گيرد و در اين ميان ، تعامل بين ويژگيهاي فرد ، محيط و رفتار بسيار مهم است .
براساس نظر " بندورا " ، يادگيري فرد از طريق مشاهده صورت مي گيرد . اگر چيزهايي را که ياد مي گيريم از سوي ديگران تقويت شود ، آنها را به عملکرد تبديل مي کنيم . براي مثال رفتاري را که همه دوست دارند ، مي آموزيم . در غير اين صورت ، چنانچه يادگيريهاي ما تقويت نشوند ، به عملکرد تبديل نمي شوند .
يادگيري در اين نظريه با سه مقوله در تعامل است :
1-شخص و ويژگيهاي فردي که به شناخت و آگاهي فرد به مسائل مربوط است .
2-محيط خانواده ، مدرسه و بزرگسالان .
3-رفتار ( شامل پاسخهاي کلامي و غير کلامي )
بنابراين ، يادگيريهاي فرد تحت تأثير تعامل بين اين سه عامل است .
محيط × فرد = رفتار و الگوهايي که فرد از آنها تقليد مي کند و هميشه با شناخت و آگاهي فرد مناسب است .
از نظر بندورا ، مراحل يادگيري مشاهده اي عبارتند از :
1-توجه به رفتارها
2-به ياد سپاري آنها
3-بازنمايي رفتارها به صورت عمل . در اين مرحله ، چنانچه رفتارهاي کودک يا نوجوان از طرف والدين تقويت شود ، مجدداً آنها را تکرار مي کند .
4-انگيزش : چنانچه رفتار مطلوب باشد ، انگيزه اجراي آنرا پيدا مي کند و به همين دليل بايد به الگوهاي نوجوانان توجه کنيم .
رسانه هاي گروهي نقش موثري بر رفتار نوجوان دارند و چنانچه جامعه اين رفتارها را تقويت کند ، تکرار خواهند شد ؛ البته الگو برداري ، مناسب با تمايلات فرد صورت مي گيرد. در اينجا نقش باورها ، نگرشها و ارزشهاي نوجوان مهم است که بايد توجه بسياري از سوي والدين و جامعه به آنها شود .
ساختار خانوادگي نيز تأثير مهمي بر الگوپذيري نوجوان دارد. چنانچه نوجوان در محيط خانوادگي آشفته اي قرار بگيرد و نتوانند زمينه يادگيري هاي اساسي را براي او فراهم کنند ، نوجوان قادر نخواهد بود به ساختارهاي لازم دست يابد ، هويت خود را نمي يابد ، نمي داند که چه بکند و در اين زمان است که تحت تأثير رفتارهاي ناپسند جامعه قرار مي گيرد ، زيرا والدين نظارت کافي بر رفتاريهاي او نداشته و تصور مي کنند که رفتارهاي او ، نامناسب نيست.
البته اين احتمال هم وجود دارد که نوجوان به دليل عدم شناخت و آگاهي نسبت به مسائل ، خود به خود به رفتارهاي منفي گرايش پيدا کند .
بنابراين نقش والدين ، مدرسه و جامعه در دوران نوجواني بسيار مهم است، زيرا عوامل اجتماعي و رفتارهاي اجتماعي در رشد و شکل گيري و انسجام هويت نوجوان تأثير بسزايي دارند. نوجوان با هويت کسب کرده خود مي تواند نقشهاي بزرگسالانه را در دوره جواني ايفا نمايد.
الگوهاي نوجوان بايد حساب شده باشند و والدين از نظر تربيتي و اجتماعي، الگوهاي اطلاعاتي مهم را به نوجوانان ارائه بدهند تا آنها در اين زمينه دچار مشکل نگردند.
نظريه يادگيري اجتماعي بندورا (مشاهدهاي)
آلبرت بندورا ضمن مطالعات خود مدلي را براي يادگيري ارائه مي‌دهد كه در شكل زير مشاهده مي‌كنيد. وي اين مدل را به‌نام يادگيري مشاهدهاي معرفي كرده است. برطبق اين الگو چهار فرایند بر يادگيري مؤثرند:
1) مرحله توجهي 2) مرحله به يادسپاري 3)مرحله بازآفريني 4) مرحله انگيزشي
خلاصه فرايندهاي مختلفي كه بر يادگيري مشاهدهاي مؤثرند (هرگنهان 1993- سيف 1374-435)
مرحله توجهي مرحله يادداري يا به ياد سپاري
مرحله توليدي يا بازآفريني
مرحله انگيزشي
رويدادهاي مورد مشاهده:
برجستگي، بارعاطفي،- پيچيدگي،
ارزش كاركردی
ويژ‌گي‌هاي‌مشاهده‌گر:
استعداد ادراكي
استعداد شناختي
سطح برانگيختگي
رمزگرداني نمادی،
سازمان شناختي، مرور عملي و شناختی
ويژگيهاي مشاهده‌گر
مهارت‌هاي شناختي
ساختهای شناختي
بازنمایي شناختي
مشاهده اجراي عمل
اطلاعات بازخوردي
ويژگيهاي مشاهده‌گر:
استعداد جسمی
خرده مهارتها
مشوق‌هاي بيروني
مشوق‌هاي جانشینی
مشوق‌هاي شخصي
ويژگيهاي مشاهد‌گر:
معيارهاي دروني
ترجيح مشوق‌ها
1) مرحله توجهي: قبل از آنكه چيزي از الگو يا سرمشق ياد گرفته شود، آن الگو يا سرمشق بايد مورد توجه قرار گيرد. تحقيقات نشان داده است افرادي كه داراي موقعيت ممتاز، موقعيت بالا و دانش و تخصص بالا باشند اكثراً مورد توجه ديگران قرار مي‌گيرند. خوشبختانه معلمان و مديران از ديد دانش‌آموزان داراي ويژگيهاي بالا هستند
. گذشته از اين محرك‌هاي سرمشق از لحاظ پيچيدگي، برجستگي و موارد اينچنين مي‌تواند در فرايند توجه تاثیر بگذارد. ويژگيهاي سرمشق گيرنده يا مشاهده‌گر مانند نياز به وابستگي، اعتماد به نفس در يادگيري از راه تقليد تأثير گذاراست. و مهمترين عاملي كه در يادگيري مشاهدهاي اثر مي‌گذارد، تشويق‌هايي است كه در ازاء توجه ارائه مي‌گردد.
2) مرحله به يادسپاري: هرگنهان (1993- سيف 1374-432) مي‌نويسد:
«براي اينكه اطلاعات به دست آمده از راه مشاهد مفيد واقع شوند بايد حفظ گردند. به اعتقاد بندورا فرايندهاي يادداري يا به‌يادسپاري وجود دارد كه در آنها اطلاعات به طور نمادي و به صورت تجسمي و كلامي ذخيره ميشوند، نمادهايي كه به صورت تجسمي يا تصوري ذخيره ميشوند
، تصاوير ذخيره شده واقعي از تجارب الگو برداري شده هستند كه مدت‌ها پس از يادگيري مشاهدهاي قابل بازيابي‌اند و مي‌توان مطابق با آن عمل كرد ... پس از آنكه اطلاعات بطور شناختي ذخيره شدند، مدت‌ها پس از وقوع يادگيري مشاهدهاي، مي‌توان آنها را بطور نهان بازنمايي كرد، بطور ذهني مرورشان كرد و نيرومندشان ساخت»
3) مرحله توليد يا بازآفريني: سيف (187-1377) در توضيح اين مرحله مي‌نويسد:
«در اين مرحله، رمزهاي كلامي يا تصويري موجود در حافظه يادگيرنده، يا به عبارت ديگر بازنمايي‌هاي نمادي، به عملكردهاي آشكار تبديل ميشوند، وجود اين مرحله در فرايند يادگيري مشاهدهاي از آن جهت ضروري است كه يادگيرنده با انجام عملي كه در مراحل قبل مورد مشاهده قرار داده و به حافظه سپرده است بركم و کيف عملكرد خود آشنا مي‌شود. از طريق مقايسه آن با رفتار سرمشق كه به يادگيری آن پرداخته است اشكالات عملكرد خود را برطرف مي‌سازد."
4) مرحله انگيزشي: اگر چه در نظر يادگيري مشاهده ای تقويت باعث يادگيري نمي‌شود اما مي‌تواند در آن تأثير بگذارد. قبل از توضيح انواع تقويت در مرحله انگيزشي لازم است به تفاوت بين يادگيري و عملكرد پرداخته شود.
