بخشی از مقاله
مقدمه
تب مالت یکی از شایع ترین بیماری های شایع مشترک بـین انسـان و حیـوان در سراسـر جهــان اسـت .(1) شـیوع ایــن بیماری از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. این بیماری
* نویسنده مسئول: توحید بابازاده، تبریز، انتهای خیابان گلگشت، خیابان عطار نیشابوری، دانشگاه علوم پزشکی تبریز، دانشکده بهداشت، گروه آموزش و ارتقاء سلامت.
تلفن: +98 -936 - 9941618 ایمیل: towhid.babazadeh@gmail.com
بخصوص در کشورهای اطراف مدیترانـه (اروپـای جنـوبی، شــمال و شــرق آفریقــا)، خاورمیانــه، هندوســتان و آســیای مرکــزی شــیوع دارد .(2-5) بــر اســاس دادههــای ســازمان جهانی بهداشت، سالانه حدود 500000 مورد بروسـلوزیس انسانی در جهان و 10000 تا 20000 مورد در اروپا گزارش می شود .(4) در کشورهایی نظیر استرالیا و کانادا بـروز ایـن بیمــاری بســیار نــادر 2) در 100 هــزار نفــر) مــیباشــد،
http://jech.umsha.ac.ir
آموزشی مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی و رفتارهای پرخطر تب مالت وحید بابایی و همکاران 13
درحالی که در کشـورهای در حـال توسـعه نظیـر سـوریه و به صورت تصادفی طبقهای بود، بدینصـورت کـه از 5 مرکـز
ایران، بروز بیماری 50 تا 500 در صد هزار نفر است .(6) بر بهداشتی درمانی روستایی به طور تصـادفی 4 روسـتا از هـر
اساس مطالعه ای در سال 1383، حدود 21454 مـورد تـب مرکــز انتخــاب گردیــد (در کــل 20 روســتا). ســپس از 4
مالــت در کشــور گــزارش شــد. از ایــن میــان بــالاترین روستای انتخاب شده، دو روستا به عنوان گـروه کنتـرل و دو
شـــیوع مربـــوط بـــه اســـتانهـــای خراســـان، همـــدان، روستا به عنوان گروه مداخله تقسیم بندی شدند 10) روسـتا
آذربایجان غربـی، کردسـتان، لرسـتان، فـارس و آذربایجـان به عنوان گروه کنترل و 10 روستا به عنـوان گـروه مداخلـه).
شرقی بود .(7) افراد مورد مطالعه واجد شـرایط، بـه صـورت تصـادفی و بـر
تب مالت در حیوانات عوارضی ماننـد سـقطجنـین، زایمـان اساس پرونده های خانوار انتخاب شدند. معیارهـای ورود بـه
زودرس، عفونت داخل رحمی را به دنبال دارد و در انسان ها مطالعه عبارت بودند از: اشتغال به دامداری، داشـتن شـرط
می تواند باعث عفونت در کبد، طحـال و اسـتخوان هـا شـود سنی 20-50 سال، حضور در روستا هنگام مطالعه، تکمیـل
5)،.(8 بنــابراین بیمــاری عــلاوه بــر اینکــه تهدیــدی بــرای رضایت نامه کتبی شرکت در مطالعه، نداشتن سابقه بیمـاری
سلامتی انسان ها محسوب می شود، می تواند با ایجاد تلفـات در خود و افراد خانواده. همچنین معیارهای خروج از مطالعه
گسترده در دام ها، غیرقابل مصرف شدن فراوردههای دامی و نیز شامل مهاجرت از روستا طی دوره مطالعه، فوت نمـودن
غیرفعال نمودن نیروی کار مشغول در بخش های مربوط بـه فرد مورد مطالعه، غیبت بیش از یک جلسه در کـلاس هـای
این بیماری، به اقتصاد لطمه وارد نماید .(9) آموزشی و عدم رضایت به ادامه مطالعه بود. پژوهش حاضـر
شیوع تب مالت در انسان می تواند تحـت تـأثیر شـیوع ایـن مورد تایید شورای پژوهشی و کمیته اخلاق دانشـگاه علـوم
بیماری در حیوانات قرار بگیرد. با ارائه آمـوزش هـای لازم و پزشــــکی تهــــران مــــیباشــــد. قبــــل از شــــروع
حساس سازی افراد در معرض خطر، می توان از ابـتلا انسـان مطالعه از شـرکت کننـدگان گـروه مداخلـه و کنتـرل فـرم
بــه ایــن بیمــاری پیشــگیری کــرد 3)،8،.(10 در مطالعــات رضایتنامه کتبـی اخـذ گردیـد و همـه آنهـا بـا تمایـل وارد
مختلــف، بــر اهمیــت آمــوزش در پیشــگیری از رفتارهــای مطالعه شدند.
پرخطــر و کــاهش بیمــاری تــب مالــت تأکیــد شــده اســت ابزار گردآوری دادهها پرسشـنامه محقـق سـاخته بـود. ایـن
.(11-13) لذا این مطالعه با توجه به شـیوع بـالای بیمـاری پرسشنامه از دو بخش تشکیل یافته بود؛ (الف) ویژگی هـای
تب مالت در مناطق تحت پوشش مراکـز بهداشـتی درمـانی جمعیت شناختی (سن، تحصیلات، جنس) و (ب) پرسشنامه
شهرستان چاراویماق بـا هـدف بررسـی اثربخشـی مداخلـه محقق ساخته بر مبنای سـازه هـای مـدل اعتقـاد بهداشـتی.
آموزشی مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی جهت توانمندسازی به منظور سنجش مناسب بـودن و وضـوح پرسشـنامه، نظـر
دامداران در برابر رفتارهای پرخطر تب مالـت در شهرسـتان اساتید آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت گرفتـه شـد. بـرای
چاراویماق (یکی از شهرستان های استان آذربایجان شـرقی) سنجش پایایی، پرسشنامه با روش آزمون-بـازآزمون مـورد
در سال 1393 طراحی و اجرا گردید. ارزیابی قرار گرفت. بدین ترتیب پرسشنامه موردنظر دو بـار
مواد و روشها به فاصله 2 هفته توسط 20 نفر از دامـداران، کـه بـهعنـوان
ایــن مطالعــه نیمــهتجربــی در ســال 1393 و بــا مشــارکت نمونه مطالعه نبودند، تکمیل شـد و میـزان آلفـای کرونبـاخ
دامداران روستایی انجام شد. با توجه به مطالعه مشابه انجام برای هریک از سازه ها به دست آمد. بـرای سـنجش آگـاهی
شده (13) و بر اساس فرمول 15 ســـؤال =0/77) )، حساســـیت درکشـــده 5 ســـؤال
( =0/80 ) شــدت درکشــده 7 ســؤال =0/82) )، منــافع
حجم نمونه برای هر یک از گروه های مداخلـه و کنتـرل بـه درکشــده 9 ســؤال =0/85) )، موانــع درکشــده 7 ســؤال
تعداد 100 نفر تعیین گردید. نمونه گیـری در ایـن مطالعـه =0/75) )، =0/83) )، خودکارآمدی 7 سـؤال ( =0/84 ) و
http://jech.umsha.ac.ir
14 مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 3، پاییز 1393
رفتــار 10 ســؤال ( =0/87) طراحــی شــد. حــداکثر امتیــاز
ســؤالات آگــاهی 15 و حــداقل صــفر بــود؛ بــرای پاســخ
درست1 = امتیاز، نظری ندارم و پاسخ نادرست= صفر امتیاز
لحــاظ گردیــد. بــرای حساســیت درکشــده حــداکثر 25 و
حــداقل 5 امتیــاز (مقیــاس لیکــرت 5 گزینــهای)، شــدت
درک شده دارای حـداکثر 35 و حـداقل 7 امتیـاز (مقیـاس
لیکرت 5 گزینه ای)، منافع درک شده حداکثر 54 و حـداقل
9 امتیـاز (مقیــاس لیکــرت 5 گزینــهای)، موانــع درکشــده
حــداکثر 35 و حــداقل 7 امتیــاز منظــور گردیــد. امتیــاز
خودکارآمدی حـداکثر 35 و حـداقل 7 (مقیـاس لیکـرت 5
گزینه ای) و رفتار حداقل 10 و حداکثر صفر (بلی1= امتیـاز،
خیر= صفر امتیاز) بود.
پس از جمع آوری دادههـا از گـروه هـای مداخلـه و کنتـرل،
برنامه آموزشی بـرای گـروه مداخلـه طراحـی و اجـرا شـد.
مداخلات در این مطالعه توسط بهورزان آموزش دیـده ارائـه
شدند، بدین صورت که سه جلسه آموزشی و توجیهی درباره
اهداف مطالعه برای بهورزان روستاهای گروه مداخله صورت
گرفت. هدف از اسـتفاده از بهـورزان آمـوزش دیـده، امکـان
ارتباط مؤثر توسط آنها با افراد گـروه مداخلـه بـود. پـس از
آموزش بهورزان روستاهای مداخله، جلسات آموزشی مطابق
با سازه های مدل اعتقاد بهداشتی توسط بهورزان برای افـراد
گروه مداخله صورت گرفت. جلسـات آموزشـی بـرای گـروه
مداخله به صورت سخنرانی و بحث گروهی توسـط بهـورزان
خانه های بهداشت هر روستا، در طـی 45روز و در 3 جلسـه
45 دقیقه ای برگزار شد. محتـوای آمـوزش شـامل اهمیـت
آشنایی با بیماری تب مالـت، راه هـای انتقـال و پیشـگیری،
خسارات اقتصادی و عوارض بیماری تب مالت در انسان بود.
همچنـین در ایـن مطالعـه جهـت افـزایش تأثیرگـذاری بـر
گروه های هدف، به یکی از اعضای خانواده افراد موردمطالعه
درباره تب مالـت در مـدارس و مسـاجد آمـوزش داده شـد.
درنهایت 3 ماه پس از مداخله آموزشـی دادههـا جمـع آوری
شد و بـا هـم مقایسـه و تجزیـه وتحلیـل گردیـد. دامـداران
گـروه کنتـرل پمفلـت آموزشــی مـورد اسـتفاده را دریافــت
کردند.
برای تجزیه وتحلیل داده ها از ویـرایش 21 نـرمافـزار آمـاری
SPSS و با توجه به توزیع غیرنرمال داده هـا از آزمـون هـای آماری توصیفی (میانگین، انحراف معیـار، فراوانـی)، آزمـون ویلکاکسون و منویتنی برای مقایسه دو گروه قبل و بعـد از مداخلــه اســتفاده شــد. همچنــین در ایــن مطالعــه ســطح معنــیداری در همــه آزمــونهــا کمتــر از 0/05 در نظــر گرفتهشده بود.
یافتهها
در این مطالعه 200 نفر از دامداران شهرستان چاراویماق در دو گروه مداخله و کنترل مورد بررسی قرار گرفتند. دو گروه از لحاظ داده های جمعیتی شامل سن، جـنس و تحصـیلات همسان بودند. در گروه مداخلـه و در گـروه کنتـرل بیشـتر افراد مطالعه بیسواد بودند (جدول شماره .(1
جدول شماره -1 مقایسه متغیرهای جمعیت شناختی شرکتکنندگان در
مطالعه در دو گروه مداخله و کنترل
گروه مداخله گروه کنترل سطح
متغیرها (n=100) (n=100)
معنیداری
تعداد(درصد) تعداد(درصد)
جنس مرد (%58) 58 (%62) 62 0/564
زن (%42) 42 (%38) 38
سن (سال) 20 تا 30 (%22) 22 26 (%26) 0/795
30 تا 40 (%54) 54 (%52) 52
40 تا 50 (%24) 24 (%22) 22
تحصیلات بیسواد (%24) 24 (%22) 22 0/773
ابتدایی (%52) 52 (%52) 52
دبیرستان (%20) 20 (%24) 24
دانشگاهی (%4) 4 (%2) 2
جدول شـماره 2 نشـاندهنـده روابـط درونگروهـی و بـین گروهی افراد تحت مطالعه قبـل و بعـد از مداخلـه آموزشـی اســت. طبــق یافتــههــا، قبــل از مداخلــه آموزشــی تفــاوت معنیداری در میانگین نمرات بین دو گروه مداخله و کنترل مشــاهده نشــد (P<0/05)، هرچنــد ایــن تفــاوت در بعــد از مداخله آموزشی از نظر آمـاری معنـیدار بـود .(P<0/001) همچنین در مطالعه حاضر تفاوت معنیداری بـین میـانگین نمرات سازه های مدل اعتقاد بهداشتی قبل و بعد از مداخلـه آموزشی در گروه مداخله مشاهده شد .(P<0/001) قبـل از آموزش در گـروه مداخلـه، میـانگین نمـرات آگـاهی 8/86، حساســیت درکشــده 17/99، شــدت درکشــده 14/50،
http://jech.umsha.ac.ir
آموزشی مبتنی بر مدل اعتقاد بهداشتی و رفتارهای پرخطر تب مالت وحید بابایی و همکاران 15
منـــافع درکشـــده 23/75، موانـــع درکشـــده 19/71، خودکارآمدی درک شده 14/97 و رفتار 6/98 بود که بعد از مداخلــه بــه ترتیــب بــه 11/12، 27/59، 21/20، 40/08،
26/95، 25/56 و 9/03 تغییر یافتـه بـود. ایـن افـزایش در میانگین نمرات در بعد از مداخلـه آموزشـی از نظـر آمـاری معنیدار بود.
