بخشی از مقاله
سرآغاز مهمی در ادراک و شناخت وی از محیط و تعیین رضـامندی و عـدم
امروزه منظر را میتوان به عنوان یکی از اصلیترین مؤلفهها در رضامندی آن دارد ( .( Bell, 1993; Porteous,1996 امروزه هدف
تشخیص هویت، حیات و میزان پایداری محـیط و وسـیل ه ارتبـاطی از ارزیابی کیفیات بصری منظر، تعیین و مشخص کردن شاخص ها و
بین محیط و استفاده کنندگان آن دانست . آنچه در چند ده ه اخیـر از معیارهایی است که از طریق آنها بتوان من ظر را حفاظـت، احیـا و یـا
اهمیت ویژه ای برخوردار شده است، ارتباط منظر با استفاده کنندگان بازسازی کرد . در واقع از این طریق می توان مناظری را که از لحـاظ
آن چه به صورت بیولوﮊیکی، و یا فیزیکی و چه از لحـاظ ادراکـی و زیبایی مناسب هستند ، حفظ کـرده و در صـورت لـزوم، منـاظری را
رفتاری است ( Daniel & Vining, 1983 ترمیم و احیا کرد ( .( Kane, 1981 در زمینه ارزیابی کیفیات بصری
). در این میـان، موضـوع منظر بر پایه ترجیحات مردمـی ۱ تـا کنـون افـراد متعـددی فعالیـت
منظر و رابطه آن با ادراک افراد از اهمیت خاصـی برخـوردار اسـت (
Laurie, 1975 داشتهاند که از جمله می توان به مطالعات منظر جنگلی اشـاره کـرد.
). اگر چه ارتباط انسان بـا محـیط از طریـق حـواس Ribe, 1994; Sheppard & Picard,2005; Bergen, et )
گوناگون برقـرار مـی شـود، بـیش از ۰۸ درصـد آن از دیـدن ایجـاد
میشود. بنابراین مـشاهده منظـر و ادراک آن توسـط انـسان نقـش (al.,1990 ;Hammitt, et al.,1994 افـزون بـر ایـن در ارتبـاط بـا
نویسنده مسئول: تلفن: ۵۸۵۷۴۹۶۲۱۹۰ Peiman_gqi@yahoo.com
۶۳۱
ویژگیهـای منظـر پـارکهـای ملـی ( Yu, 1995;Acar, et al., 2006 )، در ارتبــاط بــا ویژگــیهــای منظــر میــراث فرهنگــی Kaltenborn & Bjerke, 2002) )، در ارتباط با ویژگیهای منظـر خیابانی Mok, et al., 2005) )، در ارتبـاط بـا ویژگـیهـای منظـر کوهستانی ( ( Bulut & Yilmaz, 2007 و در رابطه با ویژگیهای منظــر کــشاورزی ( (Arriaza, et al., 2004 نیــز پــژوهشهــای چشمگیری انجام دادهاند.
فضاهای آموزشی از جمله دانشگاهها۲ و منظـر آن ، امـروزه بـه علت در تماس دا یم بودن با کاربران خود و همچنین نقـش و تـأثیر شایانی که بر روی کیفیت زندگی و سلامت روح و روان آنها دارد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. منظر این گونـه محوطـههـا بایـد بـه گونهای طراحی شوند که بیشترین ارتباط را با کاربران برقرار کرده و کاربر در آن به درج ه مناسبی از حس مکان برسد. در زمین ه ارزیـابی کیفیات بصری منظر این گونه محوطهها، تحقیقات و مطالعات اندکی صورت گرفته که از جمله می توان به مطالعات بر روی دانشگاه اردن ( Abu- Ghazzeh, 1999 ) و بر روی محوطـ ه دانـشگاه ویرجینیـا ( yang, 2008 ) اشاره کرد.
با توجه به توسـعه و گـسترش روز افـز ون سـاخت و سـازها و فضاها در دانشگاه سیـستان و بلوچـستان و افـزایش سـالان ه تعـداد دانشجویان و همچنین قرار گرفتن این دانشگاه در منطق ه خـشک و بیابانی ایران و اهمیت یافتن چگـونگی طراحـی محـیط در اینگونـه مناطق از یک سو و ضرورت فراهم آوردن کیفیت مطلوب بـصری و محیطی برای ار تقای کیفیت زیست و آمـوزش دانـشجویان در آن از سوی دیگر این دانشگاه را واجد پیش شرطهای لازم برای بررسـی و پژوهش دقیقتر کرده است.
در این راستا، محوطه دانشگاه با وسعتی حدود ۰۰۲ هکتار کـه در جنوب شهر زاهدان واقع شده است، به عنوان نمون ه موردی مورد مطالعه و تحقیق قرار گرفت و سعی بر آن شد تـا بـا هـدف ارتقـای کیفیت فضاهای باز و جمعی این دانشگاه و با رویکرد برنامه ریزی و طراحی مشارکتی۳ و استفاده از روش طبقه بندی کیفیت۴ ، به تدوین راهبردها و پیشنهادها بهمنظور توسعه و ارتقای کیفیت بصری منظـر سایت مورد مطالعه و همچنـین شناسـا یی منظرهـایی کـه از لحـاظ بصری دارای ویژگیهای خاص و بارزی هستند، پرداخته شود.
مبانی نظری تحقیق
فضاهای آموزشی، بویژه فـضاهای دانـشگاهی ، مجموعـه ای از ابنیه و پوشش گیاهی است که بـه صـورت متعـادل بـا یکـدیگر در
مجله محیط شناسی شماره ۲۶
ارتباط بوده و تأثیر بسزایی بر روی کیفیت زندگی و سلامت کار بران داشته و این موضوع حایز اهمیت هستند.
از نظر تأثیر گذاری سه معیار بـه طـور کلـی بـر روی کیفیـت فضاهای آموزشی نقش دارند که به شرح زیـر هـستند ( Garling,
:( 1986;Abu-ghazzeh, 1999
۱- ویژگیهای اکولوﮊیکی و فیزیکی؛ ۲- ویژگیهای عملکردی و رفتاری؛ ۳- ویژگیهای بصری و زیبایی شناسی.
تاکنون نظریهها و تئوریهای گوناگونی پیرامون ارزیابی کیفیت بصری منظر ارائه شده است . یکی از گستردهترین نظریههای مطالعه شده در زمینـه روانشناسـی محیطـی و همچنـین ارزیـابی کیفیـت بصری منظر، مدل ادراکـی کـاپلان و کـاپلان اسـت ( Kaplan &
.(Kaplan, 1989
این مدل یکی از نظریهها در زمینه ترجیحات منظر اسـت . ایـن نظریه بیان می کند که کاربران پس از قرار گرفتن در محـیط (فـضا ) دو نیاز اصلی دارند که یکی فهم و درک آن فضا و دیگری کـشف و جستوجو کردن در فضاست.
افزون بر این، کاربران ممکن است درکی سریع از محیط داشته باشند و یا این که به تدریج در صورت حرکت در فضا (محـیط ) آن را
درک کنند .(Stamps, 2004)
