بخشی از مقاله
استان کرمان
موقعيت جغرافيايي و تقسيمات سياسي استان
استان كرمان در جنوب شرقي ايران واقع شده است. از شمال با استانهاي خراسان و يزد، از جنوب با استان هرمزگان، از شرق با سيستا ن و بلوچستان و از غرب با استان فارس همسايه است. مساحت اين استان حدود 175069 كيلومترمربع است بين 55 درجه و 25 دقيقه تا 32 درجة عرض شمالي و 26 درجه و 53 دقيقه تا 29 درجه و59 دقيقه طول شرقي از نصفالنهار گرينويچ قرار گرفته است.
استان كرمان بعد از استان خراسان دومين استان پهناور كشور است و حدود 11 درصد از خاك ايران را در برگرفته است. اين استان يكي از مرتفعترين استانهاي كشور است، و شهرستان بافت آن با 2250 متر ارتفاع از سطح دريا مرتفعترين شهرستان استان ميباشد. بر اساس آخرين تقسيمات كشوري استان كرمان مشتمل بر 10 شهرستان، 7 شهر و 31 بخش است. شهرستانهاي آن عبارتند از: بافت، بردسير، بم، جيرفت، رفسنجان، زرند، سيرجان، شهر بابك، كرمان و كهنوج.
جغرافياي طبيعي و اقليم استان
استان كرمان درجنوبشرقي ايران قرار گرفته است و ارتفاعات آن دنبالة رشته كوههاي مركزي ايران است كه از چين خوردگيهاي آتشفشاني آذربايجان شروع ميشود و تا بلوچستان امتداد دارد و دنبالة آن چندين بار در فلات مركزي به وسيلة حوزههاي پست داخلي و كوير قطع ميشود. زمان تشكيل اين چينخوردگيها با پيدايش فلات داخلي و عقبنشيني درياي تنيس همراه است. به دنبال حركات كوهزايي و باز شدن دهانههاي آتشفشاني، كف درياي تنيس بالا آمد و آب درياهاي اطراف نيز بر اثر تبخير شديد و تراكم رسوبات آن خشك شد و قشر ضخيمي از رسوبات نمك دريا روي آنها به جاي ماند و كويرهاي كنوني( كوير لوت) را تشكيل داد. در نواحي پست، ذرات حاصله از متلاشي شدن و فرسايش كوهستانها، روي هم انباشته شد كه با وزش باد به حركت در ميآيند و تپههاي متحرك شني را بوجود ميآورند.
رشته كوههاي مركزي در اين منطقه دشتهاي وسيع استان را از يكديگر جدا ميسازند اين كويرها بطور كلي 2 رشتة عمده هستند كه از شمالغربي به جنوب شرقي كشيده شدهاند و مهمترين آن رشته كوههاي بشارگردكوهبنان است.
اين رشته كوهها دنبالة كوههاي جندق و بيابانك هستند كه تا كرمان و بم گسترش يافتهاند. از قلل مهم آن ميتوان به كوههاي كوهبنان، طغرلالجرد( تخراجه) پلوار، سيرچ، ابارق، و تهرود اشاره كرد كه بزرگترين حايل بين مناطق كوير با ساير مناطق استان ميباشند.
رشتة دوم كوههايي است كه از يزد تا كرمان و چاله جازموريان كشيده شدهاند و به موازات رشتة اول امتداد دارند. از ارتفاعات مهم اين رشته نيز ميتوان كوههاي مدور، شهر بابك، كوه پنج، چلتن لالهزار، هزار بحر آسمان، جبال بارز و شهسواران را نام برد.
در قسمت جنوب شهرستان كهنوج نيز رشتهكوههاي بشاگرد، دنبالة رشته كوههاي زاگرس قرار دارتد و اين منطقه را از استان هرمزگان جدا ميسازند. وجود ارتفاعات و پستي بلنديهاي در منطقه و شرايط خاص اقليمي، آب و هواي متفاوتي در نواحي مختلف استان به وجود آورده است. نواحي شمالي و شمالغربي و مركزي داراي آب و هواي خشك و معتدل است و نواحي جنوبي و جنوب شرقي آب و هواي گرم و نسبتاَ مرطوب دارد. مقدار بارش ريزشهاي جوي بسيار متغير و كم است. بيشترين باران در منطقة جيرفت ميبارد. اراضي مرتفع و بادگير توأم با طوفان و گرد و غبار است. آب و هواي شهر كرمان خشك و نيمة معتدل است. بر اساس گزارش سازمان هواشناسي در سال 1370 حداكثر مطلق درجة حرارت 6/39 درجة سانتيگراد، حداقل مطلق درجة حرارت 17- درجة سانتيگراد و تعداد روزهاي يخبندان 79 روز بوده است.
اين گزارش حاكي از آن است كه متوسط درجة حرارت استان در ماههاي ارديبهشت، خرداد، مرداد، و تير بين 20 تا 25 درجة سانتيگراد ميباشد و از ديدگاه استفادههاي جهانگردي، مطلوبترين ماهها جهت مسافرت به استان ميباشند. متوسط بيشترين درجة حرارت با 7/26 درجه مربوط با تيرماه و كمترين آن اختصاص به بهمن ماه دارد كه 9/3 درجة سانتيگراد ميباشد.
استان كرمان تحت تأثير بادهاي مختلف برون منطقهاي و محلي است. وزش اين بادها، آب و هواي آنرا دستخوش تحولات و تغييرات قابل توجهي ميكند. اين بادها عمدتاَ از نوع بادهاي موسمي خشك هستند و در ماههاي اسفند، فروردين و ارديبهشت ميوزند. و جهت آنها از جنوب غربي به طرف شمالشرقي و مشرق است. اين بادها انبوهي از خاك و شن با خود به طرف شهر كرمان ميآورند و سبب تقليل رطوبت نسبي هوا ميگردند. همچنين بادهاي غربي و شمالغربي باعث ريزش باران در زمستان و بهار ميشوند.
ريزش نزولات جوي از آبان ماه شروع و تا ارديبهشت ماه سال بعد ادامه مييابد. بيشترين ميزان بارندگي از ديماه تا ارديبهشت ماه است. اغلب اين بارشها به صورت باران است و گاهي هم اندكي برف ميبارد. ميزان بارندگي سالانة استان در سال 1370 ، برابر 7/114 ميليمتر بوده است.
جغرافياي تاريخي استان
سابقة سكونت و استقرار در ديار كرمان به هزارة چهارم قبل از ميلاد ميرسد. اين منطقه يكي از قديميترين نواحي ايران بشمار ميرود و در گذر زمان گنجينههاي فرهنگي تاريخي گرانبهايي در آن پديد آمده است. كه نمايانگر روند تاريخي و حبات اقتصادي – اجتماعي آن است. وجود هر فضاي تاريخي در كرمان بيانگر بخشي از زوايا و ابعاد زندگي مردم و حكومتهاي اين مرز و بوم است.
تأسيس و تخريب، مرمت و انهدام، همه و همه نشانگر حيات بر جنب و جوش اين ديار ناشناخته است. فلت آثار تاريخي كرمان در قياس با شهرهايي چون اصفهان و شيراز به دليل رنج و آسيبي است كه حوادث ناگوار تاريخ در اين منطقه پديد آورده است. همين معدود آثار و در و ديوارهاي شكسته نيز نشانة توانايي، پايداري و كوششهاي مردم اين خطه از كشور است. با نگاهي اجمالي به گذشتة بعضي از شهرهاي مهم اين استان سيماي تاريخي آن بيشتر روشن ميشود:
كرمان
در مدارك تاريخي و جغرافيايي اسلامي اين منطقه كرمان، كارمانيا، ژرمانيا، كرمانيا، كريمان، كارماني، و كرماني ذكز شده است. اگر كارمان را دو كلمه بگيريم» كار« به معني جنگ و» مان« به مفهوم محل است كه در مجموع معني» جايگاه دلاوري و نبرد« دارد.
بعضي از جغرافيدانان نام قديم اين شهر را گواشير( بدشير) خواندهاند، گفته ميشود؛ گواشير همان
» كورة اردشير« يا شهر اردشير بوده است كه به تدريج به» گواشير« تبديل شده است.
به استناد منابع عرب و يهود، كرمان منسوب به كرمان بن هيتال بن ارفحشد بن سام بن نوح است و نام آن در كتيبة بيستون به صورت» بوتيه« ذكر شده است.
در دورة ساسانيان فرمانرواي كرمان عنوان شاه داشت. چنانكه بهرام چهارم( 388-389 م.) به مناسبت اينكه در زمان پدرش والي كرمان بود به كرمانشاه( شاه كرمان) معروف بود. در اين دوره سيرجان مهمترين ناحية كرمان محسوب ميشد.
كرمان در دورة اسلامي و مقارن با 21 تا 24 ه.ق و سالهاي بعد از آن تلاطمات سياسي زيادي را شاهد بود. عمربنخطاب در اين زمان سهيل عدي وعبدالله عتيان را مأمور فتح كرمان كرد. سرداران نامبرده با گرفتن اندك جزيهاي از حاكم كرمان به مدينه مراجعت كردند.