بخشی از مقاله
چکیده
یکی از عواملی که در میـزان تقاضـاي سـفر ناحیـههـاي ترافیکـی تاثیرگـذار اسـت، تنـوع و تعـداد کاربريهاي مختلف واقع در آن است. هر نوع کاربري میزان جذب و تولید سفر متفاوتی نسـبت بـه کاربريهاي دیگر دارد و به همین دلیل رویکرد برنامه ریزي حمل و نقل براي کاربري هاي مختلف با توجه به تولید یا جذب سفر آن ها متفاوت است. هدف سفر، موقعیت کاربري، ویژگی هاي اقتصادي-اجتماعی استفاده کنندگان، بر نوع سفرهاي تولید و یا جذب شده به کاربري هاي مختلـف تاثیرگـذار بوده و باعث میشود افراد با وسایل نقلیه متفاوت و در زمان هـاي مختلـف بـه یـک کـاربري خـاص مراجعه نمایند. لذا شناخت کاربري هاي مهم، دستهبندي آنها و برآورد نرخ سفرسازي هر کاربري از مباحث قابل توجه در برنامهریزي حمل و نقل است.
با وجود اهمیت این موضوع در برنامهریزي حمل و نقل ،در این مقاله سعی بر آن شـده اسـت تـا بـا ارائه و بیان نحوه چگونگی لحاظ نمودن کاربریهاي جاذب سفر، ماتریسهاي توزیع سفر براي منطقـه 22 شهرداري تهران در مدل حمل و نقل و ترافیک شهر تهران اصلاح گردد.
کلید واژه : توزیع سفر،کاربریهاي جاذب سفر، مدل حمل و نقل و ترافیک شهر تهران.
-1
-2
کارشناس ارشد،شرکت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیک تهران،22221507، l_sabernejad@yahoo.com مدیر پروژه ،شرکت مطالعات جامع حمل و نقل و ترافیک تهران،22221507،mitraromook@yahoo.com
1
-1 مقدمه
در مدل کلان نگر حمل و نقل شهر تهران، جهت برآورد تقاضـا و تخصـیص سـفرها بـا شـیوه هـاي مختلف حمل و نقلی از فرآیند چهار مرحله اي(ایجاد سفر، توزیـع سـفر، تفکیـک سـفر و تخصـیص )سفر برنامه ریزي حمل و نقل وترافیک استفاده شده است. محاسبات و تحلیل متعددي مربـوط بـه هر مرحله نیز توسط نرم افزارهاي محاسباتی EMME/2 صورت می پذیرد.
در مرحله توزیع سفر که مرحله دوم این فرآینـد را تشـکیل مـی دهـد بـه توزیـع سـفرهاي ایجـاد شده(مرحله اول) در نواحی ترافیکی پرداخته می شود.جهت توزیع سفرهاي برآورد شـده در مرحلـه قبل، از الگوي رشد یافته مشاهده سفرهاي مبدا-مقصد توسط مدل رشد فراتر استفاده شده است.
از آنجاییکه در مدل شهر تهران، سفرهاي تولید و جذب شده به / از ناحیه هـاي ترافیکـی از لحـاظ احداث کاربريهاي مختلف برآورد نمی شود، ضرورت این مقاله، برآورد دقیق تري از میزان سـفرهاي انجام شده بین ناحیه هاي مختلف یعنی برآورد ماتریس مبدا- مقصد با دقت بیشتر است. لذا جهـت برآورد دقیقتر این سفرها می توان با درنظر گرفتن کاربري هایی که در آینده احداث می شوند، این تاثیر را در مدل حمل و نقل و ترافیک شهر تهران دید.
در این مطالعه سعی شده است که در مدل کلان نگر شهر تهران مـدل هـاي تولیـد و جـذب سـفر و ماتریس سفرهاي مبدا- مقصد به منطقه 22 تصحیح گردد تا بتوان ماتریس بدست آمده در مرحلـه توزیع را بر روي شبکه معابر منطقه با جزییات بیشتري تخصیص داد.
-2تعریف مسئله و اهداف تحقیق
جهت انجام این مطالعه و منظور نمودن اثر کاربري هاي جاذب سـفر در توزیـع سـفر در ابتـدا یـک محدوده مطالعاتی که شامل منطقه 22 شهرداري تهران می گردد، انتخاب شد. ویژگی خـاص ایـن منطقه نسبت به سایر مناطق که باعث تغییر در نحوه تردد و الگوي سفر منطقـه مـیشـود، احـداث کاربريهاي مختلف بهخصوص انواع کاربري هاي فرامنطقهاي است. احداث این کاربريها و تاثیرهاي مثبت آنها در جایگاه خود، اثرهاي دیگري نیز روي منطقه خواهند گذاشـت کـه اگـر از ابتـدا بـا آن بهطور آگاهانه برخورد نشود، مشکلات متعددي را در آینده بر روي شبکه معابر و وضـعیت ترافیکـی منطقه خواهد گذاشت.
برآورد مدل توزیع سفر فعلی شهر تهران نشان می دهد که در سال 1391 تعـداد سـفرهاي تولیـد و جذب شده از / به منطقه 22 برابر 107262 و 52953 سفر روزانه میباشد. نرخ تولید و جذب سفر
2
در این منطقه 0/784 و 0/427 سفر به نفر است. نرخ تولید و جذب سفر در این منطقه نسـبت بـه متوسط کل شهر تهران (برابر 0/971 و (0/978، خیلی پایینتر است.
در میان سفرهاي جذب شده با اهداف مختلف سفرهاي تحصیلی و تفریحی نسبت بـه اهـداف سـفر شغلی و خرید از میزان بالاتري برخوردار هستند. این مساله حتی در مدل فعلی نشان می دهـد کـه بهطور متوسط در کل روز منطقه 22 به دلیل وجود کاربري هاي خود سفرهاي با هـدف تفریحـی را نسبت به سایر اهداف بیشتر به خود جذب می کند. با توسعه منطقه در آینده و احداث کاربري هـاي فرامنطقهاي این روند حتی در جذب سفر از سایر مناطق رشد بیشتري خواهد داشت.
لیکن در مدل شهر تهران براي برآورد سفرهاي آینده (افق طـرح سـال (1404 توسـعه منطقـه بـر اساس کاربريهاي پیشنهادي در نظر گرفته نشده است و سفرهاي برآورد شده در مقایسه با توسـعه منطقه داراي ارقام منطقی نمیباشد و تصحیح ماتریس توزیع به همین منظور ضروري است.
-3بررسی طرحهاي کلان و فرادست کاربري زمین در محدوده مورد مطالعه
شناخت کاربريها در سطح منطقه 22 میتواند در شناخت الگوي سـفر سـاکنان آن مفیـد و مـوثر باشد. همچنین شناخت الگوي سفر مستلزم اطلاع از ویژگیهاي اقتصـادي و اجتمـاعی منطقـه نیـز میباشد. بنابراین جهت آگاهی از الگوي سفر، نیاز به کسب اطلاعات کـاربري هـاي منطقـه در کنـار ویژگیهاي اقتصادي- اجتماعی منطقه است. در جدول 1 خلاصه اي از مشخصات طرح هاي کـلان تغییر کاربري زمین، نظیر کاربري هاي خدماتی، تجاري، اداري، درمانی و تفریحی کـه باعـث تغییـر الگوي سفر این منطقه در آینده خواهند شد، نشان داده شده است.
جدول :1 خلاصهاي از مشخصات طرحهاي کلان و فرادست
ردیف نام طرح محل احداث
1 پروژه »دریاچه مصنوعی چیتگر« ضلع شمال پارك چیتگر- جنب محور چهارباغ
2 مجموعه »هزار و یک شهر« شمال غرب بزرگراه خرازي و جنب شهرك شهید باقري
3 مجموعه »البرز تات« ضلع جنوب بزرگراه خرازي، در امتداد محور تجاري-
اداري چهارباغ و روبروي مجموعه » هزار و یک شهر«
4 پروژه »تهران مال« بزرگراه خرازي، شهرك گلستان
5 پروژه »بیمارستان فوقتخصصی پروفسور انتهاي بزرگراه خرازي، شهرك شهید باقري
سمیعی«
6 پروژه »بیمارستان تریتا« شمال بزرگراه خرازي، شهرك سازمان انرژي اتمی ایران
7 پروژه تجاري محور چهارباغ در محور شرق و شمال دریاچه
3
-4تعیین ناحیهبندي جدید ترافیکی
به منظور بررسی دقیقتر منطقه و شناخت چگونگی پراکندگی سطوح مختلف اقتصادي- اجتمـاعی در سطح منطقه 22 و به تبع آن وضعیت توزیع شاخص هاي ترافیکـی، نـواحی ترافیکـی بـه عنـوان کوچکترین واحد مطالعاتی در نظر گرفته شده است. هر ناحیه با مجموعه اي از شاخصها مشـخص میشود که به لحاظ تاثیرگذاري بر تولید و جذب سفر، نقش شایان توجهی در ترافیک ناحیه برعهده دارند و از آنجایی که هدف از این مقاله به دست آوردن تولید و جذب و نیز توزیع دقیق تر میباشـد، لذا ناحیهبندي مورد بازنگري قرار گرفته و شکسته شـده اسـت.منطقه 22 در مـدل حمـل و نقـل و ترافیک شهر تهران داراي 11 ناحیه ترافیکی بود که در این مقالـه بـه 25 ناحیـه ترافیکـی تقسـیم گردیده است.
-5بهروزرسانی متغیرهاي اجتماعی- اقتصادي منطقه
با توجه به هدف مطالعه که تصحیح ماتریس توزیع است نیاز به بهروزرسانی متغیرهـاي اجتمـاعی-اقتصادي در منطقه بر اساس ناحیه بندي جدید، کاربريهـاي وضـع موجـود و توسـعه آن در آینـده است.متغیرهاي اجتماعی- اقتصادي مورد استفاده در مدل حمل و نقل و ترافیک شهر تهران بـه دو دسته در محل سکونت و در محل فعالیت تقسیم بندي میشوند.متغیرهاي اجتمـاعی- اقتصـادي در محل سکونت عبارتند از: جمعیت ساکن، جمعیت شاغل، دانشآموز و دانشـجو در محـل سـکونت و سرانه مالکیت سواري شخصی. متغیرها در محل فعالیت شامل: کارمند، دانش آموز و دانشجو، واحـد کسبی تجاري، پارك و تخت بیمارستان هستند.
جمعیت منطقه بر اساس ظرفیت جمعیتی که تابع نرخ رشد جمعیت، چگالی و درصد مسـکونی هـر ناحیه (با توجه به کاربريهاي مسکونی موجود و امکان توسـعه آینـده بـر اسـاس تراکم)مـی باشـد، برآورد می گردد. وجود کاربریهایی همچون بیمارستان تریتا و پروفسور سمیعی باعث تغییر در تعداد تخت بیمارستان در متغییرهاي اقتصادي–اجتماعی می گردد.کاربریهاي تهران مال، البرز تات (تـات مال)، مجموعه هزار و یک شهر ،چهارباغ، تالار شهر و مجتمع طوبی باعث افزایش تعـداد واحـدهاي تجاري و نیز وجود فضاهاي پارك همچون دریاچه و پارك چیتگر، آبشار البـرز و شـهربازي و پـارك آبی هزار و یک شهر باعث تغییر در متغییر پارك می گردد.که کلیه این متغیرهـا در مطالعـه بـراي وضع موجود و فرادست به روز رسانی و تصحیح گردیده است.
4
-6اصلاح الگوي سفر
پس از تعیین متغیرها، در این مرحله به اصلاح الگوي سفر پرداخته می شود. به منظور اصلاح الگوي سفر منطقه نیاز به اصلاح مدلهاي برآورد تقاضاي سفر است. تقاضاي سفر به دو دسته تقاضاي سفر ساکنین منطقه و غیر ساکنین منطقه (ساکن تهران و غیر تهران) تقسیمبندي میشود. اصلاح الگوي سفر ساکنین منطقه با اصلاح ناحیههاي ترافیکی فاقد میزان تولید و جذب سفر و استفاده از الگـوي فعلی مدل شهر تهران امکان پذیر است. الگوي سفر غیر ساکنین منطقه که بیشـتر بـه جـذب سـفر کاربريهاي فرامنطقهاي داخل منطقه مربوط می شود با آمارگیري از کاربريهاي فرامنطقهاي مشابه در شهر تهران و در نظر گرفتن الگوي سفر آن ها براي کاربريهاي داخل منطقه و همچنـین اضـافه نمودن الگوي سفر جدید به ماتریس تقاضاي سفر اولیه تعیین میگردد.
بنابراین در این مقاله به منظور تعیین میزان سفرهاي جذب شده به کاربري هـاي منطقـه و اصـلاح مدلهاي تقاضاي حمل و نقل از میزان جذب سفر کاربري هاي فرامنطقـهاي مشـابه در سـایر نقـاط شهر تهـران اسـتفاده شـده اسـت. بـا شناسـایی کـاربري هـاي مشـابه و آمـارگیري از تعـداد افـراد مراجعهکننده به هر کاربري، و استخراج الگـوي سـفر هـر یـک از آنهـا و اضـافه نمـودن آنهـا بـه مدلهاي فعلی میتوان اقدام به اصلاح ماتریسهاي تقاضاي سفر نمود.
-1-6تعیین کاربريهاي مشابه و انجام آمارگیري
کاربريهاي زیر بهعنوان جاذبترین کاربريهاي فرامنطقهاي آتی در منطقه 22 می باشند:.
- مجموعه تهران پارك (هزار و یک شهر)؛
- مجموعه البرز تات (تات مال)؛
- مجتمع تجاري تهرانمال؛
- محور چهارباغ و دریاچه مصنوعی چیتگر؛
- تالارشهر؛
- بیمارستانهاي پرفسور سمیعی و تریتا؛
- مجتمع تجاري طوبی.
علاوه بر کاربريهاي فـوق مـیتـوان بـه دو مجموعـه تفریحـی آبشـار تهـران و پـارك چیتگـر کـه درحالحاضر نیز در منطقه وجود دارند نیز اشاره نمود.
کاربريهاي مشابه هر یک از کاربري هاي فوق در سطح شهر تهران مطابق جدول 2 جهـت آمـارگیري انتخاب گردید. در این جدول مشخصات هر کاربري نیز ارایه شده است.
5
براي تعیین میزان جذب سفر هر یک از محدوده هاي مورد نظر، نیاز به اطلاع از تعداد افـراد ورودي به هر محدوده می باشد. براي رسیدن به این هدف، شـمارش تعـداد افـراد ورودي در بـازه هـاي 15 دقیقهاي به تفکیک هر محدوده صورت گرفت. علاوه بر آن براي اصلاح ماتریس توزیع سفر منطقـه، اطلاعات مربوط به مبدا سفر هر فرد وارد شده به محدوده نیز برداشت شد. آمارگیري شمارش حجم طی 12 ساعت در دورههاي زمانی 15 دقیقه اي انجام شد. پـس از انجـام آمـارگیري و جمـع آوري فرمها، اطلاعات مورد بازبینی قرار گرفت و چنانچه مواردي، نادرست مشاهده شد، حذف یا تصـحیح گردید.
جدول :2 زمان و ساعت آمارگیري براي کاربريهاي مشابه در سطح شهر تهران
ردیف محل آمارگیري
خیابان 15خرداد
1 حدفاصل گلوبندك تا میدان ارگ
2 خیابان چرچیل
3 هایپر استار
4 مجتمع اسکان
مجموعه تفریحی- ورزشی
5
چمران
6 بیمارستان آتیه
7 بیمارستان تخصصی قلب
8 پارك چیتگر
9 پارك ملت
10 پردیس پارك ملت
11 هتل آزادي
مشخصات محدوده آمارگیري
طول خیابان (متر): 770
تعداد مغازه: 18٭
طول خیابان (متر): 453
تعداد مغازه: 78
زیربنا (مترمربع): 9000
زیربنا (مترمربع): ---
تعداد واحد تجاري: 68
تعداد واحد اداري: 30
تعداد کارکنان واحد اداري: ---
زیربنا (مترمربع): 6400
تعداد تخت: 350
زیربنا (مترمربع): 2400
0
تعداد تخت: 572
زیربنا (مترمربع): ---
مساحت (هکتار): 950
مساحت (هکتار): 34
زیربنا (مترمربع): 1500
0
تعداد صندلی: 310
تعداد پردههاي سینما: 5
زیربنا (مترمربع): 5000
0
کاربري مشابه در منطقه 22 شهر تهران
چهارباغ
تات مال
تات مال هزار و یک شهر
تهران مال
مجتمع طوبی
تهران مال
تات مال تهران مال
هزار و یک شهر
بیمارستان تریتا
بیمارستان پرفسور سمیعی
پارك چیتگر دریاچه
هزار و یک شهر
تات مال
تهران مال
تالار شهر
بیمارستان پرفسور سمیعی
تات مال
تعداد واحد تجاري
تعداد واحد تجاري
مساحت (هکتار)
واحد تجاري
مساحت (هکتار)
تعداد تخت
تعداد تخت
مساحت (هکتار)
مساحت (هکتار)
مساحت (هکتار)
مساحت (هکتار)
مشخصات کاربري
1100
1000
564
2650
0/89
137
