بخشی از مقاله
چکیده
خلیج فارس، بحر فارس یا ردیاي پارس که در منابع قدیمی یونان از آن با واژه sinus persicusیعنی خلیج فارس یاد شده که با تمدن کهن ایران همزاد است. خلیج فارس محور ارتباط بین سه قارة اروپا، آسیا و آفریقا و به عنوان مهمترین مرکز ارتباطی میان سه قاره می باشد. تمدن هاي کهن چون بابل، سومر، ایران و یونان از موقعیت ممتاز جغرافیایی آن استفاده کردهاند و مسلمانان هم در سدههاي نخستین اسلامی از آن استفاده تبلیغاتی مذهبی کردهاند. اما پاي اروپاییان از قرن 15 به خلیج فارس و سواحل آن به خلیج فارس و سواحل آن باز و از آن تاریخ به فکر تصرف و تسلط بر آن افتادند و در دهههاي اخیر نیز نفوذ ایالات متحدة آمریکا در آن بسیار چشم گیر است.
اکنون ساکنین سواحل خلیج فارس به واسطه ایرانی بودن، داراي یکپارچگی اجتماعی هستند، اما چندگانگی و همگنی مذهبی در منطقه خلیج فارس بسیار مشهود است. منطقه با تمام تفاوتهاي قومی ـ قبیلهاي داراي یکپارچگی اجتماعی بوده و جامعه یکدست ایرانی است. با وجود این گاهی مردمان این سامان احساس می کنند که آنها اول به این سواحل تعلق دارند و بعد به ایران و روابط آنها بیشتر با مردم کشورهاي خلیج فارس به ویژه شیخ نشین ها و حتی با جنوب آسیا مانند هند و پاکستان بمراتب بیشتر از خود ایران است.
در این مطالعه کوتاه کوشش بر این است که علل آن حتی الامکان شناسایی شود. البته گاهی دوگانگی فرهنگی ـ مذهبی و زبانی هدف هاي اقتصادي، روابط تنگاتنگی را بین ایرانیان ساحل نشین و سرزمین هاي حوزة خلیج فارس موجب شده است.
موقعیت جغرافیایی و استراتژیک سواحل خلیح فارس و تجاري بودن این حوزه نفت خیز با درآمدهاي نسبتاً بالا، توجه سوداگران ایرانی و بین المللی را به خود جلب نموده است. زمانی استعمارگران پرتغالی و هلندي بعداً انگلیسی ها و اکنون آمریکایی ها سیاست هاي سلطه گرانه خود را بر خلیج فارس و سواحل آن گسترده اند و این امر حوزة خیلج فارس را به یک منطقه نا آرام استراتژیک تبدیل نموده است. همه این عوامل دست به دست هم داده و مرزهاي جنوبی ایران را به یکی از پرتنش ترین و نا آرام ترین منطقه ژئوپولتیکی جهان تبدیل نموده است.
واژگان کلیدي : خلیج فارس، امنیت، دریاي عمان
امنیت کشورها معمولاً از مرزهاي پیرامون آنها بیشتر تهدید می شوند و اصولاً با تعداد همسایگان آنها قابل بررسی است. پژوهشگران غربی در مطالعات ایران نقشه هاي مناطق مرزي ناآرام و ناامن کشور را تهیه نموده اند که در نقشه زیر نمونه اي از آن را مشاهده می کنیم .(Ehlers.e. 1980, 505)
٧٠٣
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
شکل شماره:1 ایران، نقشه مناطق مرزي نا آرام و نا امن (Ehlers.e. 1980, 505)
مطالعه نقشه فوق بیان کننده این واقعیت است که ناآرامی ها در همسایگی هاي کشورها بیشتر، لذا امنیت آنها نیز به تأکید بیشتري نیاز دارد. برخی از پژوهشگران اعتقاد دارند که همسایگی با دریاهاي آزاد، بخاطر همسایگان کمتر، با مشکلات و تنش هاي مرزي کمتري روبرو هستند (عطارزاده و باقري 1384، .(111 سواحل جنوبی ایران که شامل سواحل خلیج فارس و بحر عمان است از دهانه فاو تا بندر عباس با 1375 کیلومتر طول داراي شهرهایی با تنش هاي بسیار متفاوت اما کمتر از مشکلات شهرهاي مرزي ایران است، به این معنی که اختلاف اصلی بیشتر بر سر مالکیت جزایر متعلق به ایران و یا تعیین مرزهاي دریایی و تداخلی منافع دولت هاي همجوار در دریا بخش مهمی از کشمکش هاي سیاسی و مشاجرات همسایگی را تشکیل می دهد و تأثیر خود را در ناآرامی هاي شهرهاي مرزي برجاي می گذارد و تصور بر این است که با کنار گذاشتن اختلافات مزبور امنیت سکونتگاه هاي ساحلی جنوبی ایران فراهم خواهد آمد، غافل از اینکه ناآرامی هاي شهرهاي ساحلی خلیج فارس و بحر عمان بیشتر جنبه فرهنگی-
اجتماعی دارد و همسایگان فرصت طلب نیز از این دو گانگی فرهنگی سوء استفاده کرده و به این اختلافات دامن می زنند. در این مقاله کوشش بر این است، به دوگانگی فرهنگی که بر شهرهاي ساحلی خلیج فارس حاکم و موجب ناامنی شهرهاي مرزي شده است حتی الامکان اشاره شود.
موقعیت جغرافیایی خلیج فارس
خلیج فارس دریاي نیم بسته اي است که در جنوب غربی آسیا واقع شده است. طول ساحل آن از جنوب شرقی ترین نقطه ساحلی شرق گواتر، تا دهانه فاو واقع در جنوب غرب بیش از 2100 کیلومتر است عمق متوسط آن بین 25 تا
35 متر و عمیق ترین نقطه آن به عمیق ترین نقطه آن به ندرت از 90 متر تجاوز می کند ولی در دهانه تنگه هرمز به بیش از 100 متر می رسد. خلیج فارس حدود 226 هزار کیلومتر مربع وسعت دارد. آبهاي خلیج فارس از سایر دریاهاي آزاد شورتر است. چون آب رودخانه هاي وارد به آن، نمک و املاح مختلفی دارد و میزان تبخیر آن نیز بیش از آب دریافتی از باران و رودخانه است. مقدار نمک آب خلیج فارس بین 38 تا70 درهزار و در مناطق کم عمق تا
200 در هزار اندازه گیري شده است. درجه حرارت آب آن در تابستان 32 تا 34 درجه سانتی گراد و سواحل شمالی در زمستان، 15 و در تنگه هرمز 21 درجه است.
٧٠٤
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
خلیج فارس با ویژگیهاي خود، یعنی عمق کم، شوري آب و ارتباط محدود با آبهاي آزاد جهان، اکوسیستم خاصی را به وجود آورده است. آبزیان خلیج فارس عمدتاً شامل پستانداران، پرندگان، ماهیان، بی مهرگان، جلبکها و انواع صدفها و مرجانها هستند(افشار سیستانی،.(1381
خلیج فارس از سمت شمال غرب و منطقه دلتایی رودخانه ها، در نتیجه رسوب گذاري، در هر سال حدود 53 متر، در آب پیش می رود. یعنی در عصر هخامنشیان ساحل دریا حدود 120 کیلومتر داخل خشکی بوده است.
خلیج فارس از قدیم الایام به این نام معروف بوده است و درکتیبه داریوش که به هنگام حفر کانال سوئز یافت شد، آن را دریاي پارس نوشته اند. مورخان و محققان یونانی، رومی، عرب و ایرانی چون هردوست، استرابون کورسیوس، اصطخري، مسعودي، بیرونی، ابن حوقل، مقدسی، مستوفی و ناصرخسرو در نوشته هاي خود از آن به نام خلیج فارس یا دریاي پارس یاد کردهاند. یونانیها آن را سینوس پرسیکوس نوشته اند، یعنی خلیج فارس و تمدنهاي کهن چون بابل، سومر، ایران، یونان و عرب از موقع ممتاز جغرافیایی آن استفاده کرده اند. مسلمانان نیز از موقعیت آن استفادة تبلیغاتی- مذهبی کردهاند.
