دانلود مقاله اوقات فراغت

بخشی از مقاله

1-1 مقدمه
یکی از عرصه‌هایی که زندگی روزمره را بازنمایی می‌کند و قدرت و مقاومت را در زندگی انسان‌ها به نمایش می‌گذارد عرصه‌ی فراغت است.
فراغت عرصه‌ای است که اختیار و آزادی انسان‌ها در آن عرصه بیشتر قابل اعمال است. در نتیجه برخلاف کار که انضباط بیشتری را ایجاب می‌کند، فضای مناسبی برای مقاومت در برابر رویه‌های فرهنگی جا افتاده و برای پدید آوردن روال‌ها و کردارهای جدید است. از این روست که گفته‌اند فراغت می‌تواند فرهنگ ایجاد کند و هویت افراد را اشکار سازد.

برخی از پژوهشگران بر این باورند که پدیده فراغت در سرتاسر تاریخ زندگی بشر وجود داشته و خاص زمان مشخصی نیست . اما برخی دیگر فراغت را پدیده‌ای می‌دانند که با تمدن صنعتی پیود دارد و معتقدند که دارای دو ویژگی و شرايط خاص است که عبارتند از: 1ـ تحت ‌تأثیر مراسم اجباری و الزامات فرهنگي و اجتماعی نیست، بلکه با اراده و اختیار فرد سپری می‌شود. (براون ،1996 صفحه92)

2ـ از سایر فعالیت های ضروری زندگی روزمره نظیر خوردن متفاوت است. (دومازیه،1372،صفحه56)
چنانچه این دو شرط ملاک باشد، اوقاعت فراغت در جواع بیش پیش صنعتی وجود نداشته زیرا افراد در گذراندن فراغت خود نظیر تفریحات و سرگرمی نوعی تابع الزامات فرهنگی اجتماعی بوده اند.(فکوهی، ناصر 1382). واقعیت آن است که امروزه وجود و اهمیت بخشی به آن هم نتیجه‌ی رشد

صنعت و هم نتیجه‌ی جامعه‌ی مصرفی بوده است فعالیت های اوقات فراغت امروزه از چنان اهمیتی برخوردار است که حتی از آن به مثابه آینه فرهنگ جامعه یاد می‌کنند. به این معنی که چگونگی گذران اوقات فراغت افراد یک جامعه تا حد زیادی معرف ویژگی‌های فرهنگ آن جامعه است و ازاين نظرگاه، کوشش برای شناسایی چگونگی‌گذران اوقات فراغت در یک جامعه یا یک گروه اجتماعی حائز اهمیت ویژه‌ای است. (چگونگی پرداختن به فعالیت‌های فراغت در بین جوانان و نوجوانان ،شریفیان، مسعود، صفحه 5)

2-1 بیان مسأله
اوقات فراغت بخشی از ساعات زندگی روزمره ی انسانهاست که فارغ از کار و تعهدات شغلی به آن می پردازند. همچنین به زمانهایی اطلاق می شود که افراد کار ضروری برای انجام ندارند و معمولا در این مواقع جهت تفریح و سرگرمی و رفع خستگی تمایل به انجام فعالیت های فرحبخش و نشاط آور دارند. در تحقیق حاضر اوقات فراغت در محدوده ی جوانان مطرح می شود. چرا که نزدیک به 2 میلیون نفر از جوانان آینده ساز کشور را قشر دانشجو تشکیل می دهند. و این دانشجویان در فردایی نه چندان دور به عنوان مدیر، پزشک ، معلم و ... به کار و فعالیت می پردازند. پس

طبیعیست که نحوه گذراندن اوقات فراغت این قشر نسبت به دیگر افراد جامعه حساسیت و اهمیتی مضاعف پیدا کند. به طور کلی می توان گفت که در عین حال که کار کرد اوقات فراغت در وجوه رفع خستگی و تفریح و سرگرمی اموری غیر قابل انکار هستند، عنایت به کارکرد دیگر آن که باعث پیشرفت تحصیلی نيز شود حائز اهمیت ویژه ای است. البته باید در نظر داشت که این کارکرد مورد انتظار اوقات فراغت است و چه بسا که گذران اوقات فراغت به گونه ای باشد که خلاف چنین انتظاری رخ نماید.
سوال های اساسی که در این پژوهش مطرح می شود بدین قرارند:
1- انواع فعالیت های فوق برنامه ی دانشجویان در طول سال تحصیلی چیست؟
2- نوع فعالیت ها چه تأثیری بر موفقیت تحصیلی دانشجویان دارد؟
3- انگیزه ی دانشجو ازانجام فعالیت های فوق برنامه چیست؟
4- میزان رضایت دانشجویان از این فعالیت ها به چه میزان است؟
5- پایگاه اجتماعی دانشجویان چه تأثیری بر میزان و نوع این فعالیت ها دارد؟

6- 3-1 اهمیت و ضرورت تحقیق
از آن‌جا که مقوله‌ی فوق برنامه یک پدیده‌ی دوسویه است از یک طرف در نظر عده‌ای معمولاً زمانی‌که به فعالیت‌های فوق برنامه اختصاص داده می‌شود در برنامه‌ی جوانان سهم عمده‌ای دارد و همچنین بازتاب‌های متفاوتی دارد. فعالیت‌های فوق برنامه اعم ازآ موزشی و غیرآموزشی در برنامه‌ی جوانان قرار می‌گیرد. بحث بر سرتأثیر این فعالیت‌ها بر موفقیت تحصیلی است. یعنی این‌که چگونه این فعالیت‌ها می‌توانند منجر به موفقیت یا عدم موفقیت در تحصیل شوند. با توجه به این‌که

رویکرد آموزش سنتی معمولاً به گونه‌ای بود که فعالیت‌های فوق برنامه‌ها محدود و اصولاً زمانی بر آن قائل نمی‌شود و در سال‌های اخیر توجه به این فعالیت‌ها در برنامه‌های آموزشی بیشتر شده است، بررسی اصولی این فعالیت‌‌ها و تأثیر آن‌ها بر تحصیل راهگشا می‌نماید. عده‌ای معتقدند زمانی‌که معمولاً به این کلاس ها اختصاص داده می‌شود. گاهاً سبب کم‌کاری در برنامه‌‌های آموزشی اصلی می‌شود و بنابراین به این فعالیت‌ها به صورت معمولاً مکمل می‌نگرد بلکه حتی

دلایلی هستند که در جای خود قابل بحث است و با ذکر این دلایل معتقد به تأثیر این فعالیت‌ها بر عملکرد تحصیلی جوانان هستند. با توجه به ا ین جریان دو سویه سعی شده است تا در این پژوهش با تعبیراتی فعالیت‌ها و نشان دادن آن با عملکرد تحصیلی به تأثیر آن بر موفقیت یاعدم موفقیت در تحصیل پی‌ببریم.

4-1 اهداف تحقیق
در این پژوهش هدف اصلي:
تأثیر فعالیت‌های فوق برنامه بر موفقیت‌های تحصیلی دانشجویان است.
1-4-1 اهداف فرعی
1ـ بررسی انگیزه‌ها و علل شرکت یا عدم شرکت دانشجویان در فعالیت‌های فوق برنامه
2ـ تعیین میزان رضایت دانشجو از فعالیت‌های فوق برنامه
3ـ تعیین نوع فعالیت‌های فوق برنامه انجام شده در طول سال تحصیلی
4- توصیف ارتباط بین جنسیت، وضع تأهل، دوره‌ی تحصیلی،‌ سکونت، پایگاه اجتماعی، رضایت فردو انگیزه وي با فعالیت‌های فوق برنامه
5-1 تعریف مفاهیم و اصطلاحات
تعریف اسمی
1-5-1 اوقات فراغت
اوقات فراغت را می‌توان مهمترین و دلپذیرترین اوقات آحاد بشر دانست. این اوقات مستعد است که برای مومنان لحظه‌های نیایش با معبود، برای عالمان دقایق تعمق و تفکر و برای هنرمندان زمان ساختن ابداع باشد و در عین حال برای عده‌ای نیز این اوقات به جای فراغت ملال‌آورترین لحظه‌هاست.

(شریفیان، محمود،چگونگی پرداختن به فعالیت‌های فراغت بین نوجوانان وجوانان،ص5)
2-5-1 اوقات فراغت در لغت
واژه‌ی اوقات فراغت خود از دو کلمه‌ی اوقات و فراغت ترکیب شده است و ضروریست که قبل از بیان تعریف مفهوم آن به معنای لغوی این دو کلمه اشاره‌ای داشته باشیم.
3-5-1 اوقات در لغت
وقات را در لغت به معنی جمع کلمه‌ی وقت، هنگام‌ها، روزه‌گارها، ساعات و ازمنه. (مین، محمد، فرهنگ فارسی، ج 1، ص 404)

و در فرهنگ عمید اوقات به معنی: جمع وقت، هنگام‌ها، گاه‌ها و زمان‌ها آورده شده است. (3) (عمید، حسن، فرهنگ فارسی عمید، ص 173)
دکتر محمد معین معانی بیشتر و دقیق‌تری برای وقت بیان نمود است که عبارتند از تعدادی از زمان که برای امری فرض شد.
ـ مقداری از زمان که برای امری فرض شد.
ـ هنگام
ـ عهد، عصر
ـ فصل

ـ موقع، مقام (معین، محمد فرهنگ فارسی، ج 4، ص 50ـ44)
در میان معانی که برای وقت بیان شده است زمان بیشترین کاربرد و نزدیک‌ترین مفهوم را به وقت دارد (نشان می‌دهد). در زمان پدیده‌ای‌ست که همه‌ی موجودات عالم هستی متأثر و نیازمند به آن هستند از خلقت و آفرینش آن‌ها گرفته تا مرگ و نیستی.
3-5-1 فراغت در لغت

فراغت در لغت به معنی آسودگی و آسایش است و معمولاً در مقابل اشتغالات و درگیری‌های روزمره که نوعاً موجب خستگی می‌شود به کار می‌رود. (شریفیان، معسود چگونگی پرداختن فعالیت‌های فراغت بین نوجوان و جوانان، ص 3)
در تعریف دیگری آمده است که:
فراغ در لغت به معنی آسودگی و آسایش، آسوده شدن از کار و آزد بودن از کار روزانه معنی می‌شود(صافي،قاسم،تحقيقي درزمينه كاربردزمان فراغت دانشجويان دانشگاه تهران،صفحه5).
در فرهنگ معین در مقابله‌ی کلمه‌ی فراغت این معانی آمده است:
فراغ: 1ـ پرداختن از فراغ 2ـ آسایش، استراحت، آسودگی، آرامش 3ـ بی‌اعتنایی وارستگی 4ـ فرصت و مجال (معین محمد، فرهنگ فارسی، جلد 2، صفحه 2504).

4-5-1 موفقیت در لغت:
فرهنگ عمید موفقیت را این‌گونه تعریف کرده، پیروزی، کامروایی، کامیابی، به خواسته‌های خود رسیدن، سبقت گرفتن از افراد هم سطح (عمید، حسن فرهنگ فارسي عميد،جلد2 )
5-5-1 موفقیت تحصیلی
هنگامی که محصلین از هم ردیفان خود سبقت بگیرند تا به وضعیت بهتری دست یابند، به موفقیت تحصيلي رسیده‌اند.(اوقات فراغت و شکل گیری شخصیت فرهنگی در دبیرستان های تهران، ناصر فکوری- انصاری مهابادی، فرشته ، 1376)

1-2 پژوهش‌های انجام شده در داخل کشور
1- 1-2 چگونگی اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه اصفهان با تأکید بر فعالیت‌های ورزشی، مولف:‌مهدی صباغ لنگروی،1381.
هدف از این پژوهش تعیین میزان اوقات فراغت دانشجویان و فعالیت‌ها‌ی جاری و همچنین فعالیت‌های مورد علاقه آنان در اوقات فراغت و به علاوه نگرش دانشجویان نسبت به فعالیت‌های ورزشی ذکر شده است.

جامعه‌ی آماری این پژوهش دانشجویان پسر دوره کارشناسی دانشگاه اصفهان در نیمسال دوم تحصیلی 77-1376 هستند. ابزار اندازه‌گیری این پژوهش،‌ پرسشنامه‌ی غیراستانداردی بوده و برای تجزیه و تحلیل جمع آوری شده از آمار توصیفی و استنباطی استفاده گردیده است.
نتایج بدست آمده نشان می‌دهد که 26 درصد دانشجویان 3 تا 4 ساعت در روز اوقات فراغت دارند و در میان فعالیت‌های فراغتی جاری، فعالیت‌های ورزشی در اولویت نخست قرار دارد و حتی در

صورت فراهم بودن انواع امکانات فراغتی نیز این یافته صدق نموده و دانشجویان علاقه‌مند به ورزش کردن هستند. 45 درصد دانشجویان از نحوه‌ی گذران اوقات فراغت خود راضی نیستند و 38 درصد دانشجویان کمی راضی، 16 درصد راضی و 1 درصد کاملاً راضی هستند. 78 درصد دانشجویان در طول شبانه‌روز 10 دقیقه ورزش می‌کنند. 73 درصد دانشجویان بدون مربی و 27 درصد با مربی به

ورزش می‌پردازند. 55 درصد ورزش را وسیله‌ای عالی و 34 درصد نیز وسیله‌ای خوب جهت سپری کردن اوقات فراغت اعلام کرده‌اند و کسب نشاط و لذت در میان عواملی که ورزش کردن به دنبال خواهد داشت در اولویت قرار دارد.
2-1-2 نحوه‌ی گذران اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه کشور با تأکید بر فعالیت‌های ورزشی، مولف فریدون تندنویس 1376.
هدف از این پژوهش تعیین میزان اوقات فراغت دانشجویان دختر و پسر دانشگاه‌های ایران در طول ترم تحصیلی و تعطیلات تابستانی و نوع فعالیت‌های فراغتی جاری و مورد علاقه‌ی آنان و همچنین موقع و محل گذراندن اوقات فراغت و نقش فعالیت‌های ورزشی در این اوقات است. جامعه‌ی آماری این پژوهش 6 درصد از دانشجویان دختر و پسر دوره‌ی کارشناسی 37 دانشگاه تحت پوشش وزارت فرهنگ و آموزش عالی (به تعداد 10485 از 25 استان کشور به طور تصادفی انتخاب و پرسشنامه میان آنان توزیع گشت.

یافته‌های این تحقیق نشان گر آن است که میزان اوقات فراغت دانشجویان در طول نیمسال تحصیلی تا 4 ساعت و در تابستان‌ها 3 ت 8 ساعت است. زمان فراغت بعد از ظهرها و شب‌ها و محل گذراندن آن، خوابگاه، منزل و دانشگاه ذکر شده است. تلویزیون، مطالعه و هم‌صحبتی و ورزش چهار فعالیت‌ جاری و ورزش، مطالعه و کامپیوتر از فعالیت‌های فراغتی مورد علاقه و جایگاه ورزش در فعالیت‌های فراغتی پسران در مرتبه سوم و برای دختران در مرتبه نهم بوده است. 50/15 درصد پسرن و 318 درصد دختران ورزش نمی‌کنند. رشته‌‌های ورزشی دختران به ترتیب پیاده‌روی، نرمش، دویدن، بدنسازی و تنیس روی میز، والیبال است. و برای پسران به ترتیب فوتبال، نرمش، دویدن، بدنسازی و تنیس روی میز است.

رشته‌های ورزشی والیبال، و تنیس روی میز در تمامی دانشگاه‌های مورد مطالعه به شکل فعال وجود دارد. ولی فوتبال 9/96 درصد، بسکتبال 9/93 درصد و شنا 8/81 درصد از دانشگاه‌های مورد مطالعه وجود دارد.
3-1-2 بررسی مشکلات گذران اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه شهید چمران پاک سرشت، محمد جعفر ـ الهام پورحسین، زمستان 1384.
هدف این مقاله بررسی و ارائه مشکلات اوقات فراغت از دید دانشجویان این دانشگاه است. جامعه‌ی آماری این پژوهش را کلیه‌ی دانشجویان این دانشگاه که 700 نفر دانشجوی پسر و دختر که به طور تصادفی انتخاب شده‌اند.

تحلیل عاملی مشکلات دانشجویان را می‌توان در چهار عامل (مقوله) دسته‌بندی بود.
1) عامل فرهنگی، اجتماعی 2) عامل روانی و انگیزشی 3) عامل خانوادگی 4) عامل اقتصادی
این عامل ها به ترتیب 8/27 درصد، 16 درصد، 86 درصد و 76/6 درصد و مجموعاً 54 درصد واریانس مشکلا فراغت را تبیین نمودند.

به موجب یافته‌های این پژوهش مسایل فرهنگی و اجتماعی در صدر مسایل اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه شهید چمران قرار دارد. کمبود امکانات عدم ارائه برنامه‌های مطلوب از جانب دانشگاه و محدودیت‌های فرهنگی ـ سیاسی به عنوان مشکلات اجتماعی و فرنگی ارزیابی شده‌اند. بر مبنای عامل‌های 2 تا 4 زندگی در خوابگاه ـ مسئولیت‌های خانوادگی و مخصوصاً فقر مالی و گرانی در زمره‌ی مشکلات و موانع اوقات فراغت دانشجویان دانشگاه شهید چمران به شمار آمده‌اند.

4-1-2 اوقات فراغت و شکل‌گیری و شخصیت فرهنگی در دبیرستان تهران ناصر فکوهی، انصاری مهابادی فرشته (1386)
هدف این تحقیق نقش و تأثیر گذران اوقات فراغ بر شکل‌گیری شخصیت افراد و نیز ایجاد و پیدایش گونه‌هی شخصیتی متأثر از چنین فرآیندی مورد مطالعه دو گروه از دختران و پسران دبیرستانی شهر تهران بودند. اعضای گروه الف از بعد اقتصادی و فرهنگی و سلسله مراتب طبقتی در زمره‌ی طبقه بالا و افراد گروه ب در طبقه پایین تعریف شده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که این

رویکردها و نیز پایگاه اقتصادی وفرهنگي چنين خانواده هايي درنوع گذراندن اوقات فراغت هردواثر گذاشته به طوری که دختران گروه الف از تنوع فراغتی بیشتری برخوردار بوده و علاوه بر گذراندن فراغت در خانه در خارج از خانه نیز فعالیت دارند. و برعکس گروه ب بسیار کم تنوع و محدود بوده و تا حدزیادی در فعالیت‌های داخل خانه متمرکز است. نتایج اوقات فراغت در گروه اول فرصت تفریح و سرگرمی بیشتری را برای آنان فراهم کرده و موجب شده است خصایص و رفتارهای شخصیتی

خاصی چون برونگرایی، اجتماعی بودن، فعال و خلاق بودن در آن‌ها شکل بگیرد. عوامل یاد شده و شرایط سخت زندگی دختران گروه ب را مجبور به انجام کارهای سنگین در خانه کرده و بنابراین فرصت تصریح و سرگرمی را از آن‌ها گرفته و سبب بروز درون‌گرایی ،انزواطلبی، و خجالت و کم‌رویی در آن‌ها گردیده است.
5-1-2بررسی میزان علاقه‌مندی و تعیین اولویت‌های مورد علاقه دانشجویان دانشگاه‌های علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی در خصوص فعالیت‌های فوق برنامه، شورای عالی انقلاب فرهنگی (شورای اسلامی شدن مراکز آموزشی 1379)
هدف کلی این پژوهش تعیین میزان علاقه‌مندی و اولویت‌های مورد علاقه دانشجویان دانشگاه‌هایی علوم پزشکی کشور در خصوص فعالیت‌های فوق برنامه می‌باشد. جامعه‌ی آماری این تحقیق کلیه دانشجویان سال تحصیلی 79-78 می‌باشد. واحد نمونه‌گیری فرد است.

در این پژوهش میزان علاقه‌مندی دانشجویان به فعالیت‌های مختلف فوق برنامه سنجیده شده و رابطه آن با متغیرهای مستقل تحقیق مورد آزمون قرار گرفته است. در بخش اول طرح، میزان علاقه‌مندی به فعالیت‌های ورزشی دانشجویان بررسی شده در بخش‌های بعدی میزان علاقه‌مندی به شرکت در اردوها، فعالیت‌های هنری، فعالیت‌های قرآنی، مطالعه کتاب‌های غیردرسی، فعالیت مذهبی و عضویت در تشکل‌های اسلامی دانشجویی مورد بررسی قرار گرفته است.
براساس نتایج تحقیق در خصوص فعالیت‌ها و رشته‌های ورزشی پاسخگویان به ترتیب به ورزش‌های شنا، فوتبال بدنسازی، والیبال، تنس، بسکتبال، شطرنج و کشتی را فعالیت ورزشی مورد علاقه خود انتخاب نموده‌اند.

در حوزه‌ی هنر: به ترتیب رشته‌های موسیقی، تئاتر، خوش‌نویسی و شعر و صنایع دستی را به عنوان فعالیت‌های هنری مورد علاقه خود دانستند.
در عرصه‌ی فعالیت‌های قرآنی به ترتیب قرائت قرآن ـ تفسیر ـ تواشیح ـ حفظ و تجوید تراجیح داده‌اند.
در خصوص مشارکت در تشکل‌های فرهنگ به ترتیب کانون فرهنگی ـ انجمن اسلامی بسیج ـ نهاد نمایندگی و جهاد دانشگاهی را ترجیح داده‌اند.

6-1-2 بررسی نحوه‌ی گذران اوقات فراغت دانشجویان پسر دانشگاه‌های آزاد اسلامی جنوب خراسان با تأکید بر جنبه تربیت‌ بدنی، مولف: علی‌اصغر محمدی 1381.
مطابق با نتایج این پایان‌نامه 8711 درصد از جامعه‌ی آماری دارای اوقات فراغت هستن و 11 و 10 درصد در این زمینه پاسخ منفی داده‌اند. در این میان 31/35 درصد بیش از 3 ساعت و 1/12 درصد کمتر از 1 ساعت اوقات فراغت داشته‌اند و زمان فراغت 18/52 درصد شب‌ها و 18/27 درصد بعد ازظهرها و 19/4 درصد صبح‌ها بوده است. 27/40 درصد روز ویژه‌ی را جهت گذراندن اوقات فراغت در نظر نگرفته و 41/23 درصد نیز یک روز در هفته را در نظر گرفته‌اند. گذران اوقات فراغت با دوستان

2/49 درصد را شامل شده و 15/30 درصد با افراد خانواده‌ و 66/16 درصد به تنها یی اوقات فراغت خود را می‌گذرانند 33/58 درصد بر این باورند که ورزش تأثیر مثبت بر فعالیت‌های آموزشی داشته و 93/7 درصد نیز این تأثیر را منفی ذکر کرده‌اند.

7-1-2 بررسی اوقات فراغت شهروندان شهر مشهد، مژگان عظیمی، اسفند 1379.
هدف از این تحقیق چگونگی گذراندن اوقات فراغت و همچنین میزان علاقه‌مندی هر یک از شهروندان به هر یک از انواع فعالیت‌های فراغت وعوامی که به نحوی در ارتباط با علاقه‌مندی‌ها فعالیت‌ها بوده و بر آن‌ها موثر ست مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

8-1-2 جنسیت و اوقات فراغت در عرصه‌های زندگی شهری، مریم رفعت جا، 1386 .
در این مقاله ابتدا سعی شده تا مسایل فراغتی زنان، ریشه‌یای شده و نقش تقسیماتی اجتماعی جنسیتی بر حضور متفاوت مردان و فعالیت‌های فراغتی تشریح شود. سپس محدودیت‌های فراغتی زنان به لحاظ زمان، فعالیت و فضای فراغت در فضاهای شهری تحلیل گردیده . دگرگونی اخیر و حضور بیش‌تر زنان در عرصه عمومی شهرها عمدتاً به سبب افزایش تحصیلات و اشتغال در زنان و تغییر الگوی مصرف خانواده‌ها بوده و بازنگری فراغتی مناسب برای زنان ضروری ساخته است.

در بخشی از این مقاله می‌خوانیم:‌ از آن جا که اوقات فراغت در این قشر هم افزایش یافته و هم از شکل انفعالی و درون‌خانگی به شکل فعالانه و برون خانگی میل می‌کند، چنان‌که نیازهای فراغتی آن توجه کرده و در جهت گسترش فضاها و تسهیلات فراغتی مورد نیاز آن‌ها اقدام نمایند، امکان حضور سالم، فعالیت غیرآسیب‌زای آن‌ها را در عرصه‌های عمومی شهری فراهم می‌آورند.
2-2 پژوهش های انجام شده در خارج از کشور

2-1-2 ژوزف دومازیه (Jozef dumazieh ) ، فراغت در شهر ، 1966
وی پژوهشی بر روی نوجوانان 14 تا 20 ساله با هدف نحوه ی گذران اوقات فراغتشان انجام داد .
نتایج این تحقیق نشان داد که 79 درصد آنان وقت گذرانی های خارج از خانه را بر وقت گذرانی های داخل خانه ترجیح می دهند . و فقط 21 درصد تنها در خانه ماندن را به گردش رفتن ترجیح داده اند . از این تعداد 56 درصد هنگام ماندن در منزل مطالعه می کنند – 5 درصد صفحه ی گرامافون گوش می کردند . 21 درصد تلویزیون تماشا می کردند و 3 درصد رادیو گوش می کردند.
ژوزف دومازیه در این پژوهش ها به این نتیجه رسیده است که در بیشتر تحقیقات ، اوقات فراغت به عنوان عامل تعیین شونده مطالعه شده است تا عامل تعیین کننده به عبارت دیگر تاثیر عوامل مختلف چگونگی گذران اوقات فراغت طبقه خاصی بررسی شده است . اما تاثیر روزافزون فراغت بر کار و روابط اجتماعی ، ساخت اجتماعی و فرهنگ نادیده گرفته شده است.
2-2-2 محققان دانشگاه مری لند در اطلاعات ملی آمریکا بر روی حدود 30 هزار فرد بالغ در مورد اوقات فراغتشان تجزیه و تحلیل انجام داده اند .

این محققان الگوی فعالیت را در افراد شاد و کسانی که کمتر شاد بودند ارزیابی کردند . این تحقیق با عنوان پژوهش های جامعه ی عمومی از سال 1975 تا 2006 انجام گرفتند . این پژوهشگران دریافتند افراد شاد به لحاظ اجتماعی فعال تر هستند و بیشتر در برنامه های مذهبی شرکت می کنند و بیشتر روزنامه می خوانند به علاوه این تحقیق نشان داد که تماشای تلویزیون در مقایسه با سایر فعالیت های تفریحی نیاز به فعالیت و تحرک کمتری دارد . بینندگان تلویزیون نیازی ندارند که به جایی روند . لباس مناسب بپوشند ، در اجتماعات شرکت کنند ، برنامه ریزی کنند ، انرژی مصرف کنند یا هر نوع کار دیگری انجام دهند ، این تحقیق نشان داد 51 درصد از مردم غمگین مایل هستند که زمان اضافی و ناخواسته بیشتری داشته باشن

د .

3-2-2یکی از تحقیقات در مورد اوقات فراغت در اروپا را تورستن ویلن (Toresten vilen) با عنوان " تئوری فراغت " انجام داد . وی افرادی از طبقه سرمایه دار در اروپا را مورد مطالعه قرار داد كه نوع خاصی از فراغت را که بیشتر به بیکاری شباهت داشت تجربه می کردند . بیکارانی که ثروت سرشاری داشتند و برای بدست آوردن جایگاه اجتماعی در مصرف زیاده روی می کردند . وی به نتایج این تحقیق اشاره ای نکرده است .


1-3 بررسی آراء و اندیشه‌های صاحبنظران
در عصر ما اندیشه درباره فراغت کم و بیش با پیدایش جامعه‌شناسی فراغت، یعنی دانشی که در نظر دارد این مسائل را به وسیله‌ی روش‌های علمی مورد بررسی قرار دهد و تفکری سازمان یافته ایجاد کند، مرتبط است.
جامعه‌شناسان برای فراغت به معنی امروزی دو شرط قائلند. اول آن‌که فعالیتی باشد فارغ‌ از اجبارهای اجتماعی، مذهبی و عمومی که در آن نوعی گزینش یا انتخاب آزاد مطرح است. دوم این‌که کاری که از آن فرد معیشت خود را تأمین می‌کند از سایرفعالیت‌ باید جدا باشد. (پزشکیان، نسرین، رابطه گذران اوقات فراغت با بزهکاری نوجونان کانون اصلاح و تربیت پایان نامه کارشناسی ، 1354، صفحه 27)

نظر جامعه‌شناسان امروز این است که فراغت واقعیتی است کاملاً تازه که در بافت جامعه صنعتی پدید آمده است و آن را نی‌توان با بیکارگی قرون قبل مقایسه کرد. تصور می‌شود که جامعه‌شناسی فراغت به عنوان امرای ضروری مطرح است زیرا دانشی است که می‌خواهد مسائل واقعی تحولات حوزه‌ی کار و شیوه‌ی زندگی را مطالعه کند. ( اسدی علی ، فراغت ، تعاریف ،دیدگاه ها ، سمینارملی رفاه اجتماعی ، 22-18 اسفند 1352 ، کمیته گذاران اوقات فراغت ، سازمان برنامه و بودجه، صفحه 2)

جامعه‌شناسی فراغت در آمریکا پدیدار شد و مراحل رشد خود را در آن‌جا گذراند. در ربع دوم قرن بیستم بود که روش‌های تجربی مطالعه افکار عمومی در آمریکا بکارگرفته شد. در سال 1925 "لیند" کوشش کرد که فرهنگ آمریکایی را با روش‌های قوم‌شناسی مطالعه کند. او شهر درجه دومی را برای این کار انتخاب کرد و بعد در سال 1935 که همین بررسی را تکرار کرد متوجه شد که در ظرف این ده سال با وجود رشد فراغت‌های تازه، تغییر چندانی در زندگی آمریکایی پدید نیامده است. در سال 1935 قانون کار، ساعات کار هفتگی را به 40 ساعت تقلیل داد ولی غالب کارگران می‌بایست دو برابر کار کنند. این وضع تا بعد ا جنگ جهانی ادامه یافت. بعد از جنگ جهانی دوم درهای رفاه به سوی آمریکایی‌ها گشوده شد. سطح زندگی بالا رفت، تلویزیون به خانه‌ها رسوخ کرد و شهرکهای اقماری پدید آمد.

جامعه‌شناسی فراغت دراین دوره، رشد شایانی پیدا کرد. کتاب "رایزمن" به نام "توده تنها" بشارت دهنده‌ی اساسی در گذران وقات فراغت بود. رایزن من برای اولین بار این تز را مطرح کرد که تنها زمان فراغت است که به انسان این فرصت را می‌دهد تا به صورتی آزادنه با جامعه مصرفی خود را سازگار سازد.

به دنبال این نظر بود که "مارگریت" و "لون اشتاین" مفهوم اخلاق تفریح را بوجود آوردند. مفهوم فراغت توده‌وار در سال 1985 توسط جامعه‌شناسان آمریکایی عنوان شد و این مارگریت مید بود که مشخصات فراغت جدید را بهتر از همه بیان کرد. او نوشت: زمان آزاد شده از امر تولید به تدریج به "زمان مصر" مبدل شد. ولی هنوز فراغت در جامعه آمریکایی تحت سلطه کار بود. از این جهت آن را زمان تجدید قوا می‌گفتند. ولی تعریفی که لون اشتاین از فراغت به عنوان اخلاق تفریح بعد از جنگ دوم جهانی به دست داده است نشان دهنده‌ی تحولی بود که در مفهوم فراغت جدید به تدریج پدید آمده بود. او گفت: تحولات فرهنگ آمریکایی آن‌چه را که ما آن را اخلاق تفری و لذت می‌نامیم پدید آورده است. (چگونگی پرداختن به فعالیت‌های فراغت بین نوجوانان و جوانان شریفیان،مسعود، صفحه 17)

"رایزمن" نیز همانند وبلن گذشته گرا بود و بر عصر طلایی گذشته تأسف می‌خورد. وبلن فراغت را در رابطه با طبقات و کار تعریف کرده بود. وی کسی بود که روی کاهش ارزش کار تکیه می‌کرد و این چیزی بود که بعد از او دنبال شد. رایزمن تصور می‌کرد که در تمدن فراغت تازه، نظام طبقاتی از بین خواهد رفت و این تزی بود که "شلسکی"‌ "دومادزیه" در اروپا تعقیب کردند. معهذا خود رایزمن چند سال بعد در این مورد تجدید نظر کرد. وی در صنعتی شدن جامعه نوی تباهی انسان‌ها را می‌دید و تنها از این منجلاب را فراغت می‌دانست. او مسائل فراغت را بر مبنای رابطه فرد و اجتماع بررسی

کرد. به نظر او فراغت در جامعه معاصر مصرفی در ایجاد سلطه جامعه بر فرد یعنی مفهوم دگر راهبر که مشخصه نسان زمان ماست نقش تعیین کننده دارد. ( اسدی علی ، فراغت ، تعاریف ،دیدگاه ها ، سمینارملی رفاه اجتماعی ، 22-18 اسفند 1352 ، کمیته گذاران اوقات فراغت ، سازمان برنامه و بودجه، صفحه 2)
رایزمن مرحله رشد تاریخی انسان را به سه گروه تقسیم کرد:
- دوران اول: دورانی است که در خلال آن سنت‌هاي حاکم بررفتار و روابط انسانی به حساب می‌آیند. او این دوران را موجد پیدایی انسانی می‌داند که در اصطلاح خود، آن را "انسان سنت راهبر می‌خواند. در این دوران سنت‌ها به عنوان شیوه‌هایی آزموده و تقدس یاته، موجبات ایجاد تسلسل بین نسل‌های تاریخی را فراهم می‌سازد.

دوران دوم: ا زدیدگاه رایزمن دورانی است که در آن با کاهش اهمیت سنتها در هستی اجتماعی مواجه می‌شویم. این کاهش موجب می‌شود که همگنی در رفتار و عمل انسانی کاهش یابد، چه همه از الگوهایی یکسان درحیات اجتماعی تبعیت نمی‌کنند. در این شرایط به زعم او تاریخ شاهد پیدایی و بعد تکثر انسان‌هایی خاص است که وی درون راهبر می‌خواندو دورانی است مساعد برای تبلور فردگرایی(ساروخاني،باقر،جامعه شناسي ارتباطات،موسسه اطلاعات،1371، صفحه42-52).
دوران سوم را رایزمن دوران پیدایی انسان "دگر راهبر" (Other- directed man) می‌داند که دوران ظهور وسایل ارتباط جمعی است و پدیده‌هایی چون هدایت از راه دور، بتواره پرستی،

شی‌سروری و همراه با آنان از خود بیگانگی. در این دوران عد‌ه‌ای با استفاده از قدرت جادویی این ابزار موفق می‌شوند توده‌ها را تحت تأثیر قرار دهند، از تنوع حیات انسانی بکاهند و الگوهای خاص فکری و مصرفی پدید آورند. رایزمن، دوران سوم را دورانی می‌داند که در جریان آن، انبوه‌های تنها در دورن شهرهای بزرگ پدید می‌آیند. او را در اثرش انبوه تنها انسان‌هایی را مجسم می‌کند که در دریایی از انسان‌ها غوطه می‌خورند اما علیرغم این همه تراکم، انسان تنها است هیچگاه در تاریخ چنین تنها نبوده است. به زعم رایزمن در این دوران دیگرانی چند (چون صاحبان وسایل ارتباط جمعی)، الگوهای حیات اجتماعی را می‌سازد.(ساروخانی ، باقر، همان ماخذ ، صفحه 54-52)

رایزمن در مورد فراغت موجبات بحث و انتقاد جامعه شناسان را برانگیخت و حتی خودش هم از نظریه‌های اخود انتقاد کرد ولی ده سال بعد در کتابش به نام "فراوانی برای چه" باز تزهای کتاب "توده تنها" را از سرگرفت. او گفت: جامعه امروز آمریکایی دیگر جامعه مصرفی نیست بلکه جامعه اسراف است و از این جهت فراغت نقش بسیار مهمی دارد. رایزمن در کتاب اول خود تفاوت طبقاتی را در مورد فراغت انکار می‌کرد و معتقد بود که این سلسله مراتب طبقاتی که در امر تولید وجود دارد در فراغ به تدریج از بین خواهد رفت ولی در کتاب تازه‌اش "فراوانی برای چه" مفهوم طبقات را وارد کرد و نشان داد که موقعیت شغلی و اجتماعی تا چه در برخورد با فراغت موثر است. او فراغت را به عنوان ارزش تمدن، به عنوان وسیله رهایی شدن و شکوفایی شخصیت وخلاقیت در چارچوب جامعه‌ی تحت سلطه‌ی مصرف توده‌وار تلقی می‌کرد. (چگونگی پرداختن به فعالیت‌های فراغت بین جوانان و نوجوان، شریفیان مسعود، ص 19)
در دهه 1960 تحقیقات متعددی در زمینه فراغت انتشار یافت که این حوزه را غنی‌تر ساخت ولی در عین حال انتقادی هم علیه خود مفهوم فراغت تلقی می‌شد. مارگریت مید در این دوره با انتشار "فراغت توده‌وار" تصویری تیره از معنی فراغت در جامعه آمریکایی بعد از جنگ دوم جهانی داد. او فراغت جدید را چیزی جز سعی در چاشنی زدن به زندگی نمی‌بیند. در این دوره "اریک فروم" هم از فراغت انتقاد کرد.

"رایت میلز" هم در فراغت نوعی از خود بیگانگی مشاهده می‌نمود. تنها "اندرسون" و "کاپلان" بودند که تا حدی نسبت به فراغت، نظری خوش‌بینانه داشتند. این دو نویسنده را با توجه به تزهایی که در مورد فراغت طرح کردند شاید بتوان ذهنی گرا معرفی کرد.
"اندرسون" فراغت را زمان فروخته نشده‌ای می‌داند که متعلق به فرد است زمانی که فرد به میل خود از آن استفاده می‌کند. او می‌گفت که کار در جامعه غربی کمتر نیازهای انسان را پاسخ می‌دهد و بیشتر تابع منافع شغلی است. اندرسون در فراغت نوعی فعالیت خودانگیخته و آزادی گزینشی مشاهده می‌کند.

"ماکس پلان" در کتاب "فراغت در آمریکا" در مفهوم فراغت برحسب زمینه‌های ذهن گرانه‌ی خود تجدید نظر می‌کند و در فراغت ابعاد متعددی می‌بیند. برای او فراغت "آنتی‌تز" کار است، خاطره‌ای است دلپذری، نوعی رهایی از وظایف اجتماعی است، نوعی ادراک روانی آزادی است، نوعی فعالیت فرهنگی است و بالاخره سرشتی از نوعی بازی دارد. کاپلان فراغت را از جهت محتوای آن یعنی فعالیت‌های‌ آن تحلیل نکرده بلکه از نظر رابطه‌ای که انسان با این فعالیت‌ها برقرار می‌کند

مطالعه کرده است. این تحلیل به طور کلی فراغت را از مفهوم فعالیت مجزا کرد و جهت تازه‌ای به جامعه شناسی فراغت داد که بیش از پیش بر ارضای ذهنی توجه پیدا کرد. کاپلان فکر می‌کرد که فراغت باید از دو زاویه‌ مورد بررسی قرار گیرد: فردی و اجتماعی یعنی یکی رضایت درونی و دیگری، ارزشی که جامعه بر آن قائل است. ( اسدی علی ، فراغت ، تعاریف ،دیدگاه ها ، سمینارملی رفاه اجتماعی ، 22-18 اسفند 1352 ، کمیته گذاران اوقات فراغت ، سازمان برنامه و بودجه، صفحه 2
"فلوئید هاوس" در کتاب "سلسله نظریه‌های اجتماعی" ریشه تفریح در زمان قدیم را مذهب بیان می‌کند و اضافه می‌کند که استیلای مسیحیت بر جهان، پرداختن به تفریح نوعی معصیت تلقی می شده است. ( کینگ ساموئل ، جامعه شناسی ، ترجمه مشفق همدانی ، صفحه 7)

از طرفداران دیگر این نظریه می‌توان "دوركیم" و "جین هاریس" را نام برد. "ارنست گروسگ آلمانی و "ژیلبرت موری" انگلسی هم ارتباط بین مذهب و تفریح را مطرح ساخته‌اند. در مجموع این نظریه حاکی از این است که تفریح به صور مختلف از مذهب سرچشمه گرفته و نوعی رفتار اجتماعی است که در ایجاد وحدت میان اعضای یک گروه یا قبیله نقش بزرگی را ایفا می‌کند.
دومین نظریه راجع به فراغت، فرضیه غریزی "بازی و تفریح" است. از طرفداران این نظریه می‌توان "جیمس بالدوین" "ویلیام مک دوگال" و "کارل گروس" را نام برد. کارل‌گروس در کتاب "بازی و مرد" معتقد است که بازی انسان مانند بازی حیوانات از یک نیاز فطری سرچشمه می‌گیرد و وظیفه‌ اصلی بازی در سنین کودکی آماده سازی طفل بزرگسالی است ولیام مک دوگال می‌گوید که میل به بازی تا حدودی از غریزه جنگجویی سرچشمه می‌گیرد و بالاخره گروس معتقد است که کشش انسان برای بازی و تفریح بیشتر ناشی از طرز زندگی اوست که مبنای غریزی دارد.

به نظر او ییکنواختی زندگی و نودن نشاط در دنیای کنونی باعث اختناق می‌شود که نتیجه آن ایجاد کشش و عشق به تفریح است.
سومین نظریه، فرضیه مبنی بر "استراحت و کسب لذت" است. "اسپنسر" در این خصوص، علت گرایش انسان به تفریح را رهاشدن نظریه، فرضیه مبنی بر "استراحت و کسب لذت" است. "اسپنسر" در این خصوص، علت گرایش انسان به تفریح رها شدن وی از نیروهای اضافی می‌داند و "موریس لاراروس" روانشناس آلمانی، عامل تفریح را نیاز بشر به استراحت و جبران خستگی بیان م‌کند. "توماس" میل رهایی از یکنواختی و به دست آوردن تجربیات را عامل پیدایش تفریح و بازی می‌شمارد. "پاتریک" روانشناس آمریکایی، پیدایش تفریح و فراغت را رهایی انسان از فعالیت مداوم و تلاش خسته‌کننده ی که نتیجه‌ آن خستگی جسمی و روحی شدید افراد جامعه است می داند.

"گیمیال یانگ" در کتاب جامعه‌شناسی خود، خاطرنشان می‌سازد که این سرگرمی‌ها به اعضای جامعه اجازه می‌دهد تا برای مدت زمانی از قیودات و تعهدات اجتماعی خود رها شوند. "سامتر" و "کلر" نیز بازی را ناشی از طلب لذت و خوشنودی افراد می‌دانند.(زاهدی ، اصل، جامعه شناسی فراغت ، جزوه درسی، دفتر همکاری، حوزه و دانشگاه ، صفحه 10)
پیروان فروید نیز تا حدودی این نظریه را قبول کرده و می‌گوین که در تف

ریحات و سرگرمی‌ها، عامل "وانمود کردن" نقش بزرگی ایفا می‌کند و بالاخره طرفداران "آلفردآدلر" نیز بازی را وسیله‌ای جهت جبران نواقص جسمی و روحی تلقی می‌کنند. افرادی مثل "روس" در مورد پیدایش تفریح و بازی نظر بینابین دارند یعنی ضمن قبول نظریه مربوط به غریزی بودن تفریح، فرضیه استراحت و رهایی از مسئوولیت‌ها و کسب لذت را نیز قبول دارند (ولو این‌که کشش انسان به استراحت خود می‌تواند درونی و غیرارادی باشد) به طوری که در کتاب خود به نام "آداب و رسوم" هدف جنبشها و مراسم اقوام بدوی را در جهت رهایی یافتن از سنن و رسوم متداول و رسیدن به استراحت می‌داند. (شریفیان مسعود، چگونگی پرداختن به فعالیت‌های فراغت بین جوانان و نوجوانان، ص 21)

چهارچوب تئوریک
3-1-3تئوری هاي رفتار Behaviour theories
1ـ برخی از صاحب‌نظران به خصوص روانشناسان سعی دارند به کمک تئوری‌های مختلف رفتار انسان را تبیین کنند. مکتب رفتارگرایی بررسی رفتار را موضوع علم روانشناسی قرار داد.
واستن بنیانگذار این مکتب معتقد بود با ایجاد شرایط خاص می‌توان رفتار معین را در افراد پیش‌بینی کرد. براساس همین اصل معتقد بود که محیط عامل و موثر در رفتار افراد است. به نظر او از راه تربیت و ایجاد عادت می‌توان تمام خصوصیات را در افراد به وجود آورد. (شریعتمداری، علی، روانشناسی تربیتی)