بخشی از مقاله
چکیده
بافت هاي فرسوده شهري و سکونتگاه هاي حاشیه اي و غیر استاندارد در کشورهاي در حال توسعه، بنا به دلایلی از قبیل عدم رعایت معیارهاي فنی و مهندسی در ساخت بنا، شبکه ارتباطی ناکارآمد، عدم وجود تأسیسات و تجهیزات شهري، بیش تر از سایر بافت هاي شهري در معرض خطرسوانح طبیعی از جمله زلزله ،آتش سوزي،سیل ،حوادث ناشی ازنشت گاز شهري و ... قرار دارند که این موضوع در سالهاي اخیر مورد توجه مدیران اجرایی و نخبگان دانشگاهی قرار گرفته است و به صورتهاي متفاوتی با آن برخورد می شود بدین جهت مدیران اجرایی جهت استفاده بهینه از فضاي بافتهاي فرسوده در نواحی شهري طرحهاي متفاوتی را به مورد اجرا گذاشته اند .بهسازي، نوسازي و یا بازسازي گونه هاي متفاوتی از طرحهاي مداخله در بافتهاي فرسوده می باشد.
از آنجایی که مدیریت بحران فرایندي ازمدیریت دانایی و اندوخته هاي علمی است و بابهره گیري از دانش موجود در سازمان سکونتگاه هاي انسانی و مراکز علمی و تحقیقاتی به دست آمده ، نقشی مکمل درتوسعه مدیریت پایدارشهري دارد که توانسته است با تلفیق دانش و تجربه آن را به صورت رفتاري عمومی در سکونتگاههاي شهري نهادینه نماید.به طورکلی کاربرددانش مدیریت بحران در مدیریت شهري از جمله برنامه ریزي ساماندهی بافتهاي فرسوده شهري ضرورت اجتناب ناپذیراست .بااین نگرش مقاله به دنبال تبیین نقش مدیریت بحران در ساماندهی بافتهاي فرسوده شهري با مشارکت مردم و مسئولان به عنوان هدف این پژوهش است. براین اساس در این مقاله به مطالعه نقش عوامل مؤثرمدیریت بحران در ساماندهی بافت فرسوده محله جماران شهررشت از طریق روشهاي گردآوري اطلاعات کتابخانه اي و میدانی (مشاهده ،مصاحبه وپرسشنامه) پرداخته شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد مدیریت بحران یکی ازمهمترین عوامل مؤثر در پیشبرد راهبردهاي ساماندهی(بهسازي و نوسازي) با مشارکت مردم وسازمانها وهمچنین بهبود خدمات رسانی در مواقع بحرانی در بافتهاي فرسوده شهري به خصوص در سطح محله جماران است.
واژههاي کلیدي: مدیریت بحران، بهسازي ونوسازي، بافت فرسوده شهري، محله جماران شهررشت.
-1 مقدمه
بحث احیاء و نوسازي بافتهاي فرسوده به مفهوم امروزي آن به اواخر قرن نوزدهم و بیستم میلادي به ویژه بعد از جنگ جهانی دوم بر می گردد.در حقیقت مشکل بافتهاي فرسوده از آنجا پیدا شد که دیگر احیاي تدریجی آنها توسط ساکنین جدید انجام نگرفته و فرسودگی در این قسمتها آشکار گردید و همین امر سبب به وجود آمدن تفاوت هاي آشکار درسیماي شهرها شده و امروزه این بافت جوابگوي ساکنین خود به لحاظ عملکردي، ساختاري و نیازهاي زندگی معاصر شهري نمی
1
. [2]
کانون ملی معماري ایران همایش ملی معماري، عمران و توسعه ي نوین شهري
تبریز - اردیبهشت 1393
باشد و لذا با مشکلات عدیده اي مانند آشفتگی و ناکارآمدي شبکه ارتباطی، بی هویتی بافتها، کیفیت نامناسب بناها، ناهنجاریهاي اجتماعی، فقر و آلودگی محیط زندگی، تهدیدات مربوط به حوادث غیره مترقبه و ...روبرو می باشد. [1]
با توجه به موارد مطروحه میتوان گفت که بحث نوسازي و بهسازي بافتهاي فرسوده شهري داراي جنبه هاي گوناگون و متفاوتی میباشد .چرا که با رشد شتابان جمعیت و اقتصاد و افزایش روند شهرنشینی وپیدایش کلانشهرها، فشار شدید توسعه بر کالبد شهرها و افزایش تقاضاي مسکن متمرکز گشته و این عامل خود باعث توسعه کالبدي شهرها می گردد در این اینجا اهمیت بافت هاي فرسوده آشکار می گردد که به دلیل جایگاه خود در مرکز شهر، از بهترین محدوده ها براي تمرکز خدمات تجاري، اداري، سیاسی و اقتصادي به شمار می آیند.از سوي دیگر امروزه توجه به نوسازي و بهسازي بافت ها با رویکرد توسعه درونی از جوانب گوناگون مانند ارتقاء ایمنی شهرها، سیماي شهري، محیط زیست، بارگذاري صنعت و ... داراي اهمیت بسزایی در برنامه هاي توسعه شهري می باشدکه ساماندهی آنها با مدیریت بحران یکی از راهکارهاي پایداري است که امروزه
در جهان از اهمیت قانونی برخورداراست
برهمین اساس یک نگرش راهبردي درادبیات ساماندهی بافت فرسوده براي پیشگیري از بحران هاي ناشی از تراکم جمعیت بافتهاي فرسوده شهري ،در مدیریت شهري بارویکرد مدیریت بحران براي ایجاد تعامل پایدار بین عوامل محیطی ،اقتصادي و اجتماعی از جمله فرآیندهاي ساماندهی اقتصادي – اجتماعی و کالبدي فضایی و زیست محیطی وجوددارد.بدین معنی که امروزه تحلیل و کاهش آسیب پذیري نسبت به بحران هایی از جمله بافت فرسوده که جوامع شهري را تهدید می کند به حوزه مهم و راهبردي تبدیل شده است و حرکت علمی همزمان و متقابل توسعه پایدار و مدیریت بحران براي کاهش آسیب پذیري آغاز شده است براین اساس ،تحلیل و کاهش وقوع بحران هاي متنوع در سیستم هاي انسانی و محیطی بافت فرسوده شهري از اهمیت ویژه اي برخورداراست[3] .دراین مقاله با توجه به اینکه هدف پژوهش بررسی نقش مدیریت بحران درفرایند ساماندهی بافت فرسوده شهري می باشد ،به همین جهت به تشریح و تبیین مفاهیم بحران ،انواع بحران ، وظایف مدیریت بحران، اصول مدیریت بحران، اقدامات کالبدي و چرخه زمانی - عملیاتی مدیریت بحران ودیگرجوانب مدیریت بحران،شاخصه هاي شناسایی بافت فرسوده وبه بررسی خصوصیات کالبدي،مسائل و مشکلات محله ونظرات مردم در خصوص مشارکت در بهسازي و نوسازي در محله مورد مطالعه پرداخته شده است و راهکارهایی در جهت مدیریت بحرانهاي بالقوه و بالفعل در جهت کاهش آسیبهاي حاصل از بحرانها در این بافتهاي فرسوده ارائه شده است.
-2 روش پژوهش
روش تحقیق عبارت است از بکارگیري راه و روشی خاص که اطلاعات مناسب تر و بیشتر را درباره موضـوع مـورد مطالعـه فراهم نموده و عوامل و علل مرتبط بدان را مشخص نماید .در علوم مختلف از روش هاي مخصوص ومتفـاوت بـراي مطالعـه و بررسی استفاده می شود تا شناخت موضوع تحت بررسی را ممکن گرداند.[4] در فرایند پژوهش بااسـتفاده از کتـب ،اسـناد ، گزارشات، مقالات ،سایت هاي اینترنتی و اسناد و مدارك موجود مرتبط با مدیریت بحـران وبافـت فرسـوده وطـرح جـامع شـهر رشت ومحله جماران به جمع آوري اطلاعات مربوط اقدام گردیده و از طریق روش میدانی (مشاهده،مصـاحبه وپرسشـنامه) ودر نهایت با یک جمع بندي از یافته ها راهکارهاي مؤثري که در رویارویی بااکثر بحرانهاي شهري به طور مشـترك مثمـر ثمـر مـی باشد به عنوان مدیریت بحران شهري ارائه گردیده است.
-3 مفهوم بحران و ویژگیهاي آن
-1-3 تعریف بحران
حادثه اي است که در اثر رخدادها وعملکردهاي طبیعی و انسانی به طور ناگهانی اتفاق می افتد.مشقت،سختی و خسارات را به یک مجموعه یاجامعه انسانی تحمیل می کند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات وعملیات اضطراري وفوق العاده دارد . [5]
-2-3 ویژگی هاي بحران
2
کانون ملی معماري ایران همایش ملی معماري، عمران و توسعه ي نوین شهري
تبریز - اردیبهشت 1393
بحرانعموماً غیر قابل پیش بینی است (یعنی نمی توان پیش بینی کردکه در چه زمان و مکانی اتفاق می افتد)، آثار مخربی دارند و مردمی که تا قبل از بحران نیازمندکمک نبودند به محض وقوع بحران نیازمند کمک می شوند؛ ماهیت و آثاري طولانی و استهلاکی دارند؛ در وضعیت بحرانیمعمولاً تصمیم گیري تحت شرایط وخیم و درزمان محدود و اطلاعات مورد نیاز تصمیم گیرندگان ناقص است . [6]
-4 مدیریت بحران و مفاهیم مرتبط آن
-1-4 تعریف مدیریت بحران، ویژگیها و اهداف آن -1-1-4 تعریف مدیریت بحران
مدیریت بحران در واقع به مجموعه اقدام هایی اطلاق می شود که قبل از وقوع ،در حین وقوع و بعد از وقوع سانحه ،جهت کاهش هرچه بیشترآثار و عوارض آن انجام می گیرد.مدیریت بحران رامی توان برنامه ریزي،سازماندهی،رهبري،هماهنگی،کنترل و پشتیبانی تعریف کرد.از مهمترین وظایف مدیریت بحران ،کاهش آثار سوء بحران ،آمادگی و بهبود اوضاع قبل از وقوع بحران است.[7]
-2-1-4ویژگیهاي مدیریت بحران
ویژگی هاي مدیریت بحران را می توان به شرح زیر برشمرد:
مشارکت داوطلبانه مردم را در امور آمادگی، مقابله با بحران وامدادرسانی، کاهش اثرات بلایاي طبیعی و بحران، بازسازي وعادي سازي، تشویق و ترغیب می کند؛ به نیاز آسیب دیدگان واقف می شود؛ به توسعه عملیات مقابله با بحران و آمادگی اهمیت می دهد؛ با توجه دلسوزانه به نیازهاي کارکنان خود، به بهره وري دست می یابد؛ فلسفه اي را که بیشتر برپایه ارزش هاي رهبرانشان و مردم استوار است به کار می بندد؛ به کاري که درباره آن بهترین اطلاعات و آگاهی دارد؛ دست می زند. [8]
-3-1-4 اهداف مدیریت بحران
به طورکلی اهداف آن عبارتنداز :پیشگیري و کاهش آثار غیر مترقبه ،ارائه سریع و بهینه خدمات امداد و نجات ،تقلیل تلفات انسانی و خسارات اقتصادي ، پیش بینی ریسکها ،مخاطرات و بحرانهاي احتمالی ، پیشگیري بحران که به اطلاعات وسیع و ابتکار عمل و هماهنگی گسترده نیازدارد. [9]
-2-4 وظایف و ویژگیهاي مدیران بحران
مدیران بحران داراي وظایفی می باشند از قبیل:
آمادگی کامل براي هر گونه پیشامد؛ پی ریزي دفاتر مطالعاتی ملی، منطقه اي وهماهنگ سازي آنها به نحوي که از دوباره کاري پرهیز شود؛
تهیه بانک اطلاعاتی روزآمد براي استفاده هر چه بهتر آن؛ استفاده از سیستم هشدار دهنده خطر؛ گرچه مستلزم هزینه بالایی است.
تفکیک وظایف واحدهاي امداد رسانی و انجام رزمایش هاي عملیاتی سالانه؛ تقویت بیمه درمناطق حادثه خیز حتی به صورت اجباري می تواند ابعاد بحران را کاهش دهد، چراکه با توجه به
ابعاد حادثه، پرداخت خسارت، خود عامل بزرگی در رفع بحران است ؛ شناسایی انواع بحران ها، ارزیابی ریسک و اولویت بندي آنها . [10]
-3-4 چرخه زمانی – عملیاتی مدیریت بحران
3
