بخشی از مقاله
بررسي تاثيراستانداردهاي حسابداري ايران برسطح افشا در
شركت‌هاي پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران
چكيده
امروزه توسعه اقتصادي بر پايه دسترسي به منابع مالي براي سرمايه-گذاري استوار مي¬باشد. اين¬در حاليست كه تصميم گروه¬هاي مختلف در خصوص سرمايه¬گذاري، به نوبه خود به وجود يك سيستم اطلاعاتي مناسب بستگي دارد. اطلاعاتي كه براي سرمايه¬گذاران و سايرين با اهميت است، بايدبه نحو مناسب، كافي و كامل¬ افشا گردد تا در تصميم¬گيري -آنان مفيد واقع ¬شود. فرضيه تحقيق به صورت زير مي باشد: بين ميزان افشا در گزارشهاي مالي قبل ازتدوين استانداردهاي
حسابداري و بعد از آن تفاوت وجود دارد. روش گردآوري داده ها، تنظيم چك ليست موارد افشاءازطريق بررسي استانداردهاي حسابداري ايران مي باشد، تعداد موارد افشاء در اين چك ليست 304 مورد از ميان استانداردهای حسابداري ايران استخراج شده است. جهت مقايسه ميزان افشاء در قبل و بعد از تدوين استانداردهاي حسابداري از آزمون t- جفت شده و براي رد و يا قبول فرضيه از آزمون p- مقداراستفاده شده است. ونتيجه زير حاصل گرديده است: بين ميزان افشاء قبل از تدوين استانداردهاي حسابداري و بعد از آن تفاوت معني¬داری وجود دارد.
واژه هاي كليدي:
افشاء ، صورت‌هاي مالي ، افشاي كافي ، افشاي كامل، افشاي مناسب.
مقدمه
حسابداری یک سیستم اطلاعاتی است. این سیستم اطلاعاتی به عنوان زیر مجموعه سیستم¬های اطلاعاتی مدیریت، وظیفه پردازش داده¬های مالی را بر عهده دارد. اگر چه استفاده¬کننده بخش عمده¬ای از محصولات این سیستم اطلاعاتی، مدیریت یک واحد اقتصادی است، اما مدیریت بنا به وظایف و مسئولیت¬هائی که در قبال گروههای مختلف استفاده¬کنندگان اطلاعات مالی دارد و همچنین بنا بر الزامات قانونی یا در خواستهای طرفهای تجاری یا تأمین کنندگان مالی واحدهای اقتصادی، اطلاعات مختلفی را در اختیار استفاده¬کنندگان خارج از واحدهای اقتصادی قرار می¬دهد. گزارشهای مالی سالانه از مهمترین محصول سیستم¬های اطلاعاتی حسابداری است که برای گروههای مختلفی از استفاده¬کنندگان خارجی اطلاعات مالی، در چهارچوب مشخصی ارائه می¬شود. (عرب مازار یزدی،1374).
بيان مساله
از آنجائیکه سرمایه¬گذاران و اعتباردهندگان دو گروه اصلی برون سازماني استفاده¬گنندگان اطلاعات مالی بشمار می¬روند و¬تهیه و فراهم کردن اطلاعات مربوط برای این دو¬گروه یکی¬از¬رسالت¬های اصلی مدیریت و سیستم¬های حسابداری می¬باشد، لذا توجه ویژه به نوع نيازهاي اطلاعاتی این افراد ضرورت دارد.
با توجه¬به¬این که استفاده¬کنندگان مذکور گزارشهای مالی را به عنوان یکی از منابع اصلی اطلاعات مالی در مورد واحدهای اقتصادی ملاک تصمیم¬گیری قرار¬می¬دهند، بنابر¬این گزارشگری مالی بر¬اساس نظر هیئت استانداردهای¬حسابداری¬مالی(FASB, 1978, par.30) باید اطلاعاتی¬فراهم سازد¬که برای سرمایه¬گذاران و¬اعتباردهندگان بالفعل و بالقوه و سایر استفاده¬کنندگان در تصمیم¬گیریهای سرمایه¬گذاری و اعطای اعتبار و سایر تصمیمات مشابه مفید واقع شود.
افشای کافی، افشای مناسب و افشای کامل، اصطلاحاتی است که در کتب و مقالات حسابداری و حسابرسی برای توصیف افشا مورد استفاده قرار گرفته¬اند، اما متداولترین نظریه در خصوص افشا، افشای کافی می¬باشد که حاکی از حداقل افشای مورد نیاز است و یا به عبارتی دیگر مفهوم افشای کافی بیان کننده این موضوع است که صورتهای مالی نباید گمراه
کننده باشد.اگر چه افشای کافی در گزارشهای سالانه نقش اساسی در تصمیم گیریهای صحیح و آگاهانه گروههای مختلف بخصوص سرمایه-گذاران دارد. اما تحقیقات انجام شده در کشورهای مختلف بعضاً نشان داده است که واحدهای اقتصادی بدون فشارهای دولت و الزامات قانونی و حرفه¬ای، تمایلی به افشای کافی اطلاعات مالی ندارند.در این تحقیق، با توجه به اینکه موضوع آن« بررسی تاثیر استانداردهای حسابداری ایران بر سطح افشا در شرکت¬های پذیرفته شده در بورس اوراق
بهادار تهران» است تلاش داریم میزان افشا در صورتهای مالی شرکت¬های عضو بورس اوراق بهادار تهران را با توجه به استانداردهای حسابداری ایران مورد توجه قرار دهیم و تأثیر استانداردهای حسابداری را بر میزان افشا بررسی کنیم.
دلایل اهمیت موضوع
هدف از افشای اطلاعات مالی را می¬توان ارزیابی عملکرد واحد تجاری، قضاوت در مورد چگونگی استفاده واحد تجاری از منابع موجود و پیش بینی¬روند سودآوری واحد تجاری در آینده دانست. بنابر این افشای اطلاعات در گزارشهای مالی باید مربوط، مناسب و کامل باشد.
با توجه به مطالب بیان شده در رابطه با موضوع تحقیق مشخص می¬شود که موضوع افشای اطلاعات تنها محدود به قشر معدودی از استفاده-کنندگان صورتهای مالی نمی¬شود. بلکه این موضوع در برگیرنده نیاز طیف وسیعی¬از افراد جامعه از جمله مجامع حرفه¬ای، اعتباردهندگان، دولت، سرمایه¬گذاران و سایر تصمیم¬گیرندگان مالی می¬باشد. امروزه با توجه به رونق گرفتن بورس اوراق بهادار تهران بیش از بیش نیاز به انجام چنین تحقیقاتی احساس می¬شود.
ادبیات تحقیق
رفتار افشای اطلاعات حسابداری، حداقل از دهه 1960 میلادی مورد توجه محققان قرار
گرفته است. از دیدگاه تحقیق حاضر، تحقیقات مربوط به افشاء را می¬توان به دو گروه تقسیم کرد.
گروه اول تحقیقات پرسشنامه¬ای است که طی آن، محققان به دلیل فقدان شاخص های افشاء در
جامعه آماری خود، شاخص¬هایی را برای طبقه بندی موارد افشاء طراحی و آزمونهای آماری
مربوط به رتبه بندی افشاء را اجرا کرده اند. تحقیقات سرف (Cerf, 1961) سينگوي و دسای ( (Singhvi & Desai,1971 باز یابی(Buzby,1974) نشان می¬دهد که استفاده¬کنندگان صورتهای مالی برای موارد افشاء ارزشهای متفاوتی قائل هستند.
در گروه دوم از تحقیقات مزبور، برای اندازه¬گیری میزان اطلاعاتی که افشای آنها در گزارشهای سالانه، اجباری یا اختیاری بوده و یا مجموع آنها، از نوعی شاخص استفاده شده است تحقیقات کوک (Cook,1961) و والاس و همکاران (Wallace et al., 1994) نمونه هایی از گروه دوم می باشند. (ثقفی و رضازاده1382،ص 24)
سینگ وی و دسای(Singhvi & Desai, 1971,pp.129-138) به منظور بررسی کیفیت افشای اطلاعات منتشر شده در گزارشهای سالانه، لیستی از 34 مورد اطلاعات تشکیل دادند و اطلاعات مندرج در شاخص موارد افشای تشکیل شده توسط سینگ وی و دسای، بیشترین اطلاعات لازم و مهم مالی برای تصمیم¬گیری آگاهانه سرمایه¬گذاری رادر برداشت. در این تحقیق با استفاده از شاخص موارد افشاء کیفیت افشاء در گزارشهای سالانه کمی شده و شرکت¬ها نیز بر اساس نمرات و امتیازات افشاءبه چنددسته تقسيم گرديده اند. همچنين به منظورمعني¬داربودن رابطه بين كيفيت افشا و ویژگی¬های مختلف، یک تجزیه و تحلیل چند متغیره انجام گرفت. متغیر¬های این تحقیق عبارت بودند از:
1-اندازه داراییها(A)
2-تعداد سهام داران (N)
3-در لیست بورس بودن شرکتها(L)
4- مؤسسات حرفه ای حسابرسیCPA(E)
5-نرخ بازده(R)
6-سود نهایی(E)
رابطه بین شاخص کیفیت افشاء(I) و متغیر های فوق بصورت زیر می¬باشد. (I)=F(A,N,L,C,R,E) فرضهای سینگ وی ودسای، در این تحقیق اين است که بین متغیر¬های فوق با شاخص¬های کیفیت افشاء رابطه معنی¬داری وجود دارد.
نتایج پژوهش سینگ وی و دسای شامل موارد ذیل می¬باشد:
1- شرکتهای بزرگ نسبت به شرکتهای کوچک از کیفیت افشای بهتری برخوردارند.
2- شرکتهائیکه تعداد سهامداران بیشتری داشته باشند، از کیفیت افشای بهتری بر خوردارند.
3- شرکتهای حسابرسی شده توسط مؤسسات حرفه ای بزرگ (CPA) نسبت به شرکتهای حسابرسی شده توسط مؤسسات حرفه ای کوچک از کیفیت افشای بیشتری برخوردارند.
ملکیان: در¬سال 1376 تحقیقی¬در¬زمینه" جامعیت¬گزارش¬های¬سالانه و ویژگی¬های مالی¬شرکت¬های پذیرفته¬شده در¬بورس اوراق بهادار تهران"-انجام داد. . ملکیان ویژگی¬های مالی¬شرکت ها را به دو طبقه و به صورت زیر تنظیم نموده است
1-ویژگی¬های مرتبط با ساختار مالی که عبارتند از اندازه شرکت ها و نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام شرکت ها در این تحقیق اندازه به معنی جمع دارائیها تعریف گردید.
2- ویژگی های مرتبط با عملکرد مالی
نتایج حاصل از تحقیق به صورت زیر خلاصه گردید:
1- بین اندازه شرکت(جمع داراییها) و افشای کامل گزارش های سالانه رابطه معنادار وجود دارد.
2- بین نسبت بدهیها به حقوق صاحبان سهام و افشای کامل گزارش-های سالانه رابطه معنادار وجود دارد.
3- بین فروش خالص و افشای کامل گزارش¬های سالانه رابطه معنادار وجود دارد.
هدف از افشاء اطلاعات مالی چیست؟
هدف از افشاء در گزارشگری مالی، ارائه اطلاعات لازم برای نیل به مقاصد زیر است:
الف-ارزیابی عملکرد واحد تجاری.
ب- قضاوت در مورد چگونگی استفاده واحد تجاری از منابع موجود.
ج- پیش بینی روند سودآوری واحد تجاری در آینده.
بنابراین، اطلاعاتی که از طریق گزارش¬های مالی ارائه می¬شود باید مربوط، مناسب و کامل باشد. در افشای اطلاعات مالی باید نیازها و-خواستهای سرمایه¬گذاران اصلی، مؤسسات سرمایه¬گذاری و¬تحلیل¬گران مالی مورد توجه قرار گیرد. این واقعیت که کلیه سرمایه¬گذاران برای ارزیابی مخاطرات نسبی سرمایه¬گذارای در هر یک از واحدهای تجاری به اطلاعات مالی نیاز دارند نیز باید در افشای اطلاعات مزبور مورد نظر قرار گیرد. هر چنداعتباردهندگان و ارگانهای دولتی برای دستیابی به اطلاعات اضافی جهت تأمین نیازهای خود معمولاً قدرت و امکانات لازم را دارند، با این وجود، در ارتباط با افشای اطلاعات مالی آنان نیزبايد به عنوان گروههای استفاده¬کننده صورتهای مالی، در نظر گرفته شوند (عالی ور،1365،ص2).
قلمروتحقیق
قلمروموضوعی:این تحقیق ازلحاظ موضوعی تاثیراستانداردهای حسابداری ایران برسطح افشاراموردبررسی قرارمی دهد.
قلمرومکانی:این تحقیق براساس اطلاعات حاصله ازصورتهای مالی شرکتهای پذیرفته شده دربورس اوراق بهادارتهران انجام شده است.لذابه دلیل وجودداده های مربوط به این شرکتها دربورس تهران مکان تحقیق بورس اوراق بهادارتهران می باشد.
قلمرو زمانی:باتوجه به اینکه هدف این تحقیق بررسی تاثیراستانداردهابرسطح افشامی باشدو بایدمقایسه ای بین صورتهای مالی قبل ازتدوین استانداردها وبعدازآن بعمل آیدبنابراین صورتهای مالی سال79باصورتهای مالی سال85که استانداردها لازم الاجراشده است مقایسه می شود
اهداف تحقیق
مهمترین اهداف تحقیق بصورت زیرمی باشد:
اهداف علمی:تعیین میزان افشاء با توجه به نوع صنعت و ارائه یک الگو جهت پیش بینی کیفیت افشای اطلاعات و درجه بندی صنایع مختلف در طبقات گوناگون برای سهولت تصمیم گیری سرمایه گذاران و بستانکاران
اهداف کاربردی:تعیین سطح افشای کافی در صورتهای مالی اساسی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران با الزامات استانداردهای حسابداری ایران وارایه راهکارهای مناسب به کاربران ازجمله بورس اوراق بهادارتهران وسازمان حسابرسی کشوربعنوان مرجع تدوین کننده استانداردهای حسابداری وسهامداران بعنوان استفاده کنندگان ازصورتهای مالی شرکتها
فرضیه تحقیق:
تحقیق حاضر در صدد بررسی تاثیر استانداردهای حسابداری ایران با سطح افشای اطلاعات در صورتهای مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می¬باشد. در این تحقیق سطح افشا به افشای کافی، مناسب و کامل تعریف شده است.
باتوجه به مطالب عنوان شده فرضیه تحقیق¬شامل یک¬فرضیه اصلی وبصورت زیرتدوین گردیده است:
بین میزان افشاء در گزارشهای مالی قبل از تدوین استانداردهای حسابداری و بعد از آن تفاوت وجود دارد.
روش تحقیق
در این پژوهش، از لحاظ دسته بندی تحقیقات بر حسب نحوه گردآوری داده ها(طرح تحقیق)، می توان این تحقیق را توصیفی دانست که از نوع پیمایشی بوده و به توصیف ویژگیهای جامعه آماری شامل ماهیت شرایط، رابطه و چگونگی ارتباط بین آنها می پردازد.
پیمایشی ، عبارتست از جمع آوری اطلاعات که با طرح و نقشه و به عنوان راهنمای علمی توصیف، پیش بینی یا به منظور تجزیه و تحلیل روابط بین برخی متغیرها، مانند اندازه و سطح افشاء صورت می-پذیرد. پیمایش معمولاً در مقیاس وسیع انجام می¬شود و نقطه مقابل تجربیات آزمایشگاهی است که هدف آن تمرکز بیشتر در مقیاس کوچکتر است(کریم نیا،1369،ص9).
جامعه آماری
با توجه به تعاریف بیان شده، چون شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران از ویژگی¬های مشترکی نظیر: در دسترس بودن اطلاعات، سهامی بودن آنها، تابعیت ایرانی داشتن شرکت، گذشت حداقل دو سال از تاریخ بهره برداری شرکت، سودآور بودن در دوره گذشته و امکان سودآوری در آینده برخوردار می¬باشند، لذا بعنوان جامعه آماری این تحقیق انتخاب شده اند.
نمونه آماری
باتوجه به روشهاي مختلف تعيين حجم نمونه ازروش برآورد«نسبت متغيراصلي باتوجه به حجم جامعه»به تعين حجم نمونه پرداخته ايم.(منصورفر،1380،ص319)
كه در آن نشانگر دقت معين وt نشانگر قابليت اعتماد معين(95% يا 99%) مي باشد.
با توجه به نبود اطلاعات كافي در موردp، نسبت شركتهايي كه به اندازه كافي افشاء اطلاعات داشته اند. مقدار آنرا برابر 5/ مي-گيريم، هم چنين مقدارdرا برابر 1/. و مقدارt را برابر 96/1 انتخاب مي¬كنيم. مقدار 96/1=t معادل قابليت اعتماد 95% مي باشد.
بنابراين
نحوه انتخاب تعداد شركتها از صنايع مختلف بصورت زير مي باشد:
پس از هر صنعت 25% شركتها بصورت تصادفي انتخاب مي شود.
روش گردآوری داده ها و اطلاعات
جهت جمع آوری داده های مورد نظر در این تحقیق از دو روش استفاده شده است که به شرح زیر می باشد:
الف)روش کتابخانه ای
در این روش با بهره گیری از کتب و مجلات موجود در داخل و خارج کشور، همینطور استخراج مقالات در رابطه با موضوع از اینترنت، اطلاعات لازم در خصوص تبیین ادبیات موضوع تحقیق گردآوری گردیده است.
ب)روش میدانی
در این روش به دو طریق عمل شده است:
1- تنظیم چک لیست موارد افشاء از طریق بررسی استانداردهای حسابداری ایران(کمیته فنی سازمان حسابرسی) این فهرست به منظور تعیین موارد افشای کافی صورتهای مالی که در این تحقیق برای تعیین مقدار متغییر وابسته (y) لازم است، تهیه گردید. در تنظیم این چک لیست تنها از موارد الزامی افشاء اشاره شده در استانداردهای حسابداری ایران استفاده شده است.
تعداد موارد افشاء در این چک لیست 304 مورد می باشد که از میان استاندارد های حسابداری ایران استخراج شده است.
خلاصه اطلاعات مربوط به چک لیست موارد افشاء با توجه به شماره استاندارد مربوط در جدول زیر آورده شده است.
شماره استاندارد عنوان استاندارد تعداد بند های مربوطه در چک لیست شماره بندها از .....تا....
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
نحوه ارائه صورتهای مالی
صورت جریان وجوه نقد
درآمد عملیاتی
حسابداری پیش آمد های احتمالی
حسابداری رویداد های بعد از تاریخ تراز نامه
گزارش عملکرد مالی
حسابداری مخارج تحقیق و توسعه
حسابداری موجودی مواد وکالا
حسابداری پیمانهاي بلند مدت
حسابداری کمک های بلاعوض دولت
حسابداری دارائیهای ثابت مشهود
افشای اطلاعات در خصوص اشخاص وابسته
حسابداری مخارج تامین مالی
نحوۀ ارائه دارایی های جاری وبدهیهای جاری
حسابداری سرمایه گذاری ها
تسعیر ارز
حسابداری دارایی های نامشهود
صورت های مالی تلفیقی سرمایه گذاری در واحد های تجاری فرعی
ترکیب واحد های تجاری
حسابداری سرمایه گذاری درواحد های تجاری وابسته
حسابداری اجاره
گزارشگری مالی میان دوره ای
حسابداری مشارکتهای خاص
گزارشگری¬واحدهای¬تجاری¬درمرحله قبل¬از بهره برداری
گزارشگری بر حسب قسمت های مختلف
فعالیت های کشاورزی
54
17
4
3
3
22
4
10
8
6
16
9
1
1
9
8
7
14
22
13
17
12
9
7
13
15
1-54
55-71
72-75
76-78
79-81
82-103
104-107
108-117
118-125
126-131
132-147
148-156
157-157
158-158
159-167
168-175
176-182
183-196
197-218
219-231
232-248
249-260
261-269
270-276
277-289
290-304
2- تطبیق چک لیست موارد افشای تهیه شده با صورت های مالی شرکتهای نمونه در این تحقیق جهت کمی کردن شاخص افشاء (متغیر وابسته ) که همان افشاء کافی می باشد، صورتهای مالی هر کدام از شرکتهای نمونه با چک لیست مذکور تطبیق داده شده تا نمره افشای مربوط به هر شرکت بدست آید.
روش محاسبه بدين صورت مي باشدكه چك ليست موارد افشاباگزارشهاي مالي شركت هاي نمونه تطبيق¬داده شده وبراساس طيف ليكرت ازنمره 1-الي¬5 به ترتيب زيربراي¬سطح افشا درنظر¬گرفته شده است.
نمره 1براي سطح افشاء خيلي ضعيف
نمره 2براي سطح افشاءضعيف
نمره 3براي سطح افشاءمتوسط
نمره 4براي سطح افشاءخوب
نمره 5براي سطح افشاءخيلي خوب
