دانلود مقاله بررسی استان یزد

بخشی از مقاله

مقدمه
معرفي استان يزد
آنچه در کویر می روید ، درختان صبور و قهرمانی است که بی نیاز از آب و خاک وبی چشم داشت نوازشی و ستایشی از سینـۀ خشـــک و ســوختــۀ کــویــر سر می کشند و می ایستند و می مانند .
یزد اولین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان است ، شهری است که با قناعت بنا شده است و مردمی سخت کوش و با هوش دارد که گل را ورز دادند و بادگیر ساختند ؛ مردمی که سینۀ کویر را شکافتند و از دل سوختۀ آن آب زلال جاری ساختند ؛ مردمی که باغ ها بر پا کردند و میراثی از خود بر جای گذاشتندکه جهانیان خیره ماندند . در پیش این مردم ، کویر خشن سر تعظیم فرود آورد و شیر کوه عظیم ، انگشت به دهان گرفت .

وجه تسمیۀ یزد
یزد واژه ای باستانی است که در «یشت yast» یا «یزت yazt» و «یسن yasn» به معنای ستایش ، نیایش ، پرستش ، ایزد و ... ریشه دارد . در پاره ای از متون قدیمی ، یزد را «دارالعباد» یا «دارالعباده» نیز گفته اند . یزد به «شهر بادگیرها» و «شهر دوچرخه ها» نیز معروف است .

نگاهی به تاریخ کهن یزد پیش از اسلام

استان یزد از سرزمین های کهن و تاریخی ایران زمین است. در بعضی از منابع، بنای اولیه برخی از شهرهای این استان چون "میبد" را به سلیمان پیغمبر، "یزد" را به ضحاک و اسکندر مقدونی و "ابرکوه" را به ابراهیم پیامبر نسبت داده اند.
این بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینه تاریخی و فرهنگی مردم این دیار است. مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز، به سهم خود مبین این پیشینه تاریخی است.

باغ دولت آباد در سال 1160 هجری قمری ساخته شد
آثاری چون دست افزارهای سنگی بدست آمده در دره های شیرکوه، نگاره های روی تخته سنگ کوه ارنان، تکه سفال های منقوش نارین قلعه میبد - متعلق به دوره ایلامی، غارهای استان و آثار معماری و شهر سازی باستانی و ... نشان می دهد مدنیت یزد، در چهار کانون باستانی "مهریز و فهرج" ، "یزد" ، "رستاق و میبد" و "اردکان" متمرکز بوده است
پژوهشگران این منطقه را که در مسیر شاه راهای باستانی "ری - کرمان" و "پارس - خراسان" قرار داشت، جزو سرزمین های دور دست ماده ها شمرده اند.

این منطقه در نیمه هزاره نخست پیش از میلاد، در سرنوشت سیاسی اتحادیه های قبایل ماد سهم به سزایی داشت. در آن موقع یزد در یک چهار راه منطقه ای قرار داشت و نقش مرزبانی ایالت ها و نگهبانی راه های بسیاری که به چهار سوی ایران می رفت را ایفا می کرد.
بی گمان منطقه یزد در دوران هخامنشی دارای راه های بزرگ ونیز تاسیسات راهداری و مراکز پستی و چاپاری بوده، زیرا علاوه بر راه های شناخته شده باستانی، راه های دیگری را از روی مدارک پیشین باز یافته اند که در آن روزگار، به مراکز اقتصادی و فرهنگی ایران باستان می پیوست.

منطقه یزد در دوره ساسانی به ویژه در روزگار "قباد انوشیروان" و "یزدگرد اول" از جایگاه اجتماعی و اقتصادی ویژه ای برخوردار و به عمران و آبادی آن توجه بسیار شده بود.

آب انبار با شش بادگیر
علاوه بر این، وجود پاره ای از یادمانهای کهن دینی در این منطقه، نشان می دهد که پیش از فراگیر شدن آئین "نوزرتشتی" ساسانی، ادیان باستانی ایرانی دیگری در این سرزمین رواج داشته اند. از این میان می توان به آیین های "مهرپرستی" و "نیایش آناهیتا" اشاره کرد. همچنین برخی دیگر از نمادهای باستانی به ویژه چند نیایشگاه کهن "الهه آناهیتا" مانند "پارس بانو"، "پیر سبز" ، "پیر نارکی" و ... که از دیر باز در این مناطق پایدار بوده، نشانگر این مطلب است.
از نشانه های گویا و مبین تاریخ دیرین یزد، "سرو پنج هزار ساله" ابرکوه، کشف آثار تمدن ماقب تاریخ در "غربالبیز" مهریز و کشف سکه های مربوط به زمان "پوراندخت ساسانی" است که در میبد ضرب شده اند.

دین
پیش ازورود مسلمانان به ایران، مردم استان یزد نیز مانند سایر نقاط ایران زرتشتی بودند. با انقراض حکومت ساسانیان در نیمه نخست سده اول هجری قمری، مردم بیشتر نقاط ایران از جمله استان یزد نیز به دین اسلام گرویدند. اما برخی از آنان به پرداخت جریمه، آئین خود را حفظ کردند و زرتشتی باقی ماندند.
قریب به اتفاق مردم یزد مسلمان و پیرو مذهب شیعه جعفری هستند.
از اقلیت های دینی که در این استان زندگی می کنند می توان به زرتشتیان، یهودیان و مسیحیان اشاره کرد. در سر شماری سال 1375 هجری شمسی استان یزد، تعداد 3879 زرتشتی، 87 نفر مسیحی، 100 نفر کلیمی و 704 نفر نیز از سایر ادیان وجود داشتند.

برج و باروی قدیم شهر مربوط به 432 هجری قمری
شهرهای استان یزد
در حال حاضر استان یزد شامل بیست و یک شهر و یک بخش و پنجاه و یک دهستان و حدود پنج هزار روستا است. از این تعداد روستا حدود 1323 عدد، دایر و بقیه برای مهاجرت متروک شده اند.
شهرستان یزد اولین شهر خشت خام و دومین شهر تاریخی جهان است. این شهر به دلیل وجود جاذبه های شغلی، رفاهی و تمرکز اداری، پرجمعیت ترین شهرستان این استان به شمار می رود و با جمعیتی حدود 450 هزار نفر، تقریبآ نیمی از کل جمعیت استان را دارا می باشد.

میبد یکی دیگر از شهرهای این استان است که با وجود از دست دادن بافت سنتی خود، هنوز یکی از نمونه های نادر شهرهای باستانی ایران بشمار می آید. طبق روایتی میبد در زمان "کیومرث" بناینگذاری شده و نخستین آدمیان از راه آب و دریا به این سرزمین پا گذاشته اند. نایرن قلعه میبد کهن ترین سند تاریخی و شهر سازی این استان است.
مهریز، طبس، صدوق، خاتم، تفت، بافق، اردکان و ابرکوه از دیگر شهرهای مهم این استان هستند.

پيشينه تاريخی
منطقه يزد يكي از سرزمين هاي باستاني اقوام ايراني و داراي ميراث درخشاني از فرهنگ تمدن كهن و ادوار مختلف تاريخي با قدمت 3 هزار سال است.
برخي مورخين، بناي اوليه شهر يزد را به زمان اسكندر مقدوني نسبت مي دهند كه وي زنداني ساخته و نام آنرا چنين نهاده است و به اعتقاد عده اي ديگر از تاريخ نويسان در دوره ساسانيان به فرمان يزدگرد اول در اين محل شهري بنام يزدان گرد بنا گرديده است. نام يزد از همين عنوان گرفته شده است و به معناي مقدس، فرخنده و درخور آفرين مي باشد. مورخين يوناني شهر كهن و باستاني را (ايساتيس) خوانده اند كه احتمالاً بعد از ويراني شهر كهن (كته) پديد آمده است. پس از ظهور اسلام و گرايش مردم ايران به دين اسلام به يزد لقب دارالعباده داده شد.

اين ناحيه همواره در دوره هخامنشيان از راه هاي معتبر موسسه هاي راهداري، مراكز پستي و چاپاري برخوردار بوده است. راهداري در يزد قديم چنان اهميتي داشت كه خاندان آل مظفر از منصب راهداري ناحيه ميبد به پادشاهي رسيدند. در طي قرون متمادي آباديهاي كوچك و بزرگ متعددي در اين سرزمين پديد آمده و از ميان رفته است. آنچه اينك سرافراز از ميان ريگهاي روان اعصار، مصون از رخدادهاي مخرب تاريخي بر جاي مانده، يادگارهاي گويا از سرنوشت تاريخي اين سرزمين و نشانگر فرهنگ تمدن پربار است. گرچه قدمت آبادي نشيني و تمدن در اين سرزمين از هزاره جلگه هاي يزد تكوين يافته است. منابع مكتوب پيدايش را به عهده پيشداديان نسبت داده اند.

آداب و رسوم محلي

حفظ و پايبندي به سنتها و ارزشهاي رايج ملي و اشتياق همگاني نسبت به پايبندي به اين ارزشها و سنتها ويژگي بارز آداب و رسوم محلي مردم است و اين پايبندي و اشتياق را در مراسم ازدواج و ....
ميتوان مشاهده كرد. سادگي و بي پيرايه بودن به همراه داشتن روحيه قناعت و صرفه جويي از ويژگيهاي آداب و رسوم مردم است .

فرهنگ بومي
استان يزد از سرزمين هاي قديمي و تاريخي است و در ميان ايالتهاي قديمي و بزرگ پارس، اصفهان، كرمان و خراسان قرار داشته است. اين سرزمين از معابر و گذرگاههاي مهم در ادوار تاريخي محسوب مي شده است. اين استان از درگيري ها و جنگ هاي سياسي تاريخ كشور ايران تاحدودي ايمني داشته است. از طرفي صعب العبور بودن راهها به همراه محدديت منابع آبي و غير مانع عمده تسخير اين منطقه در طول تاريخ بوده است. با توجه و گواهي گرفتن از منابع تاريخي آبادي نشيني در اين منطقه از قدمت طولاني برخودار است. از مظاهر فرهنگ مادي و معنوي كه مردم اين خطه از خود به جاي گذاشته اند و ميراث تاريخي آنها در دوره هاي قديمي به حساب آمده و نشانه هايي از مهر و آناهيتا، ايساتيس و هخامنشي و زندان اسكندر و برج و بارو و كهن دژهاي بزرگ و عظيم و پناهگاه هاي متعدد و موبدان و سران ساساني و ابنيه و يادگارهايي بعد از اسلام نظير مساجد و امامزاده ها و مزارها و ....

نشانگر فرهگ و تمدن مردم چه قبل و چه بعد از دوره اسلامي بوده است.
فرهنگ، زبان و گويش
مردم يزد به زبان فارسي رايج با پاره اي ويژگيهاي گويشي سخن مي گويند و بسياري از واژه ها و تركيبات زيباي فارسي را در گويش خود حفظ كرده اند. در استان يزد برخي ويژگيهاي گويشي ميان شهرستان هاي مختلف محسوس است. معتقدين به آيين زرتشتي در ميان خود هنوز به زبان نياكانشان سخن مي گويند و به ويژه مراسم مذهبي خود را با اين زبان انجام مي دهند.

یزد و موقعیت جغرافیایی

موقعیت جغرافیایی استان یزد
استان یزد در مرکز ایران در قلمرو سلسله جبال مرکزی ایران بین عرض های جغرافیایی 29 درجه و 48 دقیقه تا 33 درجه و 30 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 52 درجه و 45 دقیقه تا 56 درجه و30 دقیقه شرقی از نصف النهار مبدأ قرار گرفته است. استان یزد از شمال و غرب به استان اصفهان از شمال شرقی به استان خراسان از جنوب غربی به استان فارس و از جنوب شرقی به استان کرمان محدود می شود. استان یزد در حدود 72156 کیلومتر مربع وسعت داشته و تقریباً 37/4 درصد از وسعت کل ایران را در بر می گیرد .

آب و هوای استان یزد به علت قرار داشتن بر روی کمربند خشک جهانی دارای زمستانهای سرد و نسبتاً مرطوب و تابستانهای گرم و طولانی و خشک است. بر اساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال 1375، جمعیت استان 750769 نفر بوده که از این تعداد 15/75 درصد جمعیت شهری و 85/24 درصد جمعیت روستایی را تشکیل داده اند .
یزد به معنی پاک و مقدس است و شهر یزد نیز به مفهوم شهر خدا و سرزمین مقدس است. به لحاظ شرایط اقلیمی استان یزد وضعیت کشاورزی در این استان مطلوب نیست و امکان بهره برداری از آب های سطحی در کشاورزی بسیار کم است. شرایط خاص مناطق حاشیه کویر نظیر میزان اندک باران حرکت ماسه های روان ، پدیده کویرزایی مراتع فقیر کمبود منابع تأمین آب موجب شده تا 28 درصد وسعت استان یزد فاقد بهره دهی اقتصادی باشد .

مهمترین مناطق کشاورزی استان دشتهای یزد، اردکان، بهادران، بهاباد، هرات، مروت، چاهک و ابرکوه است. محصولات کشاورزی استان شامل انار، پسته، بادام، غلات، آفتابگردان، انگور، پنبه، چغندر قند و کنجد است .
استان یزد به لحاظ زمین شناختی دارای ذخایر بسیار عظیم معدنی است. معادن مهم این استان مانند آهن چغارت، مرمر بورق، ماسه سنگ متکسانه، سرب کوتک نقشی مهم و سازنده در تحولات اقتصادی و عمرانی استان داشته است .

صنایع دستی
پیشینه یزد آکنده از پایمردی و استواری مردمانی سخت کوش و پرتلاش است که به رغم طبیعت گرم و خشک این دیار، کمر همت بسته و با پشتکار و خلاقیت و ذوق هنری خود نام شهر و دیارشان را پرآوازه کرده اند.

همانگونه که گفته شد با توجه به شرایط آب و هوایی و محدود بودن فعالیت های کشاورزی و دامپروری در استان یزد، سایر فعالیتهای انتقالی و افزون بر همه فعالیت در رشته های مختلف صنایع دستی در آن استان رشد کرده است. نساجی سنتی، سفال و سرامیک سازی، زیلو بافی قالیبافی و ساخت مصنوعات مختلف فلزی از جمله صنایع دستی رایج در استان یزد است.

قالیبافی:
قالیبافی، این صنعت و هنر والای همه مناطق ایران، در استان یزد نیز از اعتبار ویژه ای برخوردار است و همانند صنعت نساجی، از دیرباز در استان مذکور و بخصوص شهر یزد، جایگاه خاص خود را داشته است.

از آنجا که صنعت قالیبافی ویژه زنان است و جایگاه آن در روستاها دامنه وسیعی را شامل می شود، در نتیجه در اقتصاد روستایی اهمیت فراوانی داشته و در معشیت خانواده نقش اساسی ایفا می کند. در گذشته های دور قالی بافان یزدی از طرحها و نقش های مختلفی مانند:

هراتی، گل ماهی، کرمانی، سردار جنگل، بندی، شکارگاه و جوشقانی استفاده می کردند ولی امروزه بیشتر به طرح فرش های کاشان اکتفا می شود. درکارگاههای خانوادگی معمولاً یک دار قالیبافی نصب می شود که اکثراً محل سکونت بافندگان نیز می باشد، اما در کارگاههای بزرگ که تعداد آنها بسیار کم است، تعداد دارها متفاوت است.
صنعت قالیبافی در سایر نقاط استان یزد نیز طی سالهای اخیر رواج پیدا کرده است به طور مثال قالیبافی در میبد تحت تأثیر نائین از چهل سال پیش آغاز شده و از رونق خوبی برخوردار است. در بافق، بهاباد، تفت، و روستاهای آن منطقه نیز طی بیست سال اخیر، صنعت فرش جایگاه خاصی یافته است.

نسا جی سنتی:
تا گذشته ای نه چندان دور، به علت غلبه سنت ها و رسوم پیشینیان بر زندگی مردم، کمتر خانه ای در یزد وجود داشت که در آن یکی از حرفه های نساجی دستی یافت نشود. استمرار تولید در خانه موجب شده بود که تجربیات و اطلاعات حاصله به سادگی از نسلی به نسلی دیگر انتقال یافته و اشتغال به صنایع دستی به صورت یکی از ارکان اقتصاد خانواده در آید. هر چند که امروزه در نتیجه تغییر شیوه زندگی و رویکرد جوانان به شغل و حرفه ای غیر از کار پدری کمتر صدای دفتین دستگاههای بافندگی در خانه ها به گوش می رسد، ولی با این حال هنوز هم ذوق و هنر صنعتگران یزدی را در تولیداتی به شکل سجاده، روتختی، پتو، احرامی، شال، دستمال ابریشمی و پارچه های ترمه، زری و مخمل و همچنین دارائی که شیوه رنگرزی آن در ایران منحصر به یزد است، می توان یافت.

به طور خلاصه می توان گفت که در اکثر نقاط استان یزد صنعت نساجی رواج دارد. در اشکذر بافت انواع پارچه های پنبه ای و ابریشمی و همچنین بافتن قالی، گلیم و خورجین، در اردکان بافت قالی، موتابی، زیلو، کرباس، حصیر و سبد، در میبد بافت زیلو، در شهرستان تفت نساجی به همان شیوه سنتی و عمدتاً دستی، در شهرستان بافق قالیبافی، حصیر و پادری و تهیه جارو و بادبزن و در مهریز، قالیبافی، سبد بافی، سنگتراشی و چاقو سازی رواج دارد.

از گذشته های دور، بافت ایکات یا دارائی در نقاط مختلف کشورمان وجود داشته ولی در حال حاضر در کارگاههای محدودی در یزد، این پارچه زیبا تولید می شود.
جهت تهیه دارایی در قدیم ابریشم طبیعی به کارگرفته می شد ولی در حال حاضر ابریشم مصنوعی مورد استفاده قرار می گیرد.
با ادامه و استمرار انواع روشهای بافت ایکات، نقش های بی شمار از ساده ترین طرحهای راه راه و هندسی تا پیچیده ترین سبک(ژاکارد) از نسلی به نسلی دیگر منتقل شده است. هرگز نمی توان دوگونه دارایی همسان پیدا کرد زیرا هر کدام نرمی و مواجی ویژه خود را دارند.

شهرستانها
ابرکوه ، اردکان ، بافق ، میبد ، مهریز ، تفت ، یزد

نخستین آتشکده زرتشتیان
معبد مقدس زرتشتیان، پیر هرشت

بناهای یادبود تاریخی :
-آتشکده چک چک (پیرسوز ) ، یزد
-باغ دولت آباد ، یزد
-قلعه ناریجان ، میبد
-آب انبارها ، یزد
-بادگیرها ، یزد
بناهای یادبود مذهبی:
1-امامزاده ابوجعفر ، یزد
2-مسجد جامع کبیر ، یزد
3-مسجد میر چخماق ، یزد
4-صومعه شیخ علی بنیامین ، یزد
جاذبه های طبیعی :
1-بیابان
2-باغ دولت آباد ، یزد
فرهنگ و هنر:
1-موزه کاخ آیینه ، یزد
2-صنایع دستی

آثار تاریخی
الف) مساجد
1 . مسجد جامع یزد : مسجد جامع یزد یکی از بناهای تاریخی ایران و گلدسته های بلند مسجد از خصوصیات منحصر به فرد آن است . گلدسته های مسجديزد 57 متر طول دارد و 147 پله .
ساختمان اصلی این مسجد در قرن ششم هـ . ق در زمان حکومت «آل کاکویه» ساخته شد .
مسجد جامع کنونی مربوط به دورۀ حکومت «آل مظفر» در قرن هشتم ونهم هـ .ق است
2 . مسجد ابوالمعالی : در سال 787 هـ . ق ، به همت خواجه ابوالمعالی بنا شد .
3 . مسجد ریگ یزد : این مسجد از آثار دورۀ مغول _ تیموری است و امیر حسین الدین شریف آن را در اواسط قرن هشتم هـ . ق ساخته است .
4 . مسجد چهار منار : مشهور به «مسجد خضر شاه» یا «میر خضر شاه» از آثار سید جلال الدین خضر شاه است و ساخت آن به سال 849 هـ . ق باز می گردد .
5 . مسجد ملا اسماعیل : این مسجد به دستور «آخوند ملا اسماعیل عقدای» از علمای مشهور قرن سیزدهم هـ . ق ساخته شد . بازار و آب انبار ملا اسماعیل نیز در کنار این مسجد قرار دارد .

6 . مسجد حظیره : در خیابان امام خمینی در شهر یزد واقع شده و مربوط به سال 843 هـ . ق است . این مسجد مدفن سومین شهید محراب ، حضرت آیت الله صدوقی است .
ب) زیارتگاهای زرتشتیان

1 . آتشکده زرتشتیان (آتش ورهرام یزد) :
این بنا در آبان ماه سال 1313 هـ . ش ساخته شد . به روایتی آتش موجود در این آتشکده ، که زرتشتیان آن را «آتش ورهام » می نامند ، حدود 1515 سال پیش از آتشکده «ناهید پارس» به این مکان آورده شده و تا کنون خاموش نشده است . زرتشتیان یزد مراسم مذهبی ، اعیاد و جلسات گرد هم آیی و سخنرانی خود را در این مکان برگزار می کنند .
2 . دخمه زرتشتیان : در 15 کیلومتری جنوی شرقی یزد قرار دارد و محلی است که زرتشتیان از دیر باز تا حدود چهل سال پیش ، اموات خـود را طبـق اصـول خاصـی در آن می نهادند تا طعمه کرکس های کو ه های اطراف شوند
پ) بازارها

از میان بازارهای یزد ، مجموعه بازارهای قدیمی ، متعلق به قرن نهم هـ . ق ، بازار تبریزیان مربوط به دوره قاجار ، بازار زرگری متعلق به سده های 12 و 13 هـ . ق ، بازار مسگری مربوط به قرن نهم هـ . ق ، بازار پنجه علی ، قیصریه و ... قابل ذکر است .

ت) باغ های تاریخی
1 . باغ دولت آباد : به همت محمد تقی خان زند و در سال 1160 هـ . ق ساخته شده و محل قرار گرفتن بزرگترین بادگیر دنیا است .
2 . باغ خان :مربوط به قرن سیزدهم هـ.ق وبانی آن محمد خان والی است.

سایر قلعه های مناطق کویری
قلعهٔ مهرجرد
قلعهٔ مهرجرد در محلهٔ در قلعه شهرستان ميبد قرار دارد. قلعهٔ مهرجرد را مى‌توان متعلق به دوره‌هاى زنديه و افشاريه دانست. اين قلعه با مصالح خشت و گل و در سه طبقه بنا شده است. حصارهاى قلعه چينه‌اى و بر روى آن تزييناتى از همان مصالح اصلى بکار رفته است. درِ ورودى قلعه از جنس چوب است.

قلعهٔ ابرندآباد
اين قلعه در روستاى ابرندآباد شهر يزد واقع شده است. اين قلعه از آثار ابرند از سرهنگ‌هاى ايراندخت دختر خسرو پرويز است و قدمت آن به دوران ساسانى مى‌رسد. قلعهٔ ابرندآباد از خشت و گل و در دو طبقه بنا شده است. از طبقهٔ اول بنا، راهروى کم‌عرضى که در چهار بدنهٔ بنا ادامه يافته و دريچه‌هايى به داخل قلعه دارد، به جاى مانده است. قعه داراى سردرى بلند در سه طبقه است. چهار برج مدوّر در چهار گوشه بنا ساخته شده است. در ضلع شمالى و جنوبي، حد واسط دو برج کناري، يک برج با قطر کمتر قرار دارد.

قلعهٔ رباط‌ ابرکوه
اين قلعه در حاشيهٔ غربى شهرستان ابرکوه واقع و متعلق به دورهٔ صفويه است. اين قلعهٔ مسکوني، داراى نُه برج مدوّر است و روى آنها، تزيينات هندسى ديده مى‌شود. دورتادور برج، نقش‌هايى شبيه صليب، مربع و لوزى ايجاد شده است. برج‌ها به سه قسمت زير برج، ميان برج و سر برج تقسيم مى‌شوند. ديوار حصار دور قلعه را، نُه چينه تشکيل مى‌دهند. مصالح بکار رفته در بناى قلعه، خشت، گل و سنگ است. سنگ با ملات ماسه آهک در زيرسازى و بناى قلعه بکار رفته است. ورودى اصلى قلعه در ضلع شرقى است.

قلعهٔ شواز
مهم‌ترين قلعهٔ کوهستانى شهر يزد، قلعهٔ رفيع، محکم و با عظمت شواز است. اين قلعهٔ مسکونى با مساحت پنج هزار متر مربع، در ارتفاع صد متري، بر فراز صخره‌هاى سنگى از نوع سنگ‌هاى سفت رسوبى بنا شده و در اطراف آن پرتگاه‌ها و خاکريزهايى با شيب تند وجود دارد. ديوارهاى اصلى بنا از بيرون سنگ و از داخل، خشت خام و درگاه ورودى آن از آجر است. قلعه در طرف شرق گاوپهلوى مرتفعى دارد که از آجر بنا شده و از آن براى کشيدن آب استفاده مى‌کردند. از زيبايى‌هاى ديگر اين قلعه، درِ سنگى آن است. علاوه بر اين، در داخل قلعه چند مغازه در دل سنگ کنده‌اند که شباهت بسيار به مغازه‌هاى ميمند کرمان و لاريجان مازندران دارد.

قلعهٔ مروست
اين قلعه در مرکز شهر مروست واقع شده و متعلق به قرن هفتم هـ.ق است. قلعهٔ مروست با مصالح خشت و گل و بکارگيرى آجر در سردر بنا، بر فراز بلندى مشرف به شهر قرار دارد و در سه گوشهد آن، سه برج مدوّر به چشم مى‌خورد. در گوشهٔ ضلع جنوب شرقي، به جاى برج ورودي، سردر ورودى قلعه قرار دارد. ورودى قلعه به يک هشتى با پوشش گنبدى مى‌رسد. سردر ورودى در دو طبقه بنا شده، سقف‌هاى طبقهٔ اول آن کاملاً فرو ريخته و تنها پايه‌هاى آن به جاى مانده است. يک حلقه چاه کم‌عمق در ضلع شمال شرقى قلعه ديده مى‌شود. قسمتى از اصطبل ضلع جنوب غربى قلعه با پوشش طاق و تويزه، هنوز باقى مانده است.

قلعهٔ رحمت‌آباد
قلعهٔ رحمت‌آباد در روستاى رحمت‌آباد شهر يزد قرار دارد. مالک اوليهٔ اين قلعه، شخصى به نام حاجى ابوالقاسم دشتي بود. زيباترين بخش معمارى اين قلعه، دروازهٔ ورودى و عمارت اربابى آن در ضلع جنوبى است که با آجر ساخته شده است. در چهار طرف اين قلعه، چهار برج نگهبانى به ارتفاع حدود ده متر وجود داشت و ديوارهاى چينه‌اى با ارتفاع حدود نُه متر، قلعه را محصور مى‌کرد. در حال حاضر دو برج ديده‌بانى آن و قسمتى از حصار ضلع جنوبى باقى مانده است.

قلعهٔ پهلوان بادى
در جنوب غربى شهرستان تفت، در جادهٔ دره گاهان و بر فراز کوهى به نام مليک، دو اثر قديمى به چشم مى‌خورد. قلعهٔ قديمى پهلوان بادي در عين صعب‌العبور بودن، از مصالح آجر ساخته شده است و مربوط به دوران پيش از اسلام است. در داخل اين قلعه بقاياى آسيابى که به آسياب پهلوان بادي معروف است، ديده مى‌شود.

یرد همسایه کویر
یزد در فاصله ۶۷۷ کیلومتری تهران قراردارد. یزد به شهر دوچرخه‌ها، شهر شیرینی و شهر بادگیرها نیز شهرت دارد. از شیرینیهای معروف یزد قطاب، پشمک، باقلوا و کیک یزدی هستند. مشخص‌ترین وجهه شهر معماری خاص کویری ان است. بادگیرها، مناره‌ها و گنبدها مشخص‌ترین جنبه ظاهری معماری شهر است. در این معماری از بادگیر برای گرفتن جریان باد و خنک‌کردن فضای ساختمان به کار می‌‌رفته است. از اماکن دیدنی شهر می‌توان به میدان امیر چخماق، باغ دولت آباد، زندان اسکندر (مدرسه ضیاییه)، آتشکده زرتشت، ساعت مارکار و مسجد جامع یزد اشاره کرد. همچنین از مناطق خوش آب وهوای استان مهریز، طزرجان و غربال بیز هستند. یزد به دلیل موقعیت جغرافیایی خاص خود کمتر مورد هجوم اقوام مهاجم قرار گرفته‌است. بیشترین دغدغه مردم این شهر کار و تلاش و سامان دادن به اوضاع خانوادگی و اقتصادی است. از دبیرستان های قدیمی یزد می‌‌توان به دبیرستان مارکار، دبیرستان ایرانشهر و دبیرستان امیرکبیر نام برد

وجه تسمیه یزد
یزد واژه‌ای باستانی است که ریشه در «یشت» (Yast) یا «یزت» (Yazt) و «یسن» (Yasn) به معنای ستایش، نیایش، پرستش، ایزد و ... دارد. یکی از فصول پنج گانه اوستا هم به یکی از این نام ها یعنی «یشت» خوانده شده است.

در پاره‌ای از متون قدیمی، یزد را :دارالعباد« نیز گفته اند. »احمد کاتب" مورخ یزدی قرن نهم هجری قمری نوشته است که :
«در سال ۵۰۴ هجری قمری ملکشاه سلجوقی حکومت یزد را به »علاء الدوله کالنجار« واگذار کرد و آن را »دارالعباده" نامید.
نگاهی به تاریخ کهن یزد پیش از اسلام استان یزد از سرزمین های کهن و تاریخی ایران زمین است. در بعضی از منابع،«یزد» را به ضحاک و اسکندر مقدونی و «ابرکوه» را به ابراهیم پیامبر نسبت داده اند.
این بیانگر قدمت و دیرینگی پیشینه تاریخی و فرهنگی مردم این دیار است. مجموعه آثار باستانی پراکنده موجود در این استان نیز، به سهم خود مبین این پیشینه تاریخی است.