بخشی از مقاله
مقدمه
در اثر فرآیندهاي دگرسانی، در نوع و میزان عناصر موجود در سنگ مادر تغییراتی به وجود میآید که به کمک آن میتوان قلمروي ژئوشیمیایی مجموعه سنگهاي دگرسانشده و سالم را از هم تفکیک نمود. حتی رفتار عناصر طوري است که می توان شرایط حاکم بر دگرسانی و نوع آن را تشخیص داد.
بررسی Frezzatti و همکاران 1992) ، به نقل از منبع ( 3 نشان داده که دگرسانی آرژیلی به واسطه جانشینی پلاژیوکلاز به وسیله کانیهاي رسی، سریسیت و کوارتز مشخص میگردد که همراه با آبشویی همه کاتیونهاي قلیایی میباشد. اگر در دگرسانی رسی که همراه با آبشویی همه کاتیونهاي قلیایی میباشد، شرایط اسیدي رخ دهد، باعث تشکیل کائولینیت، دیکیت و پیروفیلیت میگردد. بررسیMeyer
و همکاران((1967 و 1977) Knight به نقل از منبع (3 نشان داده که گاهی اوقات تحت شرایط بسیار اسیدي و اکتیویته بالاي سولفات، آلونیت تشکیل میشود.
سیالات زاینده آلونیت باعث ایجاد کانیزایی بالاي سولفور در عمق میگردند. از نظر شیمیایی، آلتراسیون آرژیلیک پیشرفته در شرایط اسیدیتهي نسبتًا بالا (نسبت پایین اکتیویته /H+ کاتیون ) و حضور حجم زیادي از آب در محیط تشکیل میشود 1981)، .(Beane & Titley این دگرسانی هنگامی توسعه مییابد که شرایط محیط، بویژه PH براي تحرك Al چندان مناسب نیست. اگر در طی دگرسانی رسی پیشرفته، در شرایط فیزیکوشیمیایی ویژه محیط، خصوصًا pH ، آلومینیوم فزون برMg , K ، Ca و Na
داراي تحرك شیمیایی گشته و از محیط خارج شود، دگرسانی رسی به دگرسانی سیلیسی ختم میشود
1981)، .(Beane & Titley بر خلاف تشکیل کوارتز همراه با دگرسانی فیلیک و رسی، سیلیسی شدن نیاز به متاسوماتیزم سیلیس و آبشویی کاتیونها در حد کافی براي برداشت نه فقط قلیائیها بلکه آلومینیم نیز
دارد 1978)، .( Hollister
(1991) Maclean-Hoy براساس تغییرات CaO و مجموعه آلکالی Na2O + K2O و اندیس سریسیتی K2O/ (Na2O+K2O)، واحدهاي دگرسانی را از واحدهاي غیردگرسانی تفکیک نمودهاند
(1968 ) La Roche بر مبناي میلی کاتیون عناصر فعال Na و K و غیر فعال Al، سنگهاي دگرسانشده را از سنگهاي سالم و تازه تفکیک نموده است. (1989 ) Cuney بر مبناي میزان میلی کاتیون عناصر فعال K، Na، Ca و غیر فعال Al نیز طبقه بندي سنگهاي دگرسانشده را ارائه و دو فرآیند متاسوماتیزم پتاسیمی و سدیمی را نیز از هم تفکیک نموده است. (1989 ) Cuney دو عنصر پر تحرك Na و K را در تفکیک واحدهاي دگرسانی مؤئر دانسته و بر اساس میزان تغییرات این دو عنصر چهار نوع دگرسانی رسی ( Argilization )، متاسوماتیزم سدیمی (Na-Metasomatism)، متاسوماتیزم پتاسیمی K-) (Metasomatism و کوارتززدائی (Dequartzification) را تشخیص و از هم تفکیک نموده است.
515
ویژگیهاي کانی شناسی گابروهاي منطقه چیر(شمال شرق استان فارس)
مواد و روشها حدود و موقعیت جغرافیایی
گستره مورد مطالعه در شمال غربی ایران در محدودهاي به مختصات جغرافیایی 48º 20´ تا 30´
49º طول شرقی و36º تا 37º 30´ عرض شمالی واقع شده و منطقهاي به وسعت بیش از 000،20
کیلومترمربع را در بر میگیرد. ازشمال به سد منجیل و مسیر رودخانه قزل اوزن سفلی، از جنوب به جاده (ابهر - زنجان )، از شرق به کوهین قزوین و از غرب به روستاي پاوه رود در دره قزل اوزن محدود است. این منطقه از نظر جغرافیاي سیاسی تابع استان زنجان و قزوین میباشد. منطقه مورد نظر از نظر آب و هوایی جزء مناطق نیمه خشک تا خشک محسوب میگردد، که داراي تابستان هاي ملایم و زمستانهاي سرد است.
ویژگیهاي زمینشناسی گسترة طرح
محدودة مورد مطالعه بخشی از ارتفاعات تارم سفلی و علیا در زون البرز مرکزي است. بطور عمده از سنگهاي آذرآواري و گدازههاي ائوسن- الیگوسن و نیز تودههاي نفوذي و سنگهاي نیمهعمیق تشکیل شده که در بخشهاي کم ارتفاع آن، رسوبات قارهاي قرمز رنگ نئوژن رخنمون دارند که گاه بوسیله گدازههاي جوانتر پوشیده شدهاند.
در اوایل نئوژن و شاید همزمان با ته نشستهاي دریایی نئوژن، تودههاي ″سینیتی-مونزونیتی″ در منطقه نفوذ کرده و سبب پیدایش آلتراسیونهاي وسیع هیدروترمالی در سنگهاي توفی و آتشفشانی به سن ائوسن میانی تا الیگوسن شده است. کانیزایی کائولن، آلونیت و سیلیس در سطح وسیع، در اثر همین پدیده بوجود آمده است که ذخایر عظیمی را شامل میشود. محدوده زونهاي آلتراسیون زاجکان، نهران، یوزباشی چاي، سیردان، زاجکندي، تاکند، النگیه و بسیاري از مناطق دیگر از جمله مناطق وسیع دگرسانی منطقه تارم میباشد. بررسی کانیشناسی و ژئوشیمیایی واحد هاي سنگی دگرسان شده نشان میدهد که زون هاي آلتراسیون از منشأ اپیترمال و از تأثیر محلولهاي گرمابی سولفاته شدید ( High (Sulfidation Epithermal بوجود آمده اند. در اثر فرآیند آلتراسیون هیدروترمال بسته به ترکیب شیمیایی سیال و سنگ مادر، واکنشهاي شیمیایی و ژئوشیمیایی خاصی رخ داده که سبب غنیشدگی یا تهیشدگی پاره اي عناصردر سنگ مادر آندزیتی، داسیتی و ریولیتی منطقه طرح شده و توالی قائمی از آلتراسیون از قاعده به سمت بالا به ترتیب: یکان پروپیلیتی، یکان رسی متوسط تا شدید، یکان آلونیتی و نهایتاً یکان سیلیسی را در پهنههاي وسیع بوجود آورده است.
آنالیز ژئوشیمی زونهاي آلتراسیون هیدروترمال و سنگهاي مادر
جهت انجام مطالعات ژئوشیمیایی، تعداد 80 نمونه سنگ آذرین درونی، ولکانیکی و سنگهايدگرسان شده به روش شیمی مرطوب و XRF مورد آنالیز قرار گرفته و 12 فاکتور شیمیایی
(درصدK2O, Na2O, SO3, MnO, P 2O5 ,TiO 2 ,MgO , CaO , Fe2O3 , Al2O3 SiO2 و (L.O.I اندازهگیري شد.
در مطالعه ژئوشیمیایی زونهاي آلتراسیون هیدروترمال آگاهی از ژئوشیمی سنگهاي غیردگرسانی به منظور شناخت تغییرات شیمیایی سنگ در اثر فرآیندهاي آلتراسیون امري لازم و ضروري است. با مبنا قراردادن سنگهاي مادر و دگرسان نشده میتوان رفتار عناصر را در طی فرآیند آلتراسیون بررسی نمود.
این موضوع از یک سو به ماهیت محلول هیدروترمال مسبب آلتراسیون و از سوي دیگر به نوع و ترکیب سنگ مادر بستگی دارد، لذا با مطالعه رفتار عناصر و تغییرات آن میتوان به نوعی شرایط فیزیکوشیمیایی سیال هیدروترمال را مشخص کرد.
516
مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1384
قلمروي ژئوشیمیایی مجموعههاي سنگی (دگرسان شده و سالم)
در اثر فرآیندهاي دگرسانی، در نوع و میزان عناصر موجود در سنگ مادر تغییراتی به وجود میآید که به کمک آن میتوان قلمروي ژئوشیمیایی مجموعه سنگهاي دگرسان شده و سالم را از هم تفکیک نمود. همانطور که در شکل1 دیده میشود براساس تغییرات CaO و مجموعه آلکالی Na2O + K2O و
اندیس K2O/ Na2O+K2O، واحدهاي دگرسانی از واحدهاي غیردگرسانی تفکیک شدند. در این دیاگرامها نمونههاي تقریبًا سالم و یکانهاي پروپیلیتی در محدوده سنگهاي تازه و فاقد آلتراسیون واقع میشوند.
نکتههاي قابل ذکر در این دیاگرامها به قرار ذیل میباشد:
-1 نمونههاي شدیدًا دگرسان شده در محدوده ) A . a آلتراسیون آرژیلیک) قرار دارند که نشان از تخلیه عناصر آلکالنK+ و Na وکالکوآلکالنCa++ از محیط سنگی دارد. به عبارت دیگر نمونههاي یاد شده تمایل به مرکز نمودار (نقطه صفر) دارند.
-2 نمونههاي پروپیلیتی شده در محدوده سنگهاي دگرسان نشده قرار دارند .
-3 نمونه هایی ممکن است در دیاگرام CaO به K2O / Na2O + K2O در محدوده سنگهاي سالم قرارگیرد که در دیاگرام Na2O + K2O به K2O / Na2O + K2O، همان سنگ در قلمروي سنگهاي دگرسانشده جاي میگیرد. این امر مربوط به تفاوت رفتاري عناصري چون Na+ و K+ نسبت به Ca++ در شرایط دگرسانی بستگی دارد.
شکل :1 تفکیک واحد هاي دگرسانی((A از واحد هاي غیر دگرسانی (F) سنگ هاي منطقه طارم( بر اساس دیاگرام Maclean , Hoy ، .(1991
