بخشی از مقاله
چکیده
ریزگردها به ذرات بسیار کوچک و سبک با قطر کمتر از 5 میکرون بوده که در اثر فرسایش توسط باد تا مسافت بسیار طولانی جابجا شده و انتقال می یابند. باد عامل جابجایی این پدیده بوده که در شمال خاورمیانه شکل گرفته و باگذر از کوه های ترکیه و شمال عراق مانند قیفی به بیابان های عراق و سوریه سرازیر می شود. ریزگردها از خلیج فارس برای رسیدن به سطح آب های آزاد پیش رفته و گرد وغبار را منتقل می سازند. از 4 دهه پیش تاکنون، پدیده گرد و خاک در مناطق وسیعی از جهان از جمله نواحی جنوب غرب آسیا، آسیای مرکزی، جنوب غرب آمریکای شمالی، شمال آفریقا و … که کمربند گرد و غبار جهانی گفته می شود، به فراوانی دیده شده است. در مورد آلودگی هوا اصل مهمی وجود دارد ؛ آلودگی هوا را باید از منبع کنترل نمود و با آن مقابله نماییم و این اصل در مورد ریزگردها و ذرات گرد و غبار نیز صادق می باشد زیرا هنگامی که این ریزگردها وارد هوا شد دیگر نمی توان با آن مقابله کرد، بنابراین باید کانون های اصلی ریزگردها را شناسایی و کنترل کنیم. روش های زیادی برای جلوگیری از ورود ذرات گرد و غبار در دنیا متداول است که همه ی آنها برای تثبیت خاک انجام می شوند. مالچ پاشی و کاشت گیاه روش های مناسبی برای جلوگیری از ذرات گرد و غبار به هوا هستند. علاوه بر این با استفاده از مواد نفتی و پلیمری هم می توان خاک را تثبیت و از پخش آن به هوا جلوگیری کرد.
کلمات کلیدی: ریزگرد، اثرات زیست محیطی، اثرات اقتصادی، روش های مهار ریزگردها
-1 مقدمه
وقوع خشکسالی و کاستی های مدیریتی در کشورهای عراق، عربستان، سوریه و کشورهای جنوبی خلیج فارس، راهی شدن هر چه بیشتر ریزگردها به سمت کشور را در پی دارد. با استفاده ازتصاویر ماهواره ای، اطلاعات نقشه های هواشناسی در منطقه و همچنین مدل سازی مسیرهای گرد و غبار و حرکت ذرات معلق، امکان شناسایی کانون های مهم گرد و غبار فراهم شده است که اکثر این کانون ها در شمال و غرب عراق و همچنین شرق سوریه قرار دارند، هر چند در بعضی موارد توفان هایی با منشاء جنوب عراق و عربستان هم گزارش شده است.[1] در حدود 20 درصد ریزگردها منشا داخلی دارند و باقی آن ها از
1
مرزهای غربی وارد ایران می شود. این ریزگردها از 48 کانون ایجاد گرد و غبار در کشور عراق وارد ایران می شوند. نشست های میان ایران و کشورهای همسایه در این مورد کارساز نبوده و ریزگردها بیش از پیش در آسمان ایران جولان می دهند. اگر مذاکره میان ایران، عراق و ترکیه به نتیجه ای درخور منجر نشود، ناگزیر باید از راهکارهای دیگر برای حل این بحران استفاده کرد.[1]
در ایران سرچشمه اصلی ریزگرد بادشُمال است. این باد که از خرداد تا شهریور فعال است، در شمال خاورمیانه شکل میگیرد و با گذر از کوههای ترکیه و شمال عراق، مانند قیفی به بیابانهای عراق و سوریه سرازیر میشود و تا خلیج فارس و رسیدن به آبهای آزاد پیش میرود. جریانهای خشک هوای عربستان و عدم توجه به محیط زیست و بیابانزدایی در عراق باعث خشکشدن بسیاری از باتلاقهای عراق و ایجاد نواحی غبارساز شدهاست.[2]
-2 بررسی علل پیدایش ریزگردها
پدیده ی ریزگرد و گرد و غبار عمدتا ناشی از انتشار گرد و غبار از کانون های تولید کننده ی ریزگرد می باشد. همان طور که قبلا ذکر شد، پیدایش پدیده ی ریزگرد دارای علل داخلی و خارجی می باشد. به این صورت که کانون های تولید کننده ی ریزگرد در داخل کشور و خارج از آن می باشد که در زیر به تفضیل در مورد آن صحبت شده است.
1-2 کانون های داخلی
یکی از کانون های تولید و انتشار گردوغبار در داخل کشور، پدیده بادی محلی- فصلی 121 روزه در استانهای جنوب شرق ایران(از جمله استان سیستان و بلوچستان) و دامنه های کوههای استان های خراسان جنوبی، خراسان رضوی و وجود دو کویر بزرگ در ایران(حاشیه استان های کرمان و یزد) و اراضی بیابانی در جنوب و جنوب غرب می باشد. در ضمن فعالیت های عمرانی در سطح شهر(ساخت و ساز، تسطیح، گودبرداری و خاک ریزی) از جمله کانونهای محلی تولید و انتشار گردو غبار در سطح شهرها می باشند. [3]
2-2 کانون های خارجی
از سال 1335 تاکنون منشاء های فرامرزی جدید اغلب نواحی غرب وجنوب غربی کشور را با فراوانی و شدت بیشتر تحت تاثیر قرار داده اند که منبع آنها کشور عراق و شرق سوریه است هر چند که مناطق دیگر از جمله بخش هایی از اردن، کویت و شمال عربستان نیز در ایجاد گرد و خاک بر روی ایران نقش دارند.[3]
3-2 عوامل کلی موثر بر ایجاد و انتشار پدیده گرد وغبار
به طور کلی عوامل بسیاری در ایجاد پدیده ی ریزگرد دخیل هستند، که در زیر به طور تفضیل بعضی از آن ها ذکر شده است
:
.1 شرایط و ویژگی های عمومی جوی و تغییرات اقلیمی .2 کم بارشی و خشکسالی
2
.3 مهار آبهای سطحی .4 انحراف مسیر رودخانه ها و بر داشت بی رویه از منابع آب
.5 وضعیت زمین و تغییر کاربری اراضی
.6 دانه بندی و نوع خاک
.7 فقدان پوشش گیاهی منطقه
.8 میزان رطوبت خاک .9 وزش بادهای به نسبت شدید بر روی بیابانهای با خاک نرم و خشک
.10 حرکت صعودی هوا و انتقال قائم ذرات گرد وخاک معلق .11 انتقال ذرات معلق توسط جریانات سطوح فوقانی جو به نقاط دورتر. [3]
-3 اثرات ریزگردها بر اقتصاد
ریزگرد به دلیل آلوده کردن هوا و وارد کردن ذرات بسیار ریز در هوا باعث ایجاد اثرات نامطلوب بسیاری می گردد که در ذیل برخی از این اثرات به تفضیل مورد بحث قرار گرفته است.
