بخشی از مقاله
بورس چيست؟
دليل پيدايش بورس :
اولين سوالي که مطرح ميشود، دليل پيدايش بورس در جهان امروز است. مي‌توان گفت مهمترين دليل پيدايش بازار بورس تقسيم ضرر در سرمايه‌گزاري است. تجار و بازرگانان به دنبال راهي بودند تا در معاملات خود، با زيان كمتري مواجه شوند، بهترين راه حل تقسيم زيان بود!
تاريخ اولين بازار بورس :
تاريخ اولين بازار بورس بين المللي را تنها مي‌توان تا اوايل قرن هفدهم عقب برد، يعني زمان تاسيس سازمان بورس آمستردام . آنچه در سال 1553ميلادي رخ داد، ايجاد شركتهاي سهامي عام بود كه در سال 1602 با تاسيس شركت هند شرقي، شكل اصلي خود را پيدا نمود و بدين ترتيب اساس بازار سرمايه پايه‌گذاري شد. بازار سرمايه، همزمان با انقلاب صنعتي در اروپا، مانند قارچ شروع به رشد نمود و به مرور، كشورهايي نظير آلمان، انگليس و سوئيس را در برگرفت. هركدام از كشورها نيز، به نوبه خود و به فراخور نياز خويش، قوانين و مقرراتي را وضع كردند تا از تقلب و حق‌كشي و ... جلوگيري كنند.
تاريخ پيدايش و تشکيل بازار بورس در ايران را پيش از اين ذکر کرده‌ايم.
انواع بورس :
در جهان امروز سه بازار بورس وجود دارد،
1- بازار نفت (oil) :
که من در مورد آن در حال حاضر چيزي نمي‌دانم جزء اينکه اين بازار سياسي‌ترين بازار محسوب ميشود، و اخبار سياسي در اين بازار تاثير بسياري دارد.
2- بازار ارز (forex) :
در اين بازار، ارز خريد و فروش ميشود و در آن اعداد جالب براي مشتريان نسبت دلار آمريکا (USD) به ارزهاي ديگر است، اين نسبت آنچنان نوشته ميشود که هميشه بزرگتر يا مساوي يک باشد. يعني صورت کسر، ارزي است که ارزش بيشتري دارد.
3- بازار سهام (exchange) :
دراين بازار، سهام کارخانجات توليدي، شرکتهاي خدماتي و ... خريد و فروش ميشود.
در ادامه مطلب در مورد بازار سهام در ايران توضيحاتي خواهم داد. قبل از آن بد نيست که توضيحي در مورد انگيزه شرکت مردم در اين بازار بدهم.
جاذبه‌هاي بورس براي مردم :
مهمترين جاذبه اين بازار براي مردم سود دهي بيش از اندازه آن است، البته بايد به اين نکته اشاره کرد که ريسک در اين بازار بسيار زياد است و به همين خاطر افرادي که وارد اين بازار مي‌شوند، اهل خطرند.
همچنين بايد گفت اين نوع سرمايه‌گزاري، هم مستقيم و هم غير مستقيم بر اقتصاد کشور به صورت کلان تاثيرگذار است، که در يک اقتصاد سالم و بازار بورس پويا مي‌توان به موارد زير اشاره کرد.
1- تجهيز منابع مالي از طريق فروش اوراق قرضه و سهام.
2- ايجاد احساس مشاركت عموم افراد جامعه در فعاليتهاي توليدي و تجاري.
3- عملكرد بازار بورس به عنوان يك بازار كامل :
اين بازار، داراي تمامي شرايط بازار كامل (رقابتي بودن، ورود و خروج آزاد، يكسان بودن كالاها و...) است و به عنوان بازار كامل، امكان تحرك آزادانه و سالم منابع مالي را به وجود مي‌آورد.
4- امكان تنبيه و تشويق مديران، بر اساس كارآمدي آنها و با استفاده از ساز و كار طبيعي تغيير قيمتها.
انواع بورس در ايران را مي‌توان به چهار دسته تقسيم کرد.
1- بورس كالا :
بورس معاملات كالاها، بازار خريد و فروش دائمي و منظمي است كه در آن كالاهاي معيني مورد معامله قرار ميگيرند مانند گندم, سرب, شكر, برخي مواد شيميايي و... .
2- انواع اوراق بهادار :
بورس اوراق بهادار يك بازار رسمي و دائمي است كه در يك محل معين تشكيل ميشود و در آن، اوراق بهادار مانند سهام شركتها و واحدهاي توليدي, تجاري و خدماتي، مورد معامله قرار ميگيرند.
3- اوراق قرضه منتشره توسط دولت و موسسات خصوصي :
اين اوراق در طول دوران سررسيد خود، مي‌توانند توسط افراد دارنده آن و متقاضيانش مورد معامله قرار گيرند و بدين ترتيب، عده‌اي، از سود علي‌الحساب يا دائمي آنها و گروهي نيز از سود حاصل از خريد و فروش آنها نفع مي‌برند.
4- اسناد خزانه :
اين اسناد نيز توسط دولت منتشر ميشود و مي‌تواند توسط مالكينشان، مورد داد و ستد قرار گيرند. تفاوت اين اوراق با اوراق قرضه دولتي، در نيت فروشنده (دولت) است. كمبودهاي مالي كوتاه مدت را معمولا با اين اوراق تامين ميكنند.
بورس ايران داراي چهار بخش اداري است که عبارتند از : شوراي بورس، هيئت پذيرش بورس اوراق بهادار، سازمان کارگزاران بورس و هيئت داوري بورس.
شرکتها طبق ضوابط خاصي در بورس ايران پذيرفته مي‌شوند، يکي از مسائلي که اين شرکتها با آن درگيرند، تعداد سهامي است که در بازار اعلام ميکنند، ارزش شرکت تقسيم بر تعداد سهام آن قيمت هر سهام را مشخص ميکند که بايد به گونه‌اي باشد که مردم راغب به خريد آن باشند.
بنابراين چيزي که اهميت پيدا ميکند ارزش شرکت است نه قيمت هر سهام آن. به طور مثال قيمت هر سهم شرکت ايران خودرو 4029 ريال و قيمت هر سهم شرکت سيمان سپاهان 20260 ريال در تاريخ 14/11/83 بوده است، در صورتيکه ارزش ايران خودرو 5,032,779,033 ريال و سيمان سپاهان 1,261,240 است. البته هنوز اطلاعات دقيقي در مورد تعاريف دقيق ارزش، ارزش جاري، حجم، حجم مبنا، EPS، P / E و ... در دست نداريم، با آنکه ميشود حدس زد که لغات بالا چه معاني دارند، ترجيح مي‌دهيم تا مطمئن نشديم حرفي به ميان نياوريم.
گروه در پي کشف تعاريف رياضي موارد ذکر شده، مفهوم تغيير آنها در بازار و پيش بيني آنها در روزهاي آتي بازار است، به اميد آن روز تلاش خواهيم کرد.
تاريخچه بورس اوراق بهادار ايران
بورس اوراق بهادار تهران در سال 1346 تاسيس گرديد. اين سازمان از پانزدهم بهمن ماه آن سال فعاليت خود را با انجام چند معامله بر روي سهام بانك توسعه صنعتي و معدني آغاز كرد. در پي آن شركت نفت پارس ، اوراق قرضه دولتي ، اسناد خزانه ، اوراق قرضه سازمان گسترش مالكيت صنعتي واوراق قرضه عباس آباد به بورس تهران راه يافتند. اعطاي معافيت هاي مالياتي شركتها و موسسه هاي پذيرفته شده در بورس در ايجاد انگيزه براي عرضه سهام آنها نقش مهمي داشته است. طي 11 سال فعاليت بورس تا پيش از انقلاب اسلامي در ايران تعداد شركتها و بانكها و شركتهاي بيمه پذيرفته شده از 6 بنگاه اقتصادي با 2/6 ميليارد ريال سرمايه در سال1346 به 105 بنگاه با بيش از 230 ميليارد ريال درسال 57 افزايش يافت. همچنين ارزش مبادلات در بورس از 15 ميليون ريال در سال 1346 به بيش از 150 ميليارد ريال سرمايه در سال1357افزايش يافت. در سالهاي پس از انقلاب اسلامي وتا پيش از نخستين برنامه پنج سال توسعه اقتصادي ، دگرگوني هاي چشمگيري در اقتصاد ملي پديد آمد كه بورس اوراق بهادارتهران را نيز در بر گرفت . نخستين رويداد ، تصويب لايحه قانون اداره امور بانك ها در تاريخ 17 خرداد 1358 توسط شوراي انقلاب بود كه به موجب آن بانك هاي تجاري و تخصصي كشور در چهار چوب 9 بانك شامل 6 بانك تجاري و3 بانك تخصصي ادغام و ملي شدند . چندي بعد و در پي آن شركتهاي بيمه نيز در يكديگر ادغام گرديدند و به مالكيت دولتي در آمدند و همچنين تصويب قانون حفاظت و توسعه صنايع ايران در تير1358 باعث گرديد تعداد زيادي از بنگاه هاي اقتصادي پذيرفته شده در بورس از آن خارج شوند . به گونه اي كه تعداد آنها از105شركت و موسسه اقتصادي در سال 1357 به 56 شركت در پايان سال 1367 كاهش يافت . بدين ترتيب در طي اين سالها بورس و اوراق بهادار دوران فترت خود را آغاز كرد كه تا پايان سال 1367ادامه يافت . از سال 1368 ، در چهارچوب برنامه پنج ساله اول توسعه اقتصادي ، اجتماعي و فرهنگي تجديد فعاليت بورس اوراق بهادار تهران به عنوان زمينه اي براي اجراي سياست خصوصي سازي ، مورد توجه قرار گرفت . بر اين اساس سياست گذاران در نظر دارند
بورس اوراق بهادار با انتقال پارهاي از وظايف تصدي هاي دولتي به بخش خصوصي ، جذب نقدينگي و گرد آوري منابع پس اندازي پراكنده و هدايت آن به سوي مصارف سرمايه گذاري ، در تجهيز منابع توسعه اقتصادي و انگيزش موثر بخش خصوصي براي مشاركت فعالانه در فعاليتهاي اقتصادي نقش مهم و اساسي داشته باشد . در هر حال ، گرايش سياست گذاري هاي كلان اقتصادي به استفاده از ساز و كار بورس ، افزايش چشمگير شمار شركتهاي پذيرفته شده و افزايش حجم
فعاليت بورس تهران را در بر داشت كه بر اين اساس طي سال هاي 1367 تا نيمه اول سال جاري تعداد بنگاه هاي اقتصادي پذيرفته در بورس تهران از 56 شركت به 325 شركت افزايش يافت .شركتهاي پذيرفته شده و شركتهاي فعال در بورس به دو دسته تقسيم مي شوند.
1 - شركت هاي توليدي
2 - شركت هاي سرمايه گذاري شركت هاي توليدي معمولا به توليد كالاي خاصي مبادرت مي ورزند و در گروه صنايع فعال در بورس قرار مي گيرند ودر سازمان بورس بانام شركت و كد خاص خود ، مشخص مي شوند . اما شركتهاي سرمايه گذاري شركت هايي هستند كه به عنوان واسطه هاي مالي فعاليت ميكنند. كه اين گونه شركت ها يا فعاليت توليدي ندارند ويا فعاليت آنها به گونه اي است كه با كمك هاي مالي از طريق خريد سهام شركت هاي توليدي و صنعتي و يا مجموعه
اي از آنها به توليد و سرمايه گذاري اين شركت ها مبادرت مي نمايند كه بر اين اساس در حال حاضر شركت هاي سرمايه گذاري فعال در بورس 19 شركت است و شركت هاي توليدي 298 شركت مي باشند . همچنين اكنون زمينه هاي لازم براي حضور شركت هاي خدماتي نيز در بورس فراهم شده است
ايجاد بورس كالا
برپايه اخذ مصوبه قانوني از مجلس شوراي اسلامي در چارچوب ماده 95 قانون برنامه سوم تئسعه و تصويب ساختار سازماني و ساز و كار اجرايي پيشنهادي سازمان از سوي شوراي بورس ، دو طرح تفصيلي مربوط به ايجاد بورس كالاهاي كشاورزي و بورس فلزات اساسي در سال 1379 در دستور كار قرار گرفت كه در زمينه بورس فلزات اساسي ، مطالعات تدوين آيين نامه هاي مورد استفاده ،
آماده سازي مقدمات اجرايي آن نيز توسط سازمان بورس اوراق بهادار انجام شده و نيز مطالعات راه اندازي بورس كالاهاي كشاورزي انجام شده و اكنون در مرحله اجرايي قرار دارد . اجراي اين دو طرح به دليل فراهم آوردن زمينه هاي مناسب براي ارتقاي سطح كمي و كيفي نظارت پوشش ريسك نوسان هاي قيمتيدر بخش كشاورزي و فلزات اساسي ، شفافيت اطلاعاتي ، قدرت نقد شوندگي اوراق بهادار پذيرفته شده در بورس ، شكل گيري يك مديريت اقتصادي كار آمد در سطح بنگاه هاي اقتصادي و افزايش مشاركت مردم در فعاليت هاي اقتصادملي اهميت اساسي دار
آشنايي با برخي از واژه هاي بورس
شرکت سهامي عام : به موجب ماده 1 قانون تجارت شرکت سهامي عام شرکتي است که سرمايه آن به سهام مساوي تقسيم شده و مسئوليت صاحبان سهام محدود به مبلغ اسمي سهام آنهاست .
بازار پول : بازاري است که در آن اسناد خزانه –اوراق مشارکت يا قرضه(بانکها) و گواهيهاي سپرده عرضه ميشود و دوره اينگونه بازار يکسال يا کمتر است.
بازار سرمايه : بازاري است که در آن سهام شرکتهاي سهامي عام عرضه و مورد معامله قرار ميگيرند.
بازار اوليه : بازاري است که در آن شرکتها براي اولين بار اقدام به عرضه سهام و پذيره نويسي مينمايند.
بازار ثانويه : در اين بازار سهام عرضه شده در بازار اوليه مورد معامله مکرر قرار ميگيرد . بازار ثانويه باعث تسهيل عمل جذب سرمايه در بازار اوليه ميگردد.
بورس : محلي است براي معامله و داد و ستد سهام شرکتهاي پذيرفته شده در بورس .
سرمايه اوليه :عبارتست از مبلغي که موسسين براي شروع فعاليت تعيين کرده و قسمتي از آنرا از طريق فروش سهام به غير(پذيره نويسي) تامين ميکنند .
قيمت اسمي : در ايران اين قيمت براي هر برگ سهام 1000 ريال تعيين شده است ودر هر زمان تعداد سهام هر شرکت از تقسيم سرمايه بر اين مبلغ بدست ميايد که آنرا قيمت پذيره نويسي نيز مي نامند.
قيمت تابلو : قيمتي است که بر اساس عرضه و تقاضاي موجود در بازار براي هر سهم تعيين ميشود و ارزش روز هر شرکت بر مبناي اين قيمت محاسبه ميشود.
عرضه : اعلام آمادگي براي فروش سهام يک شرکت در يک قيمت (يا در يک محدوده قيمتي ) توسط دارنده ( کارگزار) آن سهم .
تقاضا : اعلام آمادگي براي خريد سهام يک شرکت در يک قيمت (يا در يک محدوده قيمتي ) توسط خريدار .
نقد شوندگي : عبارتست از درجه سهولت معامله روي يک سهم .هرچه سهم از نقد شوندگي بيشتري برخوردار باشد امکان بلوکه شدن سرمايه کاهش مي يابد.
شاخص : عددي است که جهت و سرعت حرکت بازار را نشان ميدهد .انواع ان که در ايران محاسبه ميشود عبارتست از شاخص کل قيمت (tepix ) –شاخص بازده نقدي (tedix ) –شاخص بازده نقدي و قيمت (tedpix ) – شاخص پنجاه شرکت فعال - شاخص مالي و شاخص صنعت . که شاخص کل قيمت به دليل موزون بودن ، در دسترس بودن و جامع بودن بيشتر نشاندهنده وضعيت کلي بازار است .
کارگزار : شخصيتي است حقوقي که عمل خريد و فروش سهام در بورس اوراق بهادار را براي مشتريان انجام ميدهد و در ازاي ان کارمزد دريافت ميکند.
قيمت باز : در مواقعي که خريداريا فروشنده تعيين قيمت را به کارگزار واگذار مينمايد کارگزار داراي دستور معامله با قيمت بازميباشد .
