بخشی از مقاله
مقدمه
بحث گروهـی یـک روش پـژوهش اسـت کـه در آن گـروه کوچکی از مشارکت کنندگان به منظور گردآوری اطلاعـات به بحث درباره یک موضـوع خـاص مـیپردازنـد. مشخصـه اصلی بحث گروهی تعامل بین مدیر و اعضای گـروه و نیـز میان اعضای گروه با یکدیگر میباشد. هدف این اسـت کـه محقق به درک درسـتی از دیـدگاه مشـارکت کننـدگان در خصوص موضوع دست پیدا کند. بحث گروهیغالبـاً بـرای
* نویسنده مسئول: دکتر داود شجاعی زاده؛ تهران، خیابان انقلاب، خیابان قدس، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشکده بهداشت، گروه آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت. تلفن: 021 -88989128، ایمیل: Shojae5@yahoo.com
دستیابی بـه دانـش، دیـدگاه هـا و نگـرش افـراد در مـورد مسائل و توضیح در خصـوص رفتارهـایی کـه بـهراحتـی از طریق سؤال مسـتقیم و مصـاحبه قابـلدسترسـی نیسـتند مورداستفاده قرار مـیگیـرد .(1) بحـث گروهـی بـه دلیـل فراهم کردن شیوه ای سریع در یادگیری مخاطب، بـه یـک روش رایج تبدیل شده است .(2) این روش بـه سـرعت در حال رایج شدن در تحقیقات پزشکی و بهداشتی مـیباشـد .(1)
نوجوانی با چالش ها، اختلالات و تحولات متعددی درزمینه
http://jech.umsha.ac.ir
2 تأثیر شیوه آموزشی مبتنی بر بحث گروهی بر ارتقاء رفتارهای بهداشتی دوران عادت ماهیانه دختران شایسته شیرزادی و همکاران
زیستی، روانی و اجتماعی همـراه اسـت کـه در ایـن میـان تغییرات جسمی همراه با بلوغ قابل توجه است .(3) بلوغ با رشد علائم ثانویه جنسیکه حدوداً سه سال قبل از منارک آغاز میشود، مشخص میشود .(4) بلوغ مرحله ای از رشـد است که افراد در طی آن، قابلیت بـاروری پیـدا مـیکننـد .(5) اولین عادت ماهیانه مهمترین نشـانه بلـوغ جنسـی در دختران است (6) و مشکلات مربوط بـه قاعـدگی یکـی از علل عمده ناخوشی در زنان است بـه گونـه ای کـه بـیش از یـکســوم زنــان مشــکلات غیرطبیعـی قاعــدگی را تجربــه میکنند .(7) قاعـدگی دردنـاک یکـی از مشـکلات مهـم و شایع در نوجوانان میباشد که اثرات منفی بر روی کیفیـت زنــدگی و وضــعیت ســلامت آنــان دارد .(8) همچنــین کم خونی فقر آهن یکی از مشکلات اصلی دختران نوجـوان است .(9) داشـتن اطلاعـات صـحیح از عـادت ماهیانـه در زمان اولین عادت ماهیانه، باعث میشود فرد تصور مثبتـی در این مورد داشته باشد .(10)
در بیشتر فرهنگ ها والدین به ندرت در مورد مسائل مربوط به تولیدمثل با فرزندانشان صـحبت مـیکننـد و نوجوانـان خود، این اطلاعـات را از دوسـتان، رسـانه، خـواهر و بـرادر بزرگتر یـا سـایر منـابع اطلاعـاتیکـه اکثـراً نادرسـت یـا گمراه کننده است، به دست میآورند .(11) همه نوجوانـان در گذر از نوجوانی به بزرگ سـالی نیـاز بـه حمایـت دارنـد .(12) در مطالعه ای که در مصر انجام شد، دختران به دلیل درد و ترس از خونریزی در دوران عادت ماهیانه به مدرسه نمیرفتند و ترجیح میدادند در خانه بمانند .(13) مطالعـه دیگری که در پاکسـتان انجـام شـد نشـان داد 50 درصـد دختــران در ایـن دوران اســتحمام نمـیکردنــد و توســط مادرانشان از انجام آن منع میشدند .(9)
طبق سرشماری سال 1385، 21/9 درصد جمعیـت یعنـی حدود پانزده میلیون نفر از جمعیت کشور را افـراد 10-19 ساله تشکیل میدهند .(14) بررسی مطالعاتی که در زمینه عملکرد دختران در دوران بلـوغ انجـام شـده اسـت نشـان میدهند اکثر آنها عملکرد ضعیفی در این دوران داشته انـد .(15-17) بررســی مقایســهای رفتارهــای بهداشــتی دوران عادت ماهیانه دختـران تحـت پوشـش مراکـز شـبانه روزی
بهزیستی با دختران تحت سرپرستی خانواده نشان داد کـه دو گروه از نظر رفتارهای بهداشـتی دوران عـادت ماهیانـه اختلاف معنیداری با هم دارند، بـه طـوریکـه نمـره افـراد تحت سرپرستی مراکز شبانه روزی بهزیستی از گروه دیگـر کمتــر بــود .(18) مطالعــه دیگــری کــه در زمینــه بررسـی مقایسه ای رفتارهای بهداشتی (تغذیـه، اسـتراحت، ورزش، بهداشت فردی) دختران تحت پوشـش مراکـز شـبانهروزی بهزیستی با دختران تحت سرپرستی خـانواده انجـام شـد، نتایج مشابهی را نشان داد .(19)
طبق اطلاعات به دست آمده از مرکز آمار و اطلاعات ایران، بـیش از 4000 کــودک در مراکــز نگهــداری شــبانهروزی اســتان تهــران زنــدگی مــیکننــد .(20) دولــت ســالانه هزینه های زیادی را برای نگهداری و مراقبت از کودکـان و نوجوانان بیسرپرست در این مراکـز مـیپـردازد، بنـابراین لازم است راهکارهای برنامه مراقبت از این کودکـان مـورد بررسی قرار بگیرد و برنامه ریـزی بیشـتری در ایـن زمینـه انجام شود .(21) الگوهای رفتـاری کـه در طـول نوجـوانی آغاز میشوند تأثیر زیادی بر سلامتی فرد در سالهای بعـد میگذارند .(22) نوجوانی زمان مهمی برای تلاش در جهت ارتقاء سلامت میباشد (23) و رفتارهـای بهداشـتی اگـر از کودکی و نوجوانی آغاز شوند باعث میشود افـراد در مـدت بیشتری از زندگی خود سلامتی را تجربه کننـد .(24-25) با توجه به اهمیت مسئله بلوغ و دشواری برقـراری ارتبـاط با نوجوانان بـه ویـژه افـراد سـاکن در مراکـز شـبانه روزی بهزیستی، این پژوهش بـا هـدف تعیـین تـأثیر آمـوزش از طریق بحث گروهی بـر ارتقـاء رفتارهـای بهداشـتی دوران عادت ماهیانه این افراد انجام گرفت.
مواد و روشها
این پژوهش یـک مطالعـه مداخلـه ای نیمـه تجربـی (یـک گروهی) میباشـد کـه در سـال 1390 اجـرا شـد. جامعـه پژوهش، دختران ساکن مراکز دولتی شبانه روزی بهزیستی تهــران بــزرگ بودنــد. بــه دلیــل محــدود بــودن جامعــه، نمونه گیری انجام نشده و کلیه افراد واجد شرایط ساکن در این مراکـز (شهرسـتان تهـران 6 مرکـز، شهرسـتان ری 2 مرکز، شهرسـتان شـمیرانات 1مرکـز) شـامل 61 نفـر، در
http://jech.umsha.ac.ir
مجله آموزش و سلامت جامعه، دوره 1، شماره 4، زمستان 1393 3
مطالعه شرکت داده شدند. شرایط ورود به مطالعـه شـامل، اشکالات و ابهامات روایی ابزار تائید شد. پایایی پرسشـنامه
فاصله سنی 12-19سال، عدم معلولیت جسمی یـا ذهنـی، از طریق آزمون آلفای کرونباخ با ضریب پایایی 0/85 تائیـد
پشت سرگذاشتن حداقل سه دوره عادت ماهیانه و رضـایت گردید.
جهت شرکت در مطالعه بود. به دلیل محدود بـودن تعـداد مراحل انجام مطالعـه: دریافـت معرفـینامـه و مراجعـه بـه
افراد واجـد شـرایط امکـان انتخـاب گـروه کنتـرل وجـود سازمان بهزیستی استان تهـران جهـت معرفـی پـژوهش و
نداشت و مطالعه به صـورت یـک گروهـی (before-after) نهاتاًی تائید پروپوزال، انجام مطالعه مقدماتی جهت تکمیـل
انجام شد. فـرم رضـایت نامـه آگاهانـه تائیـد شـده توسـط پرسشنامه اولیه و تجزیه وتحلیل اطلاعات اولیه، طراحـی و
سازمان بهزیستی تهران توسط شرکت کنندگان در مطالعـه برنامه ریزی برنامه آموزشی با توجه به نتایج اولیـه و هـدف
قبل از اجرای مطالعه جهت کسب رضایت از افراد تکمیـل پژوهش، تهیه و تدارک مـواد آموزشـی، وسـایل و امکانـات
گردید، همچنین قبل از اجرای مطالعه شرکت کننـدگان از مورد نیاز و ارائه آموزش. آموزش از طریـق بحـث گروهـی
اهداف مطالعه، محتوای آموزشی و تعداد جلسات آموزشـی انجام شد. همچنین جزوه آموزشـی مربـوط بـه رفتارهـای
آگاه شدند. بهداشتی دوران عادت ماهیانه در اختیـار همـه افـراد قـرار
ابزار گردآوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته ای شامل داده شد.
دو قسمت بود. در بخش اول خصوصیات جمعیت شـناختی مداخله آموزشی در طـی چهـار جلسـه 40 دقیقـه ای و در
شامل سن، مقطع تحصیلی، سن ورود به مراکز شبانه روزی قالب گروه های 6 -10 نفره در هر مرکز بـا هـدایت بحـث
بهزیستی، طول مدت اقامت در مراکز، افراد ملاقـات کننـده گروهی توسط پژوهشگر انجام گرفت. به این منظور نخست
دختران، فواصل ملاقات، افرادی که واحـدهای پـژوهش در اطلاعات مختصری در مورد بلوغ و تغییرات ایـن دوران بـه
طول مرخصی نزد آنان میرفتند، فواصل مرخصی، آموزش افراد ارائه میشد. سپس با طرح سؤال در مورد موضـوعات
قبلی در مورد بهداشت بلوغ، مکـان آمـوزش قبلـی و سـن تعیین شده در برنامه آموزشی به بحـث و تبـادلنظـر بـین
اولــین عــادت ماهیانــه و تعــداد دورههــای عــادت ماهیانــه افــراد در خصــوص عملکردشــان پرداختــه مــیشــد و
سنجیده شـد و بخـش دوم شـامل 21 سـؤال عملکـرد در عملکردهای درست و نادرست شناسایی و سپس در جهـت
خصوص بهداشت بلوغ جسمی شامل تغذیه، مصرف قـرص تائید و یا اصلاح آنها بحـث صـورت مـیگرفـت. در نهایـت
آهــن، اســتحمام و نحــوه حمــام کــردن در دوران عــادت بحث توسط محقق با توضیح در خصوص عملکرد صحیح و
ماهیانه، طهارت گرفتن و نحوه آن در این دوران، اسـتفاده مزایای آن جمع بندی میگردید. مداخله در مجموع 3 مـاه
از نوار بهداشتی و تعویض آن، بهداشت لباس زیـر و ناحیـه به طول انجامید. در پایان جلسات آموزشی جزوه آموزشـی
تناســلی، ورزش و فعالیـت در دوران عــادت ماهیانــه، درد در اختیار افراد شرکت کننده قرار داده شـد، همچنـین بـه
داشتن در این دوران و شیوههای تسکین آن بود. هریک از مراکـز آموزشـی یـک نسـخه از جـزوه آموزشـی
همچنین یـک سـؤال در مـورد منبـع اطلاعـاتی افـراد در تحویل داده شد. پس آزمون یک ماه پس از اتمـام آمـوزش
خصوص مسائل دوران بلـوغ بـود. در نمـره دهـی سـؤالات انجام شد.
عملکرد به پاسخ صحیح نمره یک و به پاسخ اشـتباه نمـره داده ها با استفاده از روش های آمـار توصـیفی و اسـتنباطی
صفر تعلق گرفت. روایی پرسشنامه از طریق اعتبار محتوی شامل شـاخص هـای میـانگین، انحـراف معیـار و محاسـبه
بررسی شد. به این منظور نسخه اولیه پرسشنامه بر اسـاس درصدها، آزمـون کولمـوگروف-اسـمیرنوف جهـت بررسـی
منابع و کتب معتبر در خصوص بهداشت بلوغ تهیـه شـد و نرمال بودن توزیع داده ها و آزمون تیزوجی جهت مقایسـه
پس از آن توسط اساتید صاحبنظر بررسی و نظریات آنـان نمره میانگین قبل و بعد از مداخله با اسـتفاده از نـرم افـزار
در پرسشــنامه اعمــال گردیــد. نهاتــاًی پــس از رفــع برخــی SPSS-16 تجزیه و تحلیل شد.
http://jech.umsha.ac.ir
4 تأثیر شیوه آموزشی مبتنی بر بحث گروهی بر ارتقاء رفتارهای بهداشتی دوران عادت ماهیانه دختران شایسته شیرزادی و همکاران
یافته ها
در ایـن پــژوهش در مجمــوع 61 نفــر در مطالعــه شــرکت کردند و هـیچ گونـه ریزشـی در تعـداد افـراد ایجـاد نشـد. میانگین سـن افـراد16/08 1/9 بـود، 21) 34/4 نفـر) از دختران در فاصـله سـنی 14-15 سـال12 قـرار داشـتند. 52/5 درصد 32) نفر) آنها در مقطع تحصیلی دبیرسـتان و بالاتر بودند. 36/1 درصد افـراد 22) نفـر) در فاصـله سـنی 6-10 سال به مراکز شبانه روزی سپرده شده بودند. از میان کسانی که ملاقات کننده داشـتند، 61/7 درصـد 29) نفـر) ماهی یک بار ملاقات میشدند. میانگین سـن اولـین عـادت ماهیانــه افــراد 12/67 1/41 بــود و 54/1 درصــد افــراد 33)نفـر) در سـن 12-13سـالگی بـرای اولـین بـار عـادت ماهیانه شده بودنـد. 93/4 درصـد 57) نفـر) افـراد قبـل از مداخله در مورد بهداشت دوران بلوغ آموزش دیـده بودنـد که 50/9 درصـد 29) نفـر) در مدرسـه، 35/1 درصـد 20) نفــر) در مراکــز شــبانهروزی و 14 درصــد 8)نفــر) توســط مدرسه و مرکز آموزش دیده بودند. (جدول شماره (1
جدول شماره :1 توزیع فراوانی متغیرهای جمعیتشناختی شرکتکنندگان
در مطالعه
متغیرهای دموگرافیک تعداد (درصد)
سن (به سال) 12-13 6 (9/8)
14-15 (34/4) 21
16-17 16 (26/2)
18-19 18 (29/6)
مقطع تحصیلی ابتدایی (4/9) 3
راهنمایی 26 (42/6)
سن ورود به مراکز دبیرستان و بالاتر (52/5) 32
1-5 (31/1) 19
شبانهروزی (به سال) 6-10 22 (36/1)
افراد ملاقاتکننده 11-15 (32/8) 20
مادر (32/8) 20
برادر (21/2) 13
پدر 14 (23)
فواصل زمانی ملاقات سایر 14 (23)
ماهی یکبار 29 (61/7)
دو هفته یکبار 9 (19/1)
بیشتر از یک ماه 5 (10/7)
هفتگی (8/5) 4
سن اولین عادت 9-11 (19/7) 12
ماهیانه (به سال) 12-13 (54/1) 33
آموزش قبلی در مورد 14-16 16 (26/2)
بله (93/4) 57
بهداشت بلوغ خیر 4 (6/6)
با توجه به نتایج آزمون آماری تیزوجی در جـدول شـماره 2، اختلاف میانگین نمره عملکرد افراد مورد پـژوهش قبـل از مداخله در مقایسه با بعد از آن از لحاظ آماری معنـیدار بود .(P<0/001)
جدول شماره :2 مقایسه میانگین نمره عملکرد آزمودنیها در خصوص بهداشت
بلوغ جسمی قبل و یک ماه بعد از مداخله آموزشی
عملکرد بهداشت بلوغ میانگین انحراف معیار سطح
جسمی معنیداری*
قبل از مداخله 12/11 4/43 <0/001
پس از مداخله 16/50 2/79
* نتایج مربوط به نتیجه آزمون تیزوجی میباشد.
بررسی توزیع فراوانـی منبـع اطلاعـاتی افـراد در خصـوص مسائل بلـوغ و رفتارهـای بهداشـتی دوران عـادت ماهیانـه نشان داد که بیشترین منبع اطلاعاتی افراد مربی بهداشـت مدرســه 50/8) درصــد، 31 نفــر) بــود و کتــاب، افــراد ملاقات کننده، کسانی که افراد در طول مرخصـی نـزد آنهـا مـیرونـد، دوسـتان مدرسـه، هـماتـاقی و دوسـتان مرکــز، کارکنــان مراکــز بهداشــتی درمــانی، کــلاسهــای مرکــز، تلویزیون، مشاور مدرسه، معلمین، روزنامه و مجله، جـزوات آموزشی و رادیو در رتبه های بعدی قـرار داشـتند (جـدول شماره .(3 بعد از مداخله آموزشـی درصـد افـرادی کـه در دوران عادت ماهیانـه حمـام مـیکردنـد از 88/5 بـه 100 درصد، ایسـتاده حمـام کـردن از 86/9 بـه 98/4 درصـد و طهارت گرفتن در دوران عـادت ماهیانـه از 75/4 بـه 100 درصد افزایش یافت (جدول شماره.(4
