بخشی از مقاله
چکیده
ایران به عنوان یکی از کشورهاي واقع در کمربند خشک کره زمین با مشکل کم آبی و خشکسالی هاي متناوب مواجه می باشد. رشد فزاینده جمعیت و تخریب ناشی از آن، نیاز روزافزون به محصولات کشاورزي، دامی و محدودیت آب و خاك حاصلخیز، مسئله کم آبی را به گونه اي جدي فراروي کشور قرار داده است. با توجه به تشدید بحران آب، موضوع آب مجازي و تجارت آن از اهمیت ویژه اي برخوردار شده است. در این پژوهش، مبادله آب مجازي در ارتباط با منابع آب موجود به عنوان راهکاري براي افزایش بهرهوري در بخش کشاورزي و کاهش بحران آب در ایران ارزیابی شد. نتایج نشان می دهد که در دوره 1373-1378 در اثر واردات جو به کشور1301
میلیون متر مکعب آب در کشور ذخیره شده؛ که از این مقدار ٨٩۴ میلیون متر مکعب مربوط به ذخیره سازي آب آبی و٨١٢ میلیون مترمکعب آب سبز می باشد. در حالی که در اثر صادرات پسته 625 میلیون متر مکعب آب از کشور خارج شده است و درمجموع در اثر مبادلات جو و پسته 676
میلیون متر مکعب آب در کشور ذخیره گردیده است.
کلمات کلیدي: ایران، بحران آب، کشاورزي.
دستاوردها و نوآوري تحقیق: تجارت آب مجازي به عنوان راهکاري جهت استفاده بهینه از منابع آب و نیز کاهش بحران آب در کشور ارائه گردید. به طوري که می توان در خشکسالی ها باواردات محصولاتی با نیاز آبی بالا، کمبود آب را جبران نمود. هم چنین در این مطالعه، میزان ذخیره سازي یا هدررفت آب آبی و آب سبز که در اثر مبادلات محصولات کشاورزي صورت گرفته، محاسبه گردیده است.
مقدمه
محدودیت منابع آب شیرین در بسیاري از کشورها به صورت یک معضل جدي در آمده است به طوري که این محدودیت توانسته رشد این کشورها را تحت شعاع قرار دهد. به طور کلی، بحران آب در کشورهاي خاورمیانه و شمال افریقا شدیدتر از دیگر مناطق جهان است. این منطقه تقریبا 5 درصد جمعیت جهان را در بر گرفته و متوسط نرخ رشد جمعیت آن 1/7 درصد می باشد. این در حالی است که فقط 0/7 درصد از منابع آب در دسترس جهان را دارا می باشد. متوسط سرانه منابع آب تجدیدپذیر در سال 2005 در امریکاي
جنوبی، امریکاي شمالی، اروپا، اقریقا، آسیا، خاورمیانه و شمال افریقا به ترتیب 47000، 20000، 11000، 4000، 6000 و 1500 متر مکعب می باشد کمبود آب باعث اعمال محدودیت بیشتر در امنیت غذایی می شود. (Droogers et al, 2012)
ایران به عنوان یکی از کشورهاي واقع در کمربند خشک کره زمین با مشکل کم آبی مواجه می باشد. رشد فزاینده جمعیت، نیاز به محصولات کشاورزي و دامی و محدودیت منابع آب و خاك به عنوان بستر اصلی تولیدات کشاورزي، مسأله کم آبی را به گونه اي جدي فرا روي کشور قرار داده است.
محدودیت منابع آب در کشور ضرورت و اهمیت توجه به بحث صرفه جویی و کاهش تلفات آب در کشور را مشخص می نماید. علاوه بر تمهیدات فنی که می توان در مرحله تولید (سیستم آبیاري) به منظور صرفه جویی در مصرف آب اعمال نمود، گزینه تجارت آب مجازي1 محصولات کشاورزي نیز یکی از راههاي عملی و موثر در این زمینه می باشد.
آب مجازي به عنوان راهکاري جهت کاهش مصرف منابع آب در سالهاي اخیر در جهان مطرح گردیده است. مفهوم آب مجازي در اوایل سال 1990 و براي اولین بار توسط پروفسور J. A. Allen مطرح شد.تولید کالا و خدمات نیازمند آب است و آب مورد مصرف براي
تولیدات کشاورزي یا صنعتی بعنوان آب مجازي محصول شناخته میشود. آب مجازي یک معیار و ابزار ضروري و اساسی در محاسبه مصرف واقعی آب یک کشور می باشد.((Allan, 2003
براساس تعریف استراتژي تجارت آب مجازي، تجارت کالا از مناطق پرآب به مناطق دچار بحران با شرایط اقلیمی نامناسب با عث توازن در توزیع مکانی آب خواهد شد. به این ترتیب، کشورهاي خشک و نیمه خشک می توانند با واردات کالاهاي آب بر نظیر برخی مواد غذایی، آب که براي تولید آن نیاز است، را براي استفاده در سایر بخش ها و تولید محصولات کشاورزي دیگر حفظ نمایند. مناطق دچار بحران می توانند دام و محصولات مورد نیاز را با استفاده از آب موجود در مناطق دیگر تولید نمایند.
تجارت آب مجازي به عنوان ابزاري براي کاهش فشار بر منابع آب و افزایش امنیت غذایی در مناطق خشک و نیمه خشک از جمله ایران به حساب می آید. آب مجازي مفاهیم اقتصادي و کشاورزي را با تأکید بر وجود آب به عنوان فاکتور اصلی تولید، ترکیب می کند. بخش کشاورزي شامل مقدار آب استفاده شده در تولید محصولات کشاورزي است؛ در حالی که بخش اقتصادي شامل هزینه فرصت آب است که ارزش آب در مصارف دیگر مانند تولید محصولات استرتژیک و یا استفاده در صنعت می باشد.
در تجارت درون کشوري آب مجازي نیز میتوان با استفاده از شبکه هاي مجازي آب، بسیاري از نیازهاي آبی و غذایی مناطق را برآورده کرد. به این طریق می توان بخشی از هزینه هاي کلان ساخت و توسعه زیرساخت ها را رد راستاي بهره برداري بهینه از فرصت هاي ایجاد شده و عامل رها شده سرمایه گذاري نمود.
1 Virtual water trade
