بخشی از مقاله
تعريف کار و اوقات فراغت
گذراندن وقت با هدف و اهميت خاص ، کار نام دارد .
اوقات فراغت ، اوقات آزادي هستند که هدف خاص و از پيش تعيين شده اي ندارد و دربر گيرنده آموزشهاي غير رسمي مي باشد . معمولاً به غلط براي اوقات فراغت ، برنام ريزي نمي شود.
ضرورت اوقات فراغت
روانشناسان ، اوقات فراغت را به عنوان يک تربيت غير رسمي مي دانند . بر اساس مطالعات و تحقيقات انجام شده گاهي تربيت غير رسمي تأثير بيشتري از آموزش و تربيت رسمي به جاي مي گذارد . زيرا در مواقعي که افراد وقت آزاد دارند ، مي توانند با تفريح مطالبي را ياد بگيرند و در نتيجه از نظر آموزشي و تربيتي اثرات بيشتري دارد .
از طرف ديگر تحقيقات نشان داده اند که افراد اوقات فراغت به زمينه هاي آموزشي برنامه هاي اوقات فراغت توجه بيشتري دارند و اين امر موجب افزايش خود شکوفايي در آنها مي شود .
بنابراين در چارچوب تربيت غير رسمي ، مي توان مسائل عديده آموزشي و تربيتي را به طور غير مستقيم آموزش داد و موارد بسياري را به نوجوانان و جوانان ياد داد .
در اوقات فراغت مي توان با کشف استعدادهاي افراد ، آموزشهاي لازم را به افراد ارائه داد و به طور غير مستقيم در آنها ، مهارتهاي زندگي را ايجاد نمود.
بنابراين برنامه ريزي براي اوقات فراغت و استفاده صحيح از آن در افراد اهميت بسزايي دارد. شرط صحيح استفاده از اوقات فراغت ، آموزش مي باشد . با برنامه ريزي صحصح و مناسب مي توان نوجوانان را از بسياري از انحرافات بر حذر داشت .
به طور مثال يکي از عوامل اساسي اعتياد نوجوانان ، عدم برنام ريزي صحيح براي اوقات فراغت آنان مي باشد .
برنامه ريزي براي اوقات فراغت نشانه توجه جامعه به نوجوانان مي باشد .
جامعه بايد با برقراري تعامل با نوجوانان و ايجاد انگيزه در آنها بتواند نوجوانان را به طور سالم تربيت کند .
برنامه ريزي در زمينه هاي فرهنگي ، اجتماعي ، اخلاقي و ديني در اوقات فراغت جوانان نقش مهمي در تربيت سالم افراد ايفا مي کند .
مراحل برنامه ريزي فعاليتهاي اوقات فراغت عبارتند از :
1-اولين گام در برنامه ريزي فعاليتها در اوقات فراغت ، برنامه ريزي فردي است.
در اين مرحله بايستي استعدادها ، تواناييها و علائق افراد و نحوه پرورش و شکوفايي آنها را کشف نمود .
2-برنامه ريزي در زمينه هاي اجتماعي و سياسي : در اين مرحله بايد با سياستگذاريهاي صحيح ، جوانان بتوانند در زمينه هاي اجتماعي و سياسي فعاليت کنند .
3-برنامه ريزي اقتصادي : از آنجا که اوقات فراغت نياز به سرمايه دارد ، لذا بايد منابع مالي لازم براي فعاليتهاي اوقات فراغت تأمين شوند .
4-برنامه ريزي فعاليتهاي فوق برنامه فرهنگي – ديني – اخلاقي : از آنجا که مي توان اوقات فراغت را به آموزش غير رسمي تبديل کرد ، اين مسئله حائز اهميت بسياري است زيرا نوجوانان و جوانان از اين طريق به يادگيريهاي مختلفي دست مي يابند . از طريق برنامه هاي فرهنگي ، ديني و اخلاقي ، نوجوانان مي توانند به طور غير مستقيم به مهارتهاي زندگي دست يابند .
در اينجا بايد به اين امر توجه نمود که تلويزيون نبايد جانشين فعاليتهاي فردي و اجتماعي نوجوان باشد و آنان را به افرادي منفعل مبدل سازد .
از طريق تلويزيون مي توان روشهاي صحيح استفاده از اوقات فراغت را به نوجوانان آموزش داد و به آنها نقش اوقات فراغت در يادگيريهاي غير مستقيم را گوشزد نمود .
به طور کلي آموزش شرط صحيح استفاده از اوقات فراغت است و با برنامه ريزيهاي صحيح مي توان جوانان را از انحرافات و بزهکاريها دور نمود . به طور مثال شايد يکي از علل روي آوردن جوانان به اعتياد ، عدم برنامه ريزي صحيح براي اوقات فراغت باشد.
در برنامه ريزي براي اوقات فراغت بايد به علائق و نيازهاي نوجوانان توجه بسياري مبذول داشت و امکانات محيطي و برنامه هاي تفريحي را براي آنان لحاظ کرد. در اين راستا نقش فعاليتهاي فوق برنامه از اهميت بسياري برخوردار است. زيرا اين فعاليتها، زمينه ساز فعاليتهاي آينده آنها در جامعه مي باشد. علاوه بر اين، نوجوانان در برنامه ريزيهاي مختلفي که در گردشهاي علمي، اردوها، انجمنهاي ورزشي – ادبي – هنري و حتي در نهادهاي اجتماعي به تجربه و آگاهي و شناخت دست يافته و شناخت مسائل مهمترين امر در پيشگيري از انحرافات مختلف مي باشد.
مي توان گفت که شرکت در اين فعاليتها ، هم جنبه تفريحي و هم جنبه ايفاي نقش بزرگسالان را دارد.
نقش امور تربيتى در غنى سازى اوقات فراغت دانش‌آموزان
مقدمه
اوقات فراغت را مى‌توان مهمترين و دلپذيرترين اوقات انسانها دانست. اين اوقات براى مومنين لحظه‌هاى نيايش با معبود، براى عالمان دقايق تفکر و تامل و براى هنرمندان زمان ساختن و ابداع و اختراع است در عين حال براى عده‌اى نيز اين اوقات فراغت ملال‌آورين ترين و خستگى‌ترين لحظه‌هاست.
اوقات فراغت از ديدگاه عالمان، جامعه شناسان و دانشمندان به حدى مهم است که معتقدند؛ موجوديت و اصالت فرهنگهاى جامعه بر مبناى فرصتها و اوقات فراغت افرادى که در آن جامعه زندگى مى‌کنند پى‌ريزى شده است. فرانسيس دوگه مى‌گويد “به من بگوييد اوقات فراغت را چگونه مى‌گذرانيد تا بگويم شما که
هستيد و فرزندانتان را چگونه تربيت مى‌کنيد.” و يا تاگور شاعر معروف هندى معتقد است؛ تمدنهاى انسانى سرمايه‌هاى جاويدانى هستند که از کاشت، داشت و برداشت صحيح اوقات فراغت متجلى گشته‌اند. چنانچه کارکردهاى فراغت را نشاط و شادابي، تفريح و سرگرمى سالم و بالاخره رشد وشکوفايى استعدادها و تکوين شخصيت بدانيم و نظر به اينکه کشور ما در رديف جوان‌ترين کشورهاى دنيا (با ميانگين سنى 16 سال) مى‌باشد، هدايت، ايجاد امکانات براى غنى سازى اوقات فراغت دانش‌آموزان مى‌تواند در شکل گيرى شخصيت و هويت آنان و سازندگى جامعه ايرانى و اسلامى نقش بسزايى داشته باشد.براساس تحقيقات
انجام شده در برخى کشورهاى در حال توسعه، مشکلات عمده گذران اوقات فراغت، نداشتن امکانات سالم ت
فريحي، عدم آگاهي، نداشتن برنامه صحيح و اصولى و همچنين اجراى سياستهاى نامناسب فرهنگى و اقتصادى و اجتماعى مى‌باشد که موجب انحراف نوجوانان و جوانان و کشيده شدن آنان به سوى تفريحات ناسالم است. پژوهشهاى انجام شده در ايران نيز حاکى از اين مطلب است که بسيارى از معضلات اخلاقى و فرهنگى در بين نوجوانان و جوانان، موازى کارى ارگانها و سازمانهاى ذى‌ربط و فقدان برنامه‌ريزى صحيح جهت گذران اوقات فراغت در بين آنان بوده است.
رمز موفقيت آموزش و پرورش وجود معلمان و مربيان کارآمد، با انگيزه، خلاق و پويا مى‌باشد. اين در حالى است که استکبار جهانى تمام تلاش خود را معطوف تسلط فرهنگى غرب بر جامعه اسلامى کرده است و در اجراى اين اهداف شوم از ابزار و وسايل فرهنگى و اشاعه فرهنگ مبتذل و تفريحات ناسالم براى دانش‌آموزان (نوجوانان و جوانان)بهره مى‌جويد. بنابراين لزوم برنامه‌ريزى و سياستگذارى مناسب و وضع قوانين لازم براى غنى سازى اوقات فراغت دانش‌آموزان براى جلوگيرى از رواج فرهنگ ابتذال غرب بسيار ضرورى و لازم به نظر مى‌رسد.
خوشبختانه عنايت ويژه مجلس شوراى اسلامى به امور تربيتى و تصويب و ابلاغ آن به آموزش و پرورش گواه اهميت و نقش امور تربيتى در احياى فرهنگ اسلامى و ايرانى در بين دانش‌آموزان است.
بديهى است هر گونه سياستگذارى و برنامه‌ريزى براى رسيدن به “وضع مطلوب”نياز به شناخت “وضع موجود” مى‌باشد.
يعنى شناخت نيازها، تمايلات، علاقه و گرايشها و نگرشهاى دانش‌آموزان به انواع فعاليتهاى فوق برنامه و فراغت و برنامه‌ريزى و تدارک امکانات لازم يک ضرورت براى امور تربيتى در آموزش و پرورش مى‌باشد.
کارکردهاى اصلى اوقات فراغت
کارکردها و منافع اوقات فراغت را مى‌توان به دو گروه عمده تقسيم کرد؛
الف. کارکردها و منافع مستقيم:استراحت، تفريح، خلاقيت، تعلق و همبستگي
ب. کارکردها و منافع غير مستقيم: تقويت سرمايه اجتماعي، تقويت هويت دينى و ملي، کاهش آسيبهاى اجتماعي، کمک به توسعه فرهنگي، اقتصادى و اجتماعي.
سطوح فعاليتهاى فراغتى از نظر کيفيت
فعاليتهاى فراغتى از سطوح مختلف ارزشى از نظر نوع انگيزه و پاسخگويى به سلسله مراتب نيازها برخوردار است. گذران فراغت در مراتب عالى مى‌تواند به خلاقيت علمي، هنرى و اعتلاى ارزشهاى اخلاقى و خدمات اجتماعى بپردازد. در يک سطح ديگر مى‌تواند به رفع خستگي، کسب لذت و آسايش و تامين سلامت جسمى و روحى کمک کند. اما در عين حال گذران فراغت مى‌تواند با نوعى آسيبهاى فردى و اجتماعى مثل روى آوردن به مواد مخدر، بزهکارى و ستيزه‌جويى همراه باشد. در اين مبحث بايد به اهميت تمايز ميان فراغت فعال و فراغت غيرفعال اشاره کرد که در شرايط دنياى معاصر به سمت عدم تعادل و گسترش فراغت غيرفعال گرايش پيدا کرده است. يکى از اهداف اصلى برنامه‌ريزى و مديريت گذران فراغت کمک به ايجاد تعادل و توازن ميان انواع فعاليتهاى سالم فراغتى و کاهش انگيزه‌ها و زمينه‌هاى فراغت ناسالم است.
انواع و اشکال فعاليتهاى فراغتي
با توجه به اهداف برنامه‌ريزى و مديريت فراغت مى‌توان تمام فعاليتهاى فراغتى را در هفت گروه دسته بندى کرد:
1- انواع ورزشها و بازيهاى فعال
2- انواع فعاليتهاى هنري، فرهنگى و صنايع دستي
3- انواع فعاليتهاى علمي، آموزشى و پژوهشي
4- انواع فعاليتهاى داوطلبانه گروهى و اجتماعي
5- انواع سرگرمى ها، بازيها و تفريحات عامه پسند
6- انواع فعاليتهاى گردشگري، مسافرت و سياحت
7- انواع فعاليتهاى ديد و بازديد، خريد تفريحى و شهرگردي
متغيرهاى موثر بر شيوه‌هاى گذران اوقات فراغت
مجموعه عوامل و متغيرهاى موثر در گذران فراغت را مى‌توان به 6 گروه به شرح زير تقسيم کرد:
1- متغيرهاى اجتماعى و فرهنگى (تحصيلات، پايگاه اجتماعي، فرهنگ ملى و اعتقادات ديني، موقعيت طبقاتى و...)
2- متغيرهاى اقتصادى (شغل و درآمد، کالاها و خدمات فراغتي، نقش اقتصاد فراغتى و گردشگرى و...)
