دانلود مقاله توسعه پایدار

بخشی از مقاله

توسعه پایدار

مقدمه

در سالهای اخیر ، به دنبال صنعتی شدن سریع بسیاری از اقتصادهای توسعه یافته، توجه زیادی به کاستی های محیط زیست محیطی شده است و دولتها در سرتاسر دنیا شروع به اعمال قوانین حفاظت از محیط زیست کرده اند. اگر چه از دیدگاه صرف اقتصادی و بدون در نظر گرفتن پاره ای عوامل جنبی ، صنعت و فعالیتهای صنعتی با اختصاص سهم عمده ای از درآمد ملی و جذب درصد زیادی از نیروی انسانی فعال جامعه ، پایه و اهرم اصلی و اساسی رشد و تاوسعه کشورها شناخته شده و حتی به عنوان شاخص عمده میزان توسعه

یافتگی به شمار می رود؛ اما از نقطه نظر پایداری و پویایی ، منافع چنین توسعه ای که ماهیتاً حاصل عدم توجه به جنبه های زیست محیطی بهره برداری از منابع و حفاظت از طبیعت می باشد ، در دراز مدت توجیه پذیر نمی باشد ؛ چرا که به لحاظ زیست محیطی ، پیامدها و اثرات تخریبی فعالیتهای صنعتی در نهایت به صورت تضییع بهداشت و سلامتی ، نقصان روحیه کار افراد و مهمتر از همه کاهش تدریجی یا یکباره کیفیت زیستی جوامع و سکونت گاهها ظاهر می گردد. این امر به صورت هزینه های اضافی – علاوه بر هزینه های ظاهری و ملموس – بر دوش جامعه سنگینی می کند.

به این ترتیب مشخص گردیده است موفقیت در میل به هدف رشد و توسعه اقتصادی یا اجتماعی پایدار و پویا نیازمند ایجاد مصالحه و سازشی مناسب و شایسته بین اهداف دوگانه: رشد اقتصادی و حفاظت از محیط زیست می باشد و این موضوعی است که برخی از کشورهای توسعه یافته با درک واقعی آن ، راه مطلوب را یافته و به پیشرفتهای قابل توجهی دست یافته اند. طی دهه اخیر تقریباً تنها راه حل شناخته شده و پذیرفته شده توسط بسیاری از صنایع برای حل مسئله آلودگی ، وارد کردن عنصر کنترل آلودگی ها در نظام مدیریتی پروژه ها و طرحها و استفاده از روشها و تکنولوژی های تصفیه مواد زاید در خروجی فرآیند و چرخه های تولیدی بوده است.

اما با ورود مفهوم کیفیت و بهره وری در تولید محصولات ، روش مذکور جاذبه خود را برای سیاست گذاران و تصمیم گیرندگان به تدریج به تدریج از دست داده است ؛ چرا که در بسیاری از مواقع استفاده از چنین روشهایی به دلیل وجود نارسایی هایی در قبول، انتخاب، فراهم سازی، سازگاری و کاربرد تکنولوژی ها از طرف صاحبان واحدهای تولیدی و صنعتی به ویژه در کشورهای در حال توسعه، همواره به عنوان هزینه های اضافی که موجب کاهش قدرت رقابت بین موسسات مختلف می شود، تلقی گردیده است. در سالهای اخیر با معرفی مفهومی

جدید به نام "بهره وری سبز"و" تولید پاک تر" و یا ترکیب اهداف، سیاستها و راهبردهای زیست محیطی و صنعتی، راهکار تازه ای چیش روی واحدها و موسسات تولیدی و صنعتی گذارده شده است. راهبرد اخیر به دلیل نقش عمده ای که در افزایش کیفیت و کمیت تولیدات از طریق افزایش و بهره وری فرآیند تولید از یک طرف و ارتقا و بهبود کیفیت محیط زیست از طریق کاهش آلودگی ها از مبدا و در تمام مسیر فرآیند تولید از سوی دیگر داشته و تاثیرات ملموس آن عملاً در بسیاری از موارد به تجربه ثابت گردیده است ، به عنوان راهکاری بهینه مورد پذیرش و استفاده بسیاری از کشورهای توسعه یافته صنعتی و برخی از کشورهای در حال توسعه قرار گرفته است.

تعریف توسعه پایدار
توسعه پایدار عبارتست از از توسعه ای که نیازهای نسل امروز را بدون آنکه توانایی نسل آینده را به مخاطره اندازد، تامین کند. همچنین توسعه پایدار به معنی استفاده از کالاها و خدمات به منظور ارضای نیازهای اساسی انسان و ارتقای کیفیت زندگی می باشد.
(green Productivity For Managers 2003)
در واقع بحث توسعه پایدار، توسعه همه جانبه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی ، فرهنگی و تکنولوژیکی را در یک جامعه با توجه به پایداری منابع و حفظ منابع برای نسلهای بعد در نظر می گیرد.
تاریخچه مربوط به بحث توسعه پایدار
بحث توسعه پایدار به مفهوم توسعه همه جانبه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع انسانی با حداقل پیامدها و تاثیرات منفی و مخرب بر محیط زیست، از زمان تشکیل کنفرانس سران زمین در سال 1992 به طور جدی محور اصلی مباحثات را تشکیل داده است. ضرورت حفاظت از منابع، استفاده کارآمد و بهینه از سرزمین و منابع آن و اتخاذ سیاستها و عملکردهای هماهنگ با ملاحظات زیست محیطی ، امروزه در سراسر جهان امری شناخته شده می باشد؛ به طوری که دولتها عموماً جهت اعمال کنترل جدی بر اثرات زیست محیطی ناشی از بهره برداری بی رویه از اکو سیستم ها ، قوانین و روشهای مختلفی را ارائه و بسط می دهند؛ اما وقتی از دید جوامع تجاری و صنعتی به قضیه نگاه می شود، بسیاری از افراد هنوز درک

درست و کاملی از مفهوم توسعه پایدار ندارند. در نظر این افراد "توسعه پایدار" نوعی مصالحه و سازش اجباری بین توسعه و حفاظت از محیط به شمار می رود که در این میان به حفاظت بهای زیادی داده نمی شود. اتخاذ چنین نگرش قدیمی از جانب بسیاری از تجار و صاحبان صنایع بر پایه این فرض استوار است که مسئله "حفاظت از محیط زیست" و "بهره وری" همواره در نوعی ارتباط تناقضی آشکار قرار دارند که در نهایت با یک گزینش تقابلی بایستی یکی به نفع دیگری کنار رود. در نظر این گروه، اولین مسئولیت هر سازمانی افزایش سود و درآمد از طریق افزایش تولید با حداقل هزینه است و تنها پس از افزایش سود به سطح مطلوب و تا حدودی ارضا کننده است که ممکن است ملاحظات زیست محیطی مطرح گردیده و انگیزه های مورد نیاز برای پرداختن به چنین مسایلی نیز در افراد ایجاد گردد.

در اواخر دهه های 1940 و 1950 که اولین جنبش های بهره وری در اروپای غربی و سپس در ژاپن آغاز گردید، دو مفهوم کیفیت و بهره وری در مقابل یکدیگر فرض می شوند. در آن زمان که حتی نیازهای ضروری زندگی روزانه دچار کمبودهای شدیدی بود، فرض عمده و پذیرفته شضده این بود که اگر بخواهیم بهره وبری- به معنی سطح تولید و در نتایجه میزان سود- را افزایش دهیم، کیفیت صدمه خواهد دید و افزایش کیفیت تنها با کاهش در میزان بهره بری به دست می آید.

اما پس از دهه 1980 با مطرح شدن مفهوم بهره وری و معادل دانستن آن با مفهوم بهره بری دو اصطلاح "کیفیت" و "بهره وری" به صورت مترادف به کار برده شدند.
با تعمق در مفهوم "بهره وری" می توان متوجه رابطه بسیار نزدیک این مفهوم با "توسعه پایدار" شد. (دکتر هادی منافی-1375)

بهره وری، کیفیت و بهره وری سبز
بهره وری به میزان بازدهی تولید نسبت به عوامل به کار رفته در آن و بهبود بهره وری به معنی افزایش این بازدهی میس باشد. به طور کلی تحلیل بهره وری شامل مراحل اندازه گیری، ارزیابی ، بهبود و اجرا می باشد.
این مراحل از اندازه گیری کمی بهره وری (با تعریف جامع ستاده به داده) شروع شده و در مرحله دوم به ارزیابی بهره وری (میزان شکاف بین وضع موجود و وضع مورد انتظار) می پردازد. در مرحله سوم برنامه ریزی جهت کاهش این شکاف انجام شده ونهایتاً به بهبود و اجرای ساز و کارهای اجرا در جهت افزایش شاخص های تعریف شده بهره وری پرداخته می شود. بهره وری در سطح کلان دربرگیرنده سطح جهانی، بین المللی ، منطقه ای و ملی می باشد و در سطح خرد نیز شامل سطح سازمان و خانواده می باشد.
استفاده مفید و موثر از منابع در راستای دستیابی به اهداف عالی سازمانی می باشد.

شرکت ها به منظور بهبود کیفیت، کاهش هزینه و بهبود وضعیت کانال های توزیع کالا و خدمات منابع خود ر ا دقیق و به موقع، تخصیص می دهند. از این رو بهره وری در مفهومی وسیع تر ، به عنوان وسیله ای در جهت استفاده اثر بخش تر و کاراتر از منابع در فرآیند تبدیل به محصولات و خدمات با توجه به کیفیت خواسته شده جامعه در دراز مدت می باشد.
روشهای متعددی برای بهبود بهره وری و کیفیت می تواند وجود داشته باشد. اگر تمرکز بر روی مشتری باشد، شرکتها می توانند از ابزارها و فنون "مدیریت کیفیت جامع" استفاده نمایند. اگر تمرکز در ماشین آلات باشد، می توان از ابزارها و فنون تعمیرات و نگهداری استفاده کرد و در مورد مسایل مربوط به محیط و مدیریت انبار می توان از روش "تولید به هنگام" استفاده نمود (البته لازم به ذکر است که استفاده از ابزارها می تواند از یک شرکت به شرکت دیگر متفاوت باشد.) (مدیریت سبز 1384)

نیروی انسانی ومدیریت سبز
بسیاری از سازمانها از طریق فعالیتهایی همانند مکانیزاسیون و اتوماسیون ، سعی دارند تا نیروی کار خود را به صورت ناب و پاکیزه نگهداری نمایند. از دیگر دغدغه های سازمانها، نگهداری نیروی انسانی ماهر می باشد. به همین دلیل محیط کار باید به گونه ای باشد که باعث جذب کارکنان و ماندن آنها در سازمان باشد. سلامتی کارکنان و موارد ایمنی آنها نیز از اهمیت خاصی برخوردار است و هر تصادفی به معنی از دست دادن زمان عملیات می باشد. رها کردن آلاینده ها در محیط باعث آلودگی محیط زیست می شود که این امر می تواند بر سلامتی کارکنان از اهمیت خاصی برخوردار است. به عنوان مثال برنامه هایی چون 5S را میتوان اجرا کرد که تاثیر مستقیمی بر امنیت و سلامت محیط کار دارد. (مدیریت سبز-1384)
تعریف مدیریت و بهره وری سبز

برای دستیابی به توسعه پایدار ، نیاز به حرکتی ماورای پیشگیری از آلودگی وتضمین دستیابی به بهبود بهره وری و حفاظت محیط زیست به طور همزمان می باشد. شناخت این حرکت در مفهوم "بهره وری سبز" انعکاس یافته است.
بهره وری سبز استراتژی جامعی به منظور به منظور یک کاسه کردن ملاحظات اجتماعی، محیطی با تجارت و سایر فعالیت ها می باشد. بهره وری سبز به عنوان یک استراتژی برای ازتقای بهره وری و عملکرد محیطی در تمام مراحل توسعه اجتماعی – اقتصادی تعریف شده است. بهره وری سبز چیزی جزکاربرد بهره وری مناسب و ابزارها ، فنون و فناوریهای محیط زیست برای کاهش تاثیرات شدید فعالیتهای تولیدی و خدمات بر روی محیط زیست نمی باشد. بهره وری سبز در همه بخشها از جمله کشاورزی ، حمل ونقل، خرده فروشی، خدمات، دولت ومدارس به مانند بخش صنعت قابل اجرا و کاربرد می باشد. این مفهوم از ترکیب دو استراتژی توسعه ای مهم شکل گرفته است:

1. ارتقای بهره وری
2. حفاظت از محیط زیست
بهره وری سبز چارچوبی را برای بهبود مستمر و حفاظت از محیط زیست و شالوده ای را برای توسعه پایدار ارائه می کند و رویکردی همه جانبه برای رسیدن به توسعه پایدار در کشورهای عضو "سازمان بهره وری آسیایی" می باشد. سازمان بهره وری آسیایی یک سازمان منطقه ای است که دفتر مرکزی آن در توکیو (ژاپن) می باشد. این سازمان در سال 1961 به وسیله تعدادی از کشورهای آسیایی برای تسریع توسعه اقتصادی تاسیس شد. هدف سازمان بهره وری آسیا، افزایش بهره وری، توسعه اقتصادی اثر بخش در آسیا و منطقه اقیانوس آرام از طریق همکاری دو جانبه می باشد.

بهره وری سبز، یکی از رویکردهایی است که بر خلاف روشها بهبود شناخته شده برای بنگاه های اقتصادی، نه تنها بر مسایل زیست محیطی؛ بلکه بر بهره وری نیز تاکید دارد. با اجرای یک بهره وری سبز یک بنگاه اقتصادی می تواند با کاهش مصرف منابع از طریق کاهش پسماندها، جلوگیری از آلودگی و تولید پاک تر ، هزینه های مرتبط با حفاظت از محیط زیست را کاسته و باعث ایجاد بهبود در بهره وری خود گردد. بدین ترتیب شرکتها و سازمانها می توانند علاوه بر حفظ محیط زیست به بهره وری بالاتری نایل شوند.
بهره وری سبز استراتژی تقویت بهره وری و عملکرد زیست محیطی به منظور بهبود اقتصادی- اجتماعی همه جانبه در یک بنگاه اقتصادی می باشد. بهره وری سبز در واقع به کار بردن مناسب ابزارها، تکنیکها و تکنولوژیهای خاص برای کاهش آثار زیست محیطی خدمات، کالاها و فعالیتهای سازمانها است. (karaioshi sakurai-1995)

هدف وبینش اصلی بهره وری سبز
بهره وری در معنی وسیع خود استفاده موثر واثر بخش از نهاده ها جهت تولید محصولات وخدمات مورد نیاز جامعه تعریف شده است.بدین ترتیب یکی از الزامات اساسی در بهره وری وارتقای آن ، کاهش کمی وکیفی ضایعات به هر دو شکل ممکن می باشد. نتیجه و پیامد بهبود وارتقای بهره ور، افزایش رفاه عمومی وملی می باشد و بهبود رفاه نیز خود موجب سرمایه گذاری بیشتر جامعه جهت حفاظت و احیای محیط خواهد شد. به این لحاظ هدف نهایی از بهره وری را نیز می توان ازتقای کیفیت زندگی افراد بر طبق باورها، گرایشات ونیازهای اساسی آنان دانست. نیل به چنین هدفی نیز بیش از هر چیز نیاز به اتخاذ یک راهکار دو جانبه دارد:

الف. برقراری برابری اجتماعی و تعادل بهینه اقتصادی در جامعه از طریق ایجاد فرصتها و زمینه های برابر برای همه افراد و گروهها جهت رشد و یا توسعه متناسب با استعدادها و قابلیتهای موجود.

ب.گسترش زمینه های رقابت بین گروههای تولیدی و صنعتی در زمینه سرمایه گذاری و افزایش بازده سرمایه، تحقق و اعمال بهینه چنین راهکارهایی نیز بدون توجه به مساله بهره وری و تلاش در جهت ارتقای آن تقریباً غیر محتمل می نماید. با توجه به تعاریف وکارکردهای ذکر شده، از میان تمام عوامل مرتبط به بهره وری، تخریب محیط زیست به عنوان تهدیدی جدی برای کیفیت زندگی که هدف اصلی بهره وری است، به شمار می رود. (Tinnosuke Miyai-1995)

بدین ترتیب هدف وبینش اصلی از " بهره وری سبز" ایجاد شرایط مناسب جهت اتحاد و هماهنگی در مفهوم بهره وری و حفاظت از محیط زیست است. چنین تعریفی دارای ویژگی چند بخشی بوده، دامنه فعالیتها و وظایف آن می بایستی تمامی ارگانها و نهادهای اقتصادی و اجتماعی را تحت پوشش قرار دهد.