بخشی از مقاله
مقدمه
قال الله تعالي:
«... ولتك امه يدعون الي خير و يامرون بالمعروف و ينهون عن المنكر و اولئك هم المفلحون» .
«... و بايد از شما مسلمانان برخي، خلق را به خير و صلاح دعوت كنند و مردم را نيكوكاري امر كرده، از بدكاري نهي كنند و آنان رستگارانند».
امر به معروف و نهي از منكر در فريضيه بزرگ از فرايض الهي و دو وظيفه مهم از وظايف مسلماني است. همانگونه كه نماز و روزه، خمس، زكات، حج و جهاد از احكام دين و وظايف مسلمين است. اين دو واجب الهي نيز در صورت تحقق از شرايط اسلام و دينداري است.
عواملي چون جهل و ناداني نسبت به واجبات و محرمات الهي نشان ضعف و شناخت و اراده و انحراف بينش و عواطف انسان است كه ضعف عقيدتي دو فريضه مهم امر به معروف و نهي از منكر را نشان مي‌دهد.
آنچه در پيش رو داريد، تحقيق كوتاهي است در موضوع بررسي جايگاه امر به معروف و نهي از منكر در اسلام كه دربرگيرنده اهميت اين موضوع در جامعه اسلامي مي‌باشد، اما اينكه چرا اين موضوع براي تحقيق انتخاب گرديد؟ با توجه به حساسيت زمان و تهاجم همه جانبه دشمنان اسلام براي نفوذ و ضربه زدن به آن بويژه از راه تهاجم فرهنگي و با توجه به ضرورت آشنايي بيشتر با مباني فرهنگ اسلامي براي دفاع از اسلام، ضرورت اين تحقيق از اين فريضه الهي روشن مي‌گردد و بر اساس همين ضروري بود كه رهبر معظم اسلامي، بارها به مسئولان و مردم هشدار داده‌اند و اهميت اقامه و اجراي اين واجب الهي را براي آنان گوشزد و تبيين نموده‌اند.
بنابراين، اين بحث و تحقيق درباره امر به معروف و نهي از منكر براي جامعه اسلامي و مسئولين خصوصاً دانشجويان و فرهنگيان جامعه مفيد و سازنده است و چنانچه بحث امر به معروف و نهي از منكر و شناخت جايگاه اين فرضيه الهي در هم ابعاد و جوانب آن و با تناسب به نيازهاي زمان منطقي مطرح و ارائه گردد و در مقام اجرا به درستي عملي گردد، موثرترين سلاح دفاعي در برابر تهاجم همه جانبه دشمنان اسلام خواهد بود.
اكنون با توجه به آنچه كه گذشت، در اين تحقيق سعي شده است در حد توان گامي در اين راه برداشته شود و اهميت و جايگاه اين فريضه الهي روشن گردد. از خداوند توفيق همه را در انجام اين فريضه الهي خواهانيم.
طرح مساله
انسان در ذات و فطرت خودش خواسته‌هايي را دارد كه برخي از خواسته‌ها ضروي و خوب هستند و برخي از خواسته‌ها زشت و حيواني. لذا امر به معروف و نهي از منكر از اين باب است كه آنچه را خوب و نيكو باشد، معروف است و آنچه را كه ناپسند و زشت است، منكر مي‌باشد.
با نگاهي به جامعيت اسلام، درمي‌يابيم كه اسلاح طرح جامعي است كه بر اساس فطرت بشري بنيانگذاري شده است و همه سوي زندگي فردي، اجتماعي، مادي، معنوي، اعتقادي، عاطفي، اقتصادي، حقوقي و غيرانسان را مي‌گيرد و اصول هر يك را با بهترين شيوه براي همه نسل‌ها و همه طبقات در هر زمان و مكان بيان مي‌كند.
مسلمانان اسلام را به عنوان آخرين رسالت و پيامبر عظيم‌الشان را به عنوان آخرين رسول خدا كه رهبري بشر را پذيرا شده است، مي‌دانند. قواعد و مقررات اسلام را اساساً بر فطرت پاك انساني استوار است. هرجا كه اين فطرت پاك و زمينه‌هاي حق‌جوئي، عدالت خواهي، ظلم‌ستيزي و مبارزه با فساد وجود داشته باشد، در آنجا زمينه اسلام‌خواهي وجود دارد. در اسلام براي هر فرد، وظيفه و ضروري است كه احكام و دستوران اسلام را پذيرا باشد.
پيامبر اسلام(ص) كه سلام خدا بر او باد، در مبارزه با سنن انحراف آلود جاهليت پايدار كرد تا اجتماع و محيط را دگرگون ساخت. اختلاف طبقات، تحقير زنان، بت‌پرستي، جنگ‌هاي قبيله‌اي و دهها انحراف‌هاي ديگر، از عادت‌ها و سنن و معتقدات مردم آن روز بود، اما با پايمردي پيامبر اسلام(ص) همه در هم كوبيده شد. پس وظيفه مسلمانان به پيروي از روي پيامبر اسلام(ص)، فراهم نمودن زمينه رشد و نمو خود اسلام ناب محمدي و بهره‌گيري از سختي‌هاي انقلابي آن نظير امر به معروف و نهي از منكر و آشنا نمودن ديگران با آنهاست.
امر به معروف و نهي از منكر از مهمترين و عظيم‌ترين و بهترين و عاليترين فرايض واجبات اسلامي است و نيز امر به معروف و نهي از منكر «فريضه بزرگ الهي است كه در دين مبين اسلام اهميت بسزايي برخوردار است. حال با توجه به عظمت و اهميت اين فريضه الهي مي‌خواهيم بدانيم جايگاه اين فريضه الهي در اسلام چگونه است؟ و اين پرسشي است كه در اين تحقيق با بهره‌گيري از منابع معتبر انشاءا... بتوانيم گوشه‌اي از پاسخ آن را بياموزيم.
بررسي آثار
در خصوص بررسي در جايگاه امر به معروف و نهي از منكر در اسلام تحقيق خاص و مستقلي انجام نگرفته است و اغلب تحقيقات انجام شده به تبيين مسائل فقهي امر به معروف و نهي از منكر مربوط مي‌گردد و تعداد كتاب و جزوه‌اي كه در اين خصوص منتشر شده است، هر كدام به برخي از ابعاد امر به معروف و نهي از منكر و غالباً در زمينه فقي پرداخته‌اند. از جمله كتابي كه در اين زمينه به چاپ رسيده است، كتابي است به نام پژوهشي درباره امر به معروف و نهي از منكر از محمداسحاق مسعودي كه نويسنده بحث اين فريضه الهي را از ديدگاه قرآن و روايات در چند فصل تبيين نموده است.
از جمله مباحث اين كتاب، اهميت و جايگاه اين فريضه الهي از ديدگاه قرآن و احاديث مي‌باشد كه بسيار مفيد به نظر مي‌رسد، ولي اگر مباحث مطرح شده فقهي را مطابقت با مسائل حساس فرهنگي جامعه اسلامي ارائه مي‌داده است، خواننده بهتر مي‌توانست به نتيجه مطلوب برسد.
اثر ديگري كه در زمينه امر به معروف و نهي از منكر به چاپ رسيد، كتاب آقاي محسن قرائتي است كه در چند فصل و به اكثر موضوعات اين فريضه الهي اشاراتي نموده است، ليكن به صورت اختصار به هر موضوع توضيح داده است و در كل مفيد به نظر مي‌رسد.
اثر ديگري كه در اين زمينه به چاپ رسيده است، كتاب است به نام امر به معروف و نهي از منكر از آقاي حسين نوري ، كه در چند فصل به موضوعاتي از جمله شرايط و مراتب و مراحل امر به معروف و نهي از منكر از نظر فقهي پرداخته است.
با توجه باينكه از چاپ اين اثر مدت چندصباحي مي‌گذرد، از نظر شناخت فقهي و از ديدگاه آيات و روايات در موضوع امر به معروف و نهي از منكر فايده بسيار دارد، ليكن با توجه به شبهاتي كه هر روز مخافان اسلام مطرح مي‌كنند و تهاجم‌هاي فرهنگي كه دشمنان اسلام به هر نحوي بر پيكره نظام اسلامي وارد مي‌كنند، به نظر مي‌رسد لازمه امر به معروف و نهي از منكر، شناخت و آگاهي عملي آن در چارچوب اسلام، مطابقت با مسائل كنوني جامعه اسلامي است و همچنين بهتر مي‌تواند مفيد اثر واقع مي‌شود.
هدف تحقيق
هدف از تحقيق حاضر را مي‌تواند به صورت ذيل بيان نمود:
الف) روشن نشدن جايگاه اين فريضه الهي از ديدگاه اسلام.
ب) آشنايي باروش‌هاي اجرايي امر به معروف و نهي از منكر از ديدگاه اسلام.
ج) بررسي اين موضوع كه آيا فقط انجام وظيفه اين فريضه الهي كفايت مي‌كند يا بايد به دنبال نتيجه آن بود و يا بايد هر دو را مورد توجه قرار داد؟
روش تحقيق
تحقيق حاضر از انواع تحقيقات توصيفي است كه اطلاعات آن بيشتر به روش ميداني و كتابخانه‌اي است و برخي از اين منابع از نوع دست اول بوده، ولي بيشتر آنها از منابع دست دوم مي‌باشد. ابزار جمع‌آوري اطلاعات در اين تحقيق فيش مي‌باشد.
تعريف مفاهيم
در تحقيق حاضر از مفاهيم و اصطلاحات مهم كلمه معروف و منكر مي‌باشد كه لازم است ابتدا با مفهوم اصلي آن شويم.
در كتاب معارف و معاريف دايره‌المعارف جامع اسلامي ، معروف و منكر از نظر لغت و اصطلاح چنين معنا كرده است. معروف از نظر لغت به معناي شناخته نشده و كار خير، خيري كه به ديگري برساني در اصطلاح شرع. معروف، آنچه خوبي آن بوسيله عقل يا شرع شناخته شود. منكر در لغت به معناي ناشناخت، ناروا، ناشايست و در اصطلاح شرع آنچه را كه شارع مقدس آن را قبيح شمرده و حرام كرده است.
در كتاب توضيح‌المسائل مراجع عظام ، واژه اصطلاحي فقي امر به معروف، خواستن از ديگران و وادار كردن آنها به رعايت احكام شرعي و كارهايي كه پسنديده است و واژه اصطلاحي فقهي نهي از منكر، منع كردن و بازداشتن آنچه كه ناپسند است.
در لغت نامه دهخدا، معروف در لغت، مشهور و شناخته شده را گويند و منكر به ناروا، بد و قبيح و ناشايسته اطلاق مي‌گردد.
حضرت امام خميني(ره)، در تحريرالوسيله خود مي‌فرمايد آنچه عقلاً و يا شرعاً وجب است، امر به آن واجب است و آنچه كه عقلاً زشت است و شرعاً حرام، نهي از آن واجب است و آنچه را كه مستحب است و آنچه را كه مكروه، نهي از آن مستحب است.
حضرت اميرالمومنين علي(ع) در نهج‌البلاغه مي‌فرمايند:
«و الامر بالمعروف مصلحه للعوام و النهي عن المنكر ردعا للسفهماء».
«امر به معروف عامل اصلاح توده مردم است و نهي از منكر عامل بازداشتن بي‌خردان از گناه».
فوائد انجام تحقيق
الف) با شناخت دقيق جايگاه امر به معروف و نهي از منكر از ديدگاه اسلام، ما مسلمانان در انجام اين تكليف گام‌هاي خود را آگاهانه برخواهيم داشت.
ب) روش‌هاي صحيح انجام امر به معروف و نهي از منكر هرچند به طور مختصر، راه براي افراط و تفريط در اين جهت بسته خواهد شد.
اهميت و ضرورت امر به معروف و نهي از منكر
بديهي است هر مكتبي اگر بخواهد سعادت را براي بشتر تضمين كند، بايد با هم به جنبه فردي او توجه داشته باشيم. همچنين بايد جنبه اجتماعي و روابط او با ديگران را درنظر بگيرد. انسان نيز ناگزير است براي زندگي فردي و شخصي خود زندگي اجتماعي اثر را به گونه‌اي بسازد كه از يك نظم و قانوني مطمئن و محكم برخوردار باشد. فردي كه در يك جامعه فاسد و لجام گسيخته زندگي مي‌كند، بي‌شك گرفتار آلودگي‌هاي آن جامعه نيز خواهد بود و از اين رو بايد گفت:
اسلام كه عهده‌دار سعادت بشر است، احكام زندگي اجتماعي او را نيز درنظر گرفته است و حتي مي‌توان گفت به احكام اجتماعي، بيش از احكام فردي اهميت داده است. لذا در اين راستا، امر به معروف و نهي از منكر به عنوان يكي از جلوه‌هاي درخشنده معارف اجتماعي اسلام است.
اسلام به ما مي‌آموزد كه در جامعه، سرنوشت هر مسلمان يا مسلمانان ديگر ارتباط دارد. مسلمان كسي نيست كه چشم خود را بر خوب و بد رفتار ديگران ببندد و بي‌آنكه در انديشه نجات غريق باشد. تنها به فكر آن باشد كه گليم خويش را از آب بيرون بكشد. آيا هيچ فكر كرده‌ايد كه چرا پيامبر اكرم(ص) از امتش گلايه مي‌كند و به عنوان هشداري تكان دهنده مي‌فرمايد:
«اذا تركت امتي الامر بالمعروف و النهي المنكر فليوذن بوقاع من الله ».
«زماني كه امت من ترك امر به معروف و نهي از منكر كنند، پس بايد منتظر بلاهاي الهي باشند».
براستي اگر در زندگي اجتماعي خود با اهميت دادن به اين فريضه الهي و اين دستور اسلامي را جامه عمل بپوشانيم، چه تحولي در زندگي ما پديد خواهد آمد؟
اگر ما خود را نسبت به اعمال ديگران مسدول دانسته و باور كنيم كه در قيامت ما را به علت سكوت در مقابل اعمال زشت ديگران مواخذه و مجازات خواهند كرد، آيا باز هم از كنار آنچه در پيرامون ما اتفاق مي‌افتد، بي‌اعتنا خواهيم گذشت؟
امام صادق(ع) در همين رابطه مي‌فرمايند:
دو ملك براي هلاك نمودن قومي از آسمان فرود آمدند. در بين اهل آن قوم عابدي را در حال عبادت خدا ديدند. لذا با وجود آن عابد در بين قوم از دستور الهي متعجب گشته و از محضر حق تعالي راز هلاكت را جويا شدند.
جواب آمد: آن شخص عابد، به دليل اينكه خطا و انحراف ديگران را مي‌ديد و بدون اعتنا به وظيفه امر به معروف و نهي از منكر سرگرم عبادت خويش بوده او نيز بايد طعم تلخ عذاب الهي را بچشد.
همچنين طبق فرموده امام صادق(ع)، عبادت تنها به نماز و روزه نيست كه چه بسا نماز و روزه بدون امر به معروف و نهي از منكر و جداي از احساس مسووليت و تعهد اجتماعي، ارزشي نداشته باشد.
پس امر به معروف و نهي از منكر يكي از اصول عملي اسلام و از مهمترين و عظيم‌ترين فرائض ديني در اسلام و فقه اسلامي است. موضوع اين دو فرضيه الهي در كتب فقهي شيعه، بالاتر و برتر از حد يك واجب معمولي مطرح گشته و در رديف ضروريات دين مبين اسلام از آن ياد شده كه منكر آن، در صورت آگاهي از لوازم انكار كافر شناخته شده است.
امام خميني(ره) در اين زمينه مي‌فرمايند:
«اين دو (امر به معروف و نهي از منكر) از والاترين و شريفترين واجبات مي‌باشند و بوسيله اينها واجبات برپاي مي‌شوند. وجود اينها از ضروريات دين است كه منكر آن در صورت توجه به لازمه انكار و ملزم شدن به آن، از كفار مي‌باشد».
قرآن كريم و روايات رسيده از رسول گرامي اسلام و خاندان بزرگوار آن حضرت با بيانات، تعبيرهاي گوناگون، اهميت و عظمت شان اين دو فرضيه بزرگ اسلام را بيان كرده‌اند. در قرآن كريم آمده است:
«كنتم خير امه اخرجت للناس تامرون بالعروف و تنهون عن المنكر و تومنون بالله».
«شما بهترين امتي بوديد كه پديد آمديد (از اين جهت) كه امر به معروف و نهي از منكر مي‌كنيد و به خدا ايمان داريد».
در اين آيه شريفه امت اسلامي به عنوان بهترين امت معرفي شده است و دليل آن دو چيز ذكر شده است: « امر به معروف و نهي از منكر» و «ايمان به خدا».
نكته مهمي كه در اين آيه شريفه وجود دارد، امر به معروف و نهي از منكر بر ايمان به خدا مقدم داشته شده كه اين شان اهميت و عظمت اين دو فريضه بزرگ الهي و بيانگر اين است كه اين دو واجب، ضامن گسترش ايمان در ميان جامعه بشري است و چنانچه اين دو فريضه اجرا نشوند، ريشه‌هاي ايمان در دل‌ها سست مي‌گردد و پايه‌هاي آن فرو مي‌ريزد. رسول گرامي اسلام(ص) مي‌فرمايند:
«من امر بالمعروف و نهي عن المنكر فهو خليفه الله في ارضه و خليفه رسول الله و خليفه كتابه».
«كسي كه امر به معروف و نهي از منكر كند، جانشين خداوند در زمين و جانشين رسول خدا و جانشين كتاب خدا خواهد شد».
دو فريضه امر به معروف و نهي از منكر در اين روايت از برنامه‌هاي رسول خدا و كتاب آسماني او قلمداد شده است و چنانچه كسي موفق به انجام آن دو شود به عنوان جانشين خدا و پيامبر و قرآن زير پوشش همين برنامه‌ها قرار گرفته و در اين راستا گام نهاده است.
چنانچه در رواياي از پيغمبر اكرم(ص) منقول است كه جامعه را مثل به طايفه‌اي زد كه سوار كشتي شوند و براي هر يك از آنها جا و مكاني معيين كنند و يكي از آنها با تبري جاي خود را سوراخ سازد و ديگران او را از اين كار باز دارند و او در جواب گويد: من در جاي خود تصرف مي‌كنم و آن را سوراخ مي‌سازم. به شما كاري نيست. اگر ديگران اين عذر را از او بپذيرند و بگذارند تا كشتي را سوراخ كند، آب در آن وارد شود و همه غرق شوند و اگر عذر او را نپذيرفتند و او را از اين كار منع نمودند، هم خودشان و هم آن شخص نجات يابد.
پس امر به معروف و نهي از منكر محيط را براي تربيت افراد صالح و لايق مساعد مي‌كند و مادام كه بشر به وجود افراد صالح محتاج است، به امر به معروف و نهي از منكر هم محتاج است. همچنين زمينه‌هاي فساد را از ميان مي‌برد و كانون هاي فحشا و منكرات را ريشه‌كن مي‌سازد. پس انسان تا در اين جهان طبيعت زندگي مي‌كند، هيچگاه از امر به معروف و نهي از منكر بي‌نياز نيست.
بنابراين نتيجه مي‌گيريم كه امر به معروف و نهي از منكر از جمله ضرورياتي است كه با تحقق آن زمينه براي سلامت جامعه و سعادت افراد بشر آماده گشته و ضمن رونق بخشيدن به ارزش‌هاي انساني اسلامي دروازه‌هاي مدينه طيبه جامعه را نيز بر روي هرگونه پليدي و زشتي مي‌بندد.
امر به معروف و نهي از منكر از ديدگاه قرآن
الف) فرآن امر به معروف و نهي از منكر را يكي از ويژگي‌هاي پيامبران الهي شمرده است. پيامبران بر اساس اينكه بار سنگين رسالت و هدايت انسان‌ها را بر دوش داشتند، بطور مستمر و پيگير به امر به معروف و نهي از منكر مي‌پرداختند و لحظه‌اي در اين راه كوتاهي نكرده و تاخير را روا نمي دانستند. روزي نبود كه مردم را از شركت و بت‌پرستي، ظلم و ستم، قتل و غارت و .... نهي نمايند و به توحيد و يكتاپرستي، عدل و انصاف و احسان و نيكي و .... دعوت ننموده باشند.
قرآن در توصيف حضرت اسماعيل مي‌فرمايد:
«و اذكر في الكتاب اسماعيل انه كان صادق الوعد و كان رسولاً نبياً بامر اهله بالصلاة و الزكاتة و كان عند رتبه مرضياً ».
«از اسماعيل در كتاب آسماني خود ياد كن. همانا او در وعده‌هاي خويش صادق، فرستاده و پيامبر بود، او همواره (خانواده و نزديكان) خود را به ناز و زكات فرمان مي‌داد. نزد پروردگارش مورد رضايت بود».
قرآن براي معرفي پيامبر اسلام(ص) به اهل كتاب (يهود و نصاري) مي‌فرمايد:
«الذين يتبعون الرسول النبي الامي الذي يجدونه مكتوبا عندهم في التورات و الانجيل يامرهم بامعروف و ينهاهم عن المنكر ... ».
«مومنين از اهل كتاب كساني هستند كه از پيامبر امي تبعيت و پيروي مي‌نمايند. چنانچه پيامبري كه (صفات و خصوصيات) او را در تورات و انجيل مي‌يابند، پيامبري كه آنان را به معروف امر مي‌كند و از منكر باز مي‌دارد».
امر به معروف و نهي از منكر در روايات
1. مقايسه اهميت امر به معروف و نهي از منكر با ديگر اعمال خوب
اميرالمومنين علي بن ابيطالب(ع) فرمودند:
«و ما اعمال البر كل والجهاد في سبيل الله عندالامر بالمعروف و النهي عن المنكر الا كنثفه في بحر لج ».
«تمام كارهاي نيك حتي جهاد در راه خدا در برابر امر به معروف و نهي از منكر همانند رطوبت دهان (قطره‌اي) است در برابر درياي مواج».
از اين روايت به عظمت و اهميت امر به معروف و نهي از منكر مي‌توان پي برد كه جهاد در راه خداوند يكي از بزرگترين معروفهاست و نيز بوسيله امر به معروف و نهي از منكر احيا و زنده مي‌گردد، تقويت مي‌شود، رشد مي‌كند و توسعه مي‌يابد. و يا از ديدگاه ديگر، جهاد در راه خداوند خود يك مصداق از امر به معروف و نهي از منكر شمرده مي‌شود، چه اينكه مجاهدان، در جهاد ابتدايي، دشمنان را به ارزش‌هاي توحيدي فرا مي‌خوانند و در جهاد دفاعي از ارزش‌هاي والاي الهي دفاع مي‌كنند و در برابر دشمنان به مبارزه برمي‌خيزند.
2. امر به معروف و نهي از منكر از برجسته‌ترين واجبات الهي است
«يكون في آخر الزمان قوم ينبع فيهم قوم مراون الي ان قال: و لو اضرت الصلاة بسائر ما يعملون باموالهم و ابدانهم لرفضوها كماء رفضوا انسمي الفرائض و اشرفها ...».
«در آخرالزمان، گروهي از مردم ريا مي‌كنند تا اينكه فرمود: اگر نماز (به گمان آنان) به محصول كار مالي و بدني آنها ضرر وارد كند، آن را رها مي‌نمايد، همانگونه كه برجسته‌ترين و شريفترين واجبات را (كه امر به معروف و نهي از منكر) رها مي‌سازند.
در اين روايت امام در مقام ملامت و سرزنش گروهي از مردم هستند كه براي بدست آوردن اموال و زخارف دنيا حتي نماز را ترك مي‌گويند و به اين خيال هستند اگر دقت خويش را به نماز بپردازند، به منافع مادي آنها لطمه و ضربه وارد خواهد آمد و به همين دليل از امر به معروف و نهي از منكر نيز گريزانند.
3. فوائد امر به معروف و نهي از منكر
شيخ كليني در كتاب كافي در ضمن حديثي از امام پنجم حضرت باقرالعلوم(ع) روايت نموده است كه فرمودند:
«ان الامر بالمعروف و النهي عن المنكر سبيل الانبياء و منهاج الصلحاء فريضه عظيمه بها تقام الفرائض و تامن المذاهب و تحلل المكاسب و ترد المظالم و تمرا الارض و ينتصف من الاعداء و يسقم الامر .
«يعني امر به معروف و نهي از منكر، راه پيامبران و طريق روش صلحا و شايستگان است. واجب بزرگي است كه به سبب آن واجبات ديگر به پاي داشته مي‌شود و راه‌هاي امن و كسب حلال مي‌گردد و اموال و حقوقي كه به ستم و غصب گرفته شد به صاحبان آنها رد مي‌شود و زمين معمور و آباد مي‌گردد و از دشمنان انتقال گرفته مي‌شود و كارها راست و مستقيم مي‌گردد.
4. ترك كننده امر به معروف و نهي از منكر مورد خشم و غضب خداوند
پيامبر اسلام(ص) مي‌فرمايند:
«ان الله تبارك و تعالي ليبغض المومن الضعيف الذي لازبر له. و قال: هوالذي لا ينهي عن المنكر ».
«همانا خداوند متعال مومن ضعيفي را كه عقل ندارد، مورد غضب خود قرار مي‌دهد و او كسي است كه نهي از منكر نمي‌كند».
طبق اين حديث، نتيجه اين مي‌شود كه آنكه نهي از منكر نمي‌كند (در صورت وجود شرايط)، از عقل لازم برخوردار نيست، زيرا انسان عاقل آن است كه كارهايش بر اساس مصلحت باشد و از كاري كه مفسده‌انگيز باشد و روي‌گردان مي‌شود. با فرض وجود شرايط امر به معروف و نهي از منكر، اقدام به آن مصلحت دارد و آنكه اقدام نكند، عملي كه داراي مصلحت بوده است، ترك نموده است. اين برخلاف اقتضاي عقل است.
بنابراين آنكه بدون دليل شرعي، اين واجب بزرگ الهي را ترك نموده است، حركتي است كه هماهنگ با عقل انجام نداده است. در روايتي ديگر از امام صادق(ع) مي‌فرمايند:
«اذا راي المنكر فلم منكره و هو يقدر عليه نقد احب ان يعصي الله و من احب ان يعصي الله فقد بارز الله بالعداوه ».
«اگر كسي كار ناپسندي را ببيند و با داشتن توانايي آن را زشت نشمارد، دوست داشته باشد كه خداوند داشته باشد كه خداوند عصيان شود به دشمني با خدا پرداخته است».
اهميت امر به معروف و نهي از منكر از منظر رهبري جمهوري اسلامي ايران
الف) بنيانگذار جمهوري اسلامي ايران حضرت امام خميني(ره)
فراز 1: همه ملت موظفند به اينكه نظارت داشته باشند. در همه كارهايي كه الان همه آنها مراعات اين مساله كلكم راعٍ ... را بكنند .... الان وقت اين است كه همه اينها مواظبت كنند ... در اينكه يك قدم كج نگذارند و اسلام را حفظ كنند .... و اگر خداي نخواسته يك كسي پيدا شد كه يك كار خلاف كرد، اعتراض كنند مردم، مردم همه اعتراض كنند كه آقا را اين كار را مي‌كني ؟
فراز 2: كوشش كنيد كه احكام اسلام را عمل كنيد و هم وادار كنيد كه ديگران عمل كنند. همانطوري كه هر شخصي و هر فردي موظف است كه خودش را اصلاح كند. موظف است كه ديگران را هم اصلاح كند. اصل امر به معروف و نهي از منكر براي همين است كه جامعه را اصلاح كند.
فراز 3: هر مقداري كه مي‌شود خودتان و هر كس را با او آشنا هستيد. هر مجلسي كه بيدار مي‌شود، ببينيد كه يك كسي از اين پوشش اسلامي مي‌خواهد يك قدري كنار كنار برود، دعوتش كنيد، امر به معروف و نهي از منكر از اموري است كه بر همه كس واجب است ... اگر انسان ديد معصيت خدا مي‌شود، بايد جلويش را بگيرد. نگذارد معصيت خدا بشود .
فراز 4: وقتي يك كشوري ادعا مي‌كند كه جمهوري اسلامي است و مي‌خواهد جمهوري اسلامي را متحقق كند، اين كشور بايد همه افراد آمر به معروف و ناهي از منكر باشند. اعوجاج‌ها را خودشان رفع كنند ... خود ملت ... آنها ار امر به معروف و نهي از منكر كنند تا به سفارش حق تعالي كه فرموده است همه مردم در خسرانند، مگر مومنين كه عمل صالح مي‌كنند و سفارش به حق مي‌كنند و سفارش به صبر، ما همه امروز وظيفه داريم. امر به معروف و نهي از منكر بر همه مسلمين واجب است. جلوگيري از منكرات بر همه مسلمين واجب است. سفارش به حق كه امر به معروف و نهي از منكر است بر همه مسلمين واجب است.
فراز 5:
سيدالشهدا(س) از همان روز اول كه قيام كردند، براي اين امر، انگيزه‌شان اقامه عدل بود. فرمودند كه مي‌بينيد كه به معروف عمل نمي‌شود و به منكر عمل مي‌شود. انگيزه اين است كه معروف را اقامه كند و منكر را از بين بيرد. انحرافات همه از منكرات است، جز خط مستقيم توحيد. هر چه هست، منكرات است. اينها بايد از بين برود و ما كه تابع حضرت سيدالشهداء هستيم، بايد ببينيم كه چه وضعي در زندگي داشت. قيامش، انگيزه‌اش نهي از منكر بود كه هر منكري بايد از بين برود .... مسلمان‌ها بايد در مقابل جورها، در مقابل ظلم‌ها، در مقابل منكرات قيام كنند .
ب) رهبر معظم انقلاب اسلامي حضرت آيت اله خامنه‌اي
فراز 1: همه بايد امر به معروف و نهي از منكر بكنند .. امر امر به معروف و نهي از منكر هم مسئوليت شرعي و هم مسئوليت انقلابي و سياسي شماست.
فراز 2: مساله امر به معروف و نهي از منكر مثل مساله نماز ياد گرفتن است و شما بايد برويد و مسائل آن را ياد بگيريد. در هر مورد، اينكه در كجا و چگونه بايد امر به معروف و نهي از منكر كرد، مسائلي وجود دارد.
فراز 3: در جامعه اسلاميدر تكليف عامه مردم امر به معروف و نهي از منكر با لسان است، اما اگر كار به برخورد بكشد، آن ديگر بر عهده مسئولين است.
فراز 4: چيزي كه جامعه را اصلاح مي‌كند، همين نهي از منكر زباني است. اگر مردم به آدم بدكار، خلافكار، كسي كه اشاعه فحشاء مي‌كند، مي‌خواهد قبح گناه را از جامعه ببرد، بگويند و ده يا صد و يا هزار نفر و بطور كلي افكار عمومي جامعه روي وجود و ذهن او سنگيني كند. اين براي او شكننده‌ترين چيزهاست.
فراز 5: راه مقابله با انحرافات قدرت‌هاي استكباري، پايبندي به اصول، اجراي امر به معروف و نهي از منكر و حركت‌هاي حزب اللهي است.
نقش امر به معروف و نهي از منكر
الف) نقش مادي و دنيوي
1. نجات از بلاها و بدبختي‌ها
از آنجايي كه انسان يك موجود اجتماعي است و اجتماع نيز از اصل، تاثير متقابل نمي‌تواند بدور باشد. لذا خداي تعالي، با تشريح اين حكم مهم و عمل به اين فريضه الهي، باعث نجات اهل آن جامعه از بلاها و بدبختي‌ها مي‌شود. بنابراين اگر افراد جامعه مقيد به امر به معروف و نهي از منكر باشند. يكي از ثمراتش اين است كه در اين دنيا خودشان به بلا و بدبختي گرفتار نمي‌شوند.
قرآن كريم در اين خصوص مي‌فرمايد:
«فلما نسوا ذكروا به انجينا الذين ينهون عن السوء و اخذنا الذين ظلموا بعذاب بئيس بما كانوا يفسقون ».
«پس چون چيزهايي را كه بدان تذكرشان داده شده بود، به غفلت سپردند. كساني كه از بدي منع مي‌كردند، رهانيديم و كساني را كه ستم كرده بودند، به عذابي سخت دچار كرديم».
در تفسير اين آيه شريفه علامه طباطبايي در تفسير الميزان مي‌نويسد: «... و در خود آيه دلالت است بر اينكه نجات يافتگان از ايشان تنها همان اشخاصي بوده‌اند كه نهي از منكر مي‌كردند و خداوند مابقي ايشان يعني مرتكبين صيد ماهي در روز شنبه و آن كساني را كه سكوت كرده بودند و تازه به دسته اول اعتراض مي‌كردند كه چرا ايشان را موعظه مي‌كنيد، همه را به عذاب خود هلاك كرده است و نيز دلالت مي‌كند خداوند اعتراض كنندگان را بخاطر سكوتشان و ترك نكردن مراوده با ايشان شريك ظلم و فسق متجاوزين شناخته است.
و نيز آيه شريفه دلالت دارد به يك سنت عمومي الهي ـ نه اينكه اين روش تنها اختصاص به بني‌اسرائيل داشته باشد ـ و آن سنت اين است كه جلوگيري نكردن از ستم ستمگران و موعظه نكردن ايشان در صورت امكان و قطع نكردن رابطه با ايشان در صورت عدم امكان موعظه، شركت در ظلم است و عذابي كه از طرف پروردگار در كمين ستمگران است در كمين شركاي ايشان نيز است.
همچنين روايتي از امام جعفر صادق(ع) در ذيل اين آيه نقل شده است كه فرمودند:
«هلكت الفرقتان و نجت الفرقه الثانيه».
«دو دسته از آنها (گنهكاران و سكوت كنندگان» هلاك شدند و يكدسته « امر به معروف و نهي از منكر كنندگان) نجات يافتند.»
پيامبر اكرم(ص) در جواب آن جواني كه خدمتشان مشرف شد و عرض كرد:
«مادر من دست هيچ لمس كننده را از خود دفع نمي‌كنند، رسول خدا(ص) به او فرمود: مادرت را حبس كن (در خانه نگهدار) آن جوان گفت اين كار كرده‌ام (فايده‌اي نبخشيده است) فرمود: آنان را كه وارد مي‌شوند بر او منع كن، گفت: اين كار نيز كرده‌ام: فرمود: مادرت را زنجير كن كه تو هيچ نيكي به مادرت، افضل از اينكه او را از محرمات خداوند عز و جل منع نمايي (نتواني كرد)».
از اين روايت اينگونه استفاده مي‌شود كه بزرگترين و بهترين خدمت به افراد جامعه، اين است كه انسان، افراد جامعه از منكرات و معاصي الهي دور نمايد و آنها را از بدبختي دين و آخرت نجات بخشد.
