دانلود مقاله جایگاه خانواده از دیدگاه پیامبر

بخشی از مقاله

جايگاه خانواده از دیدگاه پیامبر

به طور كلى در برخوردها و رفتارهاى اجتماعى، روابطى كه انسانها با هم برقرار مى‏كنند تابع
دو ديدگاه است . يا بر مبناى ديدگاه «كرامت» است و يا بر مبناى ديدگاه «اهانت» است . بر
اساس اين دو نوع نگرش ، روابطى كه انسانها با هم دارند يا مبتنى بر «تكريم» وگرامى

داشتن است و يا مبتنى بر «استخفاف » و حقير شمردن است. در يك نگاه،انسان موجودى
است با ارزش و شريف و صاحب كرامت ذاتى و «حاصل بر و بحر» 1 و در نگاه ديگر موجودى
است بى ارزش و حقير و فاقد كرامت ذاتى و صرفاً طبيعى .

هرگونه كه انسان را تلقى كنيم، همان گونه با او برخورد مى كنيم . اگر انسان را موجودى
صاحب كرامت بدانيم، تلاش مى كنيم اين كرامت را در او تقويت كنيم، و به عكس اگر ديگران
را بى كرامت بدانيم، از سر تفرعن، آنان را كوچك شمرده ، مورد اهانت و حقارت واسخفاف
قرار مى‏دهيم . خداوند در مورد كرامت ذاتى انسانها، در آيه 70 سوره اسراء فرمود: «و لقد
كرمنا بنى آدم» (ما فرزندان آدم را - نوع انسان را - كرامت بخشيديم) و همچنين فرعون را، به
عنوان نمونه نگرش و برخورد تحقير آميز با انسان معرفى كرده است:

«فاستخف قومه فاطاعوه انهم كانوا قوماً فاسقين.» 2
او (فرعون) قومش را استخفاف كرد، پس اطاعتش كردند كه آنها قومى فاسق بودند.
فرعون، سمبل برخورد تحقير آميز با انسان است كه بقاى نظام فرعونى و مناسبات سلطه و
استثمار و استحمار ، جز در چهار چوب تهى كردن انسانها ميسر نمى‏شود.

انسان خفيف است كه مطيع فراعنه مى‏شود و اين نيست مگر به سبب «فسق» 3 او.
انسانى كه كرامت خود را زمين مى‏گذارد؛ انسانى كه پذيراى اهانت مى‏شود، ابتداً بايد
فاسق شده باشد، بايد از محتواى الهى خود عدول كرده باشد، تا پذيراى استخفاف ستمگر و
حكومت ستم شود. اصولاً راه و رسم و سيره همه جباران و حكومتهاى خودكامه و فاسد بر
اين است كه بارى ادامه تفرعن و خودكامگى خود، مردم را خفيف سازند، تهى كنند و آنها را

از نظر تفكر در سطحى نگاه دارند كه خطرى برايشان ايجاد نشود با تحميق آنها و خرد كردن
شخصيت حقيقى شان، آنان را به صورت ابزار وادواتى براى مقاصد خود سازند. جالب آنكه در
آيه فوق علت پذيرش استخفاف و قدرت گرفتن فراعنه را در فسق مردم معرفى مى‏كند: «آنها
گروهى فاسق بودند»، كه اگر فاسق نبودند و از اطاعت خدا و فرمان عقل خارج نشده بودند و

خود را از محتواى الهى، انسان خويش تهى نساخته بودند، تسليم هيچ فرعونى نمى‏شدند
آنها خود كرامت خويش را لگدمال كرده بودند، آن گاه تسليم استخفاف فرعونى شدند، آنها
فاسق بودند كه تن به تبعيت فاسق دادند.

بنابر آنچه گذشت، به اعتبارى در برخورد با انسان دو ديدگاه وجود دارد:
1- ديدگاه «الهى» كه انسان را با كرامت مى‏داند و نحوه برخورد با انسان را برخورد از سر
تكريم مى‏خواهد.

2- ديدگاه «فرعونى» كه انسان را براى اينكه به زير سلطه بكشد، استخفاف مى كند او را
حقير مى‏داند و دست به تحميقش مى‏زند، كه اگر انسان خرد شد، خفيف شد، سبك شد ،
تن به هر خوارى و پستى مى‏دهد.

منطق عملى پيامبر (ص)
سيره انبيا در برخورد با انسان، سيره الهى است . آنها «كريم» بودند و برخوردهايشان
«كريمانه» ؛ «صاحب كرامت» بودند و اهل «تكريم» مردم. انسان تا كرامت نداشته باشد،
نمى‏تواند تكريم كند و رسول خدا (ص) با كرامت‏ترين انسانها بود، چنانكه سيره نويسان در
وصف آن حضرت نوشته‏اند: «كان اكرم الناس» ؛ 4 و على (ع) در توصيف اين شأن رسول اكرم
(ص) او را گرامى‏ترين فرد عشيره و خاندانش معرفى كرد. 5 او گرامى‏ترين خلق خدا بود، كه
خداوند در كتاب شريفش به وجود گرامى او سوگند ياد مى‏كند و مى‏فرمايد:

«لعمرك انهم لفى سكرتهم يعمهون.»6
به جانت سوگند اينها در مستى خود سرگردانند.
قاضى عياض پس از ذكر اين آيه شريفه و بيان اينكه خداوند در اينجا نهايت تعظيم و تكريم را
نسبت به آن وجود عزيز عنوان فرموده است ، از قول ابن عباس نقل مى‏كند: «ما خلق الله
تعالى، و ما ذرأ ، و ما برأنفساً اكرم عليه من محمد (ص) و ما سمعت الله تعالى أقسم بحياة
أحد غيره.» 7(خداوند تعالى وجودى را گراميتر از محمد (ص) خلق نكرد و نيافريد و لباس
هستى نپوشانيد، و من نشنيده‏ام كه خداوند جز به وجود (گرامى) او به كس ديگرى سوگند

ياد كرده باشد). و از ابوالجوزاء 8 نيز شبيه به همين سخن نقل شده است .9
آن حضرت «اكرم خلق» بود و بيشترين تكريم را در رفتارش نسبت به خلق خدا داشت . او كه

مزين به وصف «لولاك لما خلقت الافلاك » 10 بود، در مناسبات اجتماعى خود آن قدر
بى‏پيرايه وعارى از هر تكلف و افتاده بود كه گويا بشرى است مثل ساير مردم بى هيچ مزيتى
، 11 و سيره اجتماعى‏اش بر تكريم انسانها استوار بود و آن چنان آنها را مورد احترام قرار
مى‏داد و گرامى مى‏داشت و شخصيت مى‏بخشيد كه تصورش نيز دشوار بود . حضرت

حسين (ع) گويد از پدرم از مجلس رسول خدا (ص) پرسش كردم ، فرمود:
«(پيامبر) در مجلسش بهره هر كس را عطا مى كرد (هيچ كس بى بهره از مجلس رسول
خدا نمى ماند و چنان با كرامت با افراد برخورد مى كرد كه ) هيچكس گمان نمى برد از او
گراميتر هم كسى باشد... مجلس او مجلس گذشت، حيا، راستى و امانت بود؛ در آن صداها

بلند نمى‏شد (و داد و قال نبود) ... انسانها در مجلس رسول خدا متواضع بودند و بزرگ را
گرامى مى داشتند و با كوچكترها مهربان بودند؛ حاجت انسان حاجتمند را بر خويش مقدم
داشته روا مى‏كردند وغريب و بى كس را نگهدارى و رسيدگى مى‏نمودند.

حسين (ع) گويد به پدرم گفتم : سيره آن حضرت با همنشينانش چگونه بود؟ فرمود: هميشه
خوشرو و خوشخوى و نرم بود، خش و درشتخو و سبكسر و فحاش و عيبجو نبود و كسى را
مدح نمى‏كرد... هرگز كسى را سرزنش نمى‏كرد و از او عيب نمى‏گرفت ، و لغزش و عيبهاى
مردم را جستجو نمى‏كرد... براسائه ادب شخص غريب در پرسش و گفتار شكيبا بود، تا آنجا
كه اصحاب درصدد برخورد (با آن شخص مزاحم) مى‏شدند، و (آن حضرت) مى فرمود: وقتى
حاجتمندى را ديديد يارى و كمكش كنيد هرگز ثناى كسى را نمى‏پذيرفت مگر آنكه به عنوان

تشكر (از آن حضرت ) باشد. و كلام احدى را قطع نمى‏كرد مگر آنكه از حد گذشته باشد كه
در آن صورت با نهى و يا برخاستن كلام او را مى‏بريد.» 12
رفتار اجتماعى پيامبر مبتنى بر تكريم انسانها، چنين بود و توصيه مى كرد كه برادران دينى

خود را گرامى بداريد كه اگر كسى برادر مسلمان خود را تكريم كند ، خداى عز و جل را تكريم
كرده است :
«من أكرم أخاه المسلم فانما يكرم الله عز و جل.» 13
آن حضرت به هيچ وجه اجازه تحقير كردن نمى‏داد و مسلمانان را از اينكه يكديگر را تخفيف
كنند پرهيز مى‏داد:
«لا تحقرن أحداً من المسلمين فان صغيرهم عندالله كبير.» 14

مبادا فردى از مسلمانان را كوچك شمرده تحقير كنيد كه كوچك آنان نزد خدا بزرگ است .
رفتار آن حضرت گوياى نگاهى از سر كرامت به انسان بود . چنانكه سيره نويسان درباره
برخوردهاى وى مى‏نويسند:
«به هر كس مى‏رسيد ابتدا سلام مى‏كرد و هر كس براى خواسته‏اى نزد آن حضرت مى‏آمد
در انجام كار وى بردبارى مى كرد (تا خواسته‏اش برآورده شود) و يا آن فرد خود منصرف شود.

هرگز نشد كسى دست پيامبر را بگيرد و آن حضرت جلوتر از طرف، دست خود را از دست وى
بكشد. و چون به مرد مسلمانى مى‏رسيد ابتدا با او مصافحه مى كرد و چون مشغول نمازبود
و كسى در كنارش مى‏نشست نماز خود را تخفيف مى داد و تمام مى كرد ورو به او مى كرد

و مى فرمود: آيا حاجتى دارى؟ هر كس بر وى داخل مى شد او راتكريم مى كرد چنانكه
گاهى لباس خود را زير او پهن مى‏كرد و يا او را بر تشك خود مى‏نشاند.»15
اين موارد، نمونه‏هاى روشنى است از اينكه پيامبر خدا با مردم چگونه بود و به چه نحو
تكريمشان مى‏كرد.درحالى كه كراهت داشت جلوى پايش بلند شوند، 16 و دوست

مى‏داشت با او بدون تكلف و مجامله و به راحتى برخورد كنند، اما خود ازسر تكريم انسانها
چنان احترامشان مى كرد كه موجب شگفتى است . صحنه زيبايى را نقل كرده‏اند كه مردى
وارد مسجد شد در حالى كه پيامبر به تنهايى نشسته بود. (با وارد شدن آن مرد) حضرت بلند

شد و جا باز كرد، مرد (در شگفت شد و ) گفت : اى رسول خدا جا كه بسيار است ! فرمود:
«حق مسلمان بر مسلمان است كه اگر ديد برادرش مى خواهد بنشيند (احترامش كند و)
بلند شود و برايش جا باز كند .17
اين ارزش گذارى به افراد، در جاى جاى رفتار اجتماعى پيامبر تجلى داشت، چنانكه أنس بن
مالك در بيان آن مى‏گويد:
« كان رسول الله (ص) يعود المريض ، و يتبع الجنازة و يجيب دعوة المملوك.» 18
(عادت پيامبر چنين بود كه ) مريض را عيادت مى‏كرد و جنازه را مشايعت مى‏نمود و دعوت
برده را اجابت مى‏كرد.
او از هر گونه رفتارى كه بوى تفرعن و خوى تكبر ازآن استشمام ميشد بيزار بود و از هر
حركتى كه تشبه به اشرافيت و سلطنت داشت متنفر بود و پرهيز مى‏كرد، چنانكه حضرت
صادق (ع) فرمود:
«كان يكره أن يتشبه بالملوك.» 19
(پيامبر ) بد مى دانست كه تشبه به سلاطين داشته باشد.

او اجازه نمى داد كه كسى او را با پاى پياده همراهى كند در حالى كه خود سواره بود ، مگر
اينكه حضرت آن فرد را همراه خود سوار مى كرد و اگر نمى پذيرفت ، مى فرمود: شما جلو
بروو در فلان مكان منتظر باش و اگر كارى دارى در آنجا يكديگر را ملاقات مى كنيم. 20چرا كه
جز اين را استخفاف انسانها مى دانست و آن كه صاحب كرامت است ، با مناسبات خلاف

تكريم رفتار نمى كند. اين سلاطين وملأ و اشراف و مترفان هستند كه براى كسب اعتبار نياز
به جلوه‏هاى دروغين رفتارى دارند ،آنها هستند كه براى بزرگ داشتن خود حقير خويش
نيازمند خفيف ساختن ديگرانند ، نه رسولى كه«اكرم» انسانهاست ،و نه آنكه از «كرامت»
ذاتى خود(به سبب «فسق» ) تهى نشده است .

پيامبر (ص) حتى در نگاه كردن به افراد هم تكريمشان مى‏كرد و هميشه با لبخندى سراسر
رحمت و كرامت با آنان روبه‏رو مى‏شد و پذيرايشان مى‏گرديد، چنانكه جريربن عبدالله نقل
كرده است كه نشد با آن حضرت برخورد كنم و او به من تبسم ننمايد. 21 و بدرستى گفته
شده است : «كان أكثر الناس تبسما» 22 (او بيشتر از هر كس متبسم بود.) و از سر تكريم
ياران خويش، حتى در نگاه كردن به آنان هيچكس را فرو گذار نمى‏كرد و نگاهش را بين
اصحابش تقسيم مى‏كرد، و به مساوات به اين و آن نگاه مى‏كرد:

«كان رسول الله (ص) يقسم لحظاته بين أصحابه، ينظر الى ذا و ينظر الى ذا بالسوية.»23
به منظور احترام كامل، اصحابش را با كنيه خطاب مى‏كرد و آنها را از سر تكريم با آن اسمى
كه بيشتر دوست داشتند مى‏خواند و هرگز سخن كسى را قطع نمى‏كرد:

«يكنى اصحابه و يدعوهم بأحب أسمائهم تكرمة لهم و لا يقطع على أحد حديثه.» 24 او
انسانها را واجد كرامت مى‏دانست و اساس اصلاح را بر رشد كرامت انسانها قرار داده بود.
انسانها از زاويه نگاه مكتب او يا «مؤمن» هستند و يا صاحبت «عزّت» و يا «فرزند آدم » و
واجد «كرامت» 26 ؛ همان طور كه نمونه تامّ تربيت نبوى، على (ع) آن هنگام كه مالك اشتر
نخعى را جهت فرماندارى مصر اعزام مى كرد، در عهدنامه معروف خويش ، اين زاويه ديد را در
معرضش قرار داد و فرمود: مردمان دو دسته‏اند، دسته‏اى برادر دينى تواند ، و دسته ديگر در
آفرينش با تو همانند:

«فانهم صنفان : اما أخ لك فى الدين و اما نظير لك فى الخلق.»27
آنها كه برادر دينى تواند و خويشاوند عقيدتى ات، حقوقى بر گردن تو دارند و آنها كه در خلقت
مانند تواند و خويشاوند نوعى‏ات، حقوقى به تناسب خويش . امام (ع) نگاه مسلمان را به
همه انسانها ، چه آنان كه همكيش او هستند و چه آنان كه همنوع او مى‏باشند ، تصحيح
مى كند و نسبت به هر يك سفارشهايى مى‏نمايد؛ چرا كه بنى آدم را واجد كرامت الهى
مى‏داند.

حضرت صادق (ع) از پدران گراميش نقل كرده است كه زمانى (در عصر حكومت امام على
(ع) ) امير مؤمنان (ع) در راه با مردى از اهل كتاب برخورد كرد، مرد از او پرسيد كه مقصدش
كجاست . امام گفت عازم كوفه است و آن مرد نيز در همان مسير به مكان ديگرى مى‏رفت .

مقدار مشترك راه را با هم مصاحب شدند تا به جايى رسيدند كه مسيرها جدا مى‏شد، اما
امام از راه خود به سوى كوفه جدا شده و همراه آن مرد وارد مسير او شد. مرد كتابى با
شگفتى پرسيد: مگر نگفتى كه عازم كوفه هستى؟ امام گفت : چرا . پرسيد: پس به چه
دليل وارد اين مسير شدى و از راه خود دور گشتى؟ امام گفت : مى خواهم قدرى تو را

همراهى كنم تا حسن رفاقت را به جا آورده باشم كه پيامبر ما (ص) به ما دستور داده است
كه هرگاه دو نفر در راهى مصاحب هم شوند حق بر يكديگر پيدا كنند ولازم است انسان رفيق
راهش را در هنگام جدايى چند گامى بدرقه كند . مرد كتابى با شگفتى گفت : واقعاً چنين
است ؟ حضرت پاسخ داد : آرى . مرد گفت : بى گمان هر كه او را پيروى كرده به سبب
همين كردارهاى بزرگوارانه او بوده است و من تو را گواه مى‏گيرم كه پيرو دين تو و بر كيش
شما هستم. آن گاه مرد كتابى با اميرمؤمنان

(ع) برگشت و چون او را شناخت (كه خليفه مسلمانان است) مسلمان شد.28
رفتار پيشوايان اسلام چنين بوده است . انسان واجد گوهر كرامت است و با تكيه بر اين
كرامت و رشد آن است كه تربيت نبوى شكل مى‏گيرد و انسان از كجيها و ناراستيها دورى
مى‏گزيند . با همين سمت گيرى است كه مجموعه‏اى از دستورات و توصيه‏هاى تربيتى
سازمان يافته است: كرامت در نگاه، كرامت در رفتار، كرامت در گفتار. خداوند به پيامبرش امر
مى كند:

«و قل لعبادى يقولوا التى هى أحسن.» 29
(اى پيامبر) به بندگان من بگو به نيكوترين وجه سخن گويند.
و همچنين فرمود:
«قولوا للناس حسناً .» 30
با مردم به نيكى سخن گوييد.
مردم را تكريم كنيد آنچنان كه دوست مى‏داريد شما را تكريم كنند. امام باقر (ع) درباره اين آيه
شريفه فرمود:

«قولوا للناس أحسن ما تحبون أن يقال لكم.» 31
به بهترين و پسنديده ترين وجهى كه مايليد با شما سخن گويند با مردم سخن بگوييد.
و آن جلوه جامع و اتم كلمات اللّه، به همه كرامتها و خلق كريم آراسته بود 32 و مردمان را با
كرامت هدايت كرد: نگاه او، رفتار او، گفتار او مشحون از رحمت نسبت به مردم بود. مى فرمود:
«لا يرحم الله من لايرحم الناس.» 33

آن كه به مردم رحمت نداشته باشد، مورد رحمت خدا قرار نمى‏گيرد.
و آن كه اهل رحمت نباشد، انتظار رحمت نداشته باشد، كه : «من لا يرحم لا يرحم.»34
مناسبات اجتماعى در فضاى تكريم و از سر رحمت اصلاح مى‏شود و نمى‏توان در فضاى
استخفاف و از سر غلظت روابط اجتماعى را به سامان كشيد.35شاخصه مسلمانى پيروى از
آن وجود ربانى است . او رسول رحمت بود و نبى كرامت و مؤكداً مى‏فرمود:
«ليس منا من لم يرحم صغيرنا و يوقر كبيرنا.»36

از ما نيست آنكه به كوچك ما رحمت نداشت و بزرگ ما را گرامى نداشت.
در مناسبات رحمت وكرامت است كه امكان سير كمالى فراهم مى‏شود و رحمت الهى
شامل حال انسانهاى ايمان آورده مى‏گردد. امام صادق (ع) از رسول خدا (ص) نقل كرده
است كه :

«من أكرم أخاه المؤمن بكلمة يلطفه بها و فرج عنه كربته لم يزل فى ظل الله الممدود عليه
من الرحمة ما كان فى ذلك.» 37

كسى كه برادر مؤمن خود را با كلمات مودت آميز خويش احترام نمايد و اندوه او را بزدايد ، تا
زمانى كه اين سجيه در او باقى است پيوسته در سايه رحمت خدا خواهد بود.
جامعه‏اى كه مناسباتش بر مبناى تكريم باشد پيوسته در سايه رحمت حق است و
انسانهايى كه در فضاى تكريم رشد مى‏يابند ، متعادل خواهند بود و از تن دادن به ذلت و
رقيت و زبونى و معصيت ابا خواهند داشت ، زيرا گوهر كرامت حافظ شرافتهاى الهى است .
اميرمؤمنان (ع) در وصيت خويش به امام مجتبى فرمود:

«و أكرم نفسك عن كل دنية و ان ساقتك الى الرغائب فانك لن تعتاض بما تبذل من نفسك
عوضا.» 38
كرامت نفس خود را محافظت كن و از هر قسم زبونى و پستى بپرهيز ، هر چند آن پستى
وسيله نيل به تمنيات باشد، زيرا مقابل آنچه از سرمايه شرافت نفس خود مى‏دهى هرگز
عوضى كه با آن برابر باشد به دستت نخواهد رسيد.
تكريم كودكان در سيره پيامبر (ص)

با حفظ و رشد كرامتهاست كه امكان اصلاح و سير صعودى فراهم مى‏شود و اينكه در سيره
نبى‏اكرم آن همه تأكيد بر تكريم كودكان وجود دارد يك جهتش جنبه تربيتى آن و اصلاح
مناسبات اجتماعى براساس تكريم است .«جامعه فاضله» جامعه صاحب كرامت است و
نقطه مقابل آن «جامعه فاسقه » است كه جامعه‏اى است فاقد كرامت. بنابراين از مسائل
مهم در سيره اجتماعى پيامبر، تكريم كودكان است تا انسانهايى رشد يابند كه گوهر
كرامتشان آنان را «سالم» ، «صالح» و «قائم به حق» بدارد. آن حضرت از همين رو مى‏فرمود:
«أكرموا اولاد كم و أحسنوا آدابكم.» 39

فرزندان خود را كرامت كنيد و با آداب نيكو با آنها معاشرت نماييد.
تأكيد حضرت بر احترام فرزندان و رعايت برخوردهاى احترام آميز با آنان، براى اين است كه
شرافت ذاتى آنها سركوب نشود. رفتار مبتنى بر روشهاى پسنديده و گرامى داشتن كودكان
است كه آنها را افرادى مستقل، آزاده، محكم، با شرافت و صاحب فضيلت مى‏سازد. اگر
كودك كرامت ديد و شخصيت حقيقى‏اش احترام شد، راست و مستقيم و با فضيلت مى‏شود
و چنانچه مورد تحقير واهانت قرار گيرد ، رشد فضائل در او متوقف شده، به انحراف و كجى
مى‏گرايد. پيامبر كرامت مى‏فرمود:

«اذا سميتم الولد فاكرموه و أو سعوا له فى المجالس و لا تقبحواله وجهاً.» 40
وقتى نام فرزندتان را مى بريد او را گرامى داريد و جاى نشستن را براى او توسعه دهيد (و
احترامش كنيد) و نسبت به او رو ترش نكنيد.
او خود به تمام معنا كودكان را گرامى مى‏داشت، چنانكه سيره‏نويسان نوشته‏اند: وقتى كودك
خردسالى را براى دعا يا نامگذارى به حضور پيامبر (ص) مى آوردند، حضرت براى احترام

كسانش او را به آغوش مى‏كشيد و در دامن خود مى نهاد، گاهى اتفاق مى‏افتاد كه كودك
در دامن پيامبر بول مى‏كرد؛ كسانى كه ناظر بودند به روى كودك فرياد مى زدند (و تندى مى
كردند تا او را از ادرار باز دارند)، پيامبر آنان را منع مى‏كرد و مى‏فرمود: با تندى و خشونت از
ادرار كودك جلوگيرى نكنيد. سپس كودك را آزاد مى گذاشت تا ادرار كند. زمانى كه دعا يا
نامگذارى تمام مى‏شد، اولياى كودك در نهايت مسرت كودك خود را مى‏گرفتند و كمترين

آزردگى و ملامت خاطر در پيامبر از ادرار كودك احساس نمى‏كردند. موقعى كه كسان كودك
مى‏رفتند پيامبر لباس خود را تطهير مى‏كرد. 41 و در بعضى نقلها آمده است كه پيامبر
مى‏فرمود نجاست از دامن من پاك مى‏شود اما برخورد تند با عمل طبيعى كودك از دل او پاك
نمى‏شود.
حساسيت او نسبت به كودكان و نوع رفتارش مايه شگفتى مردمش مى‏شد . عبدالله بن
سنان از امام صادق (ع) نقل كرده است كه : پيامبر نماز ظهر را با مردم به جماعت گزارد و دو
ركعت آخر را به سرعت و با اسقاط مستحباب به پايان رساند؛ پس از نماز، مردم گفتند اى
رسول خدا آيا در نماز پيشامدى شد؟ حضرت گفت: مگر چه شده؟ گفتند: دو ركعت آخر را با
سرعت ادا كرديد . فرمود : مگر صداى شيون و گريه كودك را نشنيديد؟ 42
پيامبر اين گونه كودك را كرامت مى كرد در خبر ديگرى وارد شده است كه پيامبر مردم را به
نماز دعوت كرد و امام حسن كودك خردسال دخترش فاطمه نيز با آن حضرت بود، پيامبر كودك

را كنار خود نشاند و به نماز ايستاد در بين نماز يكى از سجده‏ها را خيلى طول داد، راوى
حديث گويد: من سر از سجده برداشتم ، ديدم حسن از جاى خود برخاسته و روى دوش
پيامبر نشسته است . وقتى نماز تمام شد، مأمومين گفتند: اى رسول خدا! چنين سجده‏اى
از شما نديده بوديم ، گمان كرديم وحى به شما رسيده است فرمود: وحى نرسيده بود،
فرزندم حسن در حال سجده بر دوشم سوار شد، نخواستم شتاب كنم وكودك را بر زمين
گذارم، آن قدر صبر كردم تا خود از شانه‏ام پايين آمد.43در همين رابطه نقل شده است كه

پيامبر نشسته بود، حسن و حسين وارد شدند، حضرت چون آنها را ديد به احترامشان از جا
برخاست و به انتظار ايستاد، كودكان در راه رفتن ضعيف بودند، لحظاتى چند طول كشيد،
نرسيدند، رسول اكرم به طرف كودكان رفت و ازآنان استقبال نمود، آغوش باز كرد و هر دو را
بر دوش خود سوار كرد و به راه افتاد و در همانحال مى‏گفت: فرزندان عزيز مركب شما چه
خوب مركبى است و شما چه سواران خوبى هستيد.44
اين برخوردهاى رسول خدا در كرامت كودكان، مختص به حسن و حسين كه جايگاه ويژه‏اى
داشتند، نبود؛ رفتار او با همه كودكان از موضع تكريم آنها بود در رفتار آن حضرت نوشته‏اند

موقعى كه رسول اكرم (ص) از سفرى مراجعت مى كرد و در راه با كودكان مردم برخورد مى
كرد به احترام آنها مى‏ايستاد ،سپس امر مى‏فرمود كودكان را مى‏آوردند و از زمين بلند
مى‏كردند و به آن حضرت مى‏دادند، رسول خدا بعضى را در آغوش مى‏گرفت و بعضى را بر
پشت و دوش خود سوار مى‏كرد و به اصحاب خود نيز مى‏فرمود كودكان را در آغوش بگيريد و

بر دوش خود بنشانيد. كودكان از اين صحنه مسرت آميز بى‏اندازه خوشحال مى‏شدند و اين
خاطرات شيرين را هرگز فراموش نمى كردند چه بسا پس از مدتى دور هم جمع مى‏شدند
واين ماجرا را براى يكديگر بازگو مى‏كردند و در مقام افتخار و مباهات يكى مى‏گفت پيامبر مرا
در آغوش خود گرفت و تو را بر پشت خويش سوار كرد؛ ديگرى مى‏گفت كه پيامبر به اصحاب

خود امر كرد تو را بر پشت خويش بنشانند.45
اين صحنه‏ها در كرامت كودكان در تاريخ بشر بى‏نظير است . تاريخ به ياد ندارد كه رهبرى
مذهبى - سياسى، آن هم مانند رسول خدا با كودكان اين گونه رفتار كرده باشد.
سيره‏نويسان بدرستى و با دقت تعبير كرده‏اند: «والتلطف بالصبيان من عادة رسول الله (ص)
» 46 (لطف و عنايت وتوجه به كودكان از عادت رسول خدا بود) . آن وجود گرامى در جهت

تكريم كودكان ، به آنان سلام مى‏كرد 47 و توصيه مى‏كرد كه به اين عمل او تأسى شود؛
أنس بن مالك گويد: ما كودك بوديم كه رسول خدا بر ما گذشت و فرمود: «سلام بر شما
كودكان» 48 و امام باقر (ع) نقل كرده است كه رسول خدا (ص) مى‏فرمود:

«خمس لا أدعهن حتى الممات : ... والتسليم على الصبيان ، لتكون سنة من بعدى.» 49
پنج چيز است كه تا لحظه مرگ آنها را ترك نمى‏كنم: ... يكى از آنها سلام كردن به كودكان
است ، (و در انجام اين اعمال مراقبت دارم) تا پس از من به صورت سنتى بين مسلمانان
بماند و معمول شود.
سنت پيامبر بر كرامت استوار بود، چرا كه نتايج كرامت و يا حقارت شخصيت بسيار گسترده
است و در بيانات آن وجود گرامى واوصيايش نسبت بدانها تذكرات فراوانى داده شده است
كه به مواردى از آن اشاره مى‏شود.
نتايج كرامت و يا حقارت شخصيت‏ در خانواده

1- آزاد شدن از دنيا و يا اسارت در چنگال آن
اساسى‏ترين ويژگى برخاسته از كرامت نفس ، آزاد شدن از دنياست كه رهايى از همه
مصائب است . دنيا در چشم انسان صاحب كرامت كوچك و حقير است ، پس به آن دل
نمى‏بندد وانسان حقير است كه به سبب حقارت خويش دنيا را بزرگ مى‏شمارد و خود را

اسير آن مى‏سازد . انسان به ميزانى كه خرد مى‏شود، دنيا برايش بزرگ مى نمايد و به
ميزانى كه بزرگ مى‏شود، دنيا كوچك مى‏نمايد . از امام باقر (ع) نقل شده است كه :
«فمن كرمت عليه نفسه صغرت الدنيا فى عينه و من هانت عليه نفسه كبرت الدنيا فى
عينه.» 50
هر كس از كرامت نفس برخوردار باشد، دنيا در چشمش كوچك است و هر كس نفسش خوار
باشد، دنيا در چشمش بزرگ است .
و نيز از زين‏العابدين (ع) روايت شده است :

«من كرمت عليه نفسه هانت عليه الدنيا.» 51
كسى كه از كرامت نفس برخوردار است ، دنيا نزد او حقير و ناچيز است .
2- نفاق و دو رويى‏
مسأله نفاق از پيچيده‏ترين و عمده‏ترين مسائل اجتماعى - سياسى جامعه اسلامى است .
چنانكه با به حاكميت رسيدن اسلام و تحقق مدينه نبوى سير نزول آيات مربوط به نفاق و
منافقين شدت گرفت . قرآن كريم بر اين مسأله تأكيد شگفتى دارد 52 و در سير تاريخ هر چه
بشر جلو آمده است ، نفاقش پيچيده‏تر گرديده و قدرتش بر تصنع افزايش يافته است . اينكه

انسان به گونه‏اى فكر كند و به گونه ديگرى خود را بنماياند، ريشه در حقارت نفس او دارد.
اينكه عواطف انسان در يك جهت باشد و ظهور احساساتش در جهت مقابل آن از رو و رياست
وناشى از ذلت نفس او. اينكه باور انسان به امورى باشد و تظاهر گفتار و رفتار او در خلاف
آن، به سبب پستى او در نفس خويش است . اين حقيقت بلند در كلام امام بيان (ع) چنين
آمده است :

«نفاق المرء من ذل يجده فى نفسه.» 53
نفاق و دورويى انسان ، ناشى از حقارت و ذلتى است كه فرد در وجود خود احساس مى‏كند.
3- فضائل و رذائل اخلاقى‏

از تبعات روشن كرامت و حقارت، شكل‏گيرى فضائل و رذائل در اخلاق فردى و اجتماعى است
از مردمى كه حقير شده باشند و شرافتهايشان لگدمان شده باشد، نمى‏توان انتظار رفتارى
شرافتمندانه داشت. انسانى كه كرامت وجوديش رشد مى‏يابد و شخصيت و شرافت معنوى
مى‏يابد ، بر اداره خويش توانا مى‏شود، از همين روست كه اميرمؤمنان (ع) فرمود:
«من كرمت عليه نفسه هانت عليه شهوته.» 54

كسانى كه شخصيت و شرافت معنوى دارند، شهوات و تمايلات نفسانى در نظر آنها پست و
كوچك است .

جامعه‏اى كه كرامت يابد، عزت مى يابد و تن به امور ذلت بخش و تباه كننده نمى‏دهد:
«من شرفت نفسه نزهها عن ذلة المطالب .» 55
آنان كه شرافت نفسانى دارند و خويشتن را به خواهشهاى پست آلوده نمى‏كنند. آنها خود را
بالاتر از آن مى‏دانند كه با نافرمانى حق، كرامت خود را بشكنند:
«من كرمت عليه نفسه لم يهنها بالمعصية.» 56

آنان كه كرامت نفس دارند هرگز با ارتكاب گناه آن را پست و موهون نمى‏كنند.
تأكيدى كه در سيره نبوى بر كرامت وجود دارد به همين منظور است و اگر افراد استخفاف
شوند، تحقير شوند، مورد اهانت قرار گيرند، ناهنجارترين رفتار نيز از آنان دور نيست:
«من هانت عليه نفسه فلا ترج خيره.» 57
كسانى كه نفسشان پست و خوار باشد، به خيرشان اميدى نداشته باش.
از انسانهاى پست، انتظار خير و صلاح نمى‏رود، كه از پست، پستى خيزد و از تحقير شده،
بدى، كه امام هادى (ع) فرمود:
«من هانت عليه نفسه فلا تأمن شره.» 58
انسانى كه نفسش خوار شود، از شر او ايمن مباش.
به سبب همين پيامدهاست كه در منطق نبوى آن قدر بر كرامت افراد تأكيد شده است .
حتى خودبينى و خود خواهى و تكبر كه سرآغاز تباهيهاى فردى و اجتماعى است، معلول
حقارت نفس است . امام صادق (ع) فرمود: .

«ما من احد يتيه الا من ذلة يجدها فى نفسه.» 59
هيچكس به خوى (ناپسند) تكبر مبتلا نمى‏شود مگر به سبب خوارى و ذلتى كه در درون خود
احساس مى‏كند.
آن كه جامه بزرگى بر تن خويش مى‏كند و با مردم از سر تكبر برخورد مى‏كند، حقيرى است

كه بر حقارت خويش مى افزايد. پيشواى صادق (ع) فرمود:
«الكبر رداء الله، فمن نازع الله عز و جل رداءه‏لم يزده الله الا سفالا.»60
كبر و بزرگى جامه‏اى است كه مخصوص خداوند (بى نياز و شايسته ذات مقدس (اوست) و
كسى كه با او در اين صفت به معارضه برخيزد (و به مردم بزرگى بفروشد) خداوند جز پستى
و حقارت چيزى بر او نمى‏افزايد.
همه جباران و ستمگران و متكبران ، به سبب ذلت نفس خويش به استبداد و ستم و بزرگ

مدارى دست مى‏زنند، كه حقير خواهان ظلم است و دنى خواهان فساد و ذليل خواهان
بزرگى.
«ما من رجل تكبر أو تجبر الا لذلةٍ وجدها فى نفسه.» 61
هيچ انسانى دچار تكبر يا ستمگرى و خشونت نمى‏شود مگر به سبب پستى و حقارتى كه
در نفس خويش احساس مى‏كند
اخلاق خانوادگی پیامبر (ص):
بهترين شما شخصى است كه با همسرش خوش رفتارتر باشد و من از تمامى شما نسبت به همسرانم خوش رفتاتررم.
در اخلاق حضرت محمد, همين بس كه با آن جلالت و موقعيتى كه به سلاطين نامه دعوت مى نوشت در خانه,تاحدامكان كارش را شخصا انجام مى داد.

اهل سيره نوشته اند: پيامبر خدا در خانه خويش خدمتكار اهل خود بود, گوشت را تكه تكه مى
كرد و بر سفره غذاى حقيرانه مى نشست و انگشتان خويش را مى ليسيد, بز خود را مى دوشيد
و لباس خود را وصله مى نمود و بر شتر خود عقال مى زد و به ناقه خود علف مى داد, با
خدمتكار منزل آرد را آسياب مى كرد و خمير مى ساخت.
نمود و بر شتر خود عقال مى زد و به ناقه خود علف مى داد, با خدمتكار منزل آرد را آسياب مى
كرد و خمير مى ساخت.

ابن شهر آشوب در كتاب مناقب, (ج 1, ص 146) روايت كرده كه: رسول خدا(ص) كفش خود را
وصله مى زد,
پوشاك خويش را مى دوخت, در منزل را شخصا باز مى كرد, گوسفندان و شترها را مى دوشيد و
به هنگام خسته شدن خادمش در دستاس كردن به كمك او مى شتافت و آب وضوى شبش را خود
تهيه مى كرد.
و در همه كارها به اهل خانه كمك مى كرد. لوازم خانه و زندگانى را به پشت خود از بازار به خانه
مى برد.
گاه اتفاق مى افتاد كه حضرت خانه خويش را نظافت مى كرد و جارو مى كشيد و خود مكرر مى
فرمود:
كمك به همسر و كارهاى منزل,صدقه و احسان در راه خدا محسوب مى شود.
آداب همسر داری :
همان طور که گفته شد باید دیدگاه نسبت به همسر یک دیدگاه بر اساس معیار های انسانی باشد و
نه بر آورده کننده نیاز های جنسی ! باید اخلاق حاکم بر خانواده یک اخلاق انسانی باشد ، باید
هدف ها و نیت ها
رضای خدای متعال باشد.
اگر مرد و زن به این هدف با هم زندگی مشترکی را به دور از گناه و آلودگی شروع کنند ، مطمئناً
به وعده خدا خواهند رسید. اما در عصر ما شروع زندگی به مبادله اقتصادی بیشتر شباهت دارد تا
ازدواج ! اهداف طرفین کمتر مسائلی مانند رضای خداست . و این اهداف بیشتر رفع نیاز است !
(دقت کنید رفع نیاز اصل نیست بلکه فرع است) ، اگر خانواده بر اساس رفع نیازهای جنسی شکل
بگیرد ، پس از مدتی خستگی طرفین نسبت به هم را در پی خواهد داشت ، و این باعث تضعیف
بنیاد خانواده خواهد شد.و خود همین خستگی ها عدم اعتماد را به همراه خواهد داشت ، و
خواهد آورد. اما چه طور اخلاق انسانی را برقرار کنیم ؟
انسان موجودی است که از دوجنبه مورد بررسی قرار می گیرد ؛ (1) جنبه مادی و حیوانی (2)
جنبه روحی و معنوی. بنابراین اعمال و رفتار انسان نیز در دو حوزه قرار می گیرد که رفتار های
حیوانی و رفتار های انسانی دو نامی هستند که می توان بر این حوزه ها نهاد. در واقع این رفتار
ها پاسخ به نیاز های او در این حوزه هاست.
انسان با ازدواج کردن ، هم به یک سری نیاز های حیوانی و مادی خود پاسخ می دهد و هم به یک
سری نیاز های
روانی و معنوی که انسان از این جهت در بین موجودات منحصر به فرد است.
البته در بعضی افراد برآورده کردن نیاز های مادی مهمتر از برآورده کردن از نیاز معنوی است ، و
در بعضی برعکس ،
اما آن چه مسلم است ، این است که دوام این پیوند و کامیابی در آن بستگی به رفتارهای طرفین دارد .
این رفتارها هم رفتار های جنسی طرفین را در بر می گیرد که به آن بهداشت زناشویی می گوییم و هم رفتار های انسانی که زیر مجموعه ایی از اخلاق انسانی است.
به نظر شما با تحکیم روابط جنسی می توان به دوام پیوند امیدوار تر بود یا با تحکیم رفتارهای زوجین ؟
اگر چه روابط جنسی در جای خود مهم و قابل توجه است ، اما مطمئناً نمی تواند جز پایه هایی
زندگی باشد ، در واقع در همسر داری آنچه اصل است ؛ توع روابط انسانی است و آنچه فرع است
، نوع و میزان و کیفیت روابط جنسی است.
دلیل این امر روشن است ، زیرا اولا آنچه محیط را صمیمی می کند ، برخورد طرفین نسبت به
همدیگر می باشد ، الهی تغییر خواهند کرد و اینجاست که خدا به وعده خود عمل می کند و بین زن
و شوهر مؤدت و رحمت برقرار می اگر این برخورد بر اساس معیار های الهی باشد ، محیطی گرم
شکل می گیرد و نگاه ها به نگاه های انسانی و کند ؛ در این نوع فضا حساسیت های طرفین نسبت
به هم تا حد صفر کم می شود و فضای اعتماد و آرامش شکل می گیرد.
هنگامی فضای آرامش در محیط خانواده شکل بگیرد ، نه تنها فقط در کنار هم بودن به زوجین
آرامش می دهد ،
بلکه کوچکترین دیدار و نظر افکندن نیز مایه آرامش است. مسلما روابط جنسی و عاطفی نیز لذت
بخش تر خواهد بود.

این را با زمانی مقایسه کنید که این نوع روابط به اجبار صورت گیرد و از ترس از هم پاشیدن
خانواده صورت می گیرد. مصداق اول برای زندگی سرشار از عواطف ، زندگی امام علی (ع) و
همسر ایشان است که دائما برای خانواده و همدیگر جانفشانی می کردند و حتی از دیدار یکدیگر
احساس آرامش می کردند. (برای مطالعه بیشتر به قسمت مقاله -- ائمه و اولیا خدا مراجعه کنید)
و مصداق گروه دوم ، زندگی عده کثیری از مردم دنیاست.

اما چه چیز باعث شد تا محیط خانه علی (ع) با آن همه سادگی و فقر به آن محیط با نشاط تبدیل
شود ؟ آیا جز این بود که خداوند به معنای واقعی کلمه مودت و رحمت را میان آن دو بزرگوار
برقرار ساخته بود؟ دقیقا ً همان چیزی که در قرآن به آن وعده داده است.

اما این سوال مطرح می شود که چرا بین زنان و شوهران امروزی این مودت و رحمت برقرار
نیست ؟
جواب این سوال روشن است ، اگر به سیره و رفتار های آن فاطمه (س) و علی (ع) مطالعه کنیم ،
و رفتارهای آن دو را مورد بررسی قرار دهیم جواب بسیار روشن خواهد شد.

همان طور که گفته شد باید دیدگاه نسبت به همسر یک دیدگاه بر اساس معیار های انسانی باشد و
نه بر آورده کننده نیاز های جنسی ! باید اخلاق حاکم بر خانواده یک اخلاق انسانی باشد ، باید
هدف ها و نیت ها رضای خدای متعال باشد.
اگر مرد و زن به این هدف با هم زندگی مشترکی را به دور از گناه و آلودگی شروع
کنند ، مطمئناً به وعده خدا خواهند رسید. اما در عصر ما شروع زندگی به مبادله
اقتصادی بیشتر شباهت دارد تا ازدواج ! اهداف طرفین کمتر مسائلی مانند رضای
خداست .
و این اهداف بیشتر رفع نیاز است ! (دقت کنید رفع نیاز اصل نیست بلکه فرع است) ، اگر خانواده
بر اساس رفع نیازهای جنسی شکل بگیرد ، پس از مدتی خستگی طرفین نسبت به هم را در پی
خواهد داشت ، و این باعث تضعیف بنیاد خانواده خواهد شد.
و خود همین خستگی ها عدم اعتماد را به همراه خواهد داشت ، و حساسیت های شدیدی را در
میان زن و مرد به وجود خواهد آورد.
اما چه طور اخلاق انسانی را برقرار کنیم ؟
اسلام نسبت به دوست سفارش های زیادی را کرده است ، اگر بپذیریم یکی از بهترین دوستان
همسران ما هستند ، که سالیان سال در کنار ما هستند ، موظف خواهیم بود علاوه بر حقوق
همسری ، حقوق دوست را هم در برابر او رعایت کنیم ، که در اینجا پاره ایی از این حقوق را
برای شما نوشته ایم :
1. وقتی به هم رسیدید ، به هم سلام کنید ؛ لبخند بزنید و با هم دست بدهید ، و روی همدیگر را
ببوسید.
2. به او بگویید دلت برایش تنگ شده و همواره از در کنار او بودن احساس آرامش می کنید.
(البته از درون با اشتیاق و نه از روی اجبار)
3. با او با تواضع و به نرمی برخورد کنید ، و جمله هایی که دوست دارید به شما بگویند (محبت

آمیز) به او بگویید.
و برای او آرزوی خوشبختی و سلامتی و ... کنید.

4. از زبان بدن استفاده کنید ، یعنی با حالات صورت و چهره احساس قلبی خود را به او بگویید.
5. بهترین سخن ها را بگویید ، از گفتن مسائلی که طرف مقابل نسبت به آن حساس است ؛
خودداری کنید . تند خو و خشن نباشید.
6. به او احترام بگذارید و با کلمات زیبا صدایش کنید.
7. نقاط مشترک را پر رنگ کنید و از دست گذاشتن بین اختلافات شدیدا خودداری کنید ؛ و سعی

کنید اختلافات را با گذشت از بین ببرید و کمرنگ کنید.

8. ایتدا خود را جای او بگذارید و سپس با او حرف بزنید .
9.همواره به حرف های او گوش دهید ، و نسبت به صحبت های او بی میلی نکنید و نظرات او را
بشنوید.
10. او را شاد کنید.
11. اگر درباره کاری عذری داشت ، آن را بپذیرید.
12. در حقش همواره دعا کنید ، و این را به او اعلام کنید. (دعا از با تمام وجود در حق همسر
اثرات عجیبی دارد که
جز ناشناخته های جهان هستی است.)

13. باعث انس و الفت و آرامش او باشید ، طوری که او از در کنار شما بودن احساس لذت و
شادی و آرامش کند.
14. گاه گاهی و به مناسبت های مختلف و حتی به خاطر دلتنگی و یا هر بهانه ایی به او هدیه ایی
بدهید ! حتی یک شاخه گل

15. هر چه که به حال او مفید است را به او بگویید. و همراز او باشید.
16. اگر در حقش نیکی کردید ؛ آن را کوچک شمار و آن را اعلام نکن.
17. از گفتن اشتباهات نهراسید و از عذرخواهی کردن ، احساس شکست غرور نکنید. (غرور
مخصوص ذات خداست نه بندگان او)
18. در شناخت روحیات او تلاش کنید و سعی کنید او را درک کنید.
19. کوچکترین ستمی به او نکنید و هرگز او را به تمسخر نگیرید.
20. هرگز سعی نکنید به خاطر خودی نشان دادن ، از اتمام بحث طفره بروید ، بلکه نشانه بلوغ
شما فروبردن خشم است.