دانلود مقاله خانه بروجردی ها

بخشی از مقاله

گرمي سوزنده آفتاب کاشان وقتي که از خيابان فاضل نراقي به خيابان علوي قدم مي گذاري نم نمک صورتت را مي سوزاند. در گوشه و کنار اين خيابان بناها و خانه هاي تاريخي متعددي از پس يکديگر قرار دارند. در ميانه خيابان پس از عبور از کنار خانه تاريخي عامري ها - آنجا که ديوارهاي آن تا وسط خيابان پيش آمده و حريم خود را از خيابان چند ده ساله بازپس گرفته است - وارد کوچه اي مي شوي و چند قدم جلوتر، در ميانه آن مقابل دري مي ايستي که بر بالاي آن بر کاشي هاي مزين به گل هاي اسليمي، نوشته: اداره ميراث فرهنگي کاشان. اينجا خانه تاريخي بروجردي ها است.

آنگاه که از در ورودي به سوي حياط سرازير مي شوي، پله ها و دالاني نسبتا بلند و پيچ دار را پشت سر مي گذاري، فضاي زيبا و رويايي حياط خانه چشمت را نوازش مي دهد و آنگاه که به اندروني و بيروني خانه سرک مي کشي از اين همه زيبايي و جلال در شگفت مي ماني!
اينجاست که ناخودآگاه بر استاد معمار اين خانه آفرين مي گويي که چگونه اين چنين زيبا و موزون خشت و گل و گچ و آجر را در کنار هم به خانه اي چنين مجلل و باشکوه تبديل کرده است!

خانه اي که اينک پس از حدود 150 سال استوار و پابرجاست و زيبايي هاي خود را آن چنان حفظ کرده که در گذر زمان چيزي از ابهت و چشم نوازي اش کاسته نشده!
خانه تاريخي بروجردي ها که در محله قديمي سلطان اميراحمد کاشان قرار دارد، نمونه يکي از خانه هاي مسکوني دوره قاجار است که در سال 1280 هجري قمري توسط يکي از بازرگانان معروف کاشان، حاج سيدحسين نطنزي ساخته شده و برخي از تزئينات بدنه داخلي هشتي ورودي آن در سال 1295 هجري قمري به انجام رسيده است. اما از آنجا که مراودت تجاري اين بازرگان کاشاني بيشتر با تجار بروجرد انجام مي شده، برابر سنت هاي معمول آن زمان به بروجردي معروف شده و به همين مناسبت محل سکونت وي نيز به خانه بروجردي ها شهرت يافته است.

طراح و سازنده خانه بروجردي ها معمار چيره دست کاشاني "استاد علي مريم" بوده که خانه تاريخي طباطبايي ها و تيمچه امين الدوله در بازار کاشان نيز هنر دست اين استاد است.
خانه بروجردي ها متناسب با خصوصيات اقليمي و شرايط آب و هوايي منطقه کويري کاشان طراحي و ساخته شده، به گونه اي که در گرماي شديد تابستان هواي خنک و بسيار مطبوعي از طريق بادگيرهاي واقع در بالاي پشت بام به صورت طبيعي و دائمي به زيرزمين ها سرازير شده و در آنها جريان مي يابد. خانه بروجردي ها به طور کلي شامل دو بخش بيروني و اندروني است که سر در اصلي و هشتي ورودي بين اين دو بخش مشترک است.

علاوه بر اين هر يک از اين دو بخش درهاي جداگانه اي نيز دارند که به وسيله آنها مستقيما به کوچه دسترسي پيدا مي کنند.
اما قسمت بيروني خانه، در حقيقت همان عمارت و حياطي است که در حال حاضر مورد بازديد علاقه مندان قرار مي گيرد و مشتمل است بر: راهروي ورودي، حياط مرکزي، تالار سرپوشيده و نورگير فوقاني آن، ايوان جنوبي، اتاق هاي تابستاني و حياط خلوت هاي بين اتاق ها و بالاخانه هايي که به صورت قرينه در دو سوي تالار اصلي قرار گرفته اند، بادگيرها، زيرزمين (سرداب)ها، اتاق پنج دري زمستاني که بدنه داخلي آن با گچبري هاي بسيار ظريفي با طرح گل و مرغ تزئين شده و اتاق هاي آفتابگير زمستاني، بهارخواب هاي جبهه شمالي، طارمي قسمت غربي و ساير فضاها است. تالار بزرگ و سرپوشيده و حياط خلوت هاي دوطرف آن با نقاشي هاي ظريف و هنرمندانه و گچبري هاي برجسته و بسيار بديع زينت يافته و

سقف آن از داخل داراي تقسيم بندي هاي هندسي رسمي و يزدي بندي است و در قسمت فوقاني سرپوشيده در بام، نورگير فوق العاده جالبي تعبيه شده که طرح آن در نوع خود بي نظير و منحصر به فرد است. سقف ها و بدنه داخلي سرپوشيده و تالارهاي مجاور آن با نقش هاي بديع و طرح هاي گل و مرغ، اسليمي، شکارگاه و نقوش حيوانات در شيوه هاي متنوع رنگ و روغن و آبرنگ تزئين شده است.

نقاشي هاي خانه بروجردي ها زير نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشي ايران دوران قاجار "مرحوم ميرزا ابوالحسن غفاري کاشان" (بنيانگذار اولين مدرسه نقاشي در ايران) و برادرزاده اش "مرحوم ميرزا محمدخان غفاري کاشاني" ملقب به "کمال الملک" ترسيم و طرح هاي گچبري خانه نيز با نظارت اين دو استاد به انجام رسيده است.
بخش اندروني خانه بروجردي ها شامل دو قسمت است: 1- قسمت جنوبي که داراي يک حياط مرکزي و تالار بزرگ پذيرايي مزين به آينه کاري و در دو طرف تالار بالاخانه هايي ساخته شده که رو به داخل تالار باز مي شوند. در اطراف تالار نيز اتاق هاي گوشواره بنا شده است. اتاق ها سرتاسر ضلع غربي اين قسمت از اندروني با بخش شرقي حياط بروني فصل مشترک دارند. بخش جنوبي که در گذشته از کل مجموعه تفکيک و به صورت خانه اي جداگانه درآمده، در حال تعمير و بازسازي است که پس از اتمام تعميرات به بخش بيروني پيوسته و مرتبط شده و مجموعا در معرض ديد علاقه مندان قرار گيرد.

2 - قسمت شمالي که عبارت است از يک حياط خلوت، اتاق پنج دري ساده، صندوقخانه، اتاق نشيمن و يک سرداب بزرگ که در واقع طبقه تحتاني تالار بزرگ و قسمت جنوبي اندروني است.
به طور کلي خانه بروجردي ها از نظر طرح و معماري، قدمت، تزئينات و نقاشي گچبري در زمره نفيس ترين آثار تاريخي کشور قرار دارد که بخش بيروني آن در سال 1353 توسط دولت خريداري و با شماره 1082 در فهرست آثار ملي ايران به ثبت رسيده است.
تاکنون مرمت بخش هاي مختلف و نيز استحکام بخشي قسمت هاي عمده خانه و تثبيت نقاشي ها به وسيله کارشناسان و استادکاران اداره ميراث فرهنگي کاشان انجام و برخي الحاقات و تغييرات غيراصولي انجام گرفته است. خانه تاريخي بروجردي ها که اينک محل اداره ميراث فرهنگي کاشان است، با تلاش مسئولان ميراث فرهنگي کاشان آماده استقبال از ميهمانان و گردشگران در فصل گل و گلاب است.

خانه تاریخی بروجردی که در محله سلطان امیر احمد قرار دارد؛ نمونه یکی از خانه های دوره قاجار است که در سال 1280 ه. ق. ساخته شده و اکنون محل اداره میراث فرهنگی کاشان است.
خانه بروجردی ها از معروفترین بناهای شهر کاشان است و تصویر آن به عنوان نماد این شهر شناخته می شود و شاید به همین دلیل بر خلاف دیگر خانه ها بازسازی نشده است و دست نخورده باقی مانده باشد.

این خانه در محله سلطان امیراحمد کاشان در خیابان علوی واقع است. خانه بروجردی توسط بازرگانی به نام حاج سید حسن نطنزی در حوالی سال 1275 هجری قمری در دوره قاجاریه ساخته شده است. چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می کرده، لذا به بروجردی مشهور شده و خانه او هم به خانه بروجردی موسوم گردیده است. معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علی مریم بوده است.

ورودی خانه، هشتی ورودی، راهروی ورودی، ایوان شمالی، حیاط و اتاق های دور حیاط، سرداب، ایوان شمالی، تالار پزیرایی و محل شاه نشین و بادگیرها از ویژگی های معماری آن است. معماری آن و مخصوصا تصاویر نقاشی شده در شاه نشین آن بسیار زیباست. این بنا در عین محلی برای بازدید عموم، اداره میراث فرهنگی کاشان هم هست، لذا محدودیت زمان بازدید دارد و نسبتا ساعات کوتاه تری از روز (نسبت به خانه های قدیمی دیگر) آماده برای بازدید است.

خانه بروجردی ها، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه در جنوب شرقیِ شهر کاشان . این بنا را، که از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق العاده ای برخوردار است ، معمار استاد حسین حسینی برای سکونت یکی از بازرگانان کاشان به نام حاج سیدجعفر نطنزی ساخته است . آغاز احداث بنا در 1292 و پایان آن 1310 بوده است . احتمالاً به دلیل اینکه این بازرگان از بروجرد کالا وارد می کرده ، این ساختمان به خانة بروجردیها معروف شده است (فرخ یار، ص 47). این بنا در اواخر سلطنت پهلوی بر اثر بی توجهّیِ ساکنان آن رو به انهدام می رفت ، اما پس از ثبت در فهرست آثار تاریخی تعمیر و بازسازی شد و اینک کاربرد فرهنگی ـ اداری دارد.

خانة بروجردیها در زمینی به مساحت تقریبی 700 ، 1 مترمربع ساخته شده و مشتمل است بر دو ورودی اصلی و فرعی ، هشتی ، راهرو، حیاط ، تابستان نشین ، زمستان نشین ، آشپزخانه ، حیاطهای سرپوشیده در اطراف ، و زیرزمینی وسیع .

ورودی اصلی در شمال ساختمان واقع شده و، بویژه به سبب نحوة اتصالی که میان خانه و کوچه پدید آورده ، به شکوه ساختمان افزوده است . دیوارهای آن تا ارتفاع معینی تنها با گچ پوشیده شده و ساده است ، اما سقف آن تزییناتی برجسته دارد. در دیوارهای ورودی سکّه هایی تعبیه شده که با مقرنس کاری گچی به طاق نمای اصلی سقف متصل می شود. ورودی از طریق در چوبیِ بزرگی با کنده کاریها و گُلْ میخهای متعدد و دو کوبه که بر پاشنة سنگی می چرخد، به هشتی راه می یابد. هشتی پس از ورودی اصلی است و گنبدی

آراسته به کاربندیهای بسیار زیبا دارد که در مرکز آن نورگیری تعبیه شده و از طریق دری مشابه درِ اصلی ، که روبروی آن قرار گرفته ، به حیاط راه می یابد. بیش از نیمی از مساحت زمین به حیاط اختصاص دارد. معبر ورودی حیاط دالانی است غلام نشین ، با تزییناتی چندضلعی و هلالی ، و راهروی پیچ دار با سقفی که در آن نورگیرهایی تعبیه شده است . در وسط محور طولی حیاط حوض بزرگی با سنگ سیاه تراش خورده و پاشوهایی در اطراف قرار دارد که آب آن از قنات نصرآباد تأمین می شده است . در جانب چپ و راست حوض نیز چهار باغچه به چشم می خورد.

تابستان نشین ، که مهمترین و اصلیترین بخش خانة بروجردیهاست ، مقابل ورودی اصلی و پشت به قبله واقع شده است ، و قوس بزرگِ نمای آن که در تمام خانه های اعیانی قدیمی کاشان دیده می شود، احتمالاً تقلیدی است از طرح مثلّث در نمای معماری اروپایی که تحت تأثیر معماری ایرانی به صورت منحنی در آمده است . در داخل محدودة قوس ، گچبریهای برجسته ، متأثر از تزیینات روسی مانند سماور و قوری ، به چشم می خورد. تابستان نشین شامل دو اتاق ، تالار اصلی ، دو سرپوشیدة فرعی ، یک سرپوشیدة اصلی ، دو گوشواره ، یک شاه نشین و تالار طَنَبی است . در مرکز آن ، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنس کاری قرار دارد. ایوان اصلی در محور تقارن تابستان نشین ، پس از حیاط عامل دوم در تقسیم فضا و برای استفادة ساکنان در فصل گرما است . در دو جانب ایوان و تالار طنبی راهروهای ورودی و اتاقهای نشیمن قرار گرفته اند که چشمگیرترین آثار تزیینی در همین قسمت به کار رفته است .

زمستان نشین ، در شمال مجاور راهرو ورودی و مشتمل بر یک اتاق ، یک شاه نشینِ پنج در با گچبریهای زیبا و ایوانی وسیع و آفتابگیر است . در قسمت شرق مشتمل بر سه اتاقِ سه در در حدّفاصل زمستان نشین و تابستان نشین است که از راهروهایی مشترک به یکدیگر راه می یابند. سقف اتاقها مسطح و فاقد تزیینات است . قسمت غربیِ زمستان نشین نیز با دو اتاق کوچک به همراه فضایی سرپوشیده ، قسمت شمالی و جنوبی بنا را به هم می پیوندد. آشپزخانة وسیع با طاقچه ها و صندوقخانه و انباری در شمال و سمت راست مجموعه واقع است و از راهروی باریک بدان راه می یابند. از زیرزمین که در زیرِ سه بخش شمالی و جنوبی و غربی قرار دارد، بیشتر به عنوان سرداب و انبار و فضای خدماتی استفاده می شده است .
سازندگان این بنا در تزیین سقفها و دیوارها با استفاده از ترکیب خاک رس نرم و کاه الک کرده و کاهگل اُخری ' دقت و ظرافت بسیاری به خرج داده اند. در دیوار شاه نشین ، تصاویری از شاهان قاجار، به شیوه ای متأثر از نقاشی اروپایی ، ترسیم شده است . روی بعضی دیوارها مناظری با رنگ آبی کشیده اند که هیچکدام اصالت ایرانی ندارند، لباس اشخاص کاملاً اروپایی است . با این حال ، قدرت و نفوذ معماری ایرانی ، بویژه در قسمت جنوبی بنا، تزیینات قسمتهای دیگر را تحت الشعاع قرار داده است .

قدمت خانه طبق کتیبه موجود به 1292هجری قمری باز میگردد (حدود 132سال پیش ) و صاحب اولیه آن حاج سید جعفر نطنزی است در این خانه بیش از 150 بنا و گچ کار و آینه کار و دیگر هنر مندان برای مدت 18 سال کار کردهاند این خانه شامل قسمتهای دوگانه اندرونی و بیرونی بوده که دارای حیاطی کشیده است که در دوسر آن دو مجموعه فضایی مهم واقع اند که نسبت به دیگربخش های خانه از ارتفاع بیشتری برخوردارند و قسمت بیرونی آن مورد بحث است. جبهه جنوبی حیاط مهمترین بخش خانه است که دارای تالار بزرگی هست با اتاق ها و فضاهایی که در دو طبقه و دور تا دور تالار قرار گرفته اند و در جلوی این تالار فضایی وجود دارد که رابط بین تالار و ایوان بزرگ مشرف به حیاط است اغلب فضاهای اصلی این

خانه دارای تزئیانات مفصلی هستند به خصوص شقف گنبدی و یزدی بندی شده تالار اصلی و نورگیرهای تعبیه شده در لابلای آن که همواره با نورگیر اصلی وسط شکلی ویزه و بسیار متفاوت به گنبد بخشیده اند. ایوان جلوی این بخش با نمای شاخص و بلند در جلوی حجم پر هیبت سقف تالار خودنمایی میکند . حوض طویل و کشیده میان حیاط و باغچه های دو طرف آن نیز به شکوه این منظره افزوده است . مجموعه واقع در جبهه شمالی نیز دارای یک تالار پنج دری با شاه نشین است که یک مهتابی در جلوی خود و و دو اتاق سه دری کوچک نیز در دو طرف آن قرار دارد .

در جبهه شرقی سه اتاق و فضاهای مربوط به خدمه قرا دارد و در جبهه غربی فقط طاق نماهایی قرینه با نمای جبهه مقابل به چشم می خورد ورودی نیز شامل یک سر در و جلو خان با تزئینات گچ بری و چند فضای متوالی مختلف الشکل و دالانی است که به حیاط ختم می شود و به طور کلی این ترکیب تازه وارد را طی پشت سر گذاردن سلسه مرلتب خاصی به حیاط می رساند.

قدمت خانه بروجرديها به طوري كه در كتيبه چهار طرف تالار آن آمده به سال 1292 ه.ق باز مي گردد . اين خانه را حاج سيد جعفر نطنزي كه از بروجرد مال التجاره وارد مي كرده ساخته است . بنا بر اظهارات موثق ساخت اين مجموعه در حدود 18 سال يعني تا سال 1310 ه.ق به درازا كشيده ، و در آن بيش از 150 بنا و هنرمند گچكار و آينه كار و ديگر هنرمندان به كار گرفته شده اند . بناي مذكور در اصل به صورت اندروني و بيروني بوده و اين بخش از سال 1353 ه.ش به تملك سازمان ميراث فرهنگي در آمده و در فهرست آثار تاريخي كشور ثبت شده است . بخش اندروني كه در شمال شرقي و شرق بنا واقع است هنوز تحت مالكيت خصوصي مي باشد .

پرسپکتيو
بنا حياطي كشيده دارد كه در دو سر آن دو مجموعه ي فضائي مهم قرار گرفته اند و نماي اين دو بخش نسبت به دو جبهه ي ديگر ارتفاع بيشتري دارد . جبهه ي جنوبي حياط مهمترين بخش خانه و مشتمل بر يك تالار برزگ ، پر عظمت و مرتفع به شكل هشت و نيم هشت با اتاقها و فضاها ئي است كه در دو طبقه و دورتا دور تالار قرار گرفته اند . در جلوي تالار فضايي وجود دارد كه رابط بين تالار و ايوان بزرگ مشرف به حياط است . در دو سوي اين قسمت رابط ، دو فضاي سر پوشيده وسيع ديگر قرار دارند كه خود واسط اتصال اتاقهاي كناري مجموعه با يكديگر شده اند . اغلب فضاهاي اصلي اين بخش از خانه داراي تزئينات مفصلي هستند ، به خصوص تالار اصلي كه سقف گنبدي و يزدي بندي شده دارد و نورگيرهايي در لابلاي

واحدهاي آن تعبيه شده كه سقف را به صورت در متلالئي در آورده اند . حجم بيروني اين نورگيرها به همراه نور گير اصلي وسط شكل ويژه اي به گنبد بخشيده اند . ديوارهاي شاه نشين تالار نقاشي هايي از پادشاهان قاجار برخود دارند كه تأثير سبك اروپايي در آنها كاملاً مشهود است . كليه ي جداره هاي تالار نيز داراي تزئينات گچبري رنگي مي باشند . ايوان جلوي اين بخش با نمائي شاخص و بلند در جلوي حجم پرهيبت سقف تالار خود نمائي مي نمايد .

برش افقی طبقه اول
مجموعه ي اين عناصر با دو بادگير واقع در دو سوي اين جبهه اهميت اين بخش خانه را به مخاطب تازه وارد گوشزد مي نمايد و حوض طويل و كشيده ميان حياط و باغچه هاي دو سوي آن نيز به شكوه اين منظره مي افزايند . سرداب بزرگ خانه در زير اين بخش واقع شده و ورودي آن بر محور حياط و در زير ايوان اصلي واقع است .
مجموعه واقع در جبهه ي شمالي داراي يك تالار پنج دري با شاه نشين است كه يك مهتابي در جلوي خود دارد و بادگيري هم در پشت آن ديده مي شود . فضاي داخلي تالار داراي تزئينات گچ بري است . دو اتاق سه دري كوچك در دو سوي مهتابي قرار دارند كه در مقايسه با تالار و فضاهاي طرفين آن از ارتفاع كمتري برخوردارند و تركيب حجمي خاصي را به وجود آورده اند .

در جبهه ي شرقي سه اتاق و فضاهاي خدماتي قرار دارند و در جبهه ي مقابل تنها طاق نماهايي قرينه با نماي روبرو ديده مي شوند كه يك ايوان ستون دار كم عمق در ميانه ي آنها قرار گرفته است . ورودي خانه شامل يك سر در و جلو خان با تزئينات گچبري ، چند فضاي متوالي مختلف الشكل و دالاني است كه به حياط منتهي مي شود . اين تركيب جالب وارد شونده را طي سلسله مراتبي و به گونه اي خاص به درون هدايت مي كند .

تالار

تاریخچه خانه بروجردی ها
زمانی که مرحوم حاج سیدحسن نطنزی(مشهوربه بروجردی)تاجرمعروف فرش کاشان دخترهمکارش مرحوم حاج سیدجعفرنطنزی رابرای پسرخودسیدمهدی خواستگاری کرد،خانواده دختر(که درخانه فعلی طباطبایی های کاشان زندگی می کردند) ساخت خانه ای درشان وموقعیت اجتماعی شان رابرای محل زندگی دخترشان شرط این ازدواج قراردادند.
خانواده بروجردی ازمعروف ترین معمارشهر(استادعلی مریم کاشانی)درخواست کردند که خانه موردنظررابسازد.استاد بعدازبه پایان رساندن سفت کاری خانه برای انجام نازک کاری وتزیینات ازبرجسته ترین هنرمندان نگارگرشهردعوت به عمل آورد.واین هنرمندان داستان هاوروایات عاشقانه خمسه نظامی وهفت پیکرجامی رادرجای جای طاق هاورواق ها به تصویرکشیدند.ساخت این خانه حدود18سال توسط 25 نفر معمار و هنرمند به طول انجامید و در زمان حکومت ناصرالدین شاه 1280-1292ساخته شد و اکنون حدود 130 سال از عمر این خانه سپری شده.

روش کاراستادعلی مریم کاشانی: شیوه کاراین استاداین گونه بوده که ابتداماکت ساختمان موردنظررامی ساخته وپس ازتاییدطرح توسط کارفرمانسبت به ساخت آن اقدام می کرده.تیمچه امین الدوله وخانه طباطبایی از آثاراوست.وی این خانه را باالهام ازشیوه معماری اصیل ایرانی ساخته است.
شرح مواردی درباره ی خانه های مناطق گرم:
درون گرایی:ملاحظات دینی واجتماعی ورعایت عدم دید مسقیم ازبیرون به درون باساخت دالان یادهلیز رعایت شده است.
دلیل ساخت طاق گنبدی:یکی از دلایل ساخت وجودموریانه فراوان است.
نمای خانه های گرمسیری:سیم گل وکاهگل به رنگ روشن،وجودسایبان وسرتاس وکنسول درنم

اها
پنجره ها: کوچک وچوبی باحفاظ مشبک آجری
بادگیر: ایجادکوران غیرمستقیم
حیاط بزرگ باحوض وسیع وکاشت درخت به ویزه اناربرای مرطوب شدن هواوپایین آوردن دما

اختلاف سطح حیاط:حفاظی دربرابربادهای شدیدوگرم

هشتی:درونگرایی ومانع کوران بادهای شدیدوگردبادهاازسمت کوچه به داخل حیاط
شرح پلان خانه بروجردی ها:(معماری داخلی وعملکردفضاها)
*مساحت 1700مترمربع-زیربنا1000مترمربع-
*دوطبقه ودربعضی قسمتها مثل قسمت جنوبی که باسرداب دارای 3طبقه است.
*دارای یک حیاط با ابعاد20در30-
*دارای 3ورودی درشمال(ورودی اصلی)،غرب(مخصوص مراسم مذهبی وغیره) وجنوب(برای خواص)-ایوان های سرپوشیده دراطراف حیاط.
*جلوخان درفضای هشتی که دارای 6عددسکو برای انتظارمراجعین می باشد.این سکوها پاخوری نام دارد.