بخشی از مقاله

خیار

تاریخچه
خیار یکی از سبزیهای معروف دنیاست . مبدا و مشنا اصلی خیار کاملا مشخص و معلوم نیست ولی به اح تمال زیاد بومی مناطق گرمسیری اسیا و افریقا می بشاد ، زیرا بیشاز 3000 سال است به عنوان غذا در آن مناطق کشت می گردد .
نوشته ها نشان می دهند که در 100 سال قبل از میلاد مسیح خیار به وسیله سفیر چین از ایران به کشور چین برده شده است . یونانیان و رومیها آن را می شناختند . این گیاه در قرن نهم به فراسنه معرف شد و از آ« پس در آن جا کشت گرددی . سپس در قرن چهاردهم کشت خیار در انگلستان متداول گشت . سرخ پوستان آمریکا آن را می شناختند و به ک شت آن می پرداختند .


مشخصات گیاه شناسی
خیار از جنس Cucumis می باشد و نام علمی آن Cucumis sativus L است . حدود 30 گونه آن را در اسیا و افریقا یافته اند . یکی از گونه های این جنس تولید نووعی خیار می کند که در انگلیس به آن جرکین می گویند. و نام علمی آن Cucumia anguria L می باشد . این نوع خیار که در مناطق گرمسیری امریکای جنوبی کشت و مصرف می گردد . دارای میوه ی تخم مرغی شکل است که طول ا« بین 3 تا 7 سانتی متر می باشد . میزان خار روی میوه آن بیشتر از خیار معمولی است . خیار دارای ساقه ی خزنده و کشیده می باشد که ممکن است طول بوته آن روی زمین از 2 متر هم تجاوز کند . امروزه در نتیجه اصلاح ارقامی از خیار به وجود آمده است که تولید بوته ی کوتاهی می کند این نوع خیار مناسب کشت در باغچه و گلدان است .


برگهای بوته خیار بسیار پهن و بزرگ می باشد که به وسیله دمبرگ طولانی و به صورت متناوب به ساقه (تتوخالی) متصل شده است . خیار گیاهی است یک پایه ولی گلهای نر و ماده آن از هم جدا هستند . در ابتدا تعداد گلهای نر بیشتر ازماده است . گلهای ماده فقط یک روز قابلیت تلقیح خود را حفظ می نمایند .
ارقامی از خیار وجود دارد که فقط گلهای ماده تولید می کند و به آنها ماده زا می گویند . امروزه این نوع را از طیق دو رگه گیری به وجود می اورند . بوته های این نوع را از طریق دو رگه گیری به وجود می آورند . بوته های این نوع خیار زودرس تولید می کنند و تعداد بذر در هر میوه کمتر از انواع دیگر خیار می باشد .


همچنین تراکم میوه روی بوته زیادتر از نوع معمولی است بنابراین دارای عملکرد بیشتری می باشد . البته این نوع خیار مخصوص کشت و پرورش در داخل گلخانه و همچنین کشت و برداشت به صورت مکانیزه است . میوه آن باریک ، طولانی و اغلب بدون بذر می باشد . ممکن است میوه ها از طریق بکرزایی به وجود ایند . یعنی بدون عمل گرده افشانی میوه حاصل می شود . ولی اگر این نوع بوته با سایر انواع خیار کاشته شود َ، تولید میوه با بذر می نماید . امروزه با محلول پاشی بوته های ماده زا با اسید جیبرلیک توانسته اند باعث بوجود آمدن گلهای نر گردند . در این صورت با ظهور تعداد کمی گل نر روی بوته ی ماده زا سببمی گردد که گلهای ماده خود گشن شوند . گلهای ماده خیار به وسیله ی سایر گیاهان تیره کدوییان مانند کدو و هندوانه تلقیح نمی شود .


متخصصین اصلاح نباتات از این رقم بیشتر برای اصلاح خیار استفاده می کنند . زرا کار کردن با این نوع بسیار ساده است چون مزاحمتی از ناحیه ی گلهای نر ندارند . تهیه بذر دورگ نسل اول از این طریق بسیار آسان است و فقط کافی است که بین آنها پایه های معمولی خیار کاشته شود . گذاشتن تعدادی کنوی زنبور عسل به این امر کمک می کند . بذری که روی پایه مادری تشکیل می شود بذر دورگ نسل اول است .


بوته ی خیاری که نسبت به بوته سایر گیاهان تیره کدوییان کوچکتر است بوته خیار ککردار و رونده می باشد . میوه خیار سه حجره ای است . سطح میوه در ابتدا پر از خار خیلی ریز می باشد که به تدریج که میوه می رسد از مقدرا خارها کاسته می شود طول عمر بوته ی خیار خیلی کوتاهتر از طول عمر بقیه گیاهان این تیره است .
تلخی ته خیار و گاهی اوقات در تمام خیار معلول وجود ماده ای تلخ به نام کوکوربتاسین است . این ماده دارای انواع مختلفی است و به شکل مونوگلیکوزید و آگلیکون در گیاه یافت می شود . بیشتر این ترکیبات را در میوه و ریشه گیاه می توان یافت . برگ و ساقه تهی از این ماده است . در افریقای جنوبی و استرالیا از آن به عنوان دارو و در معالجه بعضی از بیماریها استفاده می کنند . گاهی این ماده موجب مسمومیت می شود .


آب و هوای مناسب
تمام سبزیهای تیره کدوییان گیاه فصل گرم می باشند و در هوای گرم نتیجه مطلوب میدهند . ولی خیار در هوای کمی خنک رشد بهتری دارد و نسبت به هوای بسیار گرم مقاوم نیست . بعضی خیار را جزء گیاهان فصل خنک محسوب می کنند البته در عمل هم خیار یک محصول بهاره و پاییزه است . ولی نسبت به سرما بسر حساس می باشد و سرمای اوایل پاییز برگهیا آن را ضایع کرده بوته آن را خشک می کند . بهترین دما برای جوانه زدن آن بین 17 تا 20 درجه سانتیگراد می باشد موقعی به کشت خیار اقدام می کنیم که دمای متوسط روزانه بین 20 تا 24 درجه سانتی گراد باشد . در مناطقی که چنین دمایی تامین نمی شود (کشورهای اروپایی) از گلخانه استفاده می شود .
خاک


خیار را می توانیم در هر نوع خاک بکاریم . اگر زودرسی مورد نظر باشد خاکهای شنی را انتخاب می کنیم به شرطی که از نظر مواد غذایی تهی نباشند .
چنانچه کمیت محصول مورد توجه باشد بیشتر از خاکهای سنگین استفاده می شود / خاکهای سیلتی لومی و رسی لومی برای این منظور بسیار مناسب است . در هر صورت خاک باید از نظر مواد غذایی و به خصوص هوموس غنی باشد . خاک باید از زهکشی خوبیب برخوردار و آب تحت الارضی پایین تر از یک متر باشد . چون ریشه خیار ممکن است تا عمق یک متری نیز قرار بگیرد . البته ریشه های فعال بیشتر در عمق 60 تا 70 سانتی متری قرار دارند . Ph مناسب برای رشد خیار بین 5/5 تا 7/6 می باشد .
کود
خیار نسبت به دو نوع کود دامی و شیمیایی عکس العمل مثبت نشان می دهد مقدار کود دامی برای این گیاه به عواملی چون حاصلخیزی خاک ، میزان کود دامی داده شده در کشت قبلی ؛ نوع کشت قبلی و بالاخره قرار دادن گیاهان تیره بقولات در تناوب زراعی بستگی دارد . اگر از نظر مصرف کود دامی محدودیتی نداشته باشیم می توانیم 20 تا 25 تن در هکتار کود دامی به زمین بدهیم . چنانچه کود دامی به این اندازه در اختیار نداشته باشیم می توانیم به میزان 8 تا 10 تن در هکتار فقط در اطراف بوته کود بدهیم .


کودهای شیمیایی از ته ، فسفر و پتاسه برای خیار مناسب می باشند . در خاکهای شنی در مقایسه با خاکهای سنگین باید مقدار بیشتری کود در نظر گرفته شود .
مقدار 100 تا 120 ک یلوگرم ازت و 150 تا 180 کیلوگرم فسفر و حدود 70 تا 80 کیلوگرم پتاسیم در هکتار توصیه می شود . البته مقداری از کود ازته را نیز به صورت سرک به خاک می دهیم . کود سرک را می توان در دو یا سه مرحله به زمین اضافه کرد . اولین مرحله وقتی است که شاخه های فرعی شروع به رشد می کنند . در هر مرتبه می توان بین 40 تا 60 کیلوگرم کود ازته به زمین داد . ازت در رشد رویشی و همچنین رشد میوه نقش مهمی دارد . ازمایشهای مختلف نشان داده است که علاوه بر عناصر اصلی عنصرهای مس و آهن نیز برای مزرعه خیار ضروری می باشند . ولی مدارکی موجود نیست که زمینها کمبود این عناصر را نشان بدهند .


تهیه زمین
چون ریشه خیار رشد عمیقی دارد و مکن است تا یک متر هم برسد لذا مزرعه خیار باید عمیقا شخم بخورد . در مناطق سردسیردر فصل پاییز اقدام به شخم عمیق می کنند در صورت استفاده از کودهای دامی تازه ، باید آن را در پاییز به زمین بدهیم . هر موقع که هوا مساعد گرددی در اواخر اسفند یا اوایل بهار اقدام به دیسک سنگین می کنیم . توصیه می شود به جای دیسک شخم زده شود سپس زمین به جوی و پشته تبدیل گردد اگر کود شیمیایی به زمین می دهیم باید قبل از آماده کردن جوی و پشته آن را به زمین اضافه نماییم . طول جویها به نوع زمین بستگی دارد .
کشت
چون بوته خیار نسبت به سرما حساس می باشد کاشت ان تا برطرف شدن خطر بیخبندان به تعویق می افتد . وقتی که زمین به جوی و پشته تبدیل می شود جویها را پر از آب کرده به محض گاورو شدن زمین و هنگامی که بتوان در مزرع ه کار کرد بذور به صورت کپه ای در بالای داغ آب کاشته می شود . نحوه ی عمل این ترتیب است که بذور قبلا خیسانده می شوند (حدودا 24 ساعت ) و با سربرداری از بالای داغ آب با ایجاد حفره ای به عمق 3 تا 4سانتی متر تعداد 3 تا 4 عدد بذردر داخل حفره گذاشته روی آن را با خاک مرطوب پشته و یا کف

جوی می پوشانند . فاصله ی دو کپه یا به عبارت دیگر فاصله ی دو بوته روی خط کشت بین 50 تا 70 سانتی متر در نظر گرفته می شود . فاصله دو خط کشت برای خیار بین 8/1 تا 2 متر مناسب است . توصیه می گردد که این فاصله کمتر از 2 متر در نظر گرفته نشود که هم بوته ها به اندازه کافی از نظر زمین در مضیقه نباشند . و هم هنگام برداشت میوه آنها پایمال نشوند وقتی که بذور سبز شدند آبیاری انجام می شود . یکی دو هفته بعد از کشت وقیت که بوته های 3 تا 4 برگه شدند اقدام به تنک کردن می شود . البته برای این کار دو برگ اولیه یا لپه در نظر گرفته نمی شود . نحوه ی تنک کردن به این صورت است که یا با ناخن بوته های اضافی از روی سطح خاک قطع می گردند و یا با قیچی باغبانی این کار انجام می شود .

در هر صورت به ریشه ی بوته های باقیمانده نباید صدمه ای وارد آید . ریشه گیاهان این تیره بسیار حساس اند و به محض ک وچکترین صدمه بوته آنها خشک می شود و یکی از دلائل این است که این سبزیها نسبت به نشان کاری عکس العمل مثبت نشان نمی دهند همین مسئله است . هر تعداد بوته که از بذور کاشته شده به وجود آیند باید به یک یا دو تقلیل یابند . معمولا چنین مرسوم است که دو بوته را باقی می گذارند . اگر هنگام کاشت دمای مناسب برای سبزشدن بذر وجود نداشته باشد بذور به طور سالم در خاک باقی می مانند هر موقع شرایط مساعد گردید جوانه خواهد زد .


اغلب مشاهده می شود که در اوایل بهار پس از کاشت خیار بر اثر بارندگیهای پی در پی روی بذر سله بسته می شوند و مانع از خروج جوانه از خاک می گردد . در این صورت باید با بیلچه باغبانی یا نوک داس روی بذور را سله شکنی کنیم . البته این کار باید با حوصله و دقت تمام انجام شود چون ممکن است درست در زیر محل سله بسته شده جوانه وجود داشته که اگر دقت نشود با نوک داس یا بیلچه آن قطع خواهد شد . با قطع ساقه اولیه گیاه از دست می رود .
موقع کاشت بذر خیار در نواحی سردسیر یا بعد از برطرف شدن خطر سرمای بهاره و یا اواسط تابستان است که در این صورت اوایل پاییز محصول به بازار خواهد آمد . در مناطق گرمسیری یکی اواخر تابستان اقدام به کشت می شود که اوایل و اواسط پاییز محصول آماده عرضه به بازار است . و دیگری اوایل و یا اواخر زمستان که میوه اوایل بهار قابل بهره برداری است .
چنانچه از تونل پلاستیکی درمناطق گرمسیری (خوزستان) استفاده می شود . می توان هر موقع در زمستان اقدام به کشت کرد . دوره رشد و نمود خیار حدود 50 تا 80 روز می باشد . این گیاه در مناطق جنوبی کشور (خوزستان ) 2 بار در سال کشت می شود ولی در نقاطی مانند جیرفت بین 2 تا 3 بار به کشت ان اقام می کنند . مقدار بذر مورد نیاز برای هر کشت بین 2 تا 4 کیلوگرم در هکتار می باشد .
خیار را نمی توان نشا کرد چنانچه در نظر است در نقاط سردسیر زودتر به کشت اقدام شود باید 3 تا 4هفته قبل از آنکه هوای بیرونی مناسب برای کاشت باشد بذور را به طور انفرادی در ظرفهایی که پیت پات نام دارند کاشته شوند بعد از اینکه بوته ها 5 تا 10 سانتی متر رشد کردند بدون انیکه آنها آسیبی ببینند به محل اصلی منتقل می شوند . لازم به یادآوری است که جنس این گلدآنهای کوچک از مواد آلی می باشد . از این رو بوته را با گلدان درخاک می گذاریم به این ترتیب خیار را نشان کاری کرده بدون آنکه کوچکترین صدمه ای به بوته برسانیم البته هزینه تهیه این نوع نشا زیاد است ولی قیمت گران خیار زودرس جبران هزینه آن را خواهد کرد ممکن است گلدان های اماده شده در گلخانه نشا شوند که بدین ترتیب بوته های خیار روی تورهای سیمی یا نخی یا هر نوع قیم دیگر پرورش داده می شود .
چنانچه خیار به منظور برداشت میوه برای کارخانه های تهیه خیار شور کشت می گردد باید بوته های با تراکم بیشتری کشت شوند در این صورت فاصله ردیفهای کشت بین یک تا یک و نیم متر و فاصله دو بوته روی خطوط کشت حدود 20 تا 30 سانتی متر در نظر گرتفه می شود به این ترتیب حدود 60 تا 70 هزار بوته در هکتار خواهیم داشت .
مراقبت از مزرعه خیار
مبارزه با علفهای هرز به خصوص در اوایل رشد لازم و ضروری می باشد ولی بعد از بزرگ شدن بوته ها و پوشیده شدن سطح زمین از آنها این عمل یعنی مبارزه با علفهای هرز به حداقل کاهش می یابد . آبیاری باید مرتب و منظم صورت گیرد . کود سرک باید به طور مرتب داده شود . یکی از مراقبتهایی که باید در مزرعه خیار انجام شود این است که به محض آنکه بوته ها به بیش از 30 سانتی متر رسیدند آنها را در جهت پشته ها قرار دهیم که بوته ها در جویها قرار نگیرند و فقط روی پشته ها حرکت کنند بعد از هر باد شدید باید بوته ها را مرتب و منظم کرد .
برداشت
بر خلاف بعضی از سبزیهای این تیره که باید میوه های آنها کاملا برسند خیار را باید قبل از رسیدن کامل برداشت کرد . اولین برداشت 60 الی 70 روز پس از کاشت می باشد . برای نیل به این هدف باید مرتب در مزرعه گردش کرد و و خیارهای سبز قلمی را چید . برداشت به فاصله دو تا سه روز از یکدیگر انجام می شود برداشت خیار برای خیار شور روزانه انجام می شود .
در امریکا پس از برداشت خیار بر اساس اندازه ، میوه ها درجه بندی می گردند , سپس شستشو شده واکس زده می شوند . گرچه واکس زدن هزینه تولید را بالا می برد ولی این عمل از پلاسیدن و از دست دادن رطوبت خیار جلوگیری می کند . خیارهای سبز ، قلمی ، ترد و خوش رنگ درجه یک محسوب می شوند و خیارهای دیگر در درحات بعدی قرار می گیرند .
ارقام خیار
انواع مختلف خیار که در ایران کاشته می شوند عبارتند از :
1 –خیار معمولی که در اغلب نقاط ایران کاشته می شود و در اطراف تهران به نام خیار دولابی معروف است . طول آن 10 تا 12 سانتی متر و قطر آن 3 تا 4 سانتی متر می باشد .
2 – خیار طارم که در تهران به نام خیار شمیرانی معروف است . طول این نوع خیار بیشتر از نوع قبلیاست .
3 – خیار باسمنج : این نوع خیار فقط در استان آذربایجان کاشته می شود . شکل ظاهری ان شبیه خیار چنبر است ولی خیار چنبر نیست و بسیار لذیذ و ترد می باشد .
4 – خیار اصفهان : رقمی است پاکوتاه و میوه آن بسیار معطر است . طول میوه آن حدود 10 سانتی متر با رنگ سبزتیره است و بسیار پر محصول می باشد .
5 – خیار ورامین : این نوع خیار در مدت 60 تا 70 روز محصو می دهد . رقمی زودرس است که طول میوه آن به 10 تا 15 سانتی متر می رسد و بسیار پر محصول می باشد .
از ارقام خارجی که در ایران کشت می شود رقم بتا الفا ست .
شایان ذکر است که در بعضی از شهرهای ایران مانند شهرهای استان خوزستان گونه ای از جنس Cucumis با نام علمی Cucumis flexuosus به نام خیار چنبر کاشته می شود و مورد استفاده قرار می یگرد دکتر اسماعیل زاهد آن را خیار ترکی ، خیار نیشابوری و یا خیار کازرونی نامیده است . دکتر زاهدی خیار چنبر را واریته ای از گونه خیار می داند لذا نام علمی آن را Cucumis sativus var . flexuosus ذکر می کند .
اهمیت غذایی و دارویی
خیار دارای املاح معدنی از قبیل پتاسیم ، فسفر و کلسیم می باشد . همچنین حاوی مقدار کمی سدیم و آهن است . خیار از نظر داشتن انواع ختلف ویتامین ضعیف است ولی ویتامینهای A,C را بیشتر از سایر ویتامینها دارد . بیشتر ترکیبات غذایی خیار در پوست آن است .
این سبزی در خارج بیشتر در تهیه سالاد همراه با سایر سبزیها مورد استفاده قرار می گیرد خیار ممکن است به صورت خیار شور استفاده شود در ایران علاوه بر موارد فوق از آن برای تهیه ترشی به کار می رود در بعضی از کشورها خیار را به صورت پخته مصرف می کنند .
بذر خیار به عنوان تب بر تجویز می گردد . همچنین از آن به عنوان مرهم زخمها استفاده می شود .
آفات و بیماریها
آفات
از افات مهم خیار می توان از شته ، تریپس ، کفشدوزک 12 نقطه ای خیار ، آبدزدک ، کنه های تارعنکبوتی ، مینوز برگ ، نوعی کرم خیار ، مگس خربزه ،کنه و تماتودها نام برد که با انواع سموم حشره کش قابل کنترل هتسند .
بیماریها
الف – بیماریهای قارچی
خیار دچار امراض قارچی زیادی می شود که با تناوب زراعی ، ارقام مقاوم و استفاده از بذور ضدعفونی شده تا اندازه ای جلو خسارت آنها گرفته می شود . مهمترین قارچهایی که به خیار حمله می کنند عبارتند از
آنتراکتوز
عامل این بیماری قارچ Colletotrichum lagenarium Pass می باشد . این قارج علاوه بر خیار به سایر میوه های تیره کدوئیان مانند طالبی و هندوانه حمله می کنند بر اثر حملیه این قارج لکه های کوچک ، گردو پر از آب روی میوه ظاهر می شود . برگهای الوده به این قارچ حالت آفتاب سوختگی پیدا می کنند . برای کنترل این قارچ باید از ارقام مقاوم استفاده کرد . ضد عفونی بذور با قارچ کش می تواند جلو شیوع بیماری را بگیرد . به محض مشاهده بوته های الوده باید آنها هر چه زودتر از مزرعه خارج و معدوم گردند . تناوب زراعی به مقدار زیادی به کم کردن خسارت این قارچ کمک می کند . قرار دادن بذور در آب گرم 57 درجه سانتی گراد قبل از کشت می تواند در کم کردن شدت بیماری کمک کند .
سفیدک
سفیدک داخلی یا دروغی که عامل آن قارچ Pseudoperonospora cubensis می باشد . تحت شرایط گرم و مرطوب سریعا رشد م یکند . کم کردن رطوبت محیط دمای بالا و کم شدن آب روی برگها به مقدار زیادی جلو شیوع این قارج را می گیرد . بر اثر حمله ی این قارچ لکه های کوچک و زرد رنگ با لبه ه ای ناممنظم روی برگها ظاهر می شوند . بافت در مرکز لکه خشکیده می شود و می میرد . تعداد لکه ها بتدریج بیشتر شده و برگ حالت پیچگی به خود می گیرد . استفاده از ارقام مقاوم خیار بهترین راه برای جلوگیری از شیوع این قارج می باشد . سمپاشی بوته های آلوده هر 10 تا 15 روز یکبار با سموم قارچ کش بسیار موثر است تناوب زراعی زهکشی خوب و از بین بردن علفهای هرز تیره کدوئیان در تخفیف بیماری اثر دارد .
سفیدک سطحی یا سفیدک حقیقی که بیشتر به خیار ، طالبی ، خربزه و کدوها حمله می کند ولی نمی توند به هندوانه صدمه بزند . لکه ها یکوچک سفید رنگ در زیر برگهای قدیمی دیده می شوند . بعد از چند برگها کاملا سفید می شوند و حالت مردگی به خود می گیرند سپس برگها خشک شده ، میوه ها در مقابل آفتاب قرار می گیرند و آفتاب سوخته می شوند در طالبی میوه های نارس حالت رسیدگی به خود می گیرند که در این حالت از کیفیت خوبی برخوردار نیستند . این قارچ به حرارت بالا و افتاب شدید احتیاج دارد . بارندگی و نور کم خورشید رشد آن را کاهش می دهد با سموم قارچ کش این بیماری قابل کنترل است .
3 – این بیماری توسط باکتری Pseudomonas syringae pv . lachrymans ایجاد می شود این بیماری در روی برگ ، ساقه ، دمبرگ ، و میوه خیار ظاهر می شود . لکه هایی که در روی برگ ظاهر می شوند چوندر اندازه ها یمختلف بوده و به رگبرگ ختم می گردند زاویه دار به نظر می رسند . به مرور زمان این لکه ها خشک و چروکیده م یگردندو از قسمتهای سالم جد ا می شوند بنابراین سوراخهایی روی برگ ظاهر می شوند برگهای جوان نسبت به برگهای مسن نسبت به این بیماری ح ساسترند . برای مبارزه با این بیماری استفاده از بذور سالم و تناوب زراعی توصیه شده است . خیساندن بذور در اب گرم 57 درجه سانتی گراد و یا استفاده از آنتی بیوتیک ازدیگر راههای مبارزه با این بیماری است . همچنین می توان از سموم قارچکش معدنی مانند قارچ کش های مسی مخلوط با قارچ کشهای الی مانند مانب 1 یا ناکوزب 2 برای مبارزه با این بیماری استفاده کرد .
4 - لکه 3 یا بیماری جرب جالیز
قارچ 4 این بیماری به میوه تیره کدوئیان به خصوص خیار حمله می کند لکه های قهوه ای با شکلهای نامنظم از علائم این بیماری است . استفاده از ارقام مقاوم خیار راه پیشگیری با این بیماری است . استفاده از سموم قارچ کش در کم کردن شدت بیمرای موثر است .

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید