بخشی از مقاله
ديات
همانطور كه قبلا بيان شد حقوق جزاي اسلامي بر پايه‌فقه اماميه در مباحث فقهي حدود، تعزيرات، قصاص،ديات مطرح شده است كه اين تقسيم بندي بر اساس‌مجازات است به‌خلاف آنچه كه در دانشكده‌هاي حقوق،واحدهاي حقوق جزا تقسيم بندي شده است زيرا مبناي‌آن تقسيم‌بندي جرم است لذا جرايم عليه اموال يا جرايم‌عليه اشخاص و... واحدهاي جزاي اختصاصي را تشكيل‌دادند. بررسي حقوق زنان، طي مباحث حدود، قصاص وادله اثبات جرايم مرتبط با آن مجازات‌ها انجام شد و اكنون‌به مقايسه حقوق جزايي زنان با مردان به لحاظ جنسيت‌متباين اين دو نسبت به مجازات ديه مي‌پردازيم. مبحث‌ديات در كتاب چهارم قانون مجازات اسلامي طي سيزده‌باب از ماده 294 تا 497 آمده است.
ديه
كلمه ديه مصدر ثلاثي از ريشه «ودي» مثال وادي است‌كه فاءالفعل حذف شده و به جاي آن در آخر كله تاي گرد(ه) آمده است مانند (وصل، صله ـ وهب، هبه) در لغت درمعناي لازم روان و جاري شدن و در معناي متعدي نزديك‌گردانيدن آمده است، اما وقتي كه واژه ودي با قتيل بيايد به‌معناي خونبها را پرداختن است، بنابراين ديه را حق قتيل(مقتول) معني كردند كه جمع آن ديات مي‌شود.
اما ديه در اصطلاح و قانون، به مالي گفته مي‌شود كه به‌سبب جنايت بر نفس يا عضو به مجني عليه يا به ولي يااوليا دم او داده مي‌شود (م 294 ق. م). بنابراين ديه، مالي‌است كه پرداخت آن به خاطر جنايت برنفس يا اعضاي‌انسان واجب مي‌شود چه مبلغ و ميزان آن مشخص باشد كه‌در اصطلاح آن را ديه مي‌گويند و چه مبلغ آن نامعين باشدكه آن را ارش و حكومت مي‌نامند.
در خصوص اين بحث كه ماهيت ديه، مجازات جنايت‌جاني بر مجني عليه است يا اينكه خسارت ناشي ازصدمات و لطمات جاني بر مجني عليه است بين فقها وحقوقدانان اختلاف نظر وجود دارد و در اينجا كه موضوع‌حقوق زنان در خصوص ديات است بدان نمي‌پردازيم.
اما نكته حائز اهميت اينكه ديه، همانند قصاص‌در مورد جنايت برنفس و اعضا مطرح است،بنابراين طرح بحث حقوق زنان در مورد ديه به‌همين دو مبحث كلي و ادله اثبات بزه موجب ديه‌برمي‌گردد و مباحث ابواب ديگر مانند تعريف ديه،ميزان كميت ديه، مهلت پرداخت ديه، مسئول‌پرداخت ديه، موجبات ضمان، اشتراك درجنايت موجب ديه و اجتماع سبب مباشر به‌مطالب كلي و مشترك بين جنس زن و مردپرداخته است كه بررسي تفاوت بين حقوق زنان ومردان مطرح نيست.
ديه نفس
اصل مقادير ديه بين مرد و زن تفاوتي نداردولي كميت ديه نفس قتل زن مسلمان با مردمسلمان تفاوت دارد يعني ديه شخص زن مسلمان‌نصف ديه شخص مرد مسلمان است.
ماده 300 قانون مجازات اسلامي مي‌گويد:«ديه قتل زن مسلمان، خواه عمدي، خواه‌غيرعمدي نصف ديه مرد مسلمان است».
اين تفاوت در ديه به لحاظ شخص زن و مرداست نه جنس آن دو، زيرا به‌طور معمول و غالب،فرضها سنين وقوع بزه قتل مربوط به افراد متاهل‌است كه به طور قطع جنس زني را تحت تكلفل‌خود دادند و از اينكه به ولي زن مقتول كه به طورمعمول مرد ديگري نصف ديه را مي‌دهد نتيجه‌اي‌به دست آيد كه نصف ديه پرداخت نشده براي‌زوجه قاتل محفوظ مي‌ماند و در اين فرمول ديه‌نه تنها جنس زن متضرر نيست بلكه درست و دقيق‌منتفع مي‌شود. اگر اشكال شود ممكن است قاتل
مجرد باشد ومتاهل نباشد پاسخ دانايان علم حقوق اين است كه‌قانون به عنوان منبع علم حقوق براي فرد شايع وغالب وضع مي‌گردد و براساس چنان فردي،قانون بدون استثنا برآحاد افراد جامعه سياسي‌مسوليت‌آور است و با لحاظ اين قيد درقانونگذاري وقوع بزه قتل در سنين تاهل وبزرگسالي است و در چنين وضعيتي بايد نسبت به‌جاني و مجني عليه و خانواده آنان توجه داشت.ا
احكام ديه
گر زوجه جاني در اثر جنايت وي عليه زني كاملاتهيدست و مفلس شود آيا چنين حكمي نسبت به‌زوجه جاني كه زن است احجاف نيست؟ مگر اوچه تقصير و گناهي كرده است كه نتيجه جرم ومجازات شوهرش، حرمان و بيچارگي او باشد.نگاه منصفانه به جنس زن اقتضا دارد كه عدالت‌بين مصاديق زن، خواه مجني عليها يا زوجه جاني‌باشد رعايت شود شايد تنصيف ديه شخص زن‌به‌خاطر رعايت حق جنس زن باشد تا نسبت به‌جنس مرد از وضعيت نابرابر برخوردار نباشد. مهم‌اين است كه حقوق جنسي زن در برابر حقوق‌جنسي مرد علي‌رغم اختلافها و تفاوتها به‌خاطرشرايط متباين رعايت شود تا در نتيجه، عدالت ويكساني در مجموع برآيند اجزا مجازات كيفري وجبران خسارت مدني بين جنس زن و مرد درنظام خانواده و جامعه پياده شود.
ديه در اسلام
نويسنده : در گفت و گو با معاون ستاد ديه -حكيمه رحمان نژاد – روزنامه ايران
يكي از مجازات هاي تعيين شده در قانون مجازات اسلامي ، ديات هستند . براساس ماده 15 قانون مجازات اسلامي ديه ، مالي است كه از طرف قانونگذار ( شارع ) براي جنايت تعيين مي شود . تعريف هاي ديه در ماده 294 مفصل آمده است : ماده 294 قانون مجازات اسلامي مي گويد : ديه مالي است كه به سبب جنايات بر نفس يا عضو مجني عليه يا به ولي يا اولياي دم او داده مي شود .
ماده 295 قانون مجازات اسلامي موارد پرداخت ديه را مشخص كرده است كه به اختصار در قتل هاي خطايي و شبه عمد و جرح شبه عمد ديه تعلق مي گيرد . مقادير ديه در زمان قتل نفس در مواد 297 تا 301 قانون مجازات اسلامي مشخص شده و مهلت پرداخت ديه قتل ، خود قاتل است در مواردي خود قاتل ، يا در مواردي عاقله است . عاقله به بستگان ذكور نسبي پدر و مادري يا پدري به ترتيب طبقات ارث و يا ضامن جريره گويند .
در مورد ديه اعضا، جراحات ، سقط جنين . جنايات واقع شده بر مرده در باب نهم تا سيزدهم كتاب چهارم قانون مجازات اسلامي به تفصيل توضيح داده شده است . كتاب چهارم قانون مجازات اسلامي درباره ديات است و از ماده 294 تا 497 به اين مورد پرداخته شده است . براي آشنايي با ستاد ديه با محمد علي ساري معاون ستاد ديه كشور گفت و گويي انجام داده ايم كه متن كامل آن در پي مي ايد .
فلسفه وجودي ديه چيست ؟
ديه در اسلام به اين دليل پيش بيني شده تا فردي كه آسيب مي بيند ، بتواند اين آسيب را جبران كند و اين جبران بخشي به معالجه خود فرد برمي گردد . برخي از آسيب هم قابل جبران نيست و بايد براي ممر در آمد خود جايي را پيدا كند . فرد آسيب ديده از طرف دادگاه به پزشكي قانوني معرفي شود و پزشكي قانوني در واقع مرجع تعيين آسيب هاست كه ميزان آسيب را مشخص مي كند براي نمونه قطع نخاع . 4 ديه برايش تعيين مي شود .
انواع و اقسام ديه
از ساده ترين نوه ، سرخ شدگي قسمت هاي بدن تا سياه شدگي هر كدامشان 14 ، 15 جدول است . ديه اعضا لب ، دهان ، دندان ، دست و پا ، ديه دنده ، ديه نخاع ، ديه حواس ، ديه استخوان زير گردن ، ديه گويايي ، ديه زبان و امروز با جدول بندي از سوي يكي از كارشناسان دادگستري ، كار قاضي آسان شده ، انواع و اقسام ديه دقيق و مشخص است و قاضي براساس آن عمل مي كند .
آيا انواع و اقسام ديه به مرور زمان و شرايط تغيير مي كند و چه كساني انواع و اقسام آن را مشخص مي كنند ؟
اصل قضيه ديه با مرور زمان تغيير نمي كند ، اما نرخ ديه براساس ميزان شتر در سال تعيين مي شود يا تغيير مي كند . فروردين هر سال ، ميزان ديه يعني ارزش ريالي آن از سوي رئيس قوه قضائيه و در جلسه اي تعيين مي شود ، به اين صورت كه قيمت هاي مختلفي از شتر را در نقاط مختلف كشور تعيين مي كنند و قيمت شتر بيشتر از استان سيستان و بلوچستان گرفته مي شود و قيمت براساس ميزان شتر در هر سال تعيين مي شود اما در اساس ديه تغيير ايجاد نمي شود .
بحث هاي مربوط به ديه در يكي دو سال اخير با نام زندان و زندانيان ديه عجين بوده است كه اين سؤال به ذهن مي آيد آيا در واقع ديه يعني زندان ؟
اگر پدري فرزند خود را يا مردي همسر و يا زني شوهرش را كتك بزند ، مكلف است ديه پرداخت كند اما اين كه ذهن بيشتر به زندان معطوف مي شود علت آن است كه بيشترين مصداق موجود در جامعه ، تصادفات زيادي است كه به وجود مي آيد و صدمه هايي كه از اين بابت پيش مي آيد بيشتر متوجه زندانياني است كه به سبب تصادف در زندان ها هستند و قادر به پرداخت ديه نيستند .
براي كاهش زندانيان چه راهكاري پيشنهاد مي كنيد ؟
بزرگترين راهكاري كه به نظر مي رسد آن است كه بويژه براي تصادفات مشكل بيمه حل شود . بيشتر افرادي كه اتومبيل خود را بيمه نمي كنند و محكوم به ديه مي شوند ، از آنجا كه نمي توانند ديه را پرداخت كنند ، به زندان كشانده مي شوند .
اگر كاري كنيم كه اتومبيل هاي بدون بيمه ، نتوانند تردد كنند ، گام مؤثري در كاهش زندانيان برخواهيم داشت . متأسفانه 8 هزار و پانصد زنداني ديه در زندان ها داريم كه با توجه به آمار ما بيش از 90 درصد آنها بيمه ندارند و گاهي محكوم به 2 يا 3 ديه مي شوند و اموالي هم ندارند كه حتي يكي از ديات را پرداخت كنند ، ستاد ديه هم توان آن را ندارد كه هر 3 ديه آنها را پرداخت كند و به همين علت ، تعداد اين زندانيان زياد است و ناچار مدت زيادي را در زندان بمانند . پس بايد تلاش كرد تا مشكل بيمه حل شود و ستاد هم ديه هايي را كه مبلغ آن كمتر است پرداخت مي كند تا تعداد بيشتري از زندانيان آزاد شوند .
در اين باره چه اقداماتي از طريق ستاد ديه انجام شده است ؟
تلاش كرديم از طريق مجلس و بند 31 تبصره 2 قانون بودجه سال 85 كل كشور ، 20 ميليارد تومان اعتبار از منابع قرض الحسنه بانك ها براي ستاد ديه بگيريم ، البته هنوز اين اعتبارات را ريافت نكرديم اما بانك عامل مشخص شده است و اميدواريم بزودي از طريق بانك ملت ، وام قرض الحسنه با كارمزد 4 درصد در اختيار زندانيان قرار بگيرد تا تعداد قابل توجهي از زندانيان ديه آزاد شوند .
ستاد ديه با چه هدفي تشكيل شده است ؟
اين ستاد با هدف كمك به آزادي زندانيان غيرعمدي تشكيل شده و بايد گفت زندانيان غيرعمدي 4 گروه اند . زندانيان بدهكار ديه اي ، بدهكار چك ، زندانياني كه بابت پرداخت نكردن زنداني شده اند و چهارمين دسته افرادي كه به دليل نپرداختن نفقه در زندان هستند .
در چه سالي اين ستاد تشكيل شده است ؟
ستاد ديه در سال 1369 پايه گذاري و اساسنامه آن در سال 1378 تصويب شد و از سال 1378 كار رسمي خود را آغاز كرد و هم اكنون در تمامي استان هاي كشور فعال است .
در مقايسه با سال قبل ، كمك مردم به ستاد ديه چگونه بوده است ؟
آمار ما از استان ها گوياي افزايش 50 درصدي كمك مردمي به ستاد ديه نسبت به سال گذشته بوده است . براي نمونه در تهران ، 600 ميليون تومان كمك مردمي در سال گذشته جذب شده بود كه امسال به 900 ميليون تومان رسيده است . در سال گذشته ، كل دريافتي ما از مردم در سراسر كشور 2 ميليارد تومان بود كه امسال پيش بيني مي كنيم بيش از 3 ميليارد تومان باشد . در سال گذشته 2 هزار و 300 زنداني در سراسر كشور از طريق ستاد ديه آزاد شدند كه پيش بيني مي كنيم امسال 2 هزار و 900 تا سه هزار زنداني آزاد شوند .
در 8 سال گذشته چه تعداد زنداني با كمك هاي ستاد ديه آزاد شده اند ؟
در اين 8 سال زمينه آزادي بيش از 11 هزار نفر زنداني از طريق ستاد ديه فراهم شده است .
عمده فعاليت هاي ستاد ديه در چه زمينه هايي است ؟
آزادي زندانيان و پيشگيري از ورود افراد به زندان ها ، عمده فعاليت هاي ستاد ديه است و تلاشمان اين است كه كارهاي علمي را در زمينه پيشگيري شروع كنيم . براي نمونه در مورد تصادف ها ، هم اكنون نهادي كه در مورد سن افراد تصادفي تحقيق كند وجود ندارد در صورتي كه براي منابع تصميم گيرنده بسيار مهم است ، ما در ستاد ديه از آنجا كه زنداني ها را در دسترس داريم مي توانيم آمار بگيريم و مي توان تدبيري انديشيد كه از طريق اين آمار ، ضعف ها شناسايي و برطرف شود .
در زمينه پيشگيري چه اقداماتي انجام داده ايد ؟
