دانلود مقاله رازیانه

بخشی از مقاله

رازیانه

چكيده:
رازيانه با نام علمي Foeniculum vulgare Mill گياهي چند ساله است كه به دو صورت وحشي و زراعي در ايران ديده مي شود. به طور كلي تمام قسمت هاي گياه خاصيت درماني دارد، اما بيشترين قسمت مورد استفاده آن بذر است كه حاوي روغن اسانس فرار است و مهمترين تركيب شيميايي آن آنتول است كه بيشترين خواص اين گياه مربوط به اين تركيب است. از طرفي ديگر مزه شيرين رازيانه مربوط به وجود آنتول و استراگول در آن مي باشد.

از دم كرده ميوه براي درمان دل درد در كودكان استفاده مي شود. مواد موثره اين گياه سبب افزايش ترشح شير در مادران مي شود.

اسانس رازيانه در صنايع داروسازي، نوشابه سازي، صنايع غذايي، آرايشي و بهداشتي مورد استعمال فراوان دارد.
واژه هاي كليدي: رازيانه (Foeniculum vulgare)، آنتول، روغن اسانس، استراگول .

مقدمه
رازيانه Foeniculum vulgare گياهي است ديپلوئيد 22=n2 و از مهمترين و قديمتيرين گياهان دارويي ايران، منشاء آن مديترانه و متعلق به خانواده چتريان (Apiaceae) مي باشد. ظاهر كلي رازيانه مخصوصا از نوع برگ بي شباهت با شويد نيست ولي بوي مطبوع و معطر و ساقه مرتفع و ريشه ضخيم گياه به سهولت آن را از شويد متمايز مي سازد. گل هاي آن زرد رنگ و مجتمع به صورت چتر مركب است. قسمت مورد استفاده رازيانه، ريشه، برگ و ميوه آن است ولي معمولا كليه قسمت ها مورد استفاده قرار مي گيرد.

در افسانه هاي قديمي آمده است كه مارها در زمان پوست اندازي چشمان خود را با ماليدن به رازيانه قوي مي نمايند، از اين روي بود كه مردم براي رازيانه اثر تقويت كننده نيروي بينايي قائل بودند و حتي هنوز هم كه قرن ها از آن روزگار مي گذرد، مردم به آن معتقد هستند. جالينوس حكيم از مصرف آن در تهيه غذاها صحبت نموده است و در قرن پنجم براي آن اثر مسكن سرفه قائل بودند.

اسانس رازيانه حاوي آنتول، استراگول، متيل اوژنول، فلاندرن، آلفاپينن، فنچون و ... مي باشد. آنتول موجود در اسانس رازيانه اثر فعال كننده مراكز عصبي مغزي را دارد. طعم ميوه رازيانه معطر، كم و بيش با بوي ملايم و به حالت تازه ناپسند است.

گياه شناسي
رازيانه گياهي دو ساله يا چند ساله است كه در ايران فقط يك گونه به نام Foeniculum vulgare هم به صورت زراعي و هم وحشي يافت مي شود (1). رازيانه داراي ريشه¬اي غده اي، دوكي شكل، مستقيم و به رنگ سفيد مات است. در اين گياه ساقه قائم، استوانه اي، به رنگ سبز

روشن، به ارتفاع 150 تا 200 سانتي متر و منشعب مي باشد. برگ ها به رنگ سبز تيره ، شاداب ، ظريف و داراي بريدگي هاي كم و بيش عميق هستند. دمبرگ ها در محل ساقه حالت غلاف پيدا مي كند. گل هاي كوچك و زرد رنگ رازيانه در انتهاي ساقه هاي اصلي و فرعي به صورت مجتمع در چتر مركب قرار ميگيرند. ميوه رازيانه به طول 6 تا 10 ميلي متر به عرض 2 تا 3 ميلي متر دوكي شكل با دو انتهاي باريك و رنگ آن سبز يا قهوه اي روشن مي بشد. ميوه مريكارپ داراي 5 پره

برجسته ولي كند و ناوداني. هر يك از شيارها بين پره ها داراي يك مجاري ترشح كننده است (2).

پراكنش
ايران: در ايران در گرگان – حاجي لنگ ارتفاع 200 متري، مازندران – پنجاب در دره هراز، در آذربايجان در ارتفاع 1000 متري ، تبريز، گيلان، شمال منجيل، كنار رودخانه، در بلوچستان مي رويد (2).
جهان: رازيانه بومي منطقه مديترانه و جنوب اروپا است و در حال حاضر در جنوب و مركز اروپا، كشورهاي آسيايي (هند، چين، ژاپن) و بسياري از كشورهاي آفريقايي و همچنين در برزيل و آرژانتين كشت مي شود (3).

نيازهاي اكولوژيكي:
از آنجايي كه رازيانه گياهي است مديترانه اي، هواي گرم براي رشد و نمو اين گياه مطلوب مي باشد . به طور كلي كشت اين گياه در كشورهايي با هواي گرم ( كه تابستان طولاني و زمستان سرد نداشته باشد) موفقيت آميز مي باشد. جوانه زني بذور 6 تا 8 درجه سانتي گراد انجام مي گيرد ولي درجه حرارت مطلوب براي جوانه زني15 تا 16 درجه سانتي گراد مي باشد (3). بالاترين درجه قطع جواني 4/29-2/27 درجه سانتي گراد گزارش شده است (4).

خاك هاي روم رسي با مواد و عناصر غذايي تاثير منفي در عملكرد محصول دارند . كشت رازيانه را بايد در زمين هايي انجام داد كه داراي آب كافي باشند. دماي مطلوب در طول دوره رويش و در طي زمان تشكيل ميوه 25 تا 22 درجه سانتي گراد است. در زمستانهاي طولاني و بسيار سرد ريشه گياه دچار سرمازدگي و خشك مي شوند. آبياري در زمان مناسب تاثير مثبتي بر كيفيت و كميت مواد موثره رازيانه دارد. بهترين زمان براي اين كار ابتداي رويش، مرحله تشكيل ساقه و هم چنين مرحله نمو گل مي باشد.

PH خاك براي رازيانه 8/4 تا 8 مناسب است (3).

فنولوژي:
دوره رويش رازيانه بسيار طولاني است. بذور 2تا 3 سال قوه ناميه خود را حفظ مي كنند. در شرايط مناسب 14 تا 20 روز پس از كاشت سبز مي شوند. رشد اوليه بسيار كند است به طوريكه از رويش دانه تا تشكيل ساقه 2 تا 5/2 ماه طول مي كشد. در سال اول رويش گل در اواسط تير و زمان مناسب برداشت اوايل مهر است. اما در سال هاي بعد اين زمان جلو مي افتد. عمر مفيد اين گياه 4 تا 5 سال است. بذور دو ساله (بندرت سه سال) از كيفيت خوبي براي كشت برخوردار هستند (4).

تناوب كاشت
رازيانه را مي توان با اكثر گياهان به تناوب كشت نمود ولي بهتر است اين كار با گياهاني كه سبب افزايش مواد غذايي و بهبود خاك گردند، انجام گيرد. تناوب كاشت رازيانه با گياهاني نظير گوجه فرنگي، ذرت و يونجه مناسب نيست. به واسطه بيماري هاي مشترك بين رازيانه و اكثر گياهان تيره چتريان نظير هويج، انيسون، شويد و زيره سياه تناوب كشت با آنها مناسب نمي باشد و ممكن است سبب گسترش آفات و بيماري ها شده و خسارت سنگيني به محصول وارد آورد (3).

مواد و عناصر غذايي مورد نياز:
رازيانه در طول رويش به مواد غذايي نسبتا زيادي نياز دارد. كودهاي حيواني كاملا نپوسيده تاثير نامناسبي بر ريشه اين گياه دارند. از اين رو بايد نهايت دقت را در افزودن كودهاي حيواني به زمين هايي كه رازيانه در آنها كشت مي شود كرد. در اضافه كردن كودهاي ازته هم بايد دقت فراواني كرد به طوريكه اگر بيش از مقدار مورد نياز ازت به زمين بدهيم سبب تحريك رشد رويشي مي شود، رشد زايشي (گلدهي و تشكيل ميوه) را نيز مختل مي كند و سبب كاهش شديد عملكرد مي شود. هم چنين افزودن مقدار زيادي ازت، سبب كاهش مقاومت گياه در مقابل سرماي زمستان نيز خواهد شد. (3)
افزودن 200 كيلوگرم در هكتار ازت پس از سبز شدن سبب افزايش محصول به مقدار 69/51 درصد و افزايش اسانس آن به مقدار 5/33 درصد مي گردد، اما افزايش بيشتر مقدار ازت از مقدار آنتول مي كاهد.
رفع نيازهاي غذايي رازيانه نظير ازت، فسفر، پتاس و ...از طريق افزودن كودهاي شيمايي انجام مي گيرد. كمبود عناصر و مواد غذايي خاك نه تنها مقاومت گياهان را در برابر آفات و امراض مختلف كاهش مي دهد، بلكه به طور بارزي سبب كاهش مقاومت آنها در برابر سرماي زمستان مي¬شود. در فصل پاييز 80 تا 100 كيلوگرم در هكتار اكسيد فسفر و 40 تا 60 كيلوگرم در هكتار اكسيد پتاس به زمين مي افزايند. در فصل بهار به خاك هايي كه تهي از ازت ه

ستند 40 تا 50 كيلوگرم در هكتار ازت به عنوان سرك در اختيار گياه گذاشته مي شود.
افزودن 40 تا 60 كيلوگرم در هكتاراكسيد فسفر و 20 تا 30 كيلوگرم در هكتار ازت در پاييز سال اول رويش تاثير عمده اي در افزايش عملكرد در سال دوم خواهد داشت. چنانچه رويش گياه در سال دوم به كندي انجام گيرد بايد در بهار سال دوم 20 تا 40 كيلوگرم در هكتار ازت به خاك افزوده مي شود. (3).

جدول زير تاثير عناصر غذايي در عملكرد ميوه و مقدار اسانس ميوه رازيانه را نشان مي دهد.
عناصر غذايي (كيلوگرم در هكتار) عملكرد ميوه % اسانس
(در وزن خشك گياه)
ازت اكسيدفسفر اكسيدپتاس تن در هكتار درصد
--- --- --- 206/1 100 27/4
40 80 40 206/1 132 42/4
40 80 40 909/1 158 26/4
40 120 40 202/2 160 26/4
60 120 40 71/1 135 01/4

آماده سازي خاك
براي آماده سازي خاك بهتر است در اواخر تابستان كودهاي كاملا پوسيده حيواني را به زمين اضافه كرد. سپس شخم عميقي زده مي¬شود و كودهاي شيمايي مورد نياز گياه را به خاك مي افزايند و آنرا به وسيله ديسك به عمق 20 تا 25 سانتي متري خاك مي فرستند. سپس زمين را تسطيح نموده و بستر خاك را براي كشت حاضر مي نمايند(3).

تاريخ و فواصل كاشت
رازيانه دوره رويشي نسبتا طولاني دارند. لذا بايد كاشت آن در اوايل سال (اواخر اسفند اوايل بهار) انجام گيرد. بعضي از محققين كشت رازيانه را در فصل پاييز (آبان) توصيه مي كنند (3).
بذور به صورت خطي داخل كرت در عمق 1 تا 2 سانتي متري خاك به طور مستقيم كشت مي شوند. فاصله بذور از هم بر روي خطوط 30 سانتي متر در نظر گرفته مي شود اما در حالت كمي فاصله خطوط از هم 40 سانتي متر انتخاب مي شود. (8).
مقدار بذر براي يك هكتار زمين 8 تا 10 كيلوگرم در نظر گرفته مي شود (3).
ميزان بذر
Kg/ha عملكرد اسانس
Kg/ha مقدار اسانس
(درصد ماده خشك) وزن هزار دانه
(گرم) وزن دانه
(تن در هكتار)
8
10 %22
%8/16 92/1
84/1 5/4
0/5 45/1
18/1

مراقبت و نگهداري
وجين علف هاي هرز در فصل بهار (خرداد) ضروري مي باشد. با استفاده از علف كش هاي مناسب نيز مي توان به مبارزه با علف هاي هرز پرداخت. از بين اين علف كش ها مي توان مركازين را نام برد كه به مقدار 4 تا 5 كيلوگرم در هكتار قبل از كاشت، و اگر در فصل پاييز كاشته مي شوند، بعد از كاشت بذور اما قبل از رويش آنها استفاده مي شو. از ديگر علف كش¬ها مي توان آفالون را به مقدار 5/1 تا 2 كيلوگرم در هكتار هنگامي كه طول گياهان به 15 تا 20 سانتي متر مي رسد استفاده نمود.
آفات در طول رويش ممكن است خسارت سنگيني به رازيانه وارد نمايد. خسارت عمدتا ازجانب سن¬هاي لكه دار كه متعلق به خانواده ميريده هستند وارد مي شود. اين حشرات با مكيدن شير، گياه سبب ضعيف شدن و كاهش عملكرد مي شود. براي مبارزه با اين آفت مي¬توان از ديتريفون يا وفاتوكس استفاده نمود. (آفت كش ها و علف كش ها را مي توان به طور مخلوط به كار برد (3).
از گياه رازيانه مي توان براي مبارزه بيولوژيك استفاده كرد. به طوريكه اگر در اطراف كرتهاي گياه، اين گياه را كشت نمايد محل اسكان كفشدوزك است كه اين حشره از شته تغذيه مي كند (8).
رازيانه را هيچ گاه نبايد در مجاورت گياهان سمي مانند بذر البنج و گياهاني از اين قبيل كشت نمود. زيرا، هنگام برداشت ممكن است بذر رازيانه با بذر اين گياهان مخلوط شود و استفاده از آن ايجاد مسموميت نمايد (3).

تاثير كودهاي شيميايي بر عملكرد كمي و كيفي رازيانه
بررسي منابع نشان مي دهد كه استفاده از كودهاي شيميايي باعث تغيير در عملكردهاي كمي و كيفي رازيانه مي شوند. به طوريكه كمبود عناصر و مواد غذايي خاك نه تنها مقاومت گياهان را در برابر آفات و امراض مختلف كاهش مي دهد بلكه به طور بارزي سبب كاهش مقاومت در سرماي زمستان مي¬شود. طبق آزمايشي كه توسط اميد بيگي و همكاران انجام شد نشان داد كه كود نيتروژن باعث افزايش عملكرد بذر، وزن هزار دانه و ميزان اسانس گرديد. زماني كه ميزان نيتروژن مصرفي 50 كيلوگرم در هكتار بود، بالاترين عملكرد بذر هنگامي به دست آمد كه به صورت دو تقسيط 25 كيلوگرمي در هكتار استفاده شد. اما براي مقادير 120 تا 200 كيلوگرم نيتروژن در هكتار، مصرف كود بعد از جوانه زني توصيه گرديد. طبق همين گزارش زمان كوددهي بر مقدار اسانس موثر ولي بر تركيب هاي موجود در اسانس تاثير خاصي نداشت. لازم به ذكر است كه رازيانه در طول مدت رشد به مقدار مناسبي از كودهاي دامي نيازمند است. در اين رابطه كودهاي حيواني كه به طور كامل نپوسيده باشد تاثير نامناسبي بر ريشه گياه داشته و سبب سوختگي ريشه و خشك شدن رازيانه مي شود.