بخشی از مقاله
چکیده
بیتردید اولین قدم در راه اصلاح یک جامعه ، اصلاح فرهنگی آن است. نقش فرهنگ چنان برجسته و حیاتی است که بیاغراق میتوان آن را حیاتدهنده یک جامعه نامید؛ به گونه اي که پیشرفت در همه ابعاد اقتصادي، سیاسی و صنعتی بدون توجه به بعد فرهنگی نمیتواند موجبات تعالی جامعه را فراهم سازد و آن را به سوي اضمحلال سوق میدهد. از این روست که حضرت امام خمینی(ره) اساس سعادت یا شقاوت یک ملت را از فرهنگ میدانستند. از منظر آن فقیه عالیقدر، فرهنگ سازنده و پیشرو در حوزه هاي فردي و اجتماعی، سبب هدایت انسان ها، جامعه و تربیت الهی هر دو خواهد شد. این چنین فرهنگ مطلوبی از یک نظام تربیتی فعال و روزآمد برخوردار بوده و دچار جمود و تحجر نمیگردد. از این روست که ایشان معتقد بودند: "بزرگترین تحولی که باید بشود بایستی در فرهنگ باشد" تا بتواند اصلیترین نقش خود را که تربیت انسان صالح و پیشزمینهاي براي خودباوري است به درستی ایفا کند. از آنجا که فرهنگ سرچشمه همه حسن و قُبحها و کامیابیها و ناکامیهاست و هویت یک جامعه را شکل میدهد بسیار حساس و عنصري اساسی است و به فرموده حضرت امام(ره) بی جهت ومن باب اتفاق نیست که استعمارگران هجمه فرهنگی را در سرلوحه اهداف پلید خود قرار دادهاند. در این میان دانشگاه نقشی خطیر در شکلدهی فرهنگ برعهده دارد؛ چرا که مأمن فرهنگسازي است؛ فرهنگی که ملت را به سوي ایدهآلها و آرمانها رهنمون شده و بسترساز حرکت به سوي مطلوب هاست و دانشگاه به مثابه موتور محرکهاي است براي توسعه جوامع تا از این طریق احساس توانمندي، شایستگی و خودباوري فرهنگی را به کالبد جامعه تزریق نماید. اهمیت دانشگاه به اندازهاي است که حضرت امام(ره) آن را بعد از جنگ تحمیلی، مهمترین موضوع و مسئله نظام میدانستند.
در این مقاله "رسالت و نقش دانشگاه در قبال فرهنگ و فرهنگسازي از منظر امام خمینی(ره)" مورد بررسی قرار گرفته و از پرتو آراي اندیشمندانه بنیانگذار انقلاب، رسالتهایی به شرح ذیل در راستاي کیفیتبخشی به کارکرد فرهنگی این نهاد مقدس استنباط گردید:
• انسانسازي.
کنگره ملی بررسی اندیشههاي فرهنگی و اجتماعی حضرت امام خمینی(ره)
2
• توسعه وحدت فکري و عملی حوزه ودانشگاه.
• تضارب آرا در محیطهاي دانشگاهی ، زمینهساز رشد و اعتلاي فرهنگی.
• پالایش کتب دانشگاهی از افکار القاکننده فرهنگ منحط غربی.
• نیل به خودباوري فرهنگی از طریق تربیت متخصصان مستقل.
• همنوایی با سایر مراکز علمی جهان اسلام و اتحاد تمامی دانشجویان مسلمان.
• جهانی کردن فرهنگ اسلامی.
امید که با بهرهگیري اصولی موارد ذکرشده که برگرفته از تفکرات عالمانه آن بزرگمعمار انقلاب که سیراب از مشربهاي گونه گون عقلی، نقلی و شهودي بوده ، گامی بنیادي در اعتلاي فرهنگی این مرز وبوم برداریم.
واژگان کلیدي: امام خمینی، دانشگاه، فرهنگ، فرهنگ سازي
مقدمه
بیشک بالاترین و والاترین عنصري که در ساخت هر جامعه دخالت اساسی دارد، فرهنگ آن جامعه است.
اساساً فرهنگ هر جامعه موجودیت آن جامعه را تشکیل میدهد. اگر فرهنگ جامعهاي وابسته و مرتزق از فرهنگ بیگانه باشد، ناچار دیگر ابعاد آن جامعه نیز به آنسو میگراید و در نهایت در آن مستهلک میشود و موجودیت خود را از دست می دهد. استقلال و موجودیت هر جامعه از استقلال فرهنگ آن جامعه نشأت
میگیرد؛ به همین دلیل از دیرباز استعمارگران فرهنگ جوامع زیر سلطه را نشانه رفتهاند.
تحول اساسی در همه زمینهها مرهون تحول اساسی در فرهنگ است و به باور بنیانگذار انقلاب اسلامی حضرت امام خمینی(ره)، با تحول در فرهنگ است که یک ملت از آثار شوم و تخریبی بیگانگان مصون میماند و منشأ و مبدأ خوشبختیها میگردد و در صورت ناصواب بودن یک فرهنگ، پرورشیافتگان آن، به عاملان فساد در آینده تبدیل خواهند شد. فرهنگی که افراد یک جامعه را تحت سلطه خویش درآورد
خطرناكتر و اثرات تخریبی آن به مراتب از مبارزه مستقیم بیشتر است؛ چرا که فرهنگ استعماري، جوانان را
که زیربناي موفقیت یک ملتاند الینه نموده و وابسته ساخته، بدینترتیب از منافع و منابع خود ارتزاق نموده و از نظر فکري و فرهنگی در خدمت اجانب و عمال بیگانه میگردند.
نفوذ فرهنگ انحرافی اجنبی اگر با دستیابی به همه پیشرفتهاي تکنولوژیکی نیز همراه باشد، باز پوچ،
پوك و میانتهی است. از این روست که بیداري و هوشیاري یک ملت، حاکی از عمق بینش فکري و فرهنگی
آنان دارد و در این میان دانشگاهها جلوهاي پررنگ و بنیادین در فرهنگ و پاسداري از ارزشهاي فرهنگی خودي دارند.
اهمیت دانشگاه در شکلگیري فرهنگ صحیح و قدرتمند تا بدان جاست که امام ارزش وجایگاه کلیدي
براي این نهاد قائل بودند و آن را مبدأ همه تحولات میدانستند و دانشگاهها را سرچشمه سعادت یا شقاوت
یک ملت میدانستند (صحیفه امام، ج8 ، ص.(64 حتی در بحرانیترین شرایط و مشکلات عدیدهاي که در زمان جنگ تحمیلی بر کشورمان حاکم بود با آرامش مثال زدنی همراه با دوراندیشی، جنگ را مسئلهاي ناچیز و قابلحل نامیده و مسئله دانشگاه را مهمتر از جنگ عنوان میکردند. با این بیان که:
کنگره ملی بررسی اندیشههاي فرهنگی و اجتماعی حضرت امام خمینی(ره)
3
»جنگ چیز مهمی نیست،حل میشود...اما مسئله دانشگاه یک مسئله فوقالعاده است که این افرادي که از
دانشگاه در میآیند یا مخرب یک کشوري هستند یا سازنده آن« (همان، ج19 ، ص.(443
لذا دانشگاه نقش راهبردي جامعه و ملت را عهدهدار است. به بیان دیگر، سرنوشت و غایت یک ملت و
کشور در دانشگاه تعریف میشود. بیاغراق میتوان دانشگاه را بازوي تواناي کشور و مرکز تبلور اندیشهها و
تجربیات و مهد استقلال و سربلندي کشور نامید.
بررسی اندیشههاي حضرت امام(ره) از این جهت حایز اهمیت است که روشنضمیرانی چون آن بزرگوار
واسطه هدایت بشر به سوي آرامش معنوي هستند و ما از این اقبال بینصیب نبوده و در بحرانیترین شرایط، حضور این بزرگمرد را درك نموده و امروز که از فیض حضورش محرومیم میتوانیم با تمسک جستن از راهش که
