دانلود مقاله سازمان بین‌المللی استاندارد ، معروف به ISO

بخشی از مقاله

سازمان بين‌المللي استاندارد، معروف به ISO

فدراسيوني متشكل از 92 كشور جهان مي‌باشد كه در زمينه ترويج و توسعه استانداردهاي بين‌المللي با هدف تسهيل تجارت جهاني فعاليت مي‌كند. اين استانداردها، استانداردهاي كيفيت را شامل مي‌گردد. بيشتر صنايع فعال در سطح جهان از جمله صنايع كشورمان استانداردهاي كيفي ISO را به رسميت شناخته‌اند.
استانداردهاي9000 ISO به عنوان استانداردهاي نظام كيفيت، راهنمايي‌هايي را در مورد لزوم تضمين كيفيت ارائه مي‌دهند. اين استانداردها در صنايع توليدي، خدماتي، شركت‌هاي تهيه نرم‌افزارهاي كامپيوتر و صنايع فرآيندي كاربرد دارند. اين مجموعه از پنج استاندارد جداگانه اما مرتبط به هم تشكيل شده است.

ايزو چيست؟
موسسه بين المللي استاندارد سازي (ايزو) يك فدراسيون بين المللي متشكل از نهادهاي ملي استاندارد است. تعداد اين نهادها بالغ بر 140 نهاد مي باشد كه هر يك از يك كشور برخاسته اند.
ايزو يك سازمان غيردولتي است كه در سال 1947 ميلادي (1326 هجري شمسي) تاسيس شد.
وظيفه ايزو ارتقاء توسعه استاندارد سازي و فعاليتهاي مربوطه در جهان با ديدگاهي است كه هم به ايجاد تسهيلات در زمينه تبادل بين المللي كالاها و خدمات توجه دارد و هم توسعه همكاري در زمينه هاي فكري ـ علمي ـ فني و اقتصادي را در نظر دور ندارد.
ماحصل فعاليتهاي ايزو قراردادهاي بين المللي خواهد بود كه به عنوان استانداردهاي بين المللي انتشار مي يابد. سيستمهاي مديريتي ايزو از طريق بيش از 430000 سازمان در 158 كشور به اجرا در مي آيد.

مقدمه:
از ديرباز ضرورت استفاده از استانداردها به منظور سازماندهي منابع اطلاعاتي احساس شده است و هر ساله با توجه به شرايط جديد، ويرايش جديدي از استانداردها تهيه و براي اجرا اعلام مي‌شود. امروزه هر گونه تلاش براي توليد، پردازش و اشاعه‌ اطلاعات در هر نقطه‌اي از جهان در داخل مرزهاي سياسي يا جغرافيايي محدود نمي‌شود، بلكه اين امكان هست كه جامعه‌ جهاني از آن برخوردار شود، به شرطي كه توليد، پردازش و اشاعه‌ اطلاعات با معيارها و استانداردهاي جهاني سازگار شده باشد.
در اين فصل، ابتدا به مفهوم استاندارد، انواع استاندارد، پيشينه و تاريخچه‌ استاندارد و نيز لزوم به كارگيري آن، و سپس به سازمان بين المللي استاندارد ايزو و اهداف آن و در نهايت به پيشينه تحقيق در ايران و جهان مي‌پردازيم.

Iso چيست :
(ISO) كه مقر آن در ژنو مي باشد, يك سازمان غير دولتي بين المللي است كه در 24 فوريه سال 1947 تاسيس يافت. اين سازمان متشكل از موسسه هاي ملي استاندارد كردن 130 كشور بزرگ و كوچك, صنعتي و در حال توسعه از كليه مناطق دنيا مي باشد. وظيفه اصلي (ISO) توسعه استاندارد كردن و فعاليت هاي مرتبط در جهان با نگرشي تسهيل كننده نسبت به تبادلات بين المللي كالاها و خدمات, بهبود همكاري در محدوده علمي, فني, اطلاعاتي و فعاليت هاي اقتصادي و حمايت از توليد كننده و مصرف كننده مي باشد. سازمان بين المللي استاندارد (ISO) تدوين استانداردهاي فني و اختياري را بر عهده دارد.
اين استانداردها تقريباً شامل كليه موارد مربوط به تكنولوژي مي گردد و نيز كمك به ساخت و عرضه كالاها و خدمات موثرتر, ايمن تر و بهداشتي تر مي نمايد. استانداردهاي (ISO) تجارت و بازرگاني بين كشورها را آسان تر و صحيح تر مي كند و به طور كلي از مصرف كنندگان كالاها و خدمات حمايت كرده و زندگي آنها را سهل تر مي نمايد. به عبارت ديگر اقدامات (ISO) كه منتج به موافقت نامه هاي بين المللي گشته, نهايتا به صورت استانداردهاي بين المللي چاپ مي شود.
سازمان بين المللي استاندارد (ISO) از اعضاي خود تشكيل شده است و سازمان هاي عضو (اعضاي اصلي يا Member baby) نمايندگان مراجع استاندارد كردن در كشورهاي متبوع خود مي باشند, بنابراين فقط يك سازمان مي تواند به عنوان نماينده از هر كشور عضويت يابد.

از اعضاي ديگر سازمان بين المللي استاندارد (ISO) عضو مكاتبه اي (Correspondent Member) مي باشد كه معمولا سازماني از يك كشور است كه تا به حال فعاليتي در ارتباط با استاندارد كردن و تدوين استاندارد نداشته است. اين سازمان صرفاً در مواردي كه ذي نفع است اطلاعاتي كسب مي نمايد و در فعاليت هاي فني مشاركتي ندارد.

عضو ديگر (ISO) عضو مشترك (Subscriber Member) است كه كشورهايي كه داراي اقتصادي خرد مي باشند مي توانند اين عضويت را داشته باشند.
سازمان بين المللي استاندارد تا پايان ژانويه 2001 داراي 138 عضو شامل 91 عضو اصلي, 36 عضو مكاتبه اي و 11 عضو مشترك بوده است. موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران از جمله اعضاي اصلي آن بوده و در تدوين استانداردهاي بين المللي مشاركت دارد.

كلمه iso از چه مشتق شده است :
تصور مي شود كه كلمه (ISO) مخفف International Organization for Standardization
است, در حالي كه مخفف عبارت فوق مي بايست به صورت (IOS) باشد. (ISO) در اصل از كلمه يوناني (isos) مشتق شده و به معني (برابر) و ريشه پيشوند (iso) در انگليسي است.
از ((برابر)) تا ((استاندارد)) علت انتخاب كلمه (ISO)به عنوان نام يك سازمان بين المللي به سهولت دانسته مي شود. سازمان بين المللي استاندارد, در صورت توجه به زبان كشورهاي عضو, در انگليسي به صورت (IOS) و در فرانسه به صورت (OIN) در مي آيد ولي به طور كلي بدون در نظر گرفتن زبان كشور خاص, نام سازمان بين المللي استاندارد به صورت (ISO) خلاصه مي شود.

چرا نياز به استانداردهاي بين المللي است و تدوين استانداردهاي بين المللي چگونه انجام ميگيرد :
به طور كلي استانداردها توافق نامه هاي مستند شده, متضمن ويژگي ها, مشخصات فني يا ساير ضوابط دقيق جهت استفاده به عنوان قوانين, راهنما يا شرح مشخصات به منظور حصول اطمينان از مناسبت مواد, كالاها, فرآيندها و خدمات با اهداف مورد نظر مي باشد وجود استانداردهاي ناهماهنگ براي تكنولوژي هاي مشابه در كشورها و مناطق مختلف منجر به ايجاد (موانع فني فراراه تجارت) مي گردد.
صنايع صادرات گرا نياز به قبول كردن استانداردهاي بين المللي, به منظور منطقي كردن فرآيند تجارت بين المللي را حس كرده اند و اين امر از دلايل اصلي تاسيس (ISO) بشمار مي رود.
صنايع مختلف در دنيا نياز به استاندارد خاص را به موسسه استاندارد ملي كشور متبوع اعلام مي نمايند و تدوين استانداردها مي تواند از اعضاي اصلي به سازمان بين المللي استاندارد انعكاس يابد. استانداردهاي بين المللي براي بسياري از تكنولوژي ها مانند ارتباطات, فرآيندهاي اطلاعاتي, نساجي, بسته بندي, توزيع, توليد و مصرف انرژي, ساخت كشتي, بانكداري و خدمات اقتصادي تهيه مي شوند و دلايل عمده تهيه آنها عبارتند از :
1- پيشرفت جهاني در آزاد سازي تجارت
2- تداخل بخش هاي مختلف صنايع
3- سيستم هاي ارتباطات جهاني
4- نياز كشورهاي در حال توسعه
5- رشد و شكوفايي تكنولوژي

كار فني (ISO) كاملا غير متمركز و در چارچوب تشكيلات 2850 كميته فني, زير كميته و گروههاي كاري انجام مي گيرد. در اين كميته ها نمايندگان متخصصين صنعت, موسسه هاي تحقيقاتي, صاحب نظران دولتي, سازمان هاي مصرف كننده و سازمان هاي بين المللي از كليه نقاط دنيا به عنوان شركاي واحد حل مشكلات جهاني استاندارد كردن گرد هم مي آيند. به طوري كه در اجلاسيه هاي (ISO) در هر سال حدود 30000 متخصص شركت مي نمايند.
كميته هاي فني (ISO) متشكل از اعضاي فعال (P-member) و اعضاي ناظر (O-member) مي باشد كه وظيفه دارند تدوين استانداردهايي را كه ضروري به نظر مي رسد, بررسي و مطرح نمايند. پس از موافقت اعضا با موضوع پيشنهادي, مدارك علمي و فني مربوط (Draft Committee) تهيه و بين اعضا توزيع مي گردد كه پس از انجام اصلاحات لازم به صورت پيش نويس نهايي استاندارهاي بين المللي ( Draft International Standard) در مي آيند. پيش نويس هاي مذكور مجدداً براي اعضا فرستاده مي شوند تا پس از انجام آخرين اصلاحات بعمل آمده و تصويب نهايي به صورت استانداردهاي بين المللي ايزو به چاپ رسد.
به طور كلي دامنه كار (ISO) به يك شاخه اختصاصي محدود نمي شود و شامل كليه موضوعات و رشته هاي فني به غير از مهندس الكتريكي و الكترونيكي كه از مسوليت هاي كميته IEC ( International Electrical Commission) است, مي گردد.
تاكنون حدود 12000 استاندارد بين المللي به زبان هاي انگليسي و فرانسه تهيه گرديده است كه فهرست كليه استانداردها در كاتالوگ (ISO) موجود مي باشد.
تضمين كيفيت و استانداردهاي سري ايزو 9000
از ديدگاه عمومي و بر پايه اصول علمي, (تضمين كيفيت) شواهدي را فراهم مي آورد تا بر اساس آنها كليه اشخاص ذيربط (از جمله مديران, كاركنان و مشتريان) اعتماد داشته باشند كه تمامي فعاليت هاي مرتبط به كيفيت به طور موثر و كارا به اجرا در مي آيد.
در استانداردهاي سري ايزو 9000 به مميزي سيستم كيفيت تاكيد شده است, به وطوري كه انجام توام با هدف و برنامه آن ابزاري موثر براي تضمين كيفيت در هر سازمان طالب كيفيت, استمرار كيفيت و بهبود مستمر محسوب مي شود.
استانداردهاي سري ايزو 9000 در واقع تعيين كننده, ويژگي ها و يا مشخصات فني براي محصول نيستند بلكه استانداردهايي مي باشند كه بر فرآيند و عملكرد تمامي فعاليت هايي كه بر كيفيت محصول يا خدمت نهايي تاثير گذار است, توجه دارد و به همين دليل براي هر صنعتي داراي كاربرد است.
استانداردهاي سري ايزو 9000 استانداردهايي مديريتي بوده و به اين نكته تاكيد دارد كه كيفيت بايد در فرآيند توليد و در تمامي بخش هاي يك سازمان (كارخانه يا شركت) از جمله بخش طراحي, بخش تداركات, بخش توليد, بخش كنترل كيفيت, بخش آموزش و غيره بوجود آيد.
استانداردهاي سري ايزو 9000 به طور كلي در سه طبقه, قرار مي گيرند :
الف – استانداردهاي مربوط به مديريت كيفيت و عناصر سيستم كيفيت (سري ايزو 9004)
ب – استانداردهاي مربوط به الگوهاي تضمين كيفيت (ايزو 9001, 9002, 9003)
پ – ساير استانداردهاي راهنما و حمايت كننده (ايزو 8042, سري ايزو 9000 و سري ايزو 10000)

استانداردهاي ايزو 9001, 9002, 9003 (1994) كه معادل با استانداردهاي ايران – ايزو 9001, 9002و 9003 (3174) هستند, تحت عنوان الگوهاي تضمين كيفيت, پذيرفته شده اند و صدور گواهينامه براي سيستم هاي كيفيت بر حسب انطباق با يكي از اين استانداردها صورت مي گيرد. لازم به ذكر است كه در ويرايش سال 2000 فقط يك استاندارد ISO 9001, جايگزين استانداردهاي 8402 و ISO 9001 و ISO 9002 و ISO 9003 گرديده است.
عناوين كامل اين استانداردها بدين صورت است:
1- استاندارد ايران – ايزو 9001 (1374) – سيستم كيفيت – الگو براي تضمين كيفيت در طراحي, توسعه, توليد, نصب و ارايه خدمات
2- استانداردهاي ايران – ايزو 9002 (1374) – سيستم كيفيت – الگو براي تضمين كيفيت در توليد, نصب و ارايه خدمات
3- استانداردهاي ايران – ايزو 9003 (1374) – الگو براي تضمين كيفيت در بازرسي و آزمون نهايي از جمله استانداردهاي راهنما - استاندارد ايران – ايزو 8402 (1374) مي باشد كه در برگيرنده 67 اصطلاح و تعريف در هر يك از زمينه هاي كيفيت, سيستم كيفيت, مديريت كيفيت و ابزار و فنون مرتبط است.
استانداردهاي معرفي شده فوق را مي توان از موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران و يا مديريت استاندارد و تحقيقات صنعتي استان ها تهيه كرد.

مفهوم استاندارد
امروزه از واژه استاندارد در زمينه‌هاي متفاوتي استفاده مي‌شود. به طور مثال در مكالمات روزمره به كاربردن عباراتي نظير لوازم استاندارد، رفتار استاندارد، مشخصات استاندارد و امثال آن بسيار رايج است. صرف نظر از گوناگوني موارد استفاده از واژه استاندارد نكته مشترك در همه اين موارد كاربرد اين واژه به عنوان راهنمايي جهت مقايسه است و در اين خصوص يك استاندارد مي‌تواند پاسخگوي نيازها و مشكلات به وجود آمده باشد.
مفهوم لغوي استاندارد به معناي، نمونه، قاعده، اصل، مقياس تصويب شده، و هر چيزي كه به عنوان مبنايي براي مقايسه پذيرفته شود. با توجه به مفاهيم مذكور، مطابقت كالا، خدمات، آيين كار، سيستم كيفيت يا هر امري با استاندارد، بدين معناست كه در آن موارد قواعد، اصول و مقررات ويژه اي رعايت شده است(10:13).
اما تاكنون در مورد استاندارد و استاندارد كردن تعاريف متفاوتي بيان شده كه در واقع هر كدام از نقطه نظر خاصي بوده است. در اين زمينه سازمان بين‌المللي استاندارد(ISO) تعاريف زير را در مورد استاندارد و استاندارد كردن بيان نموده است :
الف: استاندارد مدركي است در برگيرنده‌ قواعد، راهنمايي‌ها يا ويژگي‌هايي براي فعاليت‌ها يا نتايج آنها به منظور استفاده عمومي و مكرر كه از طريق هم رأيي فرا هم و به وسيله سازمان شناخته شده‌اي تصويب شده باشد و هدف از آن دست‌يابي به ميزان مطلوبي از نظم در يك زمينه خاص است.
ب :استاندارد كردن عمل ايجاد مقرراتي است براي استفاده عمومي و مكرر با توجه به مشكلات بالفعل و بالقوه كه هدف از آن دست‌يابي به ميزان مطلوبي از نظم در يك زمينه خاص است)15:20).
پيش از پرداختن به زمينه‌هاي تاريخي استاندارد لازم است تا مفهوم علمي و فني استاندارد به طور دقيق مشخص شود. به طور كلي واژه استاندارد به دو مفهوم عمده به كار برده مي‌شود:
در مفهوم اول منظور از استاندارد، يكاها[1] و برسنج‌هاي[2] اندازه‌گيري است (در زبان فرانسه آنرا اتالون Etalon مي‌نامند). اين مفهوم مي‌تواند به معناي يكاهاي اندازه‌گيري مانند متر، كيلوگرم، ثانيه و نظاير آن باشد و يا مقياس‌هاي فيزيكي از قبيل ميله يك متري، وزنه يك كيلوگرمي و امثال آن را در برگيرد. در مفهوم دوم، استاندارد كتابچه يا مجموعه مكتوبي است كه در برگيرنده مقررات و اصولي براي تنظيم امور فني، صنعتي، علمي و تجاري مي‌باشد (در فرانسه و آلمان به آن نرم Norm گويند(همان).
بنابراين مي‌توان گفت كه استاندارد‌ها موجب تسهيل توليد، اشاعه و مصرف اطلاعات و يا ساير محصولات مي‌شوند و با
حذف عوامل بي‌ارزش و غير ضروري سبب صرفه‌جويي در وقت و هزينه مي‌گردند. براساس تعاريف فوق اهدافي براي
استانداردها تعيين شده كه از جمله‌ اهداف اساسي مي‌توان به موارد زير اشاره نمود:
1- تعريف حد قابل قبول كيفيت و كميت،
2- به وجود آوردن زبان مشترك و موثر بين افراد براي مبادله اطلاعات، نظرات و افكار،
3- تلفيق بهينه كيفيت با مصرف و جوانب اقتصادي ،
4- به حداقل رساندن هزينه‌ها با راه‌يابي براي موارد مشابه و تكرار شونده ،
5- ارتقاي قابليت، اعتماد و اتكاء(10:14).

مزيت استاندارد كردن
گذشته از موارد ذكر شده درباره مزيت استاندارد كردن كه شامل ساده كردن، تعويض‌پذيري، افزايش ايمني و امثال آن يكي از مزيت‌هاي اساسي كه هدف اصلي عوامل فوق بوده و نيز مورد توجه دولت‌ها و صنايع مي‌باشد فوايد و مزاياي اقتصادي است.
استانداردها ارائه دهنده راه حل براي مشكلات بوده و نتيجه استاندارد سازي افزايش بهره‌وري است كه اين عمل به طرق زير انجام مي‌شود.
- ارائه روش‌هاي صحيح محاسبات فني
- - تعيين قواعد عمومي و مشخصات و ويژگي‌هاي محصول
- - يكنواختي و هماهنگ‌سازي
- - گردش صحيح اطلاعات و جلوگيري از اتلاف سرمايه و زمان
- - كاهش قابل توجه هزينه‌ها از طريق كاهش انواع و ميسر كردن توليد انبوه(26:20)
-
انواع استاندارد
- با توجه به محدوده‌اي كه مقوله استاندارد در آن مورد نظر باشد، انواع گوناگون استاندارد مطرح مي‌شود. در صورتي كه استاندارد خاص، منحصراً در قلمرو تحت حاكميت يك كشور تدوين و اجرا شود "استاندارد ملي يا
- كشوري" مصداق مي‌يابد.
- استاندارد ملي به وسيله يك سازمان كشوري مثل ISIRI [3] براي ايران و BSI [4]براي انگلستان وANSI[5] براي ايالات متحده آمريكا تهيه و تصويب و ارائه مي‌شود. استانداردهاي ملي از نظر اجرايي به دو دسته استاندارد اجباري و استاندارد تشويقي تقسيم بندي مي شوند. استاندارد اجباري در رابطه مستقيم با ايمني و بهداشت و يا تجارت خارجي است و استاندارد تشويقي استانداردهايي است كه توليد كننده با توجه به توان بالاي توليد و علاقمندي خود داوطلبانه تمايل به اجراي آن دارد.
- در صورت طرح استاندارد در منطقه‌اي فراتر از قلمرو يك كشور، "استاندارد منطقه‌اي" مطرح مي‌گردد كه اين استاندارد توسط يك سازمان منطقه‌اي تهيه و تصويب مي‌شود و به ساير كشورها ارائه مي‌گردد. هر گاه استاندارد ويژه‌اي در عرصه‌ بين‌المللي ارائه شود، يكي از مصاديق اصطلاح "استاندارد بين‌المللي" محسوب مي‌شود(همان).
كميسيون بين المللي الكترو تكنيك IEC اولين سازمان بين‌المللي در جهان است كه در سال 1906 تأسيس شد. اين كميسيون در حدود 40 كميته ملي را در بر مي‌گيرد. مصوبات اين كميته‌ها كه با توافق نمايندگان كشورهاي عضو تصويب مي‌شود براي كليه اعضاء لازم الاجراء مي‌باشد.
- استانداردهاي مذكور (ملي، منطقه‌اي و بين‌المللي) در زمينه‌هاي متفاوت مربوط به كالاها و خدمات، تأسيسات، آيين‌هاي كار و سيستم كيفيت وجود دارد. ممكن است كه استاندارد‌هاي منطقه‌اي يا بين‌المللي خاصي در مورد يك كالاي كشاورزي يا صنعتي و يا نوع سيستم كيفيت قابل اجرا در شركت‌هاي توليدي يا خدماتي تصويب شود و سازمان متولي استاندارد يك كشور آن را رسماً به عنوان استاندارد ملي كشور بپذيرد و پس از تصويب منتشر نمايد. مثلا موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران، استانداردهاي بين‌المللي سري ايزو 9001 تا ايزو 9003 كه در بردارنده‌ مواردي درباره‌ سيستم كيفيت و تضمين كيفيت هستند، را به عنوان استاندارد ملي ايران تصويب كرده و در دي ماه سال 1374 منتشر نموده است .

-
تاريخچه استاندارد
- استاندارد سازي پديده جديدي نيست و از دير زمان در زندگي بشر وجود داشته است. استاندارد نيز مانند بسياري از پديده‌هاي طبيعي شناخت و برداشتي است كه انسان از محيط پيرامون خود دارد. اين امر در ابتدا به صورت ناخودآگاه تحقق يافته است. براي مثال تاريخ پيدايش سيستم شمارش دهدهي كه هم اكنون نيز مورد استفاده قرار مي‌گيرد به گذشته بسيار دور باز مي‌گردد و در واقع الگويي از تعداد انگشتان دو دست انسان است ، همين گونه استاندارد كردن تقويم و تعداد روزهاي ماه در سال رومي كه توسط ژوليوس سزار در 46 سال قبل از ميلاد مسيح انجام شده است.
- در شناخت پيشينه استاندارد، بسياري پيدايش زبان را نخستين استاندارد بشر مي‌دانند. "صوت‌"هايي كه هر يك مفهوم خاصي دارد و "كد" ويژه‌اي را در ذهن به خود اختصاص مي‌دهد و "پيام" مشخصي را به شنونده القا مي‌كند خود نوعي استاندارد است.
- پيدايش خط يكي ديگر از استانداردهاي مهم بشر است، دستيابي به علائم و مقررات خاصي براي القاء مكتوب مفاهيم و پيام‌ها بدون استاندارد امكان‌پذير نمي‌باشد. در بررسي تاريخي استانداردهاي زندگي بشر در حوزه‌هاي اجتماعي، فرهنگي و ديني بسياري حتي "توتم‌پرستي" را نوعي استاندارد برشمرده‌اند، استانداردي كه به عنوان يك "توتم" در ميان قبيله و قومي مورد احترام بوده است. بعد از پيدايش خط و ارتباط انسان‌ها با يكديگر از طريق كلام و حروف و كلمات و نيز مدنيت يافتن بشر، استانداردهاي زندگي در حوزه‌هاي گوناگون، يكي پس از ديگري به سرعت به وجود آمدند. تمام استانداردها براي تامين زندگي بهتر و زيستن در شرايط مطلوب‌تر توسط انسان‌هاي زبده و متفكر تعيين مي‌شوند و به طور كلي هدف از اتخاذ اين استانداردها، بهره‌گيري از الگوهاي صحيح در زندگي، روابط و توليد براي نيل به كمال هر چه بيشتر انسان‌ها مي‌باشد.
- گسترش فن و تجارت در ادوار گذشته نيز انسان را وادار نموده تا در برخي از زمينه‌ها به ويژه انجام اندازه‌گيري‌هاي يكسان و همچنين ساخت وسايل و لوازم خود استانداردهايي را تعيين نمايد. براي مثال وجود ظروف سفالي يك شكل، كشتي‌هايي با طرح و شكل يكسان، ابعاد ثابت و مشخص آجرها و خشت‌ها و حتي قطعات سنگ در بناي اهرام مصر هم چنين وجود مقياس‌هايي نظير وجب، قدم، طول بازو و امثال آن نشانه‌هايي از فرآيند استاندارد كردن در عهد باستان مي‌باشد. شايان ذكر است كه در هزاره سوم قبل از ميلاد مسيح در مصر خط‌كشي با درجه‌بندي نزديك به يك‌ سانتي‌متر مورد استفاده بوده است. در ايران در زمان داريوش اول پادشاه هخامنشي وزنه‌هاي استاندارد شده‌اي براساس واحدي به نام "كرشه" ساخته مي‌شد كه هر كرشه معادل 3/83 گرم بوده است. وزنه‌اي كه از آن زمان باقي مانده و هم اكنون در ايران موجود است معادل 120 كرشه مي‌باشد. در انگلستان در زمان جان پادشاه انگليس در منشور كبير استانداردهايي در رابطه با اوزان و مقياس‌ها جهت امر تجارت تعريف شده است. همين طور در زمان ادوارد اول پادشاه انگليس تعريفي براي اينچ عنوان شده كه جالب توجه است: "يك اينچ عبارت است از طول سه دانه جو خشك شده با شكل طبيعي كه در يك امتداد و سربه سر قرار داده باشند". در يك بررسي اجمالي مشخص خواهد شد كه استانداردهاي عمده در عهد باستان و قرون گذشته به طور كلي قبل از رنسانس كه جنبه عمومي داشته و نياز به آن بيش‌تر از موارد ديگر احساس شده است استانداردهاي اوزان و مقياس‌ها مي‌باشد. اما پس از عصر رنسانس با توجه به تحول بنيادي در طرز تفكر اجتماعي و رشد اختراعات و توليدات صنعتي (انقلاب صنعتي) استانداردهاي صنعتي نيز به وجود آمد. يكي از قديمي‌ترين و اساسي‌ترين اصل استاندارد كه در استانداردهاي كنوني بدان توجه شده است و در حال حاضر نيز به عنوان اولين اصل استاندارد كردن مطرح است اصل كاهش انواع و در كنار آن اصل تعويض‌پذيري است. به طوري كه همين اصل موجبات توليد انبوه و زنجيره‌اي را فراهم نموده است. در گذشته هر توليدكننده يا صنعتگري با توجه به ابزارهاي ابتدايي و ميراث نياكان خود محصولاتي با شكل و طرح و ابعاد متفاوت مي‌ساخت اما امروزه با منسجم شدن توليد محصولاتي با ويژگي‌هاي يكسان توليد مي‌گردد.
- اولين قدم براي علمي كردن استانداردها در سال 1496 ميلادي در زمينه "اندازه‌گيري طول" در انگلستان صورت گرفت. سپس در دهه‌ آخر قرن هيجدهم در فرانسه "سيستم متريك" و "مقياس اوزان" ايجاد شد، به طوري كه در سال 1840 دولت فرانسه استفاده از ساير مقياس‌ها را در فرانسه ممنوع اعلام كرد. هم چنين در سال 1613 انگلستان استاندارد نگارش فرمول‌هاي دارويي و شيميايي را در كتاب British Pharmacopoeia (BP) منتشر ساخت.
- از پيشگامان اصل كاهش انواع و تعويض‌پذيري مي‌توان به يك امريكايي به نام الي ويتني[6] اشاره كرد. اين شخص در سال 1793 براي نخستين بار تفنگ سرپري را طراحي كرد كه داراي قسمت‌هاي قابل تعويض بود و در واقع پايه توليد انبوه را فراهم آورد.
- در سال 1798 استاندارد كردن دستورالعمل تعويض قطعات ماشين‌آلات و تجهيزات در امريكا آغاز شد(13:14).
هم چنين در انگلستان در سال 1841 شخصي به نام جورج ويتورث[7] بر اساس ارتفاع، عمق و تعداد دنده در هر اينچ نظام مخصوصي را براي انواع دنده‌هاي پيچ و مهره به وجود آورد كه تعويض‌پذيري پيچ‌ها و مهره‌ها به سهولت امكان‌پذير باشد. همگام با گسترش توليدات صنعتي و انبوه‌سازي رعايت نكات ايمني نيز مطرح گرديد به ويژه پس از اختراع ماشين بخار و كاربرد گسترده آن در سيستم‌هاي حمل و نقل از قبيل كشتي‌ها و لوكوموتيوها و خسارات ناشي از آن، به طوري كه در نيمه دوم قرن نوزدهم در امريكا انفجار مخازن تحت فشار 000/50 نفر كشته و دو ميليون زخمي برجا گذاشت.
- استاندارد نمودن ساختار تركيبي آهن و فلزات توسط سر جان باري [8] كه يك مهندس راه و ساختمان و انگليسي بود پيشنهاد شد و در سال 1901 با بنيانگذاري كميته استانداردهاي مهندسي به تصويب رسيد. اين كميته به زودي در ساير زمينه‌هاي مهندسي مواد و تركيبات استانداردهايي را ارائه داد و سرانجام به انستيتوي استانداردهاي بريتانيا تبديل شد.
- رشد تكنولوژي و استفاده از ماشين آلات جديد، افزايش توليدت صنعتي و در نتيجه رقابت در بازارهاي داخلي و خارجي را به دنبال داشته است. از اين رو در روند تكامل استاندارد كردن ، استاندارد هاي ديگري از قبيل روشهاي بررسي و آزمون، توصيف ويژگي ها ، اصطلاحات، آيين كار، فنون كنترل كيفيت و سيستم هاي مديريت كيفيت اهميت يافتند.
-
سازمان بين‌المللي استاندارد ISO
- در خصوص استانداردهاي صنعتي، قديمي‌ترين سازماني كه در سطح جهاني تشكيل گرديد، كميسيون بين‌المللي الكترو تكنيك IEC مي‌باشد كه در سال 1906 تاسيس شد. براي استاندارد كردن در ساير زمينه‌ها در سال 1926 سازماني به نام اتحاديه بين‌المللي مؤسسات ملي استاندارد به وجود آمد كه بيست كشور اروپايي عضويت آن را پذيرفتند. اين اتحاديه تا آغاز جنگ بين‌المللي دوم فعال بود
- ولي با آغاز جنگ منحل شد. در سال 1944 كميته‌اي تحت عنوان كميته هماهنگي استانداردهاي ملل متحد به وجود آمد كه در آن موسسات استاندارد ملي از 18 كشور شركت داشتند و اين كميته در حقيقت جانشين اتحاديه سابق بود. هدف اين كميته هماهنگ ساختن فعاليت‌هاي صنعتي در كشورهاي عضو بود. دو سال بعد يعني در سال 1946 كنفرانسي در لندن متشكل از نمايندگان كميته هماهنگي استانداردهاي ملل متحد و كشورهاي غيرعضو در اين كميته تشكيل گرديد كه نتيجه مذاكرات منجر به تشكيل سازمان بين‌المللي استاندارد گرديد(47:20).

ايزو سازمان بين‌المللي استاندارد است. كلمه ايزو علامت اختصاري نيست بلكه نامي است كه از كلمه يوناني ISOS به معناي "مساوي" مشتق شده است كه ضمناً ريشه پيشوند ISO در لغاتي مانند IsoMetric (هم اندازه،‌ داراي ابعاد مساوي) و Isonmy (تساوي قوانين يا تساوي افراد در برابر قانون) نيز هست. ارتباط منطقي دو كلمه "مساوي و استاندارد" منجر به انتخاب نام ايزو براي اين سازمان شده است به علاوه استفاده از نام واحد ايزو براي مشخص كردن اين سازمان، از وفور علائم اختصاري جلوگيري مي‌كند. لذا در تمام كشورها نام كوتاه سازمان هميشه ايزو است.

- يك سازمان تخصصي است و اعضاي سازمان بين‌المللي استاندارد در واقع موسسات استاندارد ملي كشورهايي هستند كه منشور اين سازمان را پذيرفته‌اند. در مورد كشورهايي كه هنوز موسسه استاندارد ملي ندارند بر طبق درخواست آنها و پس از مطالعه عضويت آنها به صورت مكاتبه‌اي يا مشترك پذيرفته مي‌شود. در حال حاضر سازمان بين‌المللي استاندارد داراي 148 عضو است كه 98 كشور عضو اصلي، 40 كشور عضو مكاتبه‌اي و 10 كشور عضو مشترك مي‌باشند. ايران هفتادو هفتمين عضو است كه مجموعه‌ استانداردهاي ايزو را به عنوان استاندارد رسمي كشور پذيرفته است. مقر آن ژنو مي‌باشد و زبان‌هاي رسمي سازمان بين‌المللي استاندارد عبارت است از انگليسي، فرانسه و روسي. كه هزينه ترجمه روسي را موسسه استاندارد روسيه مي‌پردازد. روش كار اين سازمان در تدوين استانداردهاي بين‌المللي مشابه كار موسسات استاندارد ملي كشورهاست. به اين صورت كه بنا به تصويب شوراي سازمان بين‌المللي استاندارد يك كميته فني با عنوان خاص تشكيل مي‌گردد.

- اين سازمان از 180 كميته فني تشكيل يافته كه هر يك از اين كميته ها مسئوليت فعاليت در يكي از اين زمينه هاي
- تخصصي مربوطه را بر عهده دارند.

- اين كميته فني متشكل از اعضايي است كه از طرف هر يك از موسسات عضو بر حسب ارتباط و علاقه به موضوع آن كميته به وجود مي‌آيد. هر كميته فني داراي يك دبيرخانه است كه توسط يكي از موسسات عضو آن كميته اداره مي‌شود. اين موسسه خود نيز مانند ساير اعضاء شركت كننده در كميته فني داراي يك نماينده است كه با بي‌طرفي كامل عهده‌دار حسن جريان امور كميته فني مربوطه مي‌باشد و موظف است ساليانه گزارش حاوي نتيجه اقدامات كميته را به شورا تقديم دارد. اعضايي كه در كار يك كميته فني فعالانه تشريك مساعي مي‌كنند به نام" اعضاء فعال" خوانده مي‌شوند و اعضايي كه فقط مايلند در كار يك كميته ناظر و به امور آگاه باشند بدون آن كه حق راي داشته باشند به نام "اعضاء ناظر" ناميده مي‌شوند.

- با انتخاب و پذيرش موضوع كار پيش نويس مقدماتي تهيه و به منظور بررسي و مطالعه به كميته فني ارائه مي شود. پس از بررسي آن از لحاظ علمي و فني و تصويب به وسيله‌ اعضاء فعال آن كميته، پيش نويس آماده شده به صورت پيش نويس استاندارد در مي آيد كه به دبيرخانه مركزي ارسال مي شود تا نسبت به تكثير آن و توزيع بين كشورهاي عضو به منظور بررسي، اعلام نظر و تصويب اقدام نمايد. اين پيش نويس پس از وصول رأي موافق 75% از كشورهاي عضو تصويب خواهد شد(همان). استفاده از استانداردهايي كه توسط ايزو تهيه مي‌شوند، اختياري است و ايزو هيچگونه قدرتي در رابطه با اجراء و پياده كردن اين استانداردها ندارد. درصد خاصي از استانداردهاي اين سازمان كه عمدتاً‌ در رابطه با بهداشت،

ايمني و محيط زيست هستند در برخي از ممالك به عنوان بخشي از مقررات مورد استفاده قرار مي‌گيرد. يا در قوانين آنها به استانداردهاي مذكور، به عنوان يك مبناي فني ارجاع داده مي‌شود. در هر صورت هر گونه اقتباس از اين استانداردها مي‌تواند به صورت تصميمات لازم‌الاجراي مقامات قانوني يا دولتهاي كشورهاي ذيربط درآيد و ايزو راساً هيچگونه اختيار قانونگذاري يا وضع مقررات ندارد. از طرفي در سطح بين‌المللي، موسساتي نيز وجود دارند كه از سازمان بين‌المللي ايزو اين اجازه را دارند كه پس از بررسي‌هاي لازم نسبت به صدور گواهينامه اجراء، اقدام نمايند.

اهداف ايزو:
ISO اهداف و وظايف خود را به اين گونه بيان نموده است:
در توسعه امر استاندارد در جهان به منظور ايجاد تسهيلات لازم براي مبادلات بين‌المللي كالاها، خدمات و اشاعه و ترويج همكاري‌هاي متقابل در حوزه فعاليت‌هاي فرهنگي، علمي، فني و اقتصادي مي‌باشد. براي نيل به اهداف فوق فعاليت‌هاي زير را مي‌توان نام برد:
1) فراهم ساختن تسهيلات لازم به منظور ايجاد هماهنگي و همگامي استانداردهاي ملي موسسات عضو
2) تهيه استانداردهاي بين‌المللي در هر مورد مشروط به اين كه مغاير با نظريات هيچ يك از اعضاء نباشد.
3) فراهم ساختن تسهيلات، تشويق لازم براي توسعه و نشر استانداردهاي جديد در سطح ملي و بين‌المللي
4) فراهم نمودن تسهيلات لازم براي مبادله اطلاعات مربوط به فعاليت‌هاي اعضاء و كميته‌هاي فني
5) همكاري با ساير سازمان‌هاي بين‌المللي كه به نحوي از انحاء با اين سازمان مربوط بوده و علاقمند به بررسي و تحقيق در مورد پروژه و طرح‌هاي استاندارد آنها مي‌باشد.

استانداردهاي ايزو در كتابداري و اطلاع رساني
استانداردهاي ايزو توسط كميته‌هاي فني تدوين مي‌شود. كميسيون فني 46(TC.46) توسعه استانداردهاي كتابداري و اطلاع‌رساني را در سطح بين‌المللي بر عهده دارد. نام اين كميسيون "دبيزش بين‌المللي" است و به توسعه استانداردهايي در حوزه فعاليت‌هاي علمي كتابخانه‌ها و مراكز اطلاع‌رساني، خدمات نمايه‌سازي و چكيده‌نويسي، آرشيو اطلاع‌رساني و انتشارات مي‌پردازد. و تا كنون استانداردهايي در زمينه هاي مختلف اين حوزه از جمله تدوين پايان نامه ها ارائه داده است. مصوبات اين كميته به صورت گزارش‌هاي استاندارد منتشر شده و در دسترس عموم قرار مي‌گيرد.
ISO استانداردهاي مصوبه در كميته‌ها را در بولتن‌هاي سالانه منتشر مي‌كند و استانداردهاي جديد و ويرايش شده را بصورت ماهانه در "بولتن ايزو" به اطلاع عموم مي‌رساند.

موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران
- در فرهنگ مردم اين سرزمين توجه به استاندارد به گذشته‌اي بسيار كهن باز مي‌گردد به طوري كه به سادگي مي‌توان در آثار علمي، تاريخي و اجتماعي باقي مانده از قرون متمادي آثار و شواهد آن را به صورتي آشكار مشاهده نمود. ليكن حركت نظام يافته آن مربوط به قرون اخير است.
- اولين حركت مدون در ارتباط با استاندارد و استانداردنويسي در ايران با تصويب قانون اوزان و مقياس‌ها در سال 1304 شمسي آغاز گرديد و در سال 1332 به لحاظ ضرورت تعيين ويژگي‌هاي كالاها و توجه توليدكنندگان و واردكنندگان به اهميت كالاهاي استاندارد شده تشكيلاتي براي تهيه و تدوين استانداردهاي ملي به ويژه نظارت بر كيفيت كالاهاي صادراتي و وارداتي به صورت يك اداره در وزارت بازرگاني وقت ايجاد شد. در سال 1339 با تصويب قانون تاسيس موسسه استاندارد ايران كار رسمي اين موسسه در چهارچوب اهداف و مسئوليت‌هاي تعيين شده در اين قانون ادامه يافت و در راستاي فعاليت خود در سال 1344 به هنگام تصويب اساسنامه موسسه، عبارت "تحقيقات صنعتي" نيز به نام موسسه استاندارد ايران افزوده شد و با نام موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران ISIRI به فعاليت خود ادامه داد. اولين استانداردهاي تهيه شده به امر ويژگي و درجه‌بندي كردن كالاهاي صادراتي (عموماً محصولات كشاورزي) پرداخته و به صورت آزمايشي تدوين شده است. هدف از تدوين استاندارد آزمايشي در واقع اجراي آزمايشي اين استانداردها از طرف تهيه‌كنندگان و صادركنندگان و مشخص شدن نقايص و معايب آن بود. تا سال 1343 تهيه و تدوين استانداردها به طور آزمايشي صورت مي‌گرفت. تا اين سال حدود هفده استاندارد به صورت آزمايشي تهيه شد كه عموماً مربوط به كالاهاي سنتي و به منظور كمك به بهبود صادرات بود. در اين سال روش كار تغيير كرد و تصميم گرفته شد كه در تمامي زمينه‌ها استانداردهاي لازم تدوين شود و ضمناً تهيه استانداردها از حالت آزمايشي به حالت قطعي تغيير كرد. جالب توجه اين كه براي نخستين بار در سال 1345 علامت استاندارد ايران به روي كالاهاي ايراني مشاهده شد. در اين سال دو شركت ايراني سازنده كاشي و بيسكويت موفق به

دريافت پروانه استفاده از علامت استاندارد براي محصولات خود شدند. با پيروزي انقلاب اسلامي و ضرورت دگرگوني در ساختار اقتصادي كشور توجه جدي به امر كيفيت و تدوين استانداردهاي ملي و ضرورت انجام تحقيقات كاربردي و نيز تجميع مقررات پراكنده منجر به تصويب قانون اصلاح قوانين و مقررات موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران در سال 1371 توسط مجلس شوراي اسلامي گرديد. اين مؤسسه عضو سازمان بين المللي استاندارد ايزو ، انجمن جهاني سازمانهاي تحقيقات فني و صنعتي، سازمان بين المللي اندازه شناسي و كميسيون بين المللي الكترو تكنيك مي باشد. مؤسسه

استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران در تدوين استانداردهاي بين المللي مشاركت مؤثر دارد و در بيش از يكصد كميته فني فعال است و دبيرخانه چهار كميته بين المللي در ايران مستقر است. اين مؤسسه به منظور حذف موانع تجاري ، توسعه‌ صادرات و واردات، حفظ منافع و ايمني مصرف كننده ، تبادل اطلاعات علمي و فني و همكاري هاي آموزشي ، تفاهم نامه هايي را با برخي از مؤسسات استاندارد و سازمان هاي علمي و فني منعقد نموده است. رئيس موسسه با تصويب شوراي عالي استاندارد و حكم رئيس جمهور براي مدت سه سال منصوب و بالاترين مقام اداري ، مالي و فني مؤسسه محسوب مي شود.
- مؤسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران با پيشرفت علوم و تكنولوژي به گسترش فعاليت‌هاي آزمايشگاهي پرداخت و اكنون بيش از 100 آزمايشگاه در شهر صنعتي كرج و مراكز استان‌ها دارد. اين موسسه در 23 مركز استان كشور داراي ادارات كل است. مهم‌ترين وظيفه‌اي كه قانون بر عهده اين موسسه گذاشته، تدوين استانداردهاي ملي ايران است و به اين منظور اين موسسه تاكنون بيش از 150 كميته ملي تشكيل داده كه بيش‌تر زمينه‌هاي عمومي را در بر مي‌گيرند و در موارد ديگر بيش‌تر جنبه‌ تخصصي دارند. اعضاي اين كميته‌ها از اشخاص معرفي شده‌ مراكز علمي و دانشگاهي، سازمان‌هاي مهم توليدي و مصرفي و ساير موسسات ذينفع دولتي و ملي انتخاب مي‌شوند، اين كميته‌ها با تشكيل جلسات دوره‌اي استانداردهاي تهيه شده توسط كميسيون‌هاي فني مربوطه را بررسي و نهايتاً تصويب مي‌كند كه تاكنون حدود 400 عنوان استاندارد تهيه شده به تصويب نهايي رسيده است.
- برخي از استانداردها عيناً اقتباس از استانداردهاي بين‌المللي IECوISO هستند. اين حالت در مواردي است كه مفاد آن استاندارد با نيازمندي‌هاي شناخته شده مورد نظر در جامعه ايران مطابقت داشته باشد. در حالي كه استانداردهاي مذكور حاوي مطالبي باشند كه از لحاظ فني، صنعتي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي براي جامعه ايران پذيرفتني نباشد حذف و اضافات در آن انجام مي‌گيرد و به اين ترتيب به استاندارد ملي تبديل مي‌شود. چنانچه در مورد موضوعي هنوز استاندارد بين‌المللي وجود نداشته باشد كارشناسان و كميسيون‌هاي فني راساً به تهيه آن اقدام مي‌كنند. در اين موارد ممكن است بعضي استانداردهاي ملي ساير كشورها به عنوان الگو يا منبع اطلاعاتي مورد استفاده قرار گيرند.
- موسسه استاندارد از سال 1340 عضو ISO و از سال 1344 عضو IEC شد و در حدود 55 كميته فني ISO به عنوان عضو فعال و در بيش از 60 كميته ديگر به عنوان عضو ناظر حضور دارد. اين موسسه تنها دريافت كننده استانداردهاي ISO و IEC و نيز استانداردهاي ساير كشورهاي عضو، در ايران است.

- آشنايي با بعضي جنبه هاي استاندارد:
- هيچكس به درستي نمي داند اولين كالايي كه بين دو طايفه از دو مليت مختلف مبادله شد چه بوده است. ولي مي توان حدس زد كه اولين كالاي مبادله شده مربوط به گروه خوراكي ها بوده است به اين دليل كه تا مدت هاي مديد شاخص
- ارزش گذاري بر توليدات و محصولات بشر، يك ماده غذايي بوده كه نقش پول را نيز ايفا مي كرده است.
بنابراين به احتمال قوي اولين نگراني كه در مورد داد و ستد كالا وجود داشته نگراني در مورد كميت و مقدار كالاي مبادله شده بوده است. به طور كلي كيفيت گرايي مرحله اي است كه پس از تامين نيازهاي كمّي و اوليه بشر پديدار شده است. براي مثال وقتي كسي گرسنه باشد برايش فقط ميزان غذا مهم است و نه نوع غذا. ولي درمرحله بعد ممكن است ديگر كميت بر كيفيت برتري نداشته باشد.

- از زمانهاي گذشته همواره سنجش كيفيت با اشكال و روش هاي گوناگون وجود داشته است. انسانهاي باستاني وقتي ابزاري مي ساختند يا شكاري صيد مي كردند هنگام مبادله پاياپاي، در مقابل كالا يا شكار از طرف مقابل، جنسي را با شرايط معيني طلب مي كردند. به بياني لازم بود كالاي مورد مبادله داراي استاندارد معيني باشد. ولي پايه گذاري استانداردها از انقلاب صنعتي شروع شد.

- استاندارد چيست؟ بر اساس يك تعريف ساده، وجود عدالت و تناسب بين آنچه كه مي دهيم و آنچه مي ستانيم، خود نوعي استاندارد است. اين تعريفي درست ولي ناقضِ مفهوم استاندارد است. در اين تعريف به صورت پنهاني به »مقدار« اشاره و بيش از هر چيز به »رضايت« طرفين معامله تاكيد مي شود.
- استانداردي كه در مراحل بعد تجارت بشر به وجود آمد استاندارد مبدأ بود كه خود استانداردي از نوع »كيفيت« است.
- در مورد تخمين و تعيين كيفيت محصولاتي مانند خاويار ايران يا پوشاك ايتاليا ارزش و بهاي كالا را در كنار موقعيت و مبدأ ساخت آن كالا بيان مي كردند. اين روش يعني توجه به مبدأ كالا و تجارت بين المللي از جايگاه مهمي
- برخوردار است.
- انواع ديگر استاندارد شامل استانداردهاي كارخانه اي، استاندارد ملي (مانند استاندارد ايران)، استاندارد منطقه اي (مانند استاندارد بازار مشترك اروپا) و استاندارد جهاني (كه از طرف سازمان جهاني به تصويب مي رسد) مي شود.
-
-

ISO چيست؟ ISO نام سازماني بين المللي است كه از كلمه يوناني »ISOS « به معناي »مساوي« مشتق شده است. ريشه اين پيشوند (ISO) در كلماتي مانند ISOMETRIC (هم اندازه و داراي ابعاد مساوي) و ISONOMY (تساوي قوانين، يا تساوي افراد در برابر قانون) وجود دارد. ارتباط منطقي بين دو كلمه »مساوي« و »استاندارد«، منجر به انتخاب نام ISO براي اين سازمان شده است.
- سازمان جهاني استاندارد در سال1948 در ژنو تشكيل شد و در حال حاضر بيش از156 كشور (از جمله ايران) در آن عضو هستند.
- علامت اختصاري سازمان بين المللي استانداردهاي جهاني در زبان انگليسي »ISO«، برگرفته از عبارت (International Organization for Standardization) است. امروزه در هر كشوري و با هر زباني اين
- سازمان را با نام ISO مي شناسند.
- كار اين سازمان تدوين استانداردهاي
- بين المللي است.
- اين سازمان يك سازمان غير دولتي است كه مستقل از سازمان ملل فعاليت مي كند. همچنين اعضاي اين سازمان نمايندگان دولتها نيستند بلكه اعضاي سازمانها و موسسات استاندارد ملي هستند.
- استفاده از استانداردهايي كه توسط ISO تهيه مي شود اختياري است و سازمان »ايزو« هيچگونه قدرتي در رابطه با اجرا و پياده كردن اين استانداردها ندارد. درصد خاصي از استانداردهاي اين سازمان كه بيشتر آنها در رابطه با بهداشت، ايمني و محيط زيست هستند در برخي از كشورها به عنوان بخشي از مقررات مورد استفاده قرار
مي گيرند.

- اما آزاد بودن استفاده از علامت ISO مي تواند در ذهن افراد اين فكر غلط را القا كند كه اين سازمان در زمينه صدور گواهينامه نيز فعاليت دارد يا اين سازمان، سازماني را كه از اين علامت استفاده كرده تاييد مي كند يا اين سازمان نماينده مجاز سازمان »ISO« است. هيچ يك از فرضيات ياد شده درست نيست. همچنين نظارت بر اجراي استانداردها مطابق شرايط تعيين شده در حيطه وظايف سازمان ISO نيست.

ISO 9000 چيست؟
- اولين استاندارد تدوين شده اين سازمان در سال1987 توسط كميته176 (TC176) به عنوان استاندارد سري9000 يا مديريت كيفيت شكل گرفت.
- استاندارد ISO 9000 به كنترل فرايند توليد توجه مي كند. در واقع ISO 9000 استانداردي براي مديريت كيفيت است و نه مديريت محصول.
- در مديريت كيفيت ديدگاه نويني بر مبناي اصول و معيارهاي پايه اي مديريت كيفيت شكل گرفته و معيارهايي تعيين شده است. اين معيارها در سري استانداردهاي ISO 9000:2000 به شكل موثري در نظر گرفته شده اند كه عبارتند از:‌
- سازمان مشتري گرا، مديريت، مشاركت همكاران، تفكر فرايند گرا، تفكر سيستم گرايانه مديريت، بهبود مستمر، تصميم گيري مبتني بر موضوع و ارتباط با تامين كنندگان به منظور منافع متقابل.
در الگوي اجراي ISO 9000:2000 قوانيني به منظور تحقق اصول ياد شده در يك سازمان تدوين شده است.

مديريت كيفيت از چهار بخش يا ركن اصلي تشكيل شده است كه عبارتند از:
- الف: طرح ريزي كيفيت Quality Planning
- ب: تصمين كيفيت Quality Assurance
- ج: كنترل كيفيت Quality Control
- د: بهبود كيفيت Quality Improvement
-
- استاندارد در ايران
- اولين تشكيلات رسمي مربوط به استاندارد در ايران، در سال1304 هجري شمسي و بعد از تصويب قانون اوزان و مقياسها در ايران تاسيس شد، اما تا سال1331 اين موسسه فعاليت چندان مهمي انجام نداد. تا آنكه در سال1331 و با توجه به افزايش سطح مبادلات تجاري ايران با ساير كشورها و لزوم نظارت بر كيفيت كالاهاي صادراتي كشور، هسته اوليه موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران در وزارت بازرگاني شكل گرفت و در سال1339 موسسه استاندارد ايران به عضويت سازمان استانداردهاي بين المللي (ISO) درآمد. از آن زمان تاكنون اين موسسه يكي از اعضاي فعال اين سازمان است.

- موسسه استاندارد ايران داراي127 كميته اصلي ايزو به عنوان عضو ثابت و111 كميته ديگر به عنوان عضو ناظر است، همچنين دبيرخانه بين المللي كميته هاي فني شوينده ها، كودهاي شيميايي و فراورده هاي بهداشتي و آرايشي سازمان بين المللي استاندارد نيز در ايران مستقر است.
- موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران علاوه بر عضويت در سازمان هاي استاندارد بين المللي، با كميسيون بين المللي الكترونيك (IEC) ، سازمان بين المللي اندازه شناسي قانوني (OIML) و انجمن جهاني سازمان تحقيقات صنعتي (WAITRO) نيز همكاري مي كند.
- اين موسسه تنها سازماني است كه مي تواند استانداردهاي فراورده هاي توليد شده در كشور را تاييد كرده و اجراي آن را با كسب موافقت شوراي عالي استاندارد اجباري كند.
- همچنين اين سازمان براي تعيين استانداردهاي فراورده هاي توليد شده در كشور از آخرين دستاوردهاي علمي و
- صنعتي جهان استفاده مي كند.
- اجراي استانداردهاي ملي در ايران باعث افزايش فروش داخلي، صادرات و به دنبال آن رشد بيشتر اقتصاد كشور مي شود و با تامين كردن ايمني و سلامت محصولات، صرفه جويي در وقت و هزينه ها و افزايش درآمد و رفاه عمومي را براي كشور به ارمغان مي آورد.
- مزاياي استانداردهاي ايزو
- سازگاري فناوري ها در سراسر دنيا زماني كامل مي شود كه تمامي توليدات و خدمات ارايه شده، برمبناي
- استانداردهاي بين المللي باشد.

- اين هماهنگي، روز به روز در حال گسترش است و به همين خاطر خريداران محصولات بيشتري را پيش روي خود مي ببيند كه مي توانند براحتي آنها را با يكديگر مقايسه كرده و از بين آنها گزينه بهتر را انتخاب كنند. اين مسئله رقابت شديدتري را ميان توليدكنندگان پديد مي آورد كه در نهايت باعث ارتقاي كيفيت محصولات و پيشرفت جامعه جهاني خواهد شد.
- علاوه بر اين، استاندارد جهاني قوانيني را در زمينه هاي بهداشتي، ايمني و رعايت مسائل زيست محيطي براي دولتها تبيين مي كند.

- تاثير استانداردهاي جهاني ISO را مي توان در آب، هوا يا خاك نيز مشاهده كرد. اين استانداردها حتي در زمينه تشعشعات راديواكتيو يا انتشار گازها در هوا هم فعاليت داشته و محيط زيست را براي زندگي بشر سالم نگه مي دارند.
دامنه وسيع استاندارد: از سال1974 تاكنون، ايزو بيش از15 هزار استاندارد مختلف را منتشر كرده است. اين دامنه متشكل از حوزه هاي مختلفي (از كشاورزي تا كدگذاري ديجيتال سيگنالهاي صوتي و تصويري) است.
استانداردهاي ISO 14000 و ISO 9000 معروفترين استانداردهاي ISO هستند. در حال حاضر76 هزار كارخانه در149 كشور جهان، استانداردهاي ISO 14000 و ISO 9000 را رعايت مي كنند.

- استانداردهاي ISO 9000 شامل يك چهارچوب مرجع براي مديريت كيفيت است كه مراحل تهيه و توليد كالاها يا عرضه خدمات را ارزيابي مي كنند. استانداردهاي ISO 14000 ، نيز شامل قوانين مديريتي در ارتباط با محيط زيست است كه عملكرد كارخانه هاي توليدكننده را كنترل مي كند تا علاوه بر بالا بردن نتايج اقتصادي از فعاليت هاي توليدي، كارايي توليدكنندگان را نيز در حفظ بهتر محيط زيست افزايش دهند.

- بيشتر استانداردهاي ISO مخصوص توليد محصولات يا مواد خاصي است، اما استانداردهاي ISO 14000 و ISO 9000 هيچگونه محدوديتي ندارند و تمامي توليدات يا خدمات را شامل مي شوند. به طوري كه نام »استانداردهاي مديريت روابط عمومي« را بر آنها گذاشته اند.

- به طور خلاصه ISO 9000 جزو خانواده استانداردهاي مديريت كيفيت است كه به تلاش براي بالابردن كيفيت محصولات توجه مي كند.
- ISO 14000 جزو خانواده استانداردهاي مديريت محيط زيست است و بر طبق آن تشكيلاتي موظف است تا آثار زيان بار ناشي از فعاليت هاي توليد كنندگان بر محيط زيست را به حداقل برساند.

هم اكنون مجامع و گروههاي مختلفي با سازمان استانداردهاي ISO همكاري دارند. مهمترين همكاران ايزو، كميسيون بين المللي الكترونيك IEC و اتحاديه بين المللي ارتباط ITV هستند. اين دو سازمان در سوئيس و در شهر ژنو مشغول فعاليت هستند و اتحاد آنها توانسته است هماهنگي بيشتري را براي وضع استانداردهاي جديد ايجاد كند. سازمان ايزو از معدود سازمانهاي غيردولتي است كه در سازمان تجارت جهاني (WTO) حضور دارد و عضو ناظر اين سازمان است، اما با تقاضاهاي زيادي كه براي عضويت دايم آن در اين سازمان شده است، به نظر مي آيد بزودي آن را در جمع اعضاي ثابت سازمان تجارت جهاني ببينيم. حضور ايزو به عنوان عضو ثابت سازمان تجارت جهاني
مي تواند در رفع موانع علمي و فني تجارت در دنيا موثر باشد.