بخشی از مقاله

سالمندان
بخش بزرگي از جمعيت جهان را در طول 50 سال آينده سالخوردگان شصت سال به بالا تشكيل مي دهند جمعيت شناسان تخمين زده اند تا سال 2050 جمعيت افراد بالاي شصت سال به 2 ميليارد نفر در جهان برسد. اين بدان معناست كه به ازاء هر 5 نفر يك نفر سالمند وجود دارد. به اين ترتيب نه فقط كشورهاي توسعه يافته بلكه در كشورهاي در حال توسعه نيز بخش بزرگي از جمعيت افراد بالاي 60 سال تشكيل مي دهند. اين افزايش بي رويه سالمندي از يك سو و صنعتي شدن جوامع و به فراموشي سپردن از سوي ديگر باعث شده كه مسئله سالمندان و نحوه اسكان آنها به مسئله اي حاد مبدل شود.

(1) لذا بررسي معماري فضاهاي اقامتي سالمندان (خانه سالمندان) بر روحيات و رفتار ايشان و يافتن اصول طراحي از ميان پايان نامه هاي دانشجويي دانشگاه آزاد اسلامي مشهد به عنوان بستري كه تاكنون هيچ گونه جمع بندي در مورد آن لحاظ نشده، ما را ياري مي رساند در بستري نزديك، نگاهي دقيق و سنجيده تر بر اركان، اصول، يافته هاي گروهي كه به دنبال راه حل اين معضل بودند باشيم.

(2) كما اينكه كارشناسان بر اين باورند كه مطلوب بودن محيط زندگي سالمندي در مواردي حتي بر نيازهاي مادي آنان برتري دارد. ايجاد فضايي آرام و دور از تنش و التهابات رواني و متأثر از وابستگي هاي شخصيتي آنان را به ادامه زندگي تشويق نموده و از آنان عناصري زده و پويا و خودجوش مي سازدو سبب مي شود اين قشر به نسيان و فراموشي سپرده شده جامعه نقش خود را بازيابند.

(3) همان گونه كه واقفيم احترام به سالمندان و حضور آنها در سنت ايرانيان بوده و هست اما محدويت ها و مشكلات متعدد اجتماعي – اقتضادي باعث شده تا سالمندان از محيط خانوادگي خويش دور و دورتر شوند، تازگي اين معضل و عدم داشتن تجربه كافي در زمينه طراحي فضاهاي مختص سالمندان نيز باعث شده تا خانه سالمندان به واژه و معنايي خوفناك و بي اعتبار مبدل شود كه هم فرد سالمند و هم از نظر ديد اجتماع وجهه مطلوبي نداشته باشد. (4) با تغييرات قرن حاضر و تغيير در ساخت خانواده از يك نظام خويشاوندي به يك خانواده هسته اي باعث مي شود سالمندان به عنوان قشري پر جمعيت از تأثير به روي اتفاقات و جريانهاي فرهنگي و اجتماعي دور مانده و قشر كثيري از جمعيت به افرادي بي پناه و بي مسئوليت مبدل شوند، عدم توجه به نيازهاي رواني اين قشر و پس راندن آنان از جامعه و خانواده باعث مي شود بنيان و اساس خانواده به عنوان پايه اصلي جامعه و اتفاقات فرهنگي آن بي پناه مانده و نظام اخلاقي جامعه دچار تزلزل گردد، تزلزلي كه تمام داشته ها و يافته هاي جامعه را زير سؤال برده و روند طي مسير تكاملي آن را دچار اختلال مي نمايد.


(5) در اين راستا حفظ حرمت سالمندان چه در معناي اخلاقي چه در طراحي فضاهاي معماري، ايجاد خانه اي به معناي واقعي كلمه (نه تنها به معناي سايبان و پناهگاه بلكه از لحاظ رواني و اجتماعي)، ايجاد شرايط برقراري روابط اجتماعي براي سالمندان در گرو طراحي محيطي براي آنان و ايجاد شرايط رفاهي، تفريحي و خلق محيطي پر شور در راستاي شناخت نيازها و خواسته هاي آنها، راه كردهايي است كه به فعال ماندن اين قشر ياري مي رساند. از طرفي ديگر برنامه ريزي صحيح به منظور ارائه خدمات مورد نياز به اين اشخاص و تغيير ذهنيت بدبينانه سالمندان و ساير افراد جامعه نسبت به مراكز سالمندي نيز آغازي براي حل اين مشكل است، چرا كه خانه سالمندان و دهكده هاي سالمندي به عنوان واژه اي نو و مفهومي تازه و غلط در ميان اذهان مردمي ريشه دوانده است.

عدم داشتن تجربه كافي در اين زمينه نيازمند مطالعه و تحقيق در نمونه هاي غربي است زيرا استفاده و بهره برداري از اين مراكز از ديرباز در اين كشور ها در نظر بوده است اما بايد توجه نمود تحقيق تنها به معني بررسي يافته و نقد و عملكرد فضاها باش نه استفاده منطق بر اصل چرا كه فاكتور “فرهنگ“ كه مورد پرتأثير در طراحي محيطي معماري سالمندان است را نمي توان به عنوان اصل كلي و يكسان از ميان نمونه هاي خارجي لحاظ و استنتاج نمود. (6) لذا به نظر مي رسد باب پژوهش در چنين زمينه اي همچنان باز مانده است و يافتن پاسخي مناسب براي اين كه چگونه مي توان خانه هاي سالمندي را از شكل طرد شده كنوني به محيطي گرم و به معناي واقعي كلمه يك خانه مبدل نمود همچنان مجهول و بي جواب مانده است.

متأسفانه عليرغم وجود نياز تاكنون هيچ ضابطه اصولي و راهنماي كلي مبني بر استفاده از طراحي مناسب و سازماندهي و ساخت اين فضاها در كشور ما تدوين نشده است و اگر چه تحقيقات انجام شده اما عدم ارائه راهكردهاي اجرايي و انطباق درست آنها با معماري و يا روانشناسي اجتماعي و فردي سبب شده در اين زمينه هم با خلاء اطلاعات مواجه باشيم. (7) لذا جهت گردآوري مطالعاتي همه جانبه به بررسي پايان نامه هاي دانشجويي دانشگاه آزاد 82-75 در شهر مشهد و مصاحبه با گردآورندگان آن به عنوان گروهي درگير با مسأله و اساتيد راهنما و مشاور دانشكده معماري مشهد و به عنوان گروه شاهد مي پردازيم.
(8) با تدوين اين تحقيق به عنوان چكيده اي از اصول و مباني مورد لحاظ در شكل گيري خانه هاي سالمندان مي توان به پايه و اصولي براي هر پايان نامه دانشجويي مرتبط با اين موضوع رسيد كه به عنوان پايه و اصول طراحي خانه سالمندان در وزارت بهداشت لحاظ شود، و يا به عنوان توصيه هاي طراحي خانه سالمندان در مسكن و شهرسازي نيز لحاظ گردد.

بيان اهداف :
هدف كلي ← مطالعه خانه سالمندان در پايان نامه هاي كارشناسي ارشد معماري، دانشگاه آزاد اسلامي مشهد 82-75
هدف اختصاصي ←
* تعيين ميزان تأثير معماري فضاي اقامتي سالمندان بر روحيات و رفتار ايشان
* دستيابي به شاخصه هاي كمي و كيفي در طراحي فضاهاي سالمندان
* تدوين مطالعات انجام شده در دانشگاه در زمينه اقامتگاههاي سالمندي
* شناخت ويژگيهاي جسمي و روحي سالمندان و موقعيت سالمندان ايراني (اجتماعي – اقتصادي – فرهنگي)
* شناخت سالمند ايراني و روحيات او در راستاي طراحي خانه اي براي سالمندان ايراني

منابع و پيشينه:
پايان نامه ها:
1- خانه سالمندان (دو جلد)، نگارش: امير حسين شريف، استاد راهنما: دكتر سيد عليرضا شجاعي، استاد مشاور: مهندس خسرو صحاف
2- طراحي خانه سالمندان در مشهد (بر اساس ارزيابي شاخصهاي كيفي) يك جلد – نگارش: مسعود حاجي آقاپور، استاد راهنما: مهندس سيد مهدي مير فندرسكي، استاد مشاور: مهندس ناصر باقر زاده، مهندس خسرو صحاف – تيرماه 1381
3- طراحي مجموعه سالمندان (دو جلدي) نگارش: ركسانا سرشار، استاد راهنما: دكتر غلامرضا وزين، اساتيد مشاور: مهندس آمنه آقاربيع، دكتر اردشير قهرمان – بهار 1382


4- مجتمع نگهداري روزانه سالمندان (مجتمع درماني – فراغتي) دو جلد – نگارش: زهرا يوسفي، استاد راهنما: مهندس خسرو صحاف، استاد مشاور: دكتر علي سيلانيان طوسي


مقالات:
1- مقاله علل سپردن سالمندان به آسايشگاه سالمندي، نگارش: عطاء ا… مثنوي، سازمان بهزيستي كشور 1371
2- مقاله بررسي ساخت و جمعيت سالمندان در كشور در سال 1375، نگارش: مهرنوش مشايخي، سازمان بهزيستي كشور
3- مقاله برگرفته از مصاحبه با آقاي مهندس قره‌گوزلو (طراحي سراي سالمندان كهريزك)
4- مقاله لزوم پژوهش در مورد مناسب سازي محيط براي سالمندان، نگارش فريبرز بهروز فر
5- مقاله سي سال تجربه در برنامه ريزي طراحي خانه سالمندي، نگارش: دكتر حسين روشن بخش
6- مقاله راهنماي چگونگي طراحي معماري خانه هاي سالمندي، نگارش: ندا رفيع زاده
كتاب:


كهنسالي، سيمين دوبوار، ترجمه: محمد علي طوسي، تهران: انتشارات شباويز:
آيا طرح يا طرحهاي مشابهي در اين زمينه موجود است؟
هر كدام از پايان نامه هاي مورد بررسي خود تحقيقي گسترده و جامع در زمينه معماري سالمندان هستند كه اگر چه با منشاء متفاوت آغاز شده و به طراحي متفاوت رسيده اند اما در نهايت هدف اصلي رسيدن به الگوي مناسب بهينه براي فضاهاي سالمندان با در نظر گرفتن تمامي نيازها و خصوصيات آنان است. اما هدف اصلي و متفاوت اين تحقيق گردآوري مطالعات و يافته هاي دانشجويان و انطباق يافته ها و استانداردها با شاخص ايران و ايراني است و ارائه يك رويه كلي و فشرده و استنباطي از تمامي آنهاست كه در اين زمينه چنين بررسي و طرحي اجرا و انجام نشده است اما در بخش مطالعات پايه در شناخت جايگاه سالمندي مي توان به 4 پروژه نهايي زير اشاره نمود:


1) طراحي خانه سالمندان (دو جلد)، نگارش: ركسانا سرشار، استاد راهنما: دكتر غلامرضا وزين، اساتيد مشاور: مهندس آمنه آقاربيع، دكتر اردشير قهرمان
2) طراحي خانه سالمندان در مشهد (بر اساس ارزيابي شاخصهاي كمي و كيفي)، نگارش: مسعود حاجي آقاپور، استاد راهنما: مهندس سيد مهدي ميرفندرسكي، اساتيد مشاور: مهندس باقرزاده، مهندس خسرو صحاف
3) مجتمع نگهداري روزانه سالمندان (مجتمع درماني – فراغتي) 2 جلدي – نگارش: زهرا يوسفي، استاد راهنما: مهندس خسرو صحاف، استاد مشاور: دكتر علي سيلانيان طوسي
4) خانه سالمندان (2 جلدي) – نگارش: امير حسين شريف، استاد راهنما: دكتر سيد عليرضا شجاعي، استاد مشاور: مهندس خسرو صحاف

چكيده موضوع:
تأثير معماري بر روان و روحيات انساني و كنترل احساسات دروني آدمي به وسيله معماري به عنوان مقوله اي مهم و مؤثر هميشه مدنظر بوده است اما عدم گستردگي اطلاعات در اين زمينه و عدم پيگيري معماران در اين راستا سبب شده بيشتر مواقع اين رابطه مجهول و بي پاسخ بماند. خانه سالمندان نيز محلي است كه قشري خاص از انسانها مدت زمان بسيار زيادي را در آن مي گذرانند، خانه اي كه فرد با خصوصيات و روحيات خاص در آن قرار مي گيرد خانه اي كه فرد بيشتر از يك خانه معمولي در آن اوقات خود را مي گذرانند، معماري خانه ها و دهكده هاي سالمندان، معماري براي قشري از جامعه است كه در خود انگاره اي از تاريخ خانوادگي – سياسي – اجتماعي – فرهنگي ، آموزشي و تربيتي جامعه خويش را همراه دارند.


توجه به قشري از جامعه است كه يادواره اي از گذشته ها، داشته ها و خاطره ها و سنت ها و فرهنگ هاي جامعه اند، لذا خلق و احترام فضايي در خانه هاي سالمندان- اگر حتي براي سالمندان با خصوصيات و كاستي هاي جسمي خاص تعبيه شود، غير از توجه به خصوصيات آنان با تعريف بجا و درست فضاها، توجه به مخاطب به عنوان عنصر اصلي و مؤثر بر فضاها، توجه به نيازهاي او و سعي در تأمين شرايط بهينه براي وي است. كه مزاياي آن آرامش، احساس امنيت و برگشت احساسات نابود شده و صدمه ديده در اوست و تغيير تلقي فرد و جامعه از اين مكانهاست. لذا سعي مي شود ارتباط انسان در برهه اي از زندگي خود (سالمند) با محلي خاص كه در آن قرار گرفته (خانه سالمندان) در راستاي شناخت رابطه معماري با روان فرد و حد تأثير آن بر فرد بررسي شود.
وچرا سالمند؟


سالخوردگي نماد آخرين گونه بودن آدمي است در اين دنيا، آخرين برهه حضور انساني در عرصه نمايش بودن خود است. و انسان سالمند روايتگر دوره اي از آمد و شدهاي بشري است، گذر ايام است بر ذهني انساني كه سال رفته بودنش متفاوتش مي كند و داشته ها و ديده هاي اندوخته اش محترمش!
همان محبت دستان گرم اولين پدر است و همان آغوش امن و امين اولين مادر، كه يخ بسته! حضورش همان مايه شعف است و سپيدي بودنش همان اميد ماندن و گذراندن و حرفهايش همان نگفته هاي دوست داشتني محتاج بودن! و حال…


اين آدمي است، خود در برهه اي ديگر از بودن، نه در انتها و نه در ابتدا، كه در نسيان و فراموشي بعد خويش و خويشان! حال اين آدمي است و هجوم همه بايدها و نبايدها و اصول و ضوابط و رعايت كردنيها و مصلحت ها و غرق در ميانه بي توجهي به خوبيها و خوب ترها و خوب ها!
و حال…
اين خانه هاست، بي رونق دستي گرم و بي حضور پاييدن چشمي نگران… پراند كودكان بي قصه خوابيده و پنجره هاي تا به هميشه بسته!
و حال…
اين دوباره آدمي است، در برهه آخرين، همان او، سالمندي بي اتكا به حتي خويش… طرد شده و طرد كرده با آن همه شوق نوازيدن و نواختن و گفتن و گفتن و گفتن و شنيدن و ماندن و ماندن و ماندن پيش ما!


و حال… اين مكاني است… خانه اي بر روي آب… خانه اي براي آب… يا شايد خانه اي ريشه در آب…
جاي خانه كه نيست / به جاي احساسي كه نيست / و به جاي كسي كه نيست
يافتن محلي است براي توانستن دوباره ساختن و ماندن …
با خودي كه هست!

نحوه اجرا:
(شاخصها و فرضيات پروژه)
اگر سالمندان را بيشتر بشناسيم آن گاه از روند عدم نقش پذيري آنان در اجتماع جلوگيري خواهيم نمود.
1- علاقه سالمندان به حضور در ميان همسالان خود
2- لزوم ايجاد محيطهايي جهت اجتماع سالمندان با يكديگر
3- لزوم بكار بردن برخورد اجتماعي سالمندان
4- ايجاد حس شخصيت و مشاركت جمعي ميان جامعه و سالمندان
5- احترام و علاقه به سالمندان
اگر سالمندان زيست مناسبي داشته باشند آنگاه از سالمندي رضايت خواهد داشت.
1- رابطه اي ميان نحوه زيست سالمند و رضايت او از سالمندي هست.
2- ميان ميزان تنهايي سالمند و محيط زيست او در دوره سالمندي رابطه اي هست.
اگر سالمندان و موقعيت آنان از طرف دولت و سازمانهاي دولتي حمايت شود آنگاه كيفيت زندگي سالمند مطلوب تر خواهد شد.
1- فقر مالي و عدم حمايتهاي اجتماعي سازمانهاي مسئول در كيفيت زندگي سالمندان جامعه تأثير گذار است.
2- كيفيت زندگي سالمندان به كيفيت زندگي آنان تأثيرگذار است.
اگر محيط زندگي سالمند مطابق با نيازهاي واقعي (روحي – جسم) سالمند تعبيه شود آنگاه اميد و رضايت پررنگ تر شده و ضعفهاي دوران پيري نمود كمتري مي يابد.!
1- اعتقاد به تأثير معماري سالمندان بروي رفتار و روحيات ايشان
2- لزوم ايجاد خانه اي به معناي واقعي كلمه براي سالمندان
3- حفظ حرمت سالمندان و احترام به وجود آنان به عنوان حاضرين پر اهميت در فضاهاي شهري و معماري


بخش دوم:
سرفصلهاي مطالعاتي و طبقه بندي سرفصلها و ارائه جدول زمان بندي:
1) بررسي تئوريها و اصول نظري در مورد سالمندي
مفهوم پيري
پيري از ديدگاه متون
مراحل پيري
نظريات در رابطه با پيري
2) بررسي ويژگيها، اصول نظري، مفاهيم نظري، مفاهيم پايه در مورد سالمندان
تعريف سالمند


خصوصيات سالمندان
بيماريهاي رايج سالمندان
سالمندان از ديدگاه جمعيتي
وضعيت سالمندان در ايران و جهان

3) بررسي وضعيت سالمند از جهات گوناگون
بررسي وضعيت اجتماعي سالمندان
كتاب هاي سالمندي
آغاز سن پيري
جايگاه سالمندان در قانون اساسي
بررسي وضعيت اجتماعي سالمندان ← پايگاه سالمندي در جامعه
ساختار خانواده
اوقات فراغت سالمندان
مشكلات اجتماعي سالمندان
موقعيت سالمندان در جوامع سنتي و صنعتي
4) بررسي مشكلات اقتصادي سالمندان ← سالمندان و اشتغال
مستمري بازنشستگان
بازنشستگي در ايران
اقدامات ايران در ارتباط با سالمندان


نيازهاي پيران و تأمين اجتماعي
سالمندان و مسكن و سازمان بهزيستي
سازمان خيريه و سالمندان

5) مشكلات و نيازهاي سالمندان
مشكلات جسمي و روحي سالمندان ← تنهايي
روان شناختي پيري
افسردگي
فراموشي


ترس از مرگ
فرآيند روانشناختي و پير شدن ← بينايي
شنوايي
سرعت هماهنگي
حافظه
هوش
خلاقيت


دگرگونيهاي شخصيتي
6) تيپ شناسي سالمندان
جداول مشخصه هاي مؤثر بر نحوي طراحي
تفاوت هاي سني و توانايي هاي جسمي
تفاوت هاي فردي و اجتماعي
7) اقدامات و تلاشهاي انجام شده در زمينه تأمين رفاه سالمندان
8) مراقبت از سالمندان
مراقبت جمعي چيست؟
شيوه هاي مراقبت از سالمندان
9) خانه هاي سالمندان
تعريف خانه سالمندان
پيدايش خانه هاي سالمندان در جهان چ
تاريخچه توجه به سالمند در ايران
نحوه تأسيس و اداره آسايشگاهها در ايران
10) بررسي ضوابط و استانداردهاي وضع موجود


عناصر فضايي
سرانه و ابعاد
ضوابط و استاندارد ها
تعريف معلولين
ضوابط طراحي و معماري براي سالمندان
11) مطالعات تطبيقي
بررسي نمونه هاي خانه سالمندان در خارج از كشور
بررسي نمونه هاي خانه سالمندان در ايران
بررسي مقالات و پژوهشها در باب سراهاي نگهداري از سالمندان
12)توصيه هاي طراحي


تجربيات برنامه ريزان و طراحان (مقاله و مصاحبه)
توصيه هاي طراحي
ادراك فضا
زيبا شناختي و اركان فضا
توجه به سالمندان در طراحي شهري
نيازهاي خاص پيري و كاربرد فضاي خارجي


بخش سوم:
جدول زمان بندي فعاليتها:
1) بررسي سرفصلهاي ياد شده (جمع آوري – تفكيك موضوعات از منابع موجود پايان نامه ها)
جمع آوري مقالات مكان: آرشيو دانشگاه زمان: 16-14 خرداد 1383 (شنبه 29) تيم مربوطه: مونا زماني
2)‌ چكيده نويسي موضوعي طبق سرفصل مربوط به شاخصها و فرضيات.
مكان:‌ آرشيو دانشگاه زمان: 29-16 خرداد 1383 تيم مربوطه: مرتضي رباني – سميرا كلالي – شيرين خبازيان
3) مرور و تكميل شاخصها و فرضيات و طرح پرسشنامه جهت دستيابي به آمار و اطلاعات جوابگوي فرضيات پژوهش مكان: زمان: 18-15 خرداد 1383 تيم مربوطه: مونا زماني


4) اتمام چكيده نويسي، جمع بندي و بررسي اجمالي بخش اول (مرور منابع و پيشينه)
مكان: آرشيو دانشگاه زمان: 31-29 خرداد 1383 تيم مربوطه: مونا زماني
5) كركسيون پرسشنامه – توزيع پرسشنامه ميان گروه مخاطب مورد نظر
مكان: (مكان توزيع) باغ ملي (مقبره نادر) چهارراه شهدا
خانه سالمندان توس – مشهد
اساتيد دانشگاه آزاد اسلامي
زمان: 25-18 خرداد تيم مربوطه: زماني – خبازيان – كلالي – رباني
6) بازديد از خانه سالمندان توس – مشهد و مرور مقالات جمع آوري شده در قسمت اول،
مكان: خانه سالمندان توس – مشهد و آرشيو دانشگاه و … زمان: 22-16 خرداد (بازديد از خانه سالمندان و ارائه پرسشنامه) تيم مربوطه: رباني – كلالي خبازيان – زماني


7) برداشت هاي اينترنتي و يافته هاي اينترنتي مطابق با فرضيات و شاخصها:
زمان: 22-16 خرداد تيم مربوطه: سميرا كلالي – مرتضي رباني – شيرين خبازيان
8) مرور دوباره پرسشنامه ها و فرضيات، نتيجه گيري آماري از پرسشنامه ها جمع بندي چكيده ها و پاسخ هايي براي فرضيات پژوهش
مكان: زمان: تير 1-25 خرداد تيم مربوطه: مونا زماني
9) مرور دوباره پروپزال – فعاليتهاي انجام شده تاكنون
زمان: 2-1 تير تيم مربوطه: زماني – خبازيان


10) انجام مصاحبه با آقاي حاجي آقاپور و پياده كردن مصاحبه زمان: 2-1 تير تيم مربوطه: سميرا كلالي – مرتضي رباني- شيرين خبازيان
11) آماده سازي مطالب جهت تايپ و ويرايش و تنظيم نهايي بخش اول پژوهش
زمان: 10-8 تير تيم مربوطه: مونا زماني
12) تنظيم پيشنهادات – مشكلات و جمع بندي كلي از يافته هاي پژوهش
زمان: 14-10 تير تيم مربوطه: زماني – خبازيان – كلالي – رباني
13) مرور كلي – ارائه نهايي – تايپ و ويرايش، فهرست بندي و ….
زمان: 17-14 تير تيم مربوطه: زماني – خبازيان – كلالي – رباني

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید