بخشی از مقاله
ضریب جینی و منحنی لورنز
شاخص جینی همان ضریب جینی است که بصورت درصد بیان شده و مسلماً قابل فهم تر است.
ضریب جینی یک واحد اندازه گیری پراکندگی آماری است که معمولا برای سنجش میزان نابرابری در توزیع درآمد یا ثروت در یک جامعه آماری استفاده می شود. این ضریب با نسبتی تعریف می شود که ارزشی بین صفر و یک دارد: یک ضریب جینی پایین برابری بیشتر در توزیع درآمد یا ثروت را نشان می دهد در حالیکه ضریب جینی بالاتر توزیع نابرابر را مشخص می کند.
صفر یعنی همه درآمد و ثروت یکسان دارند (برابری مطلق) و عدد یک یعنی نابرابری مطلق به گونه ای که ثروت تنها در دست یک نفر است و مابقی هیچ درآمدی ندارد. درآمد جینی مشروط بر این است که هیچ کس دارای درامد و ثروت خالص منفی نباشد. در دنیای حاضر، ضریب جینی بین 0.230 در سوئد تا 0.707 در نامیبیا متغیر است البته تمامی کشورها در این ارزیابی وارد نشده اند.
شاخص جینی همان ضریب جینی است که بصورت درصد بیان شده و مسلماً قابل فهم تر است. برای مثال شاخص جینی سوئد 23 درصد خواهد بود.
ضریب جینی توسط متخصص آمار ایتالیایی به نام کورادو جینی توسعه یافت و در سال 1912 اعلام شد. این مفهوم همچین برای مطالعه بر مفهوم تراکم زیستی قابل استفاده است بطوریکه در نموداری نسبت تراکم انواع گونه ها در برابر نسبت تراکم هر فرد یا هرگونه قرار می گیرد.
در حالیکه بیشتر ملتهای توسعه یافته اروپایی و کانادا دارای شاخص جینی بین 24 و 36 هستند، ایالات متحده ـمریکا و مکزیک شاخص جینی بالای 40 درصد دارند که نشان می دهد این کشور دارای نابرابری بیشتری در ثروت و درآمد هستند (در حالیکه شاخص جینی در کشور ما طبق آمار ویکی پدیا 42 درصد می باشد.)
با استفاده از جینی می توان تفاوت در کمیت خدمات رفاه اجتماعی و سیاستهای حقوق و دستمزد را بهتر درک کرد. البته باید دانست که جینی گاهی اوقات ممکن است گمراه کننده باشد بخصوص زمانی که می خواهیم مقایسه های سیاسی بین کشورهای بزرگ و کشورهای کوچک انجام دهیم.
یکی از مزایای نمودار جینی این است که برای استان های مختلف یک کشور نیز قابل استفاده است یا برای مقایسه بین شهرنشینان و روستانشینان. جینی اصول مخصوص به خود را دارد مثلا در آن نامی از اشخاص پردرامد یا کم درامد برده نمی شود. بستگی به میزان جمعیت یک کشور نیز ندارد.
از معایب ان: اقتصادهایی با درآمد مشابه و شاخص جینی مشابه باز هم ممکن است که درامدهای بسیار متنوع داشته باشند و این به دلیل نوع طراحی سیستم جینی است که گاهی یک ایراد به حساب می آید.
یکی از مهمترین نشانه‌های رشد اجتماعی و وضعیت رفاه در یک جامعه فرضی، تعادل و توازن توزیع ثروت در آن جامعه می‌باشد. برای بررسی وضعیت توزیع ثروت در جامعه ابتدا باید ابزارهای اندازه‌گیری و بیان آن را بشناسیم.
منحنی لورنز:
«منحنی لورنز» (Lorenz Curve) از شاخص‌های مهم وضعیت «توزیع ثروت» در جامعه می‌باشد. بسیاری از کارشناسان آن را شاخص مهمی برای نمایش نابرابری‌های اجتماعی به صورت کلی نیز می‌دانند. ارتباط این دو مفهوم یعنی «نابرابری توزیع ثروت» و «نابرابرهای اجتماعی» در جوامعی که دارای اقتصاد آزاد می‌باشند آشکارتر است.
در صفحه منحنی لورنز، محور عمودی نشان‌گر درصد تجمعی درآمد و محور افقی نشان‌گر درصد تجمعی جمعیت جامعه است. در حالت «توزیع کاملا یکنواخت ثروت میان اعضای جامعه»، منحنی لورنز به «خط توزیع کاملا برابر» تبدیل می‌شود (نمودار زیر را ببنید). در حالت «نابرابری کامل» یعنی وضعیتی که همه ثروت جامعه دست یک نفر باشد و بقیه اعضای جامعه هیچ دارایی یا درآمدی نداشته باشند منحنی لورنز به «خط توزیع کاملا نابرابر» تبدیل می‌شود. در جوامع واقعی منحنی لورنز در فاصله بین این دو خط قرار می‌گیرد.
مطابق با تعریف فوق «هر چقدر منحنی لورنز در یک جامعه فرضی به «خط توزیع کاملا برابر» نزدیک‌تر باشد توزیع ثروت در آن جامعه عادلانه‌تر انجام گرفته است.»
شاخص جینی:
مفهوم شاخص یا «ضریب جینی» (Gini Index) وابستگی نزدیکی به مفهوم «منحنی لورنز» دارد. ضریب جینی عددی است بین صفر و یک و برابر است با «سطح محصور» بین «منحنی لورنز» و «خط توزیع کاملا برابر».
در حالتی که منابع و ثروت‌های جامعه به صورت «کاملا عادلانه» بین افراد توزیع شده باشد، منحنی لورنز به خط «توزیع کاملا برابر» می‌چسبد و ضریب جینی برابر صفر می‌شود.
برعکس در حالت «توزیع کاملا نابرابر ثروت» در یک جامعه یعنی انحصار مطلق (همه ثروت جامعه دست یک نفر باشد در حالیکه سایر افراد ثروتی معادل صفر دارند) ضریب جینی مساوی با یک خواهد بود.
شاخص رابین‌هود:
یکی از دیگر از شاخص‌های سنجش «نابرابری توزیع درآمد» شاخص رابین‌هود (Robin Hood Index) است. این شاخص به صورت زیر تعریف می‌شود:
درصدی از درآمد کل جامعه که لازم است مجددا توزیع گردد (از بخش ثروتمندتر جمعیت گرفته شود و به بخش فقر داده شود) تا به برابری کاملا عادلانه توزیع برسیم.
از نظر گرافیکی می‌توان شاخص رابین‌هود (یا هوور) را به کمک منحنی لورنز نمایش داد.به این ترتیب که شاخص رابین‌هود برابر است با بیشترین فاصله منحنی لورنز و «خط توزیع کاملا برابر».
سایر شاخص‌های سنجش نابرابری اقتصادی:
شاخص‌های علمی دیگری نیز برای سنجش نابرابری‌های اقتصادی در سطح جامعه فرضی وجود دارند که مهمترین آن‌ها عبارتند از شاخص آتکینسن و شاخص تایل.
خلاصه:
منحنی لورنز و ضریب جینی از جمله مهمترین شاخص‌های سنجش نابرابری توزیع ثروت در جامعه می‌باشند. این شاخص‌ها به دلیل نسبی بودن و همچنین در نظر گرفتن پراکندگی آماری داده‌ها از شاخص‌هایی مانند درآمد سرانه یا تولید ناخالص ملی دقیق‌تر می‌باشند. همانطور که در قسمت بعدی این مقاله نشان خواهیم داد، علی‌رغم رشد نابرابری‌های اقتصادی در برخی از جوامع، درآمد سرانه روند افزایشی از خود نشان می‌دهد و این به معنی فقیرتر شدن فقرا و ثروتمندتر شدن ثروتمندان یا افزایش فاصله طبقاتی می‌باشد. شاخص جینی در اکثر کشورهای رشد یافته به خصوص کشورهای اسکاندیناوی دارای کمترین میزان می‌باشد و این نشانه توزیع عادلانه‌تر ثروت در این جوامع است.
در این گونه موارد نادیده گرفتن شاخص‌های دقیق‌تری مانند منحنی لورنز و ضریب جینی و توجه به شاخص‌های مبهمی مانندن در‌‌آمدسرانه می‌تواند بسیار گمراه کننده باشد.
بهبود قابل توجه ضریب جینی دركشور
به گزارش خبرگزاری‌ها، ضریب جینی در سال ۸۷ در مناطق شهری و روستایی كشور به پایین‌ترین سطح در یك دهه اخیر رسیده است. به عبارت بهتر عدد این شاخص در مناطق شهری كشور۰/۳۹۳ و در مناطق روستایی به ۰/۳۸۲ رسیده است. بنابر اعلام پایگاه اطلاع‌رسانی دولت رسیدن به این اعداد از سال ۷۶ تاكنون سابقه تحقق نداشته است به طوری كه عدد ضریب جینی درسال ۷۶ در مناطق شهری كشور۰/۴۲۰ و در مناطق روستایی كشور۰/۳۹۹ بوده است. دولت با انتشار جداول تفكیكی وضعیت ضریب جینی در ۱۰ سال اخیر در مناطق شهری و روستایی كشور می‌گوید این اعداد كم‌سابقه هستند.
ضریب جینی چیست؟
ضریب جینی نام شاخصی است كه به مدد مناظره‌های انتخاباتی دهمین دوره ریاست جمهوری، امروز در میان ایرانیان سخت معروف شده است، با این حال كمتر كسی را پیدا می‌كنید كه تلقی و اطلاعات درستی در این باره داشته باشد.
ضریب جینی به عنوان یكی از شاخص‌های اقتصادی بارها توسط مردم شنیده شده است، اما مردم نمی‌دانند ماهیت این شاخص چیست یا حركت این شاخص به كدامین سو نشان از بهتر شدن یا بدتر شدن شرایط درآمدی و اقتصادی ایران و شهروندانش است. لذا ارائه تعریف و تصویری ساده و روشن از این شاخص می‌تواند افراد را به قضاوت درستی ازشرایط اقتصادی معیشتی كه در آن قرار دارند، برساند. البته این نكته نیز قابل توجه است كه همیشه رشد شاخص‌های اقتصادی نشان بهتر شدن اوضاع نیست، بلكه برعكس كاهش آن ارزش است و ضریب جینی همراه شاخص تورم و بیكاری، شاخص‌هایی است كه تمایل رو به پایین آن مطلوب اقتصاد كشورهاست.
ضریب جینی همراه منحنی لورنز مقوله‌ای است كه در چارچوب اقتصاد رفاه برای محاسبه میزان برابری و عدالت در توزیع درآمد به كار می‌رود. این شاخص عددی بین صفر تا یك است كه صفر نماد برابری و عدالت مطلق در توزیع درآمد و یك، علامت نابرابری و بی‌عدالتی كامل در این باره است. البته معمولا این دو عدد مطلق در هیچ كشوری تحقق نمی‌یابد، بلكه شاخص در برخی كشورها نزدیك به صفر و در بعضی دیگر نزدیك به یك و در پاره‌ای نمونه‌ها میان این دو عدد است.
البته ضریب جینی را بین صفر تا ۱۰۰ درصد نیز اعلام می‌كنند تا محاسبه و اعلام ارقام راحت‌تر انجام شود، اما در ماهیت تفاوتی نمی‌كند. با این حال به همان اندازه كه حاصل عددی ضریب جینی ساده‌فهم است، محاسبه آن فرآیندی پیچیده دارد و نیاز به آمارهای متعددی برای به دست آوردن آن خواهد بود.
شما برای محاسبه ضریب جینی یك منحنی بسترساز به نام منحنی لورنز دارید كه از خطی به نام خط توزیع نابرابر، خط توزیع كاملا برابر، درصد تجمعی از كل جمعیت و درصد تجمعی از كل درآمد تشكیل شده است، اما تهیه آمار و ارقام مربوط به خطوط منحنی نیاز به زیرساخت‌های پیچیده آماری دارد كه كمتر در كشور ما موجود است. مثلا شاید گفته شود ما آماری چون رشد اقتصادی یا تولید ناخالص داخلی را داریم و مدل محاسبه آن نیز علمی است، اما در مقابل باید پرسید آیا ما اطلاعات لازم برای محاسبه شاخص‌هایی چون هزینه رشد، محاسبه رشد مفید و غیرمفید اقتصادی، اندازه واقعی درآمد افراد باتوجه به مشاغل متعدد و اقتصاد زیرزمینی، مقدار ثروت واقعی موجود در جامعه و غیره را داریم؟
اصولا به خاطر نقص قابل توجه اطلاعاتی و محاسباتی كه ما در بخش اجتماعی اقتصادمان داریم، معمولا اعلام ضریب جینی كمتر بادقت همراه است.
دلیل دیگر برای كمترقابل استناد بودن ضریب جینی در شرایط حاضر فقدان آمارهای پایه‌ای آن مانند حجم ثروت و در مقابل حجم درآمد واقعی افراد است. بدون رشد درآمد سرانه كشور، محاسبه ضریب جینی كار دشواری است.
بااین حال مركز آمار ایران كه آخرین وضعیت ضریب جینی در كشور را با استناد به اطلاعات اولیه طرح آمارگیری هزینه و درآمد سال ۸۷ محاسبه و منتشر كرده است، این ارقام را منطقی و قابل اتكا می‌داند.
بر این اساس ضریب جینی مناطق شهری كشور در سال ۸۶ برابر با ۰/۴۱۲، در سال ۸۵ برابر با ۰/۴۱۶ و در سال ۸۴ برابر با ۰/۴۰۶ بود. در حالی كه از سال ۱۳۷۶ تاكنون ضریب جینی مناطق شهری كشور هیچ‌گاه به زیر ۰/۴ نرسیده بود ضریب جینی در سال ۱۳۸۷ به ۰/۳۹۳ رسید.
ضریب جینی مناطق روستایی نیز در سال گذشته با كاهش مواجه شده و از ۰/۳۹۳ در سال ۸۶ به ۰/۳۸۲ در سال ۸۷ رسیده است كه نشانه بهبود توزیع درآمد در مناطق روستایی كشور است. ضریب جینی ۰/۳۸۲ در سال ۸۷ پایین‌ترین ضریب جینی از سال ۷۶ تاكنون محسوب می‌شود. به عبارت دیگر در سال ۸۷ نسبت به سال‌های قبل عادلانه‌ترین توزیع درآمد در كشور صورت گرفته و شكاف طبقاتی كاهش یافته است.
● شاخصی دیگر
شاخص دیگری كه برای ارزیابی توزیع عادلانه و مناسب درآمدها استفاده می‌شود، سهم ۱۰ درصد ثروتمندترین به ۱۰ درصد فقیرترین است كه اطلاعات اولیه طرح آمارگیری هزینه و درآمد سال ۱۳۸۷ بیانگر بهبود این شاخص نسبت به سال‌های قبل است. سهم ۱۰درصد ثروتمندترین به ۱۰درصد فقیرترین، ازجمله شاخص‌های سنجش توزیع درآمد است و بیانگر نسبت هزینه دهك دهم (ثروتمندترین) به دهك اول (فقیرترین) است.
سهم ۱۰درصد ثروتمندترین به ۱۰درصد فقیرترین جامعه در مناطق شهری كشور در سال ۸۷ به ۴/۱۳ درصد و در مناطق روستایی به ۳/۱۲ درصد كاهش پیدا كرده است. از سال ۷۶ تا سال ۸۶ سهم ۱۰ درصد ثروتمندترین به ۱۰ درصد فقیرترین جامعه در مناطق شهری كشور همواره بالای ۱۵ برابر بوده كه در سال ۸۷ با بهبودی قابل توجه به ۴/۱۳ برابر كاهش پیدا كرده است. در مناطق روستایی نیز كاهش سهم ۱۰ درصد ثروتمندترین به ۱۰ درصد فقیرترین جامعه در سال ۸۷ به ۳/۱۲ برابر از سال ۷۶ تاكنون بی‌سابقه بوده است.
بالاترین ركورد نابرابری توزیع درآمد در جامعه و شدیدترین شكاف طبقاتی در كشور از دهه ۶۰ تاكنون، در سال ۱۳۶۲ رخ داده است.
بنابر اعلام بانك مركزی، از سال ۱۳۶۱ تا سال ۱۳۸۶ بالاترین ركورد ضریب جینی به ترتیب در سال‌های ۶۲، ۶۱، ۸۱، ۸۲، ۶۸ و ۷۴ رخ داده است. ضریب جینی در سال ۶۲ به ۰/۴۵۴ افزایش یافت كه بالاترین ركورد نابرابری توزیع درآمد تاكنون است.
