بخشی از مقاله
عقبماندگی ذهنی ـ mental retardation
عقبماندگی ذهنی توان هوشی كمتر از میانگین جامعه (ضریب هوشی كمتر از 70) كه با یك آزمون استاندارد ضریب هوشی سنجیده میشود. ضریب هوشی 130-80 طبیعی در نظر گرفته میشود؛ میانگین طبیعی 100 است. اختلال عملكرد هوشی منجر به عدم توانایی فرد در انجام مسؤولیتهای عادی زندگی میگردد.
عقبماندگی ذهنی به چهار گروه خفیف (ضریب هوشی 70-50)، متوسط (ضریب هوشی 49-35)، شدید (ضریب هوشی 34-20) و بسیار شدید (ضریب هوشی كمتر از 20) تقسیمبندی میگردد. عقبماندگی خفیف شایعترین نوع است.
علایم شایع:
عقبماندگی ذهنی خفیف در بسیاری از موارد تا هنگامی ورود كودك به مدرسه تشخیص داده نمیشوند. فعالیتهای ذهنی نظیر ریاضیات و حساب كُندتر از معمول انجام میشود، توانایی خواندن مختل بوده و هیجانات كودك ممكن است بچهگانهتر از سن واقعیاش باشد. كودك ممكن است فعالتر از حد معمول بوده و یا حركات غیرارادی مكرر داشته باشد. بیمار ممكن است دچار تأخیر تكاملی بهصورت مشكلات تكلم و زبان، تأخیر در مهارتهای حركتی، نقایص حسی (كُندی در پاسخ دادن به مردم، صداها، اسباببازیها یا غیره)، یا اختلالات عصبی باشد. تشنج، بیاختیاری مدفوع و ادرار و مشكلات شنوایی نیز ممكن است وجود داشته باشد. عقبماندگی شدید و بسیار شدید اغلب در بدو تولد تشخیص داده میشوند.
علل بیماری:
０. اختلالات ژنتیكی ـ مادرزادی متابولیسم یا اختلالات كروموزومی. نشانگان داون شایعترین اختلالات كروموزومی عامل عقبماندگی ذهنی است.
０. عفونتهای مادرزادی داخل رحمی، اختلال خونرسانی جفت به جنین، عوارض بارداری (عفونتها، پرهاكلامپسی، اكلامپسی، مصرف الكل یا داروها توسط مادر یا سوءتغذیه مادر
０. قبل از تولد ـ زودرس یا دیررس بودن نوزاد، آسیبهای حین تولد و اختلالات متابولیك
０. پس از تولد ـ اختلالات متابولیك یا غددی، عفونتها، صدمات، عوامل سمی یا سایر علل آسیب مغزی، سوءرفتار با كودك
عوامل افزایشدهنده خطر:
０. سابقه خانوادگی عقبماندگی ذهنی:
１. ۲. مراقبتهای پیش از زایمانی ضعیف در مورد مادر
２. ۳. وضعیت اجتماعیـ اقتصادی نامطلوب خانواده
پیشگیری:
０. در بعضی موارد، علت شناسایی نشده و پیشگیری خاصی وجود ندارد.
１. ۲. مشاوره ژنتیك و تشخیص ژنتیكی قبل از زایمان ممكن است در بعضی موارد كمككننده باشد.
２. ۳. مراقبتهای پیش از زایمانی مناسب و خودداری مادر از سوءمصرف الكل یا داروها نیز كمككننده است.
３. ۴. درمانها و فنآوریهای جدیدی در دست بررسی است كه ممكن است میزان بروز عقبماندگی ذهنی را كاهش دهد.
عواقب موردانتظار:
０. افراد دچار عقبماندگی شدید یا بسیار شدید معمولاً نیازمند مراقبت دایمی هستند.
１. ۲. افراد دچار عقبماندگی خفیف، قابلیت فراگیری برای اداره یك زندگی مفید و بدون وابستگی به دیگران را دارا هستند
２. ۳. افراد دچار عقبماندگی متوسط آموزشپذیر هستند، ولی اغلب نیازمند مراقبتهای حفاظتی (نظیر خانه گروهی) میباشند.
عوارض احتمالی:
０. مشكلات روانی و رفتاری در كودكان
１. ۲. سوءاستفاده از فرد دچار عقبماندگی از جمله سوءاستفاده جنسی
２. ۳. تحمیل استرس به خانواده برای تطبیق دادن خود با فرد دچار عقبماندگی ذهنی
درمان:
０. اقدامات تشخیصی شامل مشاهده نشانههای عقبماندگی در فرد توسط اعضای خانواده است.
１. ۲. معاینه فیزیكی و آزمونهای هوش توسط یك پزشك در مرحله بعد
２. ۳. بیشتر خانوادهها چنین كودكانی را در منزل نگهداری میكنند.
３. ۴. تمرینهای ویژه، آموزش و اصلاح رفتار باعث افزایش مهارتهای كودك خواهد شد. عقبماندگی قابل برگشت نیست، ولی باید سعی شود تا قابلیتهای كودك به حداكثر برسد
４. ۵. حمایتهای خانواده از كودك در این زمینه حیاتی است؛ درمان در جهت آموزش به خانواده در مورد چگونگی پذیرفتن و تطبیق دادن خود با خواستههای كودك و فعالیتهای زمانبر لازم برای مراقبت چنین كودكانی سودمند خواهد بود
داروها:
پزشك ممكن است داروهایی برای درمان مشكلات طبی همراه تجویز نمایید مثلاً داروهای ضدتشنج برای موارد تشنج. در مجموع مراقبت افراد عقبمانده بیشتر آموزشی است نه طبی.
فعالیت:
فعالیت تا حدی كه وضعیت فیزیكی كودك اجازه میدهد.
رژیم غذائی:
رژیم خاصی نیاز نیست.
در این شرایط به پزشك خود مراجعه نمائید:
نگرانی در مورد روند تكاملی كودك خود، بروز هرگونه علایم جدید یا غیرمعمول در كودك پس از تشخیص عقبماندگی ذهنی یا ناتوانی شما در تطبیق دادن خود با وضعیت كودك.
علل فرهنگى
ضعف پايه درسى
گاهى عقبماندگى درسى بدانخاطر است که کودک پايه علمى ندارد و درس او در کلاسهاى قبلى ضعيف بوده است.مثلاً حروف شناسى بلد نيست و يا در کلاسهاى قبلى براثر توصيهها و سفارشها درس نخوانده و نفهميده قبول شده و به کلاس بالاتر ارتقاء يافته است
کمکهاى ناروا
برخى از مادران و پدران دلسوزىهاى بيحسابى در رابطه با کودک دارند. مىخواهند به او محبت کنند ولى نمىدانند چگونه و به چه صورتي. بهمين نظر مثلاً مشق کودک را براى او مىنويسند، مسائل رياضى او را حل مىکنندو...
ضعف روش
گاهى عقبماندگى شاگرد در دروس بعلت روش غلط تدريس است و يا روشى را که او در مدرسه براى تدريس به کار مىبرد با روش والدين کودک که با او کار مىکنند مباين است همچنين ممکن است روشهاى تدريس با ويژگىهاى روانى و فکرى کودکان منطبق نباشد و اين در کار و تلاش شاگرد اثرى منفى برجاى بگذارد.
نيمهوقت بودن مدارس
اين هم مسأله قابل ذکرى است که برخى از دانشآموزان در مدارس نيمهوقت درس مىخوانند و يا در روز فقط ۳ ساعت درس مىخوانند، آنهم در شرايطى غيرعادي، در کلاسى شلوغ، با معلمى کماطلاع و يا بىحوصله.
کثرت عدٌه در کلاس
براين مشکل کثرت عده شاگردان، شلوغىآنها، ضعف معلم در اداره کلاس را هم بايد افزود. بهنگامى که عدٌه دانشآموزان کلاس بسيار، هوا نامطبوع و فشار و درگيرى و سروصدا زياد باشد معلم ديگر نمىتواند نقش معلمى را درباره شاگردان ايفا کند. او همچون مبصرى خواهد بود که به ساکت داشتن شاگردان مشغول است.
تعويض معلم
مدارسى وجود دارند که تا چندماه از سال برايشان معلمى نيست و تازه روزى هم که معلم مىآيد ممکن است در طول مدت سال تحصيلى چندبار جابجا شود. در فاصله غيبت معلم براى تدريس و يا سرپرستى شاگردان امروز مدير، فردا ناظم، پسفردا دانشآموزى از کلاس بالاتر اعزام مىشود. وانگهى معلمى که جديداً وارد کلاس شده معلوم نيست صلاحيت و آمادگى کافى براى تدريس داشته باشد
روش امتحان
در مواردى ممکن است کودک عقبمانده نباشد ولى روش امتحان بگونهاى باشد که طفل را به چنان شرايط و موقعيتى بکشاند. مثل سختگيرى در امتحان، نامفهوم و يا غيراستاندارد بودن سؤالات
