بخشی از مقاله
فضايل اخلاقى و ارزشها در قرآن
1- تسليم محض خدا
وَ قُومُوا لِلَّهِ قَانِتِينَ(1).
و مطيعانه براى خدا قيام كنيد.
إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتاً لِلَّهِ حَنِيفاً وَ لَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ(2).
ابراهيم، بزرگوار مردى كه [به تنهايى] يك امت بود، مطيع فرمان خدا و صاحب دين حنيف و از مشركان نبود.
فَالصَّالِحَاتُ قَانِتَاتٌ حَافِظَاتٌ لِلْغَيْبِ بِمَا حَفِظَ اللَّهُ(3).
پس زنان شايسته، فرمانبردارند و در غيبت شوهر، عفيفند و فرمان خدا را نگاه مىدارند.
وَ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ وَ الْقَانِتِينَ وَ الْقَانِتَاتِ ... لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْراً عَظِيماً(4).
مردان مؤمن و زنان مؤمن، مردان اهل طاعت و زنان اهل طاعت،... (خداوند) براى آنان آمرزش ومزدى بزرگ آماده كرده است.
أَلصَّابِرِينَ وَ الصَّادِقِينَ وَالْقَانِتِينَ وَ الْمُنْفِقِينَ و الْمُسْتَغْفِرِينَ بِالْأَسْحَارِ(5).
شكيبايان و راستگويان و فرمانبرداران و انفاق كنندگان وآنان كه در سحرگاهان آمرزش مىطلبند.
وَ مَنْ يَقْنُتْ مِنْكُنَّ لِلَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ تَعْمَلْ صَالِحاً نُؤْتِهَآ أَجْرَهَا مَرَّتَيْنِ(6).
هر كس از شما كه مطيع خدا و پيامبرش شود و كار شايسته كند، دوبار به او پاداش دهيم.
يَآ أَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا مَنْ يَرْتَدَّ مِنْكُمْ عَنْ دِينِهِ فَسَوْفَ يَأْتِى اللَّهُ بِقَوْمٍ يُحِبُّهُمْ وَ يُحِبُّونَهُ أَذِلَّةٍ عَلَى الْمُؤْمِنِينَ أَعِزَّةٍ عَلَى الْكَافِرينَ(7).
اى كسانى كه ايمان آوردهايد، هر كه از شما از دينش باز گردد، چه باك، زود باشد كه خدا مردمى را بياورد كه دوستشان بدارد و آنان نيز خدا را دوست بدارند. آنان در برابر مؤمنان فروتنند و در برابر كافران سركش.
قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ هُمْ فِى صَلاَتِهِمْ خَاشِعُونَ(8).
به تحقيق مؤمنان رستگار شدند، آنان كه در نمازشان خشوع مىورزند.
وَ الْخَاشِعِينَ وَ الْخَاشِعَاتِ وَ الْمُتَصَّدِّقِينَ وَ الْمُتَصَدِّقَاتِ... لَهُمْ مَغْفِرَةً وَ أَجْراً عَظِيماً(9).
مردان شكيبا و زنان شكيبا و مردان خدا ترس و زنان خدا ترس...، براى آنان آمرزش و پاداشىبزرگ (از سوى خدا) در نظر گرفته شده است.
إِنَّمَا تُنْذِرُ مَنِ اتَّبَعَ الذِّكْرَ وَ خَشِىَ الرَّحْمَنَ بِالْغَيْبِ فَبَشِّرْهُ بِمَغْفِرَةٍ وَ أَجْرٍ كَرِيمٍ(10).
تنها، تو كسى را بيم مىدهى كه از قرآن پيروى كند و از خداى رحمان در پنهانى بترسد، چنين كسى را به آمرزش و مزدى گران مژده بده.
فَلاَ تَخْشَوُا النَّاسَ وَ اخْشَوْنِ وَ لاَ تَشْتَرُوا بَاياتِى ثَمَناً قَلِيلاً(11).
از مردم نترسيد. از من بترسيد و آيات مرا به بهاى اندك مفروشيد.
فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ(12).
اگر ايمان آورده باشيد، سزاوارتر است كه از خدا بترسيد و بس.
فَلاَ تَخْشَوْهُمْ وَ اخْشَوْنِى وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتِى عَلَيْكُمْ وَ لَعَلَّكُمْ تَهْتَدُونَ(13).
از ايشان مترسيد. از من بترسيد تا نعمت خويش بر شما تمام كنم، باشد كه هدايت شويد.
وَ مَنْ يُطِعِ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَخْشَ اللَّهَ وَ يَتَّقْهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَآئِزونَ(14).
و كسانى كه از خدا و پيامبرش اطاعت مىكنند و از خدا مىترسند و پرهيزگارى مىكنند، از رستگارانند.
أَلَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالَاتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لَا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ وَ كَفَى بِاللَّهِ حَسِيباً(15).
كسانىكه پيامهاى خدا را مىرسانند و از او مىترسند و از هيچ كس ديگر نمىترسند، خدا براى حساب كردن اعمالشان كافى است.
إِنَّمَا يَخْشَى اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ إِنَّ اللَّهَ عَزِيزٌ غَفُورٌ(16).
تنها دانشمندان از او مىترسند و خداوند پيروزمند آمرزنده است.
رَضِىَ اللَّهُ عَنْهُمْ وَ رَضُوا عَنْهُ ذلِكَ لِمَنْ خَشِىَ رَبَّهُ(17).
خداوند از آنها راضى و آنها از خدا راضىاند و اين حال كسى است كه از خدا بترسد.
2- فداكارى
وَ يُؤْثِرُونَ عَلى أَنْفِسِهمْ وَ لَوْ كانَ بِهِمْ خَصاصَةٌ(18).
و ديگران را بر خويش ترجيح مىدهند، هر چند خود نيازمند باشند.
3- انفاق
الَّذِينَ يُنْفِقُونَ فِى السرَّآءِ والضرَّآءِ(19).
كسانى كه در توانگرى و تنگدستى انفاق مىكنند.
وَ أَنْفِقُوا خَيْراً لاَنْفُسِكُمْ(20).
و به سود خود از مالتان انفاق كنيد.
فَاَمَّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقى وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرى(21).
كسى كه بخشيد و پرهيزكارى كرد و بهترين را تصديق نمود، پس براى بهشت آمادهاش مىكنيم.
لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتّى تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ(22).
نيكى را نخواهيد يافت، مگر آنكه از آنچه دوست مىداريد انفاق كنيد.
4- عفت و حيا
يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغنِيآءَ مِنَ التَّعَفُّفِ(23).
آنچنان در پرده عفافند كه هر كه حال ايشان نداند، پندارد كه از توانگرانند.
مَنْ كانَ غَنِيّاً فَلْيَسْتَعْفِفْ ...(24).
هر كه [از سرپرستان يتيمها] توانگر است، عفت ورزد. [و از مال يتيم ارتزاق نكند]....
وَ لْيَسْتَعْفِفِ الَّذِينَ لا يَجِدُونَ نِكاحاً حَتّى يُغْنِيَهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ(25).
آنان كه استطاعت زناشويى ندارند، بايد پاكدامنى پيشه كنند تاخدا از كرم خويش توانگرشان سازد.
وَ اَنْ يَسْتَعْفِفْنَ خَيْرٌ لَهُنَّ وَ اللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ(26).
و اگر پاكدامنى پيشه كنند، بر آنها بهتر است. و خدا شنوا و داناست.
... تَمْشى عَلى اسْتِحْياءٍ ...(27)
(حضرت موسى(ع)) باحيا راه مىرفت....
5- عفو و گذشت
فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ اِنَّ اللَّهَ يُحبُّ الُْمحْسِنينَ(28).
از آنان درگذر (عفوشان كن) كه خداوند نيكوكاران را دوست مىدارد.
وَ اِنَّ السَّاعَةَ لَأتِيَةٌ فَاصْفَحِ الصَّفْحَ الْجَمِيلَ(29).
بىترديد قيامت فرا مىرسد، پس گذشت كن، گذشتى نيكو.
فَاصْفَحْ عَنْهُمْ وَ قُلْ سَلامٌ فَسَوْفَ يَعْلَمُوْنَ(30).
پس از آنان درگذر و بگو در امان هستيد، آرى به زودى خواهيد دانست.
و الْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَ اللَّهُ يُحِبُّ الُْمحْسِنِينَ(31).
و كسانى كه از خطاى مردم مىگذرند، خدا نيكوكاران را دوست مىدارد.
فَمَنْ عَفَا وَ أَصْلَحَ فَأَجْرُهُ عَلَى اللَّهِ(32).
پس كسى كه عفو كند و آشتى ورزد، مزدش با خداست.
و ليعفوا وَ ليَصفحوا ألا تُحِبّونَ أنْ يَغفِرَ اللّهُ لَكُم(33).
و درگذرند و ببخشايند، آيا دوست نداريد كه خداوند شما را ببخشد.
فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتّى يَأْتِىَ اللَّهُ بِاَمْرِهِ(34).
عفو كنيد و گذشت كنيد، تا خداوند فرمانش را بياورد.
6 - حلم و بردبارى
فَبَشَّرْنَاهُ بِغُلاَمٍ حَليمٍ(35).
پس او را به فرزندى بردبار مژده داديم.
اِنَّ اِبْراهيمَ لَحَليمٌ أَوَّاهٌ منيبٌ(36).
ابراهيم بردبار و بسيار به درگاه خدا تضرّع داشت.
وَ لَمَنْ صَبَرَ وَ غَفَرَ اِنَّ ذلِكَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ(37).
و آنكه صبر كند و از خطا درگذرد، اين از كارهاى پسنديده است.
فَاصْبِرْ كَما صَبَرَ اُولُوا الْعَزْمِ مِنَ الرُّسُلِ وَ لا تَسْتَعْجِلْ لَهُمْ...(38)
پس صبر كن، همچنانكه پيامبران اولوالعزم صبر كردند، و در عقوبتشان عجله مكن....
سَلامٌ عَلَيْكُمْ بِما صَبَرْتُمْ فَنِعْمَ عُقْبَى الدَّارِ(39).
سلام بر شما، به خاطر آن همه شكيبايى كه ورزيديد، سراى آخرت چه نيكو سرايى است.
وَ اصْبِرْ نَفْسَكَ مَعَ الَّذِينَ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ بِالْغَدوةِ وَ الْعَشِىّ يُريدُونَ وَجْهَهُ(40).
و همراه كسانىكه هر صبح و شام پروردگارشان را مىخوانند و خشنودى او را مىطلبند، خود را به صبر وادار كن.
فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ ءَانَاىِ الَّيْلِ فَسَبِّحْ وَ أَطْرافَ النّهارِ لَعَلَّكَ تَرْضى(41).
بر آنچه مىگويند شكيبا باش و پروردگارت را پيش از طلوع خورشيد و پيش از غروب آن به پاكى بستاى و در ساعات شب و اول و آخر روز تسبيح بگو، اميد است كه خشنود گردى.
وَ اصْبِرْ عَلى مآ اَصابَكَ إِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ(42).
و بر هر چه كه به تو مىرسد، صبر كن، كه اين از نشانه تدبير در كارهاست.
فَاصْبِرْ اِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ وَ لا يَسْتَخِفَّنَّكَ الَّذِينَ لا يُوقِنُونَ(43).
پس صبركن كه وعده خدا حق است، مبادا آنان كه به مرحله يقين نرسيدهاند تو را بىثبات و تحقير كنند.
فَاصْبِرْ لِحُكْمِ رَبِّكَ وَ لا تَكُنْ كَصاحِبِ الْحُوتِ(44).
در برابر فرمان پروردگار صابر و استوار باش و چون صاحب ماهى (يونس) مباش.
وَ اصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ اهْجُرْهُمْ هَجْراً جَميلاً(45)
.
و بر آنچه مىگويند صبور باش و به گونهاى پسنديده از ايشان دورى بجوى.
يآ اَيُّها الَّذِينَ ءَامَنُوا اصْبِرُوا وَ صَابِرُوا وَ رَابِطُوا وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ(46).
اى كسانى كه ايمان آوردهايد، شكيبا باشيد و ديگران را به شكيبايى فرا خوانيد و منسجم شويد [تا در جنگهاپايدارى كنيد] و از خدا بترسيد، باشد تا رستگار شويد.
وَ اِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صَابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ(47).
اگر از شما بيست تن باشد و در جنگ پايدارى كنند، بر دويست تن غلبه خواهند كرد.
يآ أَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُوا اسْتَعينُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلوةِ اِنَّ اللَّهَ مَعَ الصَّابِرينَ(48).
اى كسانى كه ايمان آوردهايد، از شكيبايى و نماز مدد جوييد، كه خدا با شكيبايان است.
الصَّابِرينَ وَ الصَّادِقينَ وَ الْقانِتينَ وَ الْمُنفقينَ وَ الْمُسْتَغْفِرينَ بِالْأَسْحارِ(49).
شكيبايان وراستگويان و فرمانبرداران و انفاق كنندگان و آنان كه در سحرگاهان آمرزش مىطلبند.
وَ الصَّادِقينَ وَالصَّادِقَاتِ وَ الصَّابِرينَ وَالصَّابِرَاتِ ... أَعَدَّ اللَّهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً و أَجْراً عَظيماً(50).
مردان راستگو و زنان راستگو، مردان شكيبا و زنان شكيبا... براى همه آنها خدا آمرزش و پاداش بزرگ مهيا ساخته است.
وَ كَاَيِّنْ مِنْ نَبِىٍّ قَاتَلَ مَعَهُ رِبّيُّونَ كَثيرٌ فَما وَهَنُوا لِمآ اَصابَهُمْ فِى سَبيلِاللَّهِ وَ ما ضَعُفُوا وَمَا اسْتَكانُوا وَ اللَّهُ يُحِبُّ الصَّابِرينَ(51).
چه بسا پيامبرانى كه خدا دوستان بسيار همراه آنان به جنگ رفتند و در راه خدا هر چه به آنها رسيد سُستى نكردند و ناتوان نشدند و سر فرود نياوردند و خدا شكيبايان را دوست دارد.
اِنَّما يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسابٍ(52).
تنها، مزد صابران بى حساب ادا مىشود.
وَ اِنْ تَصْبِرُوا وَ تَتَّقُوا فَاِنَّ ذلِكَ مِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ(53).
اگر شكيبايى كنيد و پرهيزگار باشيد، به راستى كه اين نشانه قدرت اراده شماست.
7 -راستى و صداقت
وَ الَّذِى جآءَ بِالصِّدقِ وَ صَدَّقَ بِه اُولئِكَ هُمُ الْمُتَّقُونَ(54).
و كسى كه سخن راست بر او آمد و تصديقش كرد، هم آنها پرهيزگارند.
وَ قُلْ رَبِّ اَدْخِلْنى مُدْخَلَ صِدْقٍ وَ اَخْرِجْنِى مُخْرَجَ صِدْقٍ(55).
و بگو اى پروردگار من، مرا به راستى و صداقت داخل كن و به راستى و صداقت بيرون بر.
وَ الْقَانِتينَ وَ القَانِتَاتِ وَ الصَّادِقينَ وَ الصَّادِقَاتِ(56).
مردان فرمانبردار و زنان فرمانبردار، مردان راستگو و زنان راستگو.
فَأَمَّا مَنْ أَعْطى وَ اتَّقى * وَ صَدَّقَ بِالْحُسْنى * فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْيُسْرى(57).
و اما كسى كه بخشايش [انفاق] و پرهيزگارى كرد و آن بهترين را تصديق كرد، پس به راحتى براى بهشت آمادهاش مىكنيم.
قالَ اللَّهُ هذَا يَوْمُ يَنْفَعُ الصَّادِقينَ صِدْقُهُمْ(58).
خدا فرمود: اين روزى است كه راستگويان را، راستى گفتارشان سود دهد.
لِلْفُقَرآءِ الْمُهاجِرينَ الَّذِينَ اُخْرِجُوا مِنْ دِيارِهِمْ وَ اَمْوالِهِمْ يَبْتَغُونَ فَضلاً مِنَ اللَّهِ وَرِضْواناً وَ يَنْصُرُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِكَ هُمُ الصَّادِقُونَ(59).
[غنايم] از آن مهاجران فقيرى است كه از سرزمين و اموالشان در طلب فضل و خشنودى خدا رانده شدهاند و خدا و پيامبرش را يارى مىكنند، اينان راستگويانند.
لِيَجْزِىَ اللَّهُ الصَّادِقينَ بِصِدْقِهمْ...(60)
تا خدا راستگويان را به سبب راستى گفتارشان پاداش دهد....
8 - مهربانى و دلسوزى
لَقَدْ جآءَكُمْ رَسُولٌ مِنْ أَنْفُسِكُمْ عَزيزٌ عَلَيْهِ ما عَنِتُّمْ حَريصٌ عَلَيْكُمْ بِالْمُؤْمِنينَ رَءُوفٌ رِحيمٌ(61).
البته پيامبرى از خود شما بر شما مبعوث شد، هر آنچه شما را رنج مىدهد، بر او گران مىآيد سخت به شما دل بسته است و با مؤمنان رؤوف و مهربان است.
ثُمَّ قَفَّيْنا عَلى ءَاثارِهِمْ بِرُسُلِنا وَ قَفَّيْنا بِعيسَى ابْن مَرْيَمَ وَ ءَاتَيْناهُ الْإِنْجِيلَ وَ جَعَلْنا فى قُلُوبِ الَّذِينَ اتَّبَعُوهُ رَأْفَةً وَ رَحْمَةً(62).
سپس پيامبرانمان را پس از ايشان فرستاديم و عيسى بن مريم را از پى آنها روانه كرديم و به او انجيل را داديم و در دل پيروانش رأفت و رحمت نهاديم.
فَبِما رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ(63).
به سبب رحمت خداست كه تو با آنها [مردم] اين چنين خوشخو و مهربان هستى.
فَقُولَا لَهُ قَوْلاً لَيِّناً لَعَلَّهُ يَتَذَكَّرُ أوْ َيَخْشى(64).
با او به نرمى سخن گوييد. شايد پند گيرد يا بترسد.
ثُمَّ كَانَ مِنَ الَّذينَ ءَامَنُوا وَ تَواصَوْا بِالصَّبْرِ وَ تَواصَوْا بِالْمَرْحَمَةِ(65).
و از كسانى باشند كه ايمان آوردهاند و يكديگر را به صبر و مهربانى سفارش كردهاند.
مُحَمَّدٌ رَسُولُ اللَّهِ وَ الَّذِينَ مَعَهُ اَشِدّآءُ عَلَى الكُفَّارِ رُحَمآءُ بَيْنَهُمْ(66).
محمد پيامبر خداست و كسانىكه با او هستند، بر كافران سختگير و با يكديگر مهربانند.
وَ إِنَّكَ لَعَلى خُلُقٍ عَظيمٍ(67).
و تو راست خُلقى عظيم [و نيكو].
9 - اعتدال
وَ اقْصِدْ فِى مَشْيِكَ(68).
در رفتارت راه متعادل را برگزين.
وَ اِذا غَشِيَهُمْ مَوْجٌ كَالظُّلَلِ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدّينَ فَلَمَّا نَجَّيهُمْ اِلىَ الْبَرِّ فَمِنْهُمْ مُقْتَصِدٌ....
و چون موجهاى(69) عظيم، همانند ابرها، آنها را فرو پوشد، خدا را از روى اخلاص در دين بخوانند و چون نجاتشان دهد و به خشكى برد، برخى متعادل شوند [و راه تشكر و سپاس پيش گيرند].
وَ لَوْ اَنَّهُمْ اَقامُوا التَّوْريةَ وَ الْإِنْجيلَ وَ مَآ اُنْزِلَ اِلَيْهِمْ مِنْ رَبِّهِمْ لَأَكَلُوا مِنْ فوقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ اَرْجُلِهِمْ مِنْهُمْ اُمَّةٌ مُقْتَصِدَةٌ وَ كَثيرٌ مِنْهُمْ سآءَ ما يَعْمَلُونَ(70).
و اگر تورات و انجيل را و آنچه را كه از جانب خدا بر آنها نازل كردهايم بر پا دارند، از بالا و زير پاهايشان روزى بخورند، بعضى از ايشان مردمى متعادل هستند و بسيارشان بدكردارند.
فَاَصْلِحُوا بَيْنَهُما بِالْعَدْلِ وَ اَقْسِطُوا اِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ(71).
ميانشان صلحى عادلانه برقرار كنيد و عدالت ورزيد كه خدا عادلان را دوست دارد.
اِعْدِلُوا هُوَ اَقْرَبُ لِلتَّقْوى(72).
عدالت ورزيد كه به تقوا نزديكتر است.
10 - شجاعت
قَالَ لا تَخافَآ اِنَّنى مَعَكُمَآ اَسْمَعُ وَ أَرى(73).
گفت مترسيد، من با شما هستم، مىشنوم و مىبينم.
يا مُوسى أَقْبِلْ وَ لَا تَخَفْ إِنَّكَ مِنَ الْأَمِنِينَ(74).
اى موسى پيش آى و مترس؛ تو در امان هستى.
... يُجَاهِدُونَ فِى سَبِيلِ اللَّهِ وَ لاَ يَخَافُونَ لَوْمَةَ لائِمٍ(75).
[مؤمنان] در راه خدا جهاد مىكنند و از ملامت هيچ ملامتگرى نمىهراسند.
إِنَّمَا ذلِكُمُ الشَّيْطَانُ يُخَوِّفُ أَوْلِيَآءَهُ فَلاَ تَخَافُوهُمْ وَ خَافُونِ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ(76).
آن شيطان است كه در دل دوستان خود بيم مىافكند. اگر ايمان آوردهايد از ايشان مترسيد، از من بترسيد.
فَمَنْ تَبِعَ هُدَاىَ فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ(77).
بر آنها كه از راهنمايى من پيروى كنند، بيمى نخواهدبود و خود اندوهناك نمىشوند.
إِنَّ الَّذِينَ قَالُوا رَبُّنَا اللَّهُ ثُمَّ اسْتَقَامُوا فَلَا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَ لَا هُمْ يَحْزَنُونَ(78).
هر آينه آنان كه گفتند پروردگار ما اللَّه است و سپس پايدارى كردند، بيمى بر آنها نيست و اندوهگين نمىشوند.
أَتَخْشَوْنَهُمْ فَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَوْهُ إِنْ كُنْتُمْ مُؤْمِنِينَ(79).
آيا از آنها مىترسيد و حال آن كه اگر ايمان داشته باشيد، سزاوارتر است كه از خدا بترسيد.
إِنَّمَا يَعْمُرُ مَسَاجِدَ اللَّهِ مَنْ ءَامَنَ بِاللَّهِ وَ الْيَوْمِ الْأَخِرِ وَ أَقَامَ الصَّلَوةَ وَ ءَاتَى الزَّكَوةَ وَ لَمْ يَخْشَ إِلَّا اللَّهَ(80).
مساجد را كسانى آباد مىكنند كه به خدا و روز قيامت ايمان آوردهاند و نماز مىگذارند و زكات مىدهند و جز از خدا نمىترسند.
أَلَّذِينَ يُبَلِّغُونَ رِسَالاَتِ اللَّهِ وَ يَخْشَوْنَهُ وَ لَا يَخْشَوْنَ أَحَداً إِلَّا اللَّهَ وَ كَفَى بِاللَّهِ حَسِيباً(81).
كسانىكه پيامهاى خدا را مىرسانند و از او مىترسند و از هيچ كس جز او نمىترسند، خدا براى حساب كردن اعمالشان كافى است.
آنچه كه نمىداند مىپرسد
فَسْئَلُواْ أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُمْ لَا تَعْلَمُونَ(82).
اگر خود نمىدانيد، از اهل كتاب بپرسيد.
وَ إِذَا جَآءَهُمْ أَمْرٌ مِّنَ الْأَمْنِ أَوِ الْخَوْفِ أَذَاعُواْ بِهِ وَ لَوْ رَدُّوهُ إِلَى الرَّسُولِ وَ إِلَى أُوْلِى الْأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَهُ الَّذِينَ يَسْتَنبِطُونَهُ مِنْهُمْ وَ لَوْلَا فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْوَرَحْمَتُهُ لاَتَّبَعْتُمُ الشَّيْطَنَ إِلَّا قَلِيلاً(83).
و چون خبرى، چه ايمنى و چه ترس به آنها رسد، آن را همه جا فاش مىكنند، و حال آن كه اگر به پيامبر و الوالامرشان رجوع مىكردند، حقيقت امر را از آنان در مىيافتند. و اگر فضل و رحمت خدا نبود، جز اندكى همگى از شيطان پيروى مىكردند.
ب) رذايل اخلاقى و ضد ارزشها در قرآن
1- تكبّر
إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلا فِى الْأَرْضِ(8).
به راستى كه فرعون در آن سرزمين برترى و تكبر ورزيد.
إِنَّ الّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادتى سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ(9).
كسانى كه در پرستش من سركشى مىكنند. به زودى در عين خوارى به جهنم در آيند.
فَلَمّا جَآءَهُمْ نَذيرٌ مَا زادَهُمْ اِلَّا نُفُوراً * اِسْتِكْباراً فِى الْأَرْضِ...(10).
سپس آن گاه كه بيم دهندهاى آمد جز به نفرتشان افزوده نگرديد و به سركشى آنان در زمين انجاميد.
قَالَ فَاهْبِطْ مِنْها فَما يَكُوْنُ لَكَ اَنْ تَتَكَبَّرَ فِيها(11).
گفت [: به ابليس] بيرون شو از اين مقام، تو را چه رسد به اينكه گردنكشى كنى.
وَ اِذا تُتْلى عَلَيْهِ ءَاياتُنا وَلَّى مُسْتَكْبِراً كَأَنْ لَمْ يَسْمَعْها(12).
و هنگامى كه آيات ما بر آنها خوانده شود با خود پسندى از آن روى برگردانند، چنانكهگويى نشنيدهاند.
عُتُلٍّ بَعْدَ ذلِكَ زَنيمٍ(13).
خشن مردى [متكبر] ناشناخته نسب.
إِنَّ اللَّهَ لَا يُحِبُّ مَنْ كَانَ مُخْتَالاً فَخُوراً(14).
هر آينه خدا متكبران و فخر فروشان را دوست ندارد.
2- بخل
وَ لَا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ يَبْخَلُونَ بِمَا ءَاتَيهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ هُوَ خَيْراً لَهُمْ بَلْ هُوَ شَرٌّ لَهُمْ سَيُطَوَّقُونَ مَا بَخِلُوا بِهِ يَوْمَ الْقِيَمَةِ(15).
آنان كه بُخل مىورزند، از آنچه كه خدا به آنها عطا كرده، پندارند كه بخل ورزيدن بر ايشان خير است، بلكه شراست، در قيامت آنچه را كه در بخشيدنش بخل مىورزيدند، چون طوقى به گردنشان خواهد آويخت.
وَ أَمَّا مَنْ بَخِلَ و اسْتَغْنَى* وَ كَذَّبَ بِالْحُسْنَى* فَسَنُيَسِّرُهُ لِلْعُسْرى(16).
و امّا آن كس كه بخل و بىنيازى ورزيد و آن بهترين را تكذيب كرد، او را براى دوزخ آمادهمىسازيم.
وَ مَنْ يَبْخَلُ فَإِنَّمَا يَبْخَلُ عَنْ نَفْسِهِ وَ اللَّهُ الْغَنِىُّ وَ أَنْتُمُ الْفُقَرآءُ(17).
و هر كس بُخل ورزد، در حقيقت در حق خود بُخل ورزيده است؛ زيرا خدا بىنياز است و شما نيازمند.
إِنَّ اللَّه لاَ يُحِبُ مَنْ كَانَ مُخْتَالاً فَخُوراً أَلَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَ يَأْمُرُونَ النَّاسَ بَالْبُخْلِ وَيَكْتُمُونَ مَآ ءَاتَيهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ(18).
خداوند خودپنسدِ متكبر را دوست نمىدارد؛ كسانى كه خود بُخل مىورزند و ديگران را نيز به بخل وا مىدارند و مالى را كه خداوند به آنها داده پنهان مىكنند.
3- حرص
... فَإِذَا ذَهَبَ الْخَوْفُ سَلَقُوكُمْ بِأَلْسِنَةٍ حِدَادٍ أَشِحَّةً عَلَى الْخَيْرِ أُوْلَئِكَ لَمْ يُؤْمِنُوا فَأَحْبَطَ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيراً(19).
و هنگامى كه وحشت از ميان برود، از حرص غنايم، با زبانتيز خود، شما را برنجانند. اينان ايمان نياوردهاند و خداوند اعمالشان را تباه كرده است و اين كار بر خدا آسان بوده است.
وَ أُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَ(20).
و بخل و فرومايگى بر نفوس [مردم] غلبه دارد.
وَ مَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ(21).
و آنان كه از بُخل و حرص نفس خويش در امان مانده باشند از رستگارانند.
وَ لَتَجِدَنَّهُمْ أَحْرَصَ النَّاسِ عَلَى حَيَوةٍ(22).
و آنان را از مردم ديگر حتى مشركان، بر زندگى اين جهانى حريصتر خواهى يافت.
4- حسد
وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ(23).
و [به پروردگارم پناه مىبرم] از شرّ حسود، آنگاه كه رشك مىورزد.
أَمْ يَحْسُدُونَ النَّاسَ عَلَى مَآءَاتَيهُم اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ فَقَدْ ءَاتَيْنَآ ءَالَ إِبْرَاهِيمَ الْكِتَابَ وَالْحِكْمَةَ وَ ءَاتَيْنَاهُمْ مُلْكاً عَظِيماً(24).
يا بر مردم به خاطر نعمتى كه خدا از فضل خويش به آنان ارزانى داشته، حسد مىبرند، در حالى كه ما به خاندان ابراهيم كتاب و حكمت داديم و فرمانروايى بزرگ ارزانى داشتيم.
وَدَّ كَثِيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إِيمَانِكُمْ كُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُ(25).
گروهى از اهل كتاب بر شما حسد مىورزند، با آنكه حقيقت بر آنها آشكار شده، دوست دارند شما را از راه خود به كفر باز گردانند.
5- شتابزدگى
خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ(26).
آدمى شتابكار آفريده شده است.
وَ كَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولاً(27).
و آدمى تا بوده شتابزده بوده است.
وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسَى إِلَى قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسَفاً قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِى مِنْ بَعْدِى أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّكُمْ(28).
و هنگامى كه موسى خشمگين و اندوهناك نزد قوم خويش بازگشت، گفت: در غيبت منچه بد جانشينانى بوديد. آيا در امر خداى خود عجله نموديد؟
أَتَى أَمْرُ اللَّهِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى عَمَّا يُشْرِكُونَ(29).
فرمان خدا دررسيد به شتابش مخواهيد، او منزه است و از هر چه شريك او مىسازيد برتر است.
وَ مَايُدْرِيكَ لَعَلَّ السَّاعَةَ قَرِيبٌ، يَسْتَعْجِلُ بِهَا الَّذِينَ لاَيُؤْمِنُونَ بِهَا(30).
و تو چه مىدانى، شايد قيامت نزديك باشد، آنان كه باورش ندارند، آن را با شتاب مىطلبند.
6 - كرشمه در سخن گفتن
فَلاَ تَخْضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَيَطْمَعَ الَّذِى فِى قَلْبِهِ مَرَضٌ(31).
پس به نرمى سخن مگوييد تا آن مردى كه در قلب او مرضى هست به طمع افتد.
