بخشی از مقاله
مقدمه:
نتیجه تکامل، تغییر، رشد، ترقی یا نوسازی، توسعه است و سه شرط معاش زندگی، آزاد بودن، احترام و منزلت داشتن در جامعه پایه فکری آن؛ محسوب میشود (مطیعی لنگرودی ،.( 3:1388
توسعه پایدار از اواسط دهه 70 مطرح شد و به خانم باربارا وارد نسبت داده شده کلمه توسعه به معنای ارتفای کیفیت زندگی و کلمه پایدار به معنای همیشگی و جاویدان است( همان:(7 مفهوم آن :توسعهای که نیازهای نسلهای کنونی را بدون اینکه توانایی نسلهای آتی در پاسخگویی به نیازهایشان را به خطر اندازد، تامین کند. توسعه پایدار دارای ابعاد مختلفی چون : زیست محیطی، اکولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی، مالی فرهنگی، سیاسی ،قانونی و روانشناختی است و بر اساس اصل اول بیانیه ریو؛ انسانها در محور توجه آن قرار دارند(سازمان شهرداریها، :1386 . (283 جدا از این، بخش کشاورزی اولین و مهمترین بخش اقتصاد هر کشور و منبع درآمد بخشی از افراد جامعهای است که عموماً در نواحی روستایی ساکناند، رسالت مهم بخش کشاورزی
تأمین نیازهای غذایی جامعه است . در عین حال امنیت غذایی و پایداری در تولید غذا برای افراد جامعه از ارکان مهم توسعه پایدار هر جامعه است(همان: 196 ).در نتیجه توسعه پایدارکشور مستلزم توسعه پایدار روستایی است که در واقع حفظ تعادل و پایداری در تحولات ساختاری-کارکردی مکان و فضای روستایی
است، که برآیند آن عدالت اجتماعی مکانی را در بر دارد(مطیعی لنگرودی، ( 38 : 1388 و تبلور آن در کشاورزی پایدار است(خورسندی: .(1386 در توسعه پایدار روستایی؛ کارایی (ضامن استفاده بهینه از منابع طبیعی) با عدالت و پایداری (ضامن فقر زدایی و کاهش فشار بین فقیر و غنی) در هم آمیخته است(مطیعی لنگرودی،.(37 :1388
سه موضوع مهم در کشاورزی پایدار درآمد کافی، افزایش دسترسی به غذا و مصرف آن، بهبود و حفاظت از منابع طبیعی است(ادوارد،.(13 : 1386 کشاورزی پایدار باید شامل مدیریت موفق منابع برای کشاورزی(جهت رفع نیازهای متغییر انسانی)، حفظ خصوصیات کیفی محیط زیست و محافظت از منابع طبیعی باشد. یکی از شیوههای دستیابی به اصول کشاورزی پایدار تولید محصولات کشاورزی در محیطهای کنترل شدهای مثل گلخانههاست. با توجه به بحرانها و معضلات عدیدهای که گریبانگیر بخش کشاورزی کشور است (کمآبی، خشکسالی،
اقزایش بی رویه مصرف سموم و کودهای شیمیایی و مشکلات زیست محیطی ناشی از آن، افزایش هزینههای تولید، افزایش جمعیت و ...) ما ناگزیر به چارهاندیشی و برنامهریزی در چارچوب افزایش عملکرد در واحد سطح به جای راهبرد افزایش سطح زیر کشت هستیم و در این میانه گرایش به هیدروپونیک بی تردید
1
یکی از مطلوبترین گزینههای ممکن و در عین حال اجتناب- در حالحاضـر از 30دشـت اسـتان خراسـان جنـوبی 16 دشـت
ناپذیر است(شوارز،.(80:1381 ممنوعه و 3 دشت وضعیت بحرانی دارد.دشت بیرجنـدبـ هعنـوان
منابع آب ضامن بقای بشرند مصرف این منبع باید طبق اصول مهمترین دشت جنوب خراسان از نظر تمرکز جمعیـت، موقعیـت
ومعیارهای تعریف شده انجام گیردمخصوصاً در بخش کشاورزی شهرنشــینی، تمرکــز فعالیتهــای اقتصــادی(فعالیتهــای صــنعتی،
که بزرگترین مصرف کننده منابع آبی هر کشور است. مدیریت کشــاورزی، خــدماتی) و نظــامی از ســال 1360 بــهعلــت تشــدید
بهینه مصرف عامل مهمی در پایدار کردن تولید کشاورزی است. اسـتفاده از منـابع آب زیرزمینـیبـا افـت سـفره آب (حـدود 40
اصول مدیریت بهینه تقاضای آب یعنی استفاده از تکنولوژیهای سانتیمتـر ) روبـروشـده اسـت . آخـرین گزارشـاتاخـذ شـده از
کارآمد و پیشرفته و استفاده مجدد از آب های تلف شده و اضافی مطالعات آب شهرستان در سال 1388 - 1383 نشانگر افت سفره
در آبیاری، کشت محصولات کم مصرفتر آبی (مردانی بلداجی، آبی در حدود 60 سانتیمتربـا متوسـط کسـری مخـزنسـ الیانه
(206 : 1385،این مفهومدقیقاً منطبق با اصول گلخانهداری است. حدود 12 میلیون متر مکعب است. از اینرو چنانچـه تمهیـدات
دشت بیرجند با وسعت 1045 کیلومتر مربع بخشی از حوزه آبریز موثری برای عدم توازن سفره آبی بعمل نیاید، باتوجهبـه خشـک
کویر لوت است در عرض جغرافیایی 45و32 تا 33 و طول سالیهای اخیر در آینده نهچنـدان دور بحـرانکـم آبـی آثـار و
جغرافیایی 45و58 تا 35 و59 واقع شده است. منطقه یاد شده از پیامدهای سوئیبـر فعالیـتهـای اقتصـادی و اجتمـاعی خواهـد
شرق به ارتفاعات مؤمنآباد از شمال به رشته کوههای شاهناصر و گذاشت.بـهطـور کلـی بهـره بـردای اضـافینـه تنهـا تجدیـد آب
از جنوب به رشته کوههای باقران و از غرب به کوههای گرونک استحصال شده را ممکن نمیسازد، بلکه بروز دورههـای خشـک -
محدود میشود و با متوسط بارندگی 177 میلیمتر و میانگین سالی؛ موجبات کاهش شدید ذخایر آب شده که تـامینمصـارف
درجه حرارت سالانه 16/5 درجه سانتیگراد( برای یک دوره 30 بخشهای اقتصـادی و اجتمـاعی رابـا مشـکل مواجـهسـاخته و
ساله) جزء مناطق خشک کشور محسوب میشود. ممکن است این فعالیتها را با رکود وحیـات ایـنمنـاطق رابـا
. 1, 1 مرور کوتاهی بر وضعیت منابع آب ایران و بیرجند: بحران روبرو نماید. برای جلوگیری از وقوع چنین بحرانـیمسـأ له
وضعیت منابع آب در ایران : مطالعات و بررسی نشـان مـی دهـد مهم در این مناطق مدیریت منابع آب استکـه از طریـق اتخـاذ
که در حال حاضر از کل منـابع آب تجدیـد شـونده کشـور 88/5 سیاستهای چند جانبه بتوان میزان استحصـال آب از منـابع آب
میلیاردمتر مکعب جهت مصارف بخشهای مختلف برداشت می- زیرزمینی را با نرخ تجدید آن برابر گرداند(فال سلیمان و چکشی،
شود. از این میزان حدود 83 میلیارد مترمکعب 93/5) درصد) در 201:1390و(202 اکثر آب مورد نیاز کشاورزی، صنعت وشـر ب
بخش کشاورزی، 5/4میلیـارد مترمکعـب بـرای مصـارف شـرب و شهرستان بیرجند از سفره آب زیرزمینی تأمین می شود .در ایـن
بهداشت و مابقی در صنعت و نیازهای متفرقه دیگر مصـرف مـی - دشت حدود 300 حلقهچـاه عمیـق ونیمـه عمیـق وجـود دارد.
شود. متوسط سالانه تغذیه آبهای زیرزمینی از ریزشهای جوی سفره آب زیرزمینی دشت بیرجند از نوع آبخوان آزاد است. سرانه
در ایران 413میلیـارد متـر مکعـب اسـت در حـالیکـه میـزان مصرف آب در دنیا در 24 ساعت 140 لیتر است ایـن درحـالی -
برداشت از آبهای زیرزمینـی 421 میلیـارد متـر مکعـب در سـال ست که این میزان در ایران 220 لیتر و در خراسان جنوبی 240
است. حدود 72 درصـد بارنـدگی سـالانه کشـور بـه میـزان 296 لیتر است(استانداری خراسان جنوبی).
میلیارد متر مکعب به صورت تبخیر از دسترس خارج مـی گـردد. .2 مواد و روشها
ایران با متوسط نزولات آسمانی حدود 252 میلیمتر در سـال در پژوهش حاضر بر اساس مطالعه کتابخانهای، تحقیقـات و نظـرات
زمره مناطق خشک جهان محسـوب مـی شـود( متوسـط بـارش کارشناسان و با استناد به تجربیـات اسـاتید فـن و منـابع علمـی
سالانه در سطح جهان 860 میلیمتر است). 74 درصد کشـور مـا مــرتبط و ســایتهــای علمــی تنظــیم و گــردآوری شــده اســت
را مناطق خشک و نیمه خشک تشـکیل مـی دهـد کـه بـه طـور ویژگیهای علمی کاربردی تحقیق :
متوسط مقدار بارندگی در آنها از 150میلـی متـر در سـال کمتـر -1 مطرح نمودن بخش آب بهعنوان اصلیترین محـور در تعیـین
است و انتظار براین است در پایان برنامـه چشـم انـداز 20 سـاله، استراتژی بلندمدت توسعه اقتصادی و اجتمـاعی نـواحیخشـک
سفرههای آب زیرزمینی کشور با جبران کمبود 25 درصد کسری کشور.
مخازن در طول هر برنامهی توسعه به حالت تعادل کامل برسد. -2 برخورد علمی و جامع بـا مسـاله کـم آبـ ی و ارائـه گزنـهی ای
مناسب برای مقابله با آن.
