بخشی از مقاله
چكيده
سعي ما در اين مختصر آنست كه به يكي از بارزترين مصاديق شادي و شاد كردن كه همان مزاح و شوخي است، پرداخته و در مرحله اول آنرا از ديدگاه روايات با آوردن رواياتي در ابتداي اين مقاله بررسي كرده و در مرحله بعد به توضيح كلي آن روايات به وسيله بعضي از علماء كه حجت خدا بر ما در عصر غيبتند، بپردازيم. اميدواريم كه مورد رضايت حضرت بقيه‌الهس (عجل الله تعالي فرجه الشريف) واقع گردد.
پيشگفتار
مزاح و شوخي از مسائلي است كه امروزه بيش از ديگر زمان‌ها با آن روبرو هستيم و اين مسئله در ميان بشر شيوع بسياري يافته است. به همين خاطر بايد مورد بررسي قرار گرفته و فرهنگ صحيح آن در جامعه توزيع گردد تا به صورتي صحيح و با هدفي والا و خداپسندانه انجام شود.
موضوع مزاح كردن به اصل شاد بودن و شاد كردن برمي‌گردد و اين اصل يك امر فطري است.
همچنين شاد كردن برادر مؤمن نيز يكي از عبادات بزرگ محسوب مي‌شود؛ اگر شادي‌هاي دنيايي انسان در راستاي كمك به شادي آخرت او باشد، بسيار پسنديده و مطلوب است. به همين جهت شادي‌هايي كه مومنين در زندگيشان دارند به اين منظور است كه براي انجام عبادات و وظايفشان نشاطي داشته باشند.
آنها از آن جهتي كه مومن هستند هيچگاه به گناه شاد نمي‌شوند؛ شادي يا مستقيماً در ارتباط با خداست و يا براي تكامل معنوي و انجام وظايف و يا دست كم براي جلوگيري از گناه. با توجه به مطالب بالا شاد كردن هركسي به طور مطلق بالاترين عبادات نيست، بلكه تنها شاد كردن مومنين از مجاري شرعيه و راه‌هايي كه شرعاً مجاز است، مطلوب و پسنديده و بالاترين عبادات محسوب مي‌شود.(1)
(اصل در مزاح كردن بر عدم آن مي‌باشد الا زماني كه بتوان با يك دليل شرعي از اين اصل خارج شد. اولين قدم كشيده شدن به بحران اخلاق در جوانان همين شوخي‌هاي بي‌جا و بي‌جهت و دليل شرعي است و لذا اين شوخي كردن بايد تعديل گردد و اگر اين تعديل رخ ندهد. انسان تا 40 سالگي و بعد از آن همواره خلاف اعتدال حركت مي‌كند.(56)). پس با توجه به مطالب گفته شده انسان تا وقتي جوان است بايد از شوخي‌هاي ناپسند و تمام صفات ناپسند جلوگيري كند و الا وقتي آنها عادت گرديد، ديگر در سنين غير جواني از بين بردن آنها بسيار سخت است.
فصل اول: از ديدگاه روايات
بخش اول: شادي
الف) شادي و شادماني:
امام علي (عليه‌السلام): شادي، انبساط خاطر و نشاط مي‌آورد و غم، گرفتگي خاطر و دلگيري ـ عنه (عليه السلام): كسي كه شاديش كم باشد، آسايش او در مردن است ـ عنه (عليه السلام): اوقات شادي غنيمت است ـ عنه (عليه السلام): هر شادماني به همان اندازه تلخكامي در پي دارد.
ب) آنچه زيبنده شادماني است:
عنه (عليه السلام): شادي مومن آن گاه است كه پروردگارش را اطاعت كند و اندوهش آن‌گاه كه گناه كند.
ج) عوامل شادي:
عنه (عليه السلام): ريشه خرد توانمندي است و ميوه آن شادماني.
د) ارزش شاد كردن:
امام صادق (عليه السلام): هيچ يك از شما فكر نكند كه اگر مومني را شاد كرد، فقط او را شادمان ساخته، بلكه به خدا قسم ما را شاد كرده است. عنه (عليه السلام): هر كه به مومني شادي رساند، به رسول خدا شادي رسانده باشد و هركه به رسول خدا شادي رساند، به خدا شادي رسانده باشد و چنين است كه هركه به مومني اندوهي رساند.
هـ) ثواب زدودن غم از دل مومن:
امام رضا (عليه السلام): هركه گره از كار مومني بگشايد،خداوند در روز قيامت گره غم از دل او بگشايد. امام صادق (عليه‌السلام): چون خداوند مومن را از گورش درآورد، تمثالي با او خارج شود كه در جلوي او راه مي‌رود و هرگاه مومن يكي از صحنه‌هاي هراس‌انگيز روز قيامت را ببيند، آن تمثال به او گويد: ... نترس و غم به خود راه مده... مومن به او گويد: تو كيستي؟ تمثال گويد: من همان شادي و سروري هستم كه به برادر مومنت رساندي. عنه (عليه السلام): هر مومني كه گرفتاري مومن تنگدستي را رفع كند خداوند حوائج او را در دنيا و آخرت آسان سازد.
و) شادي به ناحق:
امام علي (عليه السلام): بسا سرمستي و نشاطي كه به غارت رفتن اموال (شخص) را (يا ناراضي و هلاكت و مصيبت) در پي داشته باشد.
بخش دوم: مزاح
الف) مدح مزاح:
پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله):
من شوخي مي‌كنم، اما جز حق نمي‌گويم ـ عنه (صلي الله عليه و آله): مومن شوخ و شنگ است و منافق اخمو و عصباني ـ امام صادق (عليه السلام): هيچ مومني نيست، جز اين كه در او (دعابه) هست. راوي مي‌گويد: عرض كردم، دعابه چيست؟ فرمود: شوخي ـ عنه (عليه السلام): به يونس شيباني-: با يكديگر شوخي هم مي‌كنيد؟ عرض كردم، كم. فرمود: اين گونه نكنيد؛ زيرا شوخي از خوشخويي است و تو بدان وسيله برادرت را شاد مي‌سازي، رسول خدا براي اينكه كسي را شاد كند با او شوخي مي‌كرد
ب) نكوهش مزاح:
پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله): اي علي، شوخي مكن كه ارج و احترامت از بين مي‌رود و دروغ مگو كه نورانيتت از ميان مي‌رود. امام علي (عليه السلام): هيچ انساني شوخي‌اي نكرد، مگر اينكه پاره‌اي از عقل خود را دور انداخت. عنه (عليه السلام): هرچيزي را تخمي است و تخم دشمني
شوخي است. عنه (عليه السلام): آفت ابهت شوخي است. عنه (عليه السلام): از شوخي بپرهيزيد، زيرا كه شوخي بدخواهي مي‌آورد و كيفر بر جاي مي‌گذارد و آن دشنام كوچك است.
امام كاظم (عليه السلام): از شوخي بپرهيز كه آن نور ايمانت را مي‌برد و مردانگي تو را سبك مي‌گرداند. رسول‌الله (صلي الله عليه و آله): بنده به ايمان ناب نرسد، مگر آن گاه كه شوخي و دروغ را ترك گويد و مجادله را رها كند، هرچند كه بر حق باشد ـ امام صادق (عليه السلام): شوخي مكن كه بر تو گستاخ مي‌شود
