بخشی از مقاله


مسجد جامع زنجان

نمایی از مسجد جامع زنجان
مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید در قرن سیزدهم هجری قمری (سال ۱۲۴۲) در دوره قاجاریه توسط یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار به نام عبدالله میرزا دارا ساخته شد. این مسجد که در قلب بافت قدیمی شهر و در مکان مناسبی از نظر دسترسی قرار گرفته است، از سمت باختر با بازار قیصریه، از سمت خاور با کوچه مسجد سید و از سوی شمال با خیابان امام خمینی و سبزه میدان درارتباط است. این مسجد در دوره زندگانی بانی آن به نام های

مسجد دارا، مسجد سید، مسجد سلطانی و مسجد جمعه نیز خوانده می‌شده است. این مجموعه تاریخی که در شمار بزرگ ترین و زیباترین مساجد و مدارس دینی زنجان است، یکی از بناهای ارزشمند ساخته شده بر اساس طرح مساجد چهار ایوانی می‌باشد. ایوان های چهارگانه‌ای که در چهار ضلع مسجد به شکل قرینه قرار گرفته اند، بیش تر از هر چیزی در صحن مسجد، خودنمایی می‌کند. صحن این مسجد مانند سایر مساجد چهار ایوانی، به شکل مربع مستطیل است و ۴۸ متر طول و ۳۶ متر عرض دارد.


در گذشته وسط صحن مسجد یک واحد حوضی بوده که گرداگرد آن را به استثنای جلوی حجرات و شبستان‌ها، باغچه‌های پرگل و گیاه پوشانده بود که بعدها به دلایل نامعقولی از بین رفته است. در ایوان های خاوری و باختری ۱۶ حجره به طور قرینه و در جبهه شمالی نیز ۶ واحد حجره جهت طلاب علوم دینی قرار ساخته شده است. در سطوح ایوان های شمالی و جنوبی تزییناتی مانند خط بنایی، کاشی معقلی و نگاره‌های گیاهی با تکنیک کاشی هفت رنگ، به سبک هنری دوره قاجار و بیش تر با استفاده از رنگ های سیاه و زرد به چشم می‌خورد. شبستان گنبد دار فضایی به عرض ۷٫۹۰ متر و طول۸٫۵۰ متراست که بدون واسطه در

پشت ایوان جنوبی قرار گرفته و از جهت باختری و خاوری با شبستان ‌های طرفین و از طرف شمالی با ایوان جنوبی در ارتباط است. بر فراز این شبستان، گنبد عظیمی بر جرزهای سنگین به ضخامت ۲۰٫۳۰ متر استوار گردیده است. گنبد این مسجد که از نوع دو جداره بوده و با کاشی ‌های فیروزه ‌ای پوشانده شده، از گنبدهایی است که بدون گوشواره و ترنبه بر روی جرزهای چهارگانه ضخیم نشسته است. سوره مبارکه الدهر با خط ثلث بر روی این گنبد نقش بسته و بر زیبایی آن افزوده است. در نوک بنای گنبد، علامتی از برنز به شکل گوی وجود دارد.

 

بزرگترين و زيباترين مسجد شهر زنجان در بافت بازار قديم (بازار بالا) در راسته قيصريه قرار گرفته است، اين مسجد اولين و بزرگترين مسجد و مدرسه شهر بوده، همچنين تنها مسجدي است كه در ميان مساجد شهر زنجان به سبك چهار ايواني ساخته شده و كليه قوانين و قرار دادهاي مفروض در معماري مساجد سنتي در ايران با تاثير پذيري از سليقه ها و امانات محلي در خود جاي داده.


اين بناي مذهبي توسط عبدالله ميرزا ملقب به دارا پسر يازدهم فتحعلي شاه قاجار ساخته شده كه به سال 1324 هجري قمري در سن 13 سالگي به حكومت زنجان منسوب شد و ميرزا محمد تقي علي آبادي كه از منشيان خاص شاه بود به وزارت وي اختصاص يافت و به زنجان روانه گرديد.


اين مسجد داراي اسامي متعددي مي باشد كه تعدد اين اسامي و دلائل اطلاق آنها مي تواند در خور توجه و اهميت باشد بدين ترتيب كه اين اثر تاريخي بدليل پويايي و جامعيت، وسعت فضا و اجراي صحيح و زيباي اصول معماري و تزئيني همواره از سوي مردم و حكومت هاي وقت بعنوان مسجد جامع شهر ساخته شده.
دومين نام مي تواند ملهم و متاثر از نام باني آن باشد، از اين رو اين مسجد را در كتب و اسناد تاريخي بنام سازنده آن مسجد دارا يا مسجد عبدا... ميرزا مي نامند.


همچنين در وقفنامه اين مسجد كه در سنه ............ تنظيم گرديده از اين مسجد به نام مسجد جمعه ذكر شده است،مسجد جامع را مسجد سيد نيز مي گويند. علت اين نامگذاري به اين دليل بوده كه امام جماعت و توليت مسجد و مدرسه علميه آن از سوي عبدا... ميرزا به سيد محمد مجتهد كه از مراجع به نام عصر خود در ناحيه خمسه بوده واگذار مي شود.


همچنين در مكاتبات ديواني و اداري مسجد جامع را مسجد سلطاني نيز مي گفتند.
مسجد و مدرسه جامع داراي 20 حجره مي باشد كه حجرات آن در دو سوي ميانسراي مستطيل شكل گسترده شده اند.
اوج تزئينات بنا در سطوح ايوانهاي شمالي و جنوبي تمركز يافته، كاربرد تزئينات معقلي و خط بنائي، نگاره هاي گياهي و انواع طرحهاي هندسي كه با تكنيك كاشي هفت رنگ يا مينايي اجرا شده، طيفي از هنر دوره قاجار را بوجود آورده است مهمترين كتيبه تاريخي مسجد فرماني است از فتحعلي شاه قاجار در خصوص احداث بنا كه به خط ثلث در پاي قوس ايوان جنوبي نگاشته شده است.

مسجد جامع زنجان يكي از بناهاي قديمي و زيباي شهر زنجان است كه چشم هر بيننده‌اي را به سبب معماري زيباي خود مي‌نوازد. اين مسجد مانند شهرسازي‌هاي قديم ممالك اسلامي در كنار بازار قديمي شهر زنجان قرار گرفته است، از ضلع غربي با بازار قيصريه و از ضلع شرقي با معبر موصوف به كوچه مسجد سيد و از جبهه شمالي با خيابان امام و سبزه ميدان در ارتباط است. قبل از احداث خيابان امام كنوني سر درب اين مسجد به فضاي بازي كه در مقابل دارالحكومه به عنوان ميدان شهر مطرح بوده، اشراف داشته و هم اكنون نيز ورودي اصلي آن محسوب مي شود.


ورودي غربي مجموعه را با مركز تجاري قيصريه و ورودي شرقي آن، با بافت مسكوني مرتبط است.
مجموعه مسجد و مدرسه سيد توسط عبدالله ميرزا دارا پسر يازدهم فتحعلي شاه قاجار در هنگام حكمراني در زنجان و در سال يك هزار و دويست و چهل و دو هجري قمري احداث شده است.


بر اساس مدارك و اسناد سال مزبور مربوط به اختتام بناي مسجد است و هيچگونه افزايش مجموعه و الحاقات در دوره هاي بعدي مشاهده نمي شود.
اين مسجد بر اساس پلان مساجد چهار ايواني ساخته شده است و طبق معمول، ايوان ورودي مقابل شاه نشين گنبد دار قرار داده شده است.
مساجد با سبك چهار ايواني در پي تحولات مهمي كه در طرح مساجد در ايران پايه گذاري شده با الهام از معماري دوران پارتي(كاخ هتره) پديدار شده و به اعتباري مسجد جامع زواره و به قولي ديگر مسجد جامع اصفهان از نخستين مساجدي هستند كه به اين سبك ساخته شده‌اند.


سطوح كلي اين ايوان با استفاده از كاشي هاي ختايي تزئين شده و در داخل طاق نماها كلمات الله، محمد‌(ص)، علي‌(ع) به خط كوفي و به رنگ مشكي با زمينه نارنجي و بالاي آن نيزبا كتيبه طويلي به خط ثلث خفي زينت داده شده است.


متن كتيبه خطبه‌اي است كه با نام فتحعلي شاه قاجار آغاز شده و با نام باني آن عبدالله ميرزا دارا ختم مي‌شود.
از نوار فوقاني كتيبه تسمه كشي‌هاي تزئيني سقف آغاز شده و به نوبه خود به قسمتي از شمسه ختم مي‌شود.
اضلاع شرقي و غربي در اين ايوان مزين به نقشهاي لچك و ترنج است و طبق معمول بناهاي دوران قاجار، رنگهاي زرد و مشكي بر ساير رنگها غلبه دارد و پخي ايوان در نما با تكراري از كاشي با نقش هندسي پوشانيده شده است.


فيلپوش ايوان و سطوح جانبي جرزها با نقوش اسليمي و تكرار موتيفهاي ترنجي زينت داده شده است. آنچه كه بيشتر از همه خودنمايي مي كند، نقش سمبليك درخت زندگي در دو طرف ايوان است كه اين نقش يكي از موتيفهاي شناخته شده در هنر ايراني است.
صحن اين مسجد همانند ساير مساجد چهار ايواني به شكل مربع مستطيل بوده و داراي چهل و هشت متر طول و 36 متر مربع است و بر اساس مدارك متقن در وسط اين صحن يك واحد حوض بوده و گرداگرد آن را به استثناي جلوي حجرات و شبستان‌ها، باغچه‌هاي پر گل و گياه پوشانيده بود.
حدوداً در سال 1340متوليان مسجد براي جلوگيري از گسترش رطوبت حاصله از درختان و باغچه ها به محدثات، كه اين فكر و تصميم به دلايل عديده اشتباه بوده است نسبت به برچيدن فضاي سبز مسجد اقدام كرده‌اند سپس متولي مسجد مجدداً در سال 1368 باغچه‌ها را بصورت محدود احيا كرده است.
معماری مسجد جامع زنجان


مسجد جامع زنجان
مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سيد، درقلب بافت تاريخي و قديمي شهر قرار گرفته است. اين مسجد از ضلع غربي با بازار قيصريه, از ضلع شرقي از راه كوچه مسجد سيد و از سمت شمال با خيابان شاه و سبزه ميدان در ارتباط است. مجموعه مسجد و مدرسه سيد توسط عبدالله ميرزا دارا، پسر يازدهم فتحعلي شاه قاجار، در هنگام حكمراني در زنجان و به سال 1242 هجري قمري احداث گرديده است


مسجد و مدرسه جامع زنجان معروف به مسجد سید در قرن سیزدهم هجری قمری (سال ۱۲۴۲) در دوره قاجاریه توسط یکی از پسران فتحعلی شاه قاجار به نام عبدالله میرزا دارا ساخته شد. این مسجد که در قلب بافت قدیمی شهر و در مکان مناسبی از نظر دسترسی قرار گرفته است، از سمت باختر با بازار قیصریه، از سمت خاور با کوچه مسجد سید و از سوی شمال با خیابان امام خمینی و سبزه میدان درارتباط است. این مسجد در دوره زندگانی بانی آن به نام های

مسجد دارا، مسجد سید، مسجد سلطانی و مسجد جمعه نیز خوانده می شده است. این مجموعه تاریخی که در شمار بزرگ ترین و زیباترین مساجد و مدارس دینی زنجان است، یکی از بناهای ارزشمند ساخته شده بر اساس طرح مساجد چهار ایوانی می باشد. ایوان های چهارگانه ای که در چهار ضلع مسجد به شکل قرینه قرار گرفته اند، بیش تر از هر چیزی در صحن مسجد، خودنمایی می کند. صحن این مسجد مانند سایر مساجد چهار ایوانی، به شکل مربع مستطیل است و ۴۸ متر طول و ۳۶ متر عرض دارد.


در گذشته وسط صحن مسجد یک واحد حوضی بوده که گرداگرد آن را به استثنای جلوی حجرات و شبستان‌ها، باغچه‌های پرگل و گیاه پوشانده بود که بعدها به دلایل نامعقولی از بین رفته است. در ایوان های خاوری و باختری ۱۶ حجره به طور قرینه و در جبهه شمالی نیز ۶ واحد حجره جهت طلاب علوم دینی قرار ساخته شده است. در سطوح ایوان های شمالی و جنوبی تزییناتی مانند خط بنایی، کاشی معقلی و نگاره های گیاهی با تکنیک کاشی هفت رنگ، به سبک هنری دوره قاجار و بیش تر با استفاده از رنگ های سیاه و زرد به چشم می خورد. شبستان گنبد دار فضایی به عرض ۷٫۹۰ متر و طول۸٫۵۰ متراست که بدون واسطه

در پشت ایوان جنوبی قرار گرفته و از جهت باختری و خاوری با شبستان ‌های طرفین و از طرف شمالی با ایوان جنوبی در ارتباط است. بر فراز این شبستان، گنبد عظیمی بر جرزهای سنگین به ضخامت ۲۰٫۳۰ متر استوار گردیده است. گنبد این مسجد که از نوع دو جداره بوده و با کاشی ‌های فیروزه ‌ای پوشانده شده، از گنبدهایی است که بدون گوشواره و ترنبه بر روی جرزهای چهارگانه ضخیم نشسته است. سوره مبارکه الدهر با خط ثلث بر روی این گنبد نقش بسته و بر زیبایی آن افزوده است. در نوک بنای گنبد، علامتی از برنز به شکل گوی وجود دارد.

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید