بخشی از مقاله
مطالعه‌ي موردي فرآيند مديريت مدارس شبانه‌روزي
مقدمه
بهره‌مند نمودن افراد جامعه از خدمت آموزش و پرورش يكي از سياست‌هاي مهم متوليان امر تعليم و تربيت در كشورمان است كه افراد حائز شرايط را وارد چرخه رسمي علم و تحصيل نمايد و به عبارتي «آموزش براي همه را» عملي سازد. لذا كاهش نرخ بي‌سوادي و تحت پوشش قراردادن فراگيران و افزايش پوشش تحصيلي يكي از دغدغه‌هاي مسئولين نظام آموزشي علي‌الخصوص در مناطق محروم و كم برخوردار مي‌باشد. در اين راستا يكي از برنامه‌هاي آموزش و پرورش در مناطق محروم ايجاد مراكز شبانه‌روزي است كه مي‌بينيم با
سرمايه‌گذاري قابل توجهي اعم از انساني و مالي و تجهيزاتي تاسيس شده است كه هرساله با جذب و نگهداري درصد قابل ملاحظه‌اي از دانش‌آموزان فعاليت آموزش و پرورش خود را شروع مي‌نمايند، زيرا با توجه به اهميت و جايگاه مدارس شبانه‌روزي شناخت عواملي كه در تحت پوشش بردن بيشتر دانش‌آموزان موثر است و چگونگي نگهداري پوياي فراگيران در جهت تحقق هدفهاي آموزشي از موضوعات اساسي در سيستم مدارس شبانه‌روزي است كه بايستي مورد مداقه قرار گرفته و تدابير اثربخش‌تري در اين خصوص اتخاذ نمود.
در حقيقت به خاطر رسيدن به هدفهايي چون كاهش افت تحصيلي، ارتقاع و سطح كيفي آموزش، استفاده بهينه از نيروي انساني و امكانات در مناطق كم جمعيت، توجه به مقوله نگهداري و جذب فراگيران در مدارس شبانه‌روزي را ضروري مي‌سازد.
2-1 : بيان مساله :
با عنايت به اهداف مصوب و تخصيص منابع در هر سازمان ، مديريت آن سازمان موظف است در جهت رسيدن به اهداف مورد نظر اقدامات لازم و موثري را انجام دهد امورات شبانه روزي نيز به تبعيت از تعريف مدرسه »مدرسه سازماني است كه برمبناي معيارهاي رسمي تاسيس مي‌شود و با نظارت ادارات آموزش و پرورش ، مسئوليت اجراي برنامه‌هاي مصوب پرورشي و آموزشي كشور را در سطح تحصيلي معين عهده دار مي‌گردد.« جهت اجراي صحيح و اثر گذاربر برنامه هاي مصوب آموزشي و پرورشي موظف است اقدامات موثري را انجام دهد .
يكي از عناصر مهم هر سيستم آموزشي ، دانش آموزان آن سيستم مي‌باشند بدون ترديد توجه و عدم توجه به مقوله دانش آموزان در شبانه روزيهاي كاغذكنان در تحقق و عدم تحقق اهداف مورد نظر نقش به سزايي دارد با توجه به امكانات و تجهيزات و منابع انساني كه صرف مي شود حائز اهمييت بسياري است .
لذا اين تحقيق به مطالعه موانع و راهكارهاي بهبود فرايند مديريت دانش آموزان مدارس شبانه‌روزي كاغذكنان بارويكرد سيستمي مي پردازد سپس توصيه هاي لازم را جهت برنامه ريزي موردي آموزشگاهي به مديران شبانه روزي منطقه كاغذكنان توصيه مي نمايد.
3-1: اهميت و ضرورت موضوع تحقيق:
نشر علم و دانش در فرهنگ اسلامي از اهميت و جايگاه ويژه‌اي برخوردار است از پيامبر اسلام و ائمه اطهار فرمايشات فراواني به انسانها شده است.
پيامبر اسلام مي فرمايد : » اگر روزي برمن بگذرد و درآن روز دانشي نياموزم كه مرا بخداوند نزديك كند طلوع آفتاب آنروز برمن مبارك مباد« (جوانشير 1379 ، ص179).
همچنين براي رسيدن مطلوب و اثر بخش به اهداف زير بررسي راههاي جذب و نگهداري دانش آموزان در مدارس شبانه روزي منطقه كاغذكنان اهميت و ضرورت آنرا روشن مي نمايد :
1- افزايش درصد پوشش تحصيلي دانش آموزان منطقه كاغذكنان
2- ارتقاء سطح كيفي و كمي آموزش و كاهش افت تحصيلي
3- پيشگيري از تبعات اخلاقي و اجتماعي ناشي از مهاجرت دانش آموزان روستايي به مراكز شهري
4- فراهم آوردن زمينه هاي مناسب براي تربيت دانش آموزان با بهره گيري از اوقات فراغت آنان و ....
بدون ترديد براي رسيدن به اهداف فوق مطالعه موردي موانع و راهكارهاي بهبود فرآيند مديريت دانش آموزان مدارس شبانه روزي كاغذكنان بارويكرد سيستمي لازم و ضروري مي باشند .
4-1: اهداف تحقيق :
موضوع » بررسي موانع و راهكارهاي بهبود فرآيند مديريت دانش آموزان مدارس شبانه روزي كاغذكنان بارويكرد سيستمي « هدف كلي طرح مي باشد و در اهداف خرد و ريز شامل هدفهاي زير است :
1- مطالعه و بررسي موردي عوامل موثر برموفقيت فارغ التحصيلان و دانش اموزان موفق در مدارس شبانه‌روزي‌ها
2- مطالعه عوامل موثر بر دانش آموزان موجود و در حال تحصيل جهت ادامه تحصيل در مدارس شبانه‌روزي‌ها
3- مطالعه در خصوص عوامل موثر بر افراد ترك تحصيل كرده
4- بررسي و مطالعه علل عدم ثبت نام و تحصيل دانش آموزان در مدارس شبانه‌روزي‌ها
و در پايان تحقيق از يافته هاي آن در جهت برنامه ريزي آموزشگاهي به منظور افزايش پوشش تحصيلي و ايجاد يك نگرش سيستمي صحيح توصيه‌هاي عملي به مديران ارائه خواهد شد .
5-1: سوالات تحقيق:
با عنايت به اينكه اين تحقيق با نگرش و رويكرد سيستمي فرآيند مديريت دانش‌آموزان را مورد مطالعه قرار مي دهد بنابراين موضوعات تحقيق در چهار مقوله قابل بررسي است :
1- دانش‌آموزان موفق و فارغ تحصيل
2- دانش‌آموزان حين تحصيل
3- دانش‌آموزان ترك تحصيل كرده
4- دانش‌آموزان مراجعه نكرده به شبانه روزيها(ثبت نام نكرده )
با توجه به طبقه‌بندي چهارگانه فوق سوالات تحقيق به شرح ذيل بيان مي‌شود.
1- چه عواملي برادامه تحصيل دانش‌آموزان در مدارس شبانه‌روزي‌ها موثر است؟
2- متغييرهاي اثرگذار بر عملكرد دانش آموزان موفق (فارغ‌التحصيل) چيست ؟
3- علل عدم مراجعه بعضي از دانش‌آموزان روستايي به مدارس شبانه‌روزي چيست ؟
4- چه عواملي باعث ترك تحصيل دانش آموزان از مدارس شبانه‌روزي‌ها هستند؟
6-1: متغيرها و تعاريف عملياتي آنها
متغيرهاي متعددي در اين تحقيق مورد بررسي قرار مي‌گيرند كه مهترين آنها به شرح ذيل مي‌باشد:
دانش‌آموزان مدارس شبانه‌روزي دخترانه و پسرانه منطقه كاغذكنان
دبيران مدارس شبانه‌روزي
برنامه‌هاي موجود در مدارس مذكور
امكانات موجود ارائه شده در مدارس فوق
مقاطع تحصيلي دانش‌آموزان
مقاطع تدريس دبيران
1. دانش‌آموزان مدارس شبانه‌روزي
دانش‌آموزان مورد بررسي در اين تحقيق شامل دانش‌آموزان راهنمايي و دبيرستان زينبيه و عفاف در دخترانه و نداي اسلام و امام خميني (ره) پسرانه مي‌باشد و دانش‌آموزان در چهارگروه موفق، حين تحصيل، ترك تحصيل و بازمانده از تحصيل بررسي مي‌شود.
2. دبيران مدارس مذكور
در مقوله دبيران، موضوعات رشته تدريس، صميميت و سابقه تدريس بررسي مي‌شود.
3. برنامه‌هاي موجود مدارس شبانه‌روزي
در مقوله برنامه‌هاي موجود، متغيرهايي همچون برنامه هفتگي مدارس، تنظيم برنامه امتحانات، برنامه‌هاي اردو، كلاس‌هاي تقويتي و ساير فعاليت‌هاي فوق‌برنامه و برنامه‌هاي مكمل مورد بررسي قرار خواهد گرفت.
4. امكانات ارائه شده
متغيرهاي پانسيون، امكانات اياب و ذهاب، امكانات خوابگاهي و ... مي‌باشد.
5. مقاطع تحصيلي
مقاطع تحصيلي شامل مدارس راهنمايي و متوسطه خواهد بود.
6. پايه تحصيلي
پايه‌هاي سه‌گانه راهنمايي (اول، دوم و سوم) و پايه‌هاي سه‌گانه متوسطه را شامل مي‌شود كه دانش‌آموزان تحصيل مي‌نمايند. ضمناً مدارس شبانه‌روزي فاقد مراكز پيش‌دانشگاهي مي‌باشد.
7. مقاطع تدريس دبيران
دبيران مدارس شبانه‌روزي در دو مقطع راهنمايي و متوسطه تدريس مي‌نمايند، شامل مي‌شود.
7-1: محدوديتهاي تحقيق و محقق:
اين تحقيق كه به عنوان پروژه جهت اخذ مدرك كارشناس ارشد مديريت آموزشي انجام پذيرفته داراي محدوديتهاي زير مي باشد :
1- با عنايت به مطالعه موردي بودن طرح وقت‌گير و مستلزم زمان زيادي است
2- به علت محروميت فرهنگي خانواده ها دانش آموزان در ارتباط مستقيم خود را به صورت كم رو و خجل نشان مي دهند.
3- احساس اينكه پاسخ صحيح و مشاركت فعال دانش اموزان بعد از اتمام مصاحبه واكنش عوامل اجرايي را به دنبال خواهد داشت، يعني دانش‌آموز از اينكه در بررسي حضوري و پاسخ به سوالات، پاسخ واقع‌بينانه را ارائه كند، ممكن است بعداً توسط عوامل اجرايي تحت فشار قرار گيرند.
قلمرو تحقيق
اين تحقيق تحت عنوان «بررسي موانع و مشكلات مديريت مدارس شبانه‌روزي منطقه كاغذكنان، راهكارهاي بهبود فرآيند مديريت با رويكرد سيستمي» انجام مي‌گيرد. در محدوده قلمرو مدارس شبانه‌روزي كه چهار مدرسه مي‌باشد و شامل دو مدرسه راهنمايي دخترانه و پسرانه و دو آموزشگاه متوسطه دخترانه و پسرانه است، خواهد بود.
دانش‌آموزان مدارس فوق از روستاهايي كه فاقد مدارس راهنمايي و متوسطه هستند و آمارشان در سطح پايين قرار دارد، جذب مي‌شوند و در فرآيند تعليم و تربيت قرار مي‌گيرند كه اسامي مدارس شبانه‌روزي به ترتيب زير است:
1. مدرسه راهنمايي شبانه‌روزي دخترانه زينبيه
2. مدرسه راهنمايي شبانه‌روزي پسرانه
3. مدرسه متوسطه شبانه‌روزي عفاف
4. مدرسه متوسطه شبانه‌روزي پسرانه امام خميني (ره)
مدارس فوق در جذب و نگهدراي دانش‌آموزان، مخصوصاً در قسمت جذب دانش‌آموزان و عدم وجود انگيزه لازم جهت ثبت‌نام از روستاهايي دوردست با مشكل مواجه هستند كه علل مربوطه از نظر دانش‌آموزان و دبيران مدارس شبانه‌روزي مورد بررسي قرار خواهد گرفت.
فصل دوم
ادبيات تحقيق
مفاهيم سيستم
مقدمه
پس از جنگ جهان دوم بويژه در بيست‌سال گذشته، اصول، تئوريها و مفاهيم هر يك از رشته‌هاي علوم فيزيكي و اجتماعي، مورد استفاده ديگر علوم و تخصصهاي گوناگون قرار گرفته و هراصلاح يا مفهوم خاص يك علم در علوم ديگر مفهومي تازه پيدا كرده است. شايد بهترين نمونه براي نشان‌دادن چگونگي تغيير معني يك واژه يا اصطلاح در علوم گوناگون واژه سيستم (System) باشد.
مفاهيم:
براي واژه سيستم، مفاهيم بسياري بكار برده مي‌شود كه برخي از آنها عبارت است از سيستم اقتصادي، سيستم‌سياسي، سيستم حمل و نقل، سيستم ارتباطات، سيستم حسابداري، سيستم اطلاعات و مديريت و سيستم آموزشي و آموزشگاهي و …
در زبان فارسي نيز گاهي اوقات سيستم را به عنوان واژه‌اي مترادف با كلمه‌هاي رشته، جهاز، دستگاه، سلسله و منظومه مورد استفاده قرار مي‌دهند.
تعريف:
دكتر منصور منصوركيا، از فرهنگ و بستر سيستم را چنين تعريف مي‌كند: « سيستم مجموعه‌اي از چندين جزء وابسته به يكديگر تشكيل يافته است.»
و در تعريف ديگر آمده است: «سيستم عبارت است از تعدادي روش وابسته به يكديگر كه با اجزاي روشهاي مزبور قسمتي از هدف يك سازمان تامين مي‌شود.»
سيستم آموزشگاهي با بكارگيري دبيران متخصص و باتجربه و ثبت‌نام دانش‌آموزان و غيره تشكيل مي‌شود و با اجراي روشها موجب اجراي سيستم كلاسداري مي‌شود و اجراي سيستم تدريس به تامين قسمتي از هدف سازمان كمك مي‌كند.
تعرف سوم از سيستم (System):
«سيستم عبارت است از يك سري وظايف وابسته به يكديگر كه با اجراي آنها قسمتي از هدف يا منظور سازمان تحقق مي‌يابد.»
بطوري كه در تعاريف فوق ملاحظه مي‌شود، سيستم متشكل از چند روش است و در ديگري متشكل از چند وظيفه مي‌باشد. از تعريف‌ها استفاده مي‌شود كه ايجاد و استقرار هر سيستم براي تامين قسمتي از هدف هرسازمان ضروري است. بدين ترتيب نظر باينكه جزئي از هدف هر سازمان مستلزم ايجاد و استقرار يك سيستم است، لذا هر سيستم داراي هدف يا هدفهاي خاصي است و سيستم بدون هدف مفهومي نخواهد داشت.
هال وفاگن، سيستم را چنين تعريف مي‌كند:« سيستم مجموعه‌اي از اجزاء و روابط ميان آنهاست كه توسط ويژگي‌هايي معين، به هم وابسته يا مرتبط مي‌شوند و اين اجزاء با محيط‌شان يك كل را تشكيل مي‌دهند.»
عناصر سيستم
عناصر هر سيستم همان اجزاي تشكيل‌دهنده (يا رخدادهاي قابل توصيف) آن هستند، البته بسياري از اين عناصر، خودشان يك سيستم به حساب مي‌آيند. براي مثال يك كلاس درس را مي‌توان متشكل از دانش‌آموزان، دبيران، ميز، كتاب و غيره دانست، در حالي كه دانش‌آموزان و دبيران نيز سيستمهاي پيچيده‌اي هستند كه از سيستمهاي متعدد تشكيل شده‌اند.
هنگامي كه بتوان عنصري از يك سيستم را به منزله سيستمي جداگانه در نظر گرفت، آن عنصر «خرده سيستمي» از يك سيستم بزرگتر تلقي مي‌شود. هر خرده سيستم نيز ممكن است از خرده سيستمهاي ديگري تشكيل شده باشد. هنگامي‌كه نتوانيم درون و محتواي يك خرده سيستم را شناسايي كنيم، آن را جعبه سياه مي‌ناميم.
ليگر مي‌گويد:« جعبه‌هاي سياه، عناصر ضروري اوليه يا اتمهاي تشكيل‌دهنده يك سيتسم هستند.»
بخش‌هايي كه وظايف اساسي سيستم را برعهده دارند عناصر آن سيستم هستند. به اين ترتيب عناصر يك سيستم عبارتند از:
1. وروديها Input
2. فراگرد (جريان، خارنه پردازش) Process
3. خروجيها Output
4. بازخورد كنترلي Feedback
1. وروديها
ورودي يك سيستم، ممكن است ماده، انرژي، انسان، محصول، خدمت و اطلاعات باشد. ورودي همان نيروي محركه‌ي سيستم است كه نيازهاي عملياتي آن را برطرف مي‌كند. وروديهاي هر سيستم به سه طبقه اساسي زير تقسيم مي‌شوند:
- وروديهاي زنجيره‌اي
- وروديهاي تصادفي
- وروديهاي بازخورد
1-1- وروديهاي زنجيره‌اي:
ورودي زنجيره‌اي، نوعي ورودي است كه خودش نتيجه يك سيستم بوده و خروجي سيستم ديگري است. مثلاً آب و برق مدارس بوسيله شركت توانير و سازمان آب منطقه تامين مي‌شود. بنابراين، سيستمهاي مذكور براي تامين وروديهاي مورد نياز خود بطور مستقيم با يك يا چند سيستم ديگري مرتبط مي‌شوند و دبيران فارغ‌التحصيل شده از دانشگاه‌ها وارد به سيستم آموزشي نيز ازنوع وروديهاي زنجيره‌اي هستند.
2-1- وروديهاي تصادفي:
وجود وروديهاي تصادفي، در مفهوم آماري آن بر وجود وروديهاي بالقوه براي يك سيستم دلالت دارد. بدين معني كه از ميان وروديهاي ممكن، احتمال انتخاب ورودي مورد نياز مدنظر است. مثلاً كارپردازي مدارس شبانه‌روزي در سيستم خريد ملزومات پانسيون با انواع و مقدار زيادي از فروشندگان (قصابي، لبنياتي و لوازم ديگر بالقوه ديگر) روبرو است و هيچ يك از منابع مذكور جهت تامين ورودي خرده سيستم (آشپزخانه‌ها) حق انحصاري ندارد، بلكه ورودي بالقوه هستند كه سيستم خريد مدارس شبانه‌روزي براي تامين ورودي خود خروجي يكي از سيستمهاي موجود را بر اساس تصميم‌گيري انتخاب مي‌كند.
3-1- ورودي بازخورد:
برخي از وروديهاي يك سيستم، در واقع بخشي از خروجي‌هاي قبلي همان سيستم هستند. اين نوع وروديها را بازخورد مي‌نامند و بازخورد فقط بخشي كوچك از خروجي يك سيستم است كه نشان‌دهنده‌ي تفاوت ميان وضع مطلوب (دستيابي به هدف) و وضع موجود (عملكرد سيستم) در نظر گرفته مي‌شود. در سيستم آموزشي ورودي بازخورد مي‌تواند ميزان وضعيت تحصيلي دانش‌آموزان و نمرات اول آن نسبت نرم ارتقاي تحصيلي باشد.
2. فراگرد (خانه پردازش):
در فراگرد سيستم، ورودي به خروجي تبديل مي‌شود. تحليل‌گران سيستم همواره سعي مي‌كنند كه نحوه‌ي تبديل ورودي به خروجي را در فراگرد سيستم، شناسايي كنند. هنگامي‌كه نحوه اين تبديل مشخص باشد، فراگرد را «جعبه سفيد» مي‌گويند. هرگاه تبديل بسيار پيچيده باشد به نحوه‌ي تلفيق وروديها يا ترتيب تنظيم آنها ممكن است به توليد خروجي‌هاي متفاوتي بيانجامد، در اين حالت فراگرد را «جعبه سياه» مي‌نامند. مثلاً در سيستم آموزشي كه دانش‌آموزان بعنوان يك ورودي اساسي و مهمترين آن به شمار مي‌روند، پس از دريافت خدمات آموزش و پرورش و ساير خدمات جانبي بصورت سه نوع خروجي ظاهر مي‌شوند:
1. دانش‌آموزان موفق و ارتقاء يافته به پايه‌ي بالاتر.
2. دانش‌آموزان ناموفق و مردودين.
3. دانش‌آموزان ترك تحصيل كرده.
مدير آموزشگاه و ساير عوامل ديگر، علي‌الخصوص دبيران بايد بتوانند مقتضيات و شرايط منجرشده به اين نتيجه را معين كنند، يعني بايد بدانند اين نتيجه‌هاي متفاوت از چه عوامل و عللي ناشي شده است. شايد در بعضي مواقع در سيستمهاي بزرگ، يك واقعيت كنجكاو برانگيز اين باشد كه در بنيان هر سيستم، ناشناخته‌هاي بسياري وجود دارد كه تحليل‌گران و مديران آنها را تشخيص مي‌دهند، ولي بنابه دلايلي تصميم مي‌گيرند كه آنها را روشن نسازند، زيرا «مصلحت نيست كه پرده برون افتد راز»
3. خروجيها:
خروجي‌هاي يك سيستم نيز مانند وروديهاي آن ممكن است نوعي ماده، انزژي، محصول، اطلاعات و افراد آموزش ديده از يك سيستم آموزشي و غيره باشند. در سيستم مدارس شبانه‌روزي دانش‌آموزان فارغ‌التحصيل شده و موفق بعنوان خروجي قابل قبول و مطلوب به حساب مي‌آيد. البته برخي يا بعضي از خروحي‌ها سيستم مجدداً در خود سيستم بعنوان ورودي وارد شده و در چرخه‌ي سيستم و در مرحله‌ي فرآيند قرار مي‌گيرند. مثلاً دانش‌آموزان سوم راهنمايي قبول شده وارد مقطع بالاتر شده و در متوسطه و پايه اول يا سوم يا پيش‌دانشگاهي جذب شده و ادامه تحصيل مي‌نمايند.
سيستم آموزش و پرورش رسمي :
بروندادها فراگرد آموزش و پرورش دروندادها
افرادي كه در زمينه‌هاي زير شايستگي كسب كرده‌اند.:
- مهارتهاي ذهني و عملي
- قدرت استدلال و تجزيه و تحليل
- ارزشها، نگرشها و انگيزش
- خلاقيت و نوآوري
- مهارتهاي ارتباطي
- آگاهي فرهنگي
- جهان‌بيني
- احساس مسئوليت اجتماعي نظام آموزشي
ساختار: (كلاسها، مدارس، واحدهاي اداري، سلسله مراتب سازماني)
افراد: (مديران، معلمان، مربيان، كاركنان اداري، راهنمايان و مشاوران
و … )
تكنولوژي: (ساختمانها، كتابخانه، آزمايشگاه، برنامه‌درسي، برنامه تحصيلي، كتاب درسي، وسايل سمعي و بصري و … )
وظايف: (مديريت آموزشي، تدريس، راهنمايي و مشاوره، امور مالي، اموز اداري، فعاليت فوق برنامه و … ) دانش و معرفت
ارزشها
هدفها
منابع مالي و مادي
حدود مرز سيستم
محيط سيستم
مدرسه بعنوان يك سيستم اجتماعي :
محيط
حد و مرز
سازمان مدارس
اجزا و فراگردها
1. اجزا- خرده سيستمها
- ساختار رسمي مدرسه
مديريت رسمي مدرسه
كلاس‌هاي درس
سرايداري و مراقبت
- گروه‌هاي غيررسمي
- افراد
مديران، معلمان، سايركاركنان و دانش‌آموزان
2- فراگردها- فعاليتها و رفتارها
مديريت
تدريس
يادگيري
خلاقيت
اجتماعي كردن
مراقبت
حد و مرز
نگرش سيستمي
در نگرش سيستمي بايستي به تمامي عناصر سيستم و اجزاء آن توجه نمود، زيرا جزءنگري محض توسط مدير به سازمان خود ايشان را از مسوليت اصلي خويش غافل ساخته در نتيجه سازمان از اهداف و مقاصد خود دور شده و هرج و مرج و ازهم پاشيدگي آن را فرا خواهد گرفت. در نگرش سيستمي ضمن توجه به اجزاء و عناصر سيستمي و نقش و اهميت و جايگاه و كاركرد هريك از اجزاء و تجزيه و تحليل آنها صورت مي‌گيرد. سپس پيوستگي و ارتباط اجزاء و عناصر و نحوه‌ي فعاليت هماهنگ آنها در جهت تحقق اهداف مشترك روشن خواهد شد.
اين تحقيق با نگرش سيستمي به بررسي و مطالعه موضوعات و مسائل مدارس شبانه‌روزي مي‌پردازد و قبل از پرداختن به عناصر اجزاء سيستم مدارس شبانه‌روزي به مفاهيم و تئوري سيستم، نمودار سيستم، عناصر سيستمي و انواع آن و متناسب با اين تحقيق در همين فصل بحث مي‌شود.
با توجه به گستردگي و رشد روزافزون تمامي سازمان‌ها، مديران براي اداره سازمانه‌هاي بزرگ با مشكل اساسي روبرو هستند و مساله اساسي معمولاً در هر سيستم عبارت است از تخصيص صحيح منابع محدود به احتياجات نامحدود سازماني، زيرا فاصله بين منابع و احتياجات روزبروز زيادتر مي‌شود، لذا براي هماهنگ‌ساختن منابع چهارگانه: پول، نيروي انساني، مواد و تسهيلات در جهت تحقق بخشيدن به هدف يا اهداف سازماني بايستي از يك سلسله بررسيهاي منظم و سيستماتيك استفاده نمود.
« در نگرش سيستمي سازمان را بايد به عنوان مجموعه‌اي در نظر گرفت كه اجزاي مختلف آن با يكديگر ارتباط و همبستگي دارد». بنابراين در نگرش سيستمي مديران از مسائل و مشكلات موجود در سازمان آگاه مي‌شوند و با بررسيهاي منظمي، راه‌حلهاي مناسبي براي رفع هر يك از آنها ارائه مي‌دهند و اين بررسيها اصولاً مبتني بر روش علمي بوده تا با يافتن مشكلات و رفع آنها اهداف مورد نظر تحقق يافته و بقاي سازمان تضمين مي‌شود.
الگوي بنيادي ولي معمولي سيستمها :
Out put
ستانده يا خروجي و محصول Process
فرآيند يا جريان In put
داده يا ورودي
Feed back
بازخورد
شكل شماره 1
اين نظريه بر نظريات مديريت سازماني و انساني مبتني است، لذا يك نظريه ادغامي مي‌باشد. اين نظريه مركب از نظرياتي از علوم اقتصادي، جامعه‌شناسي، زيست‌شناسايي، روانشناسي و علوم طبيعي است و ساختار سازمان، انسان، محيط و عوامل عناصر بسياري را در خود دارد. كاتزوكان سيستمهاي سازمان را به عنوان يك سيستم باز معرفي مي‌كند.
اختصاصات سازمان اداري در تحليل سيستمي:
1. سازمان سيستمي است مركب از تعدادي سيستمهاي به هم وابسته‌ي مرتبط
2. سازمان يك سيستم باز و پويا است.
3. سازمان در جهت تعادل مي‌پويد.
4. سازمان سيستمي است با هدفها، مقاصد و كاركردهاي متعدد كه بعضاً با هم در تعارضند.
يك سازمان، سيستم باز و پويا است. يعني دائم در حال دريافت انرژي به شكل منابع جديد، اطلاعات از محيط مي‌باشد. اين انرژي جديد بنام «داده» به سيستم پس از تغيير به شكل «بازده» تبديل و از سازمان خارج مي‌شود.
معلمان كه خود «داده‌ي» به سيستم آموزش و پرورش محسوب ميِ‌شوند. كليد اصلي در جريان عمليات و تغيير شكل داده‌هاي ديگر (دانش‌آموزان) و تبديل آن به بازده مي‌باشند. گردش عمليات و تغيير شكل داده‌ها منجر به تغيير در فرد، گروه، رفتار دانش‌آموزان و رويه سازمان مدرسه مي‌شود.
سازمان‌ها با دريافت داده‌هاي جديد به شغل خود براي حصول به تعادل نياز دارند. هنگامي‌كه تعادل سازمان متاثر از تغييرات در محيط آن به هم مي‌خورد، بطوريكه توليد و افراد سازمان ديگر پاسخگوي نيازها و عوامل محيطي نباشند.
سازمان نياز به بازگشت به حالت اعتدال مي‌يابد هر سازماني براي حفظ تعادل خود با محيط از اطلاعات محيطي درباره‌ي كيفيت بازده‌هاي خود تحت عنوان بازخورد يا پسخوراند اطلاعاتي استفاده مي‌كند و با تغيير در داده‌ها يا گردش عمليات در تغيير شكل داده‌ها بازده‌ي مناسب‌تر و پاسخگوتري را بوجود مي‌آورد. هيچ سازماني را نمي‌توان تصور كرد كه دائم در بازده، داده و جريان كار آن تغيير ايجاد نشود.
تفكر سيستمي
اين شيوه تفكر بطور كلي با مجموعه‌هايي متشكل از اجزاء سرو كار دارد نه با خود اجزاء. تاثير تفكر سيستمي بيشتر برحوزه‌ي ابعاد انساني بوده است. در واقع نگرش متفكران سيستمي به جهان بر مبناي چهارگانه ذيل استوار مي‌باشد:
1. تصور ارگانيك، يعني تصوري كه ارگانيسم را در مركز طرح ادراكي آدمي قرار مي‌دهد.
2. كل نگرش، يعني پديده به منزله موجودي زنده، داراي نظم، داراي روابط باز با محيط، خود تنظيم و هدفمند در نظر گرفته مي شود. (در اين نگرش فرد، بجاي توجه به اجزاي پديده‌ها، بركليت آنها تاكيد دارد و بر آن متمركز مي‌شود.)
