بخشی از مقاله
نظارت و راهنمایی آموزشی نهایی
تعریف نظارت آموزشی
یکی از اسرار نهفته برای افراد خارج از حرفه تعلیم و تربیت و تا حدی در میان خود این حرفه، وجود کارکنانی تحت عنوان ناظر آموزشی یا راهنمای تعلیماتی در مدرسه است.
والدین و گاهی معلمان اعتراف می کنند که از وجود چنین متخصصانی در نظام آموزش و پرورش کشور بی اطلاع هستند. اگرچه افراد عامی نیز می دانند که در مدارس کارکنان متعددی نظیر سرایدار، دفتردار، آبدارچی و مشاور وجود دارند، اما در واقع تصور آنها از کارکنان مدرسه، معلمان کلاسها و مدیر مدرسه است. اگر از افراد جامعه خواسته شود که یک راهنمای تعلیماتی مدرسه را معرفی کنند، احتمالاً به مدیر مدرسه، که ممکن است خودش یگانه راهنمای آموزشی باشد، اشاره می کنند و یا ممکن است به رئیس ناحیه که نقش محدودی در امر نظارت آموزشی دارد اشاره نمایند.
با توجه به حضور فعالانه راهنمایان آموزشی در مدارس و نواحی سراسر کشور، با کمال تعجب مشاهده می شود که نقش آنها به درستی تعریف نشده است. بخشهای بازرگانی و صنعت این مشکل را ندارند. موقعیت ناظران بازرگانی یا صنعتی بسیار برجسته و در ساختار مدیریتی سازمان به خوبی تعریف شده است. اما راهنمایان آموزشی ممکن است به عنوان بخشی از ساختار مدیریتی مدرسه باشند یا نباشند و این مسأله در میان متخصصان نظارت آموزشی مورد بحث و مجادله است.
راهنمایان آموزشی چه کسانی هستند
معنای قدیمی نظارت عبارت از بررسی کار دیگران است. بنابراین هر مدیر اجرایی به خودی خود یک ناظر آموزشی است. اگر مفهوم نظارت آموزشی را به مدیریت نیروی انسانی و کارکنان محدود کنیم، بنابراین مدیر اجرایی حتماً همان راهنمای آموزشی است و اگر نظارت آموزشی را در گستر وسیعتر وسیله بهبود برنامه درسی و آموزش ببینیم
نمی توانیم بگوییم هر مدیر اجرایی یک ناظر آموزشی است.
اگرچه از نظر منطقی هر کارمند اداری مدرسه که در بهبود برنامه درسی و آموزش کمک کند، یک ناظر آموزشی است، اما در عمل بعضی افراد در مدرسه وظیفه مدیریت نیروی انسانی را دارند، در حالی که بعضی دیگر به عنوان مسؤول بهبود برنامه درسی و آموزش انتخاب می شوند.
بحثهای زیادی می شود که آیا مدیر اجرایی به طور مثال یک ناظر هم هست. اگرچه مدیران مدارس مسؤولیت برنامه درسی و آموزش مدرسه را نیز به عهده دارند، نظارت بر این موارد فقط یکی از وظایف آنهاست. متأسفانه، نظارت آموزشی برای خیلی از مدیران مدارس جزو وظایف درجه دوم به حساب می آید و اغلب شکایت می کنند که فرصت ندارند تا برنامه درسی و آموزشی را هدایت کنند، زیرا سخت گرفتار کارهای روزانه مدرسه هستند.
باید خاطر نشان کرد که در مدارس کوچک سراسر کشور یک مدیر و چند معلم استخدام می کنند و مدیر هیچ فرد کمکی ندارد، مدیر نه از روی علاقه بلکه مجبور است وظایف راهنمای آموزشی را نیز انجام دهد. البته با توجه به عناوین قبلی که در گذشته مدیران به جای راهنمایان آموزشی انجام وظیفه می کردند این امر امکان پذیر است. در هر حال در نقش مدیر به راهنمای آموزشی تغییر مشهود است. گروه متخصصان، مدارس را به عنوان کانون تغییرات در نظر گرفته اند و مسؤولیت امر آموزش را مستقیماً بر عهده مدیر مدرسه قرار داده اند. اگرچه بعضی از مدیران مدارس وقت کمتری را به نظارت آموزشی اختصاص می دهند و بیشتر کارها را به دیگران واگذار می کنند، اما روز به روز تعداد بیشتری از این مدیران نقش راهنمای آموزشی را به حساب می آورند. پیشرفتهایی که در تدوین برنامه درسی، روشهای ارزشیابی، اضافه پرداخت به معلمان شایسته و برنامه ارتقای معلمان صورت گرفته، مدیر مدرسه را وادار کرده تا مسؤولیتهای مربوط به نظارت آموزشی را انجام دهد و بپذیرد.
انواع ناظران آموزشی
راهنمایان آموزشی کارکنان خدماتی ویژه ای هستند که جزو کارکنان اجرایی استانی، ناحیه ای و مدرسه ای محسوب می شوند. از نظر مدیریت اجرایی این کارکنان، کارکنان آموزشی هستند در حالی که مدیرانی که دارای مقام و قدرت هستند، کارمندان اداری به حساب می آیند. کارمندان آموزشی را کارمندان اداری استخدام می کنند و در مقابل آن پاسخگو هستند. ناظران آموزشی، اغلب یا به عنوان کارکنان کمکی در نظر گرفته می شوند یا کارمند آموزشی هستند.
ناظران آموزشی استانی: سرپرست ناظران آموزشی در سطح استان، معاون آموزشی و برنامه درسی اداره کل است. این مقام ممکن است عنوانهای دیگری نیز داشته باشد، اما این فرد مسؤول نظارت بر کل برنامه های درسی و آموزشی مدارس یک استان می باد. معاون آموزشی و درسی، در اداره کل مقررات و قوانین ایالتی را که مربوط به آموزش و پرورش هستند تفسیر می کند و مستقیماً در مقابل مدیر کل مسؤول است.
راهنمایان آموزشی ناحیه ای: حضور و تأثیر ناظر آموزشی در سطح محلی بیشتر از سطح ایالتی لازم است. محدوده کار ناظر آموزشی ایالتی به قدری وسیع و مسؤوولیتهایش آنقدر زیاد است که احتمالاً نمی تواند از تمام مدارس بازدید کند و خدمات مورد نیاز معلمان را برآورده سازد. در نتیجه راهنمایان آموزشی ناحیه ای افراد مرجع و اصلی در نظام مدرسه هستند.
در سطح مدرسه، ناظران آموزشی جزو کارکنان آموزشی آموزش و پرورش منطقه هستند که در سوابق مربوط به این رشته و در عمل از کارکنان دفتر مرکزی هستند و یا راهنمایانی که صرفاً برای خدمت در مدرسه مخصوصی استخدام می شوند تفاوت دارند.
معمولاً در هر ناحیه یک معاون مسؤولیت برنامه های درسی و آموزشی را به کمک یک کارشنا آموزش به عهده می گیرد. این فرد مرجع محلی، به معلمان در تهیه مواد درسی کمک می کند، تجربه و پژوهش را تشویق می کند، مواد درسی و آموزشی و مشاورهای مدارس را به صورت روزآمد برای آنها تهیه می کند، ناحیه را در کار مداوم تهیه برنامه های درسی هدایت می کند و با معلمان و مدیران اجرایی درباره مسائل برنامه درسی و آموزشی جلساتی می گذارد.
وظایف نظارت آموزشی
1- تهیه برنامه های درسی: طراحی یا طراحی مجدد آنچه قرار است تدریس شود، توسط چه کسی، چه موقع، کجا و با چه طرح و الگویی باید اجرا شود. تدوین راهنماهای برنامه های درسی، تعیین معیارها، طراحی واحدهای آموزشی و تدوین دروس جدید، نمونه هایی از این نوع هستند.
2- سازماندهی تدریس (آموزشی): انجام ترتیباتی که با آن دانش آموزان، کارکنان آموزشی، فضا و مواد درسی، زمان و اهداف آموزشی با روشهای هماهنگ و اثربخش مرتبط می شوند. گروه بندی دانش آموزان، برنامه ریزی جدول زمان بندی کلاسی، تخصیص فضاها، زمان بندی برنامه تدریس، برنامه ریزی رویدادها و وقایع و برنامه ریزی تدریس گروهی، نمونه هایی از سعی و تلاش مربوط به این دسته از وظایف هستند.
3- پیش بینی نیروی انسانی آموزشی: اطمینان از وجود کارکنان آموزشی به تعداد کافی و با قابلیتهای مناسب برای تسهیل تدریس (آموزش). استخدام نیروی جدید، انتخاب معلمان بهتر، انتصاب و انتقال کارکنان آموزشی.
4- تأمین امکانات: طراحی یا تجدید طراحی و تجهیز امکانات آموزشی. توسعه اقتصادی آموزشی و اختصاص تجهیزات.
5- تهیه مواد: انتخاب و تهیه مواد مناسب برای به کارگیری و اجرای طراحی برنامه های درسی. بررسی، ارزشیابی، طراحی و یافتن راههای دیگر برای تهیه مواد مناسب.
6- برنامه ریزی آموزشهای ضمن خدمت: برنامه ریزی و اجرای تجربیات یادگیری به منظور تقویت عملکرد کارکنان آموزشی که شامل کارگاههای آموزشی، مشاوره ها، سفرهای علمی و جلسات کارآموزی می باشد.
7- راهنمایی و معارفه کارکنان آموزشی: اطلاعات اساسی را که برای اجرای مسؤولیتهای محوله ضروری است به کارکنان آموزشی ارائه می دهد. این قسمت شامل آشنا کردن کارکنان جدید و شهروندان با امکانات موجود و مطلع نگه داشتن کارکنان آموزشی از توسعه سازمانی نیز می باشد.
