بخشی از مقاله


چکیده
مطالعات پیشینه شهر های تاریخی ایران نشان میدهد ،که شکل گیری و نظام دهی آنها در جهت هماهنگی و تعادل بین محیط مصنوع ، طبعیت و نیازهای انسان بوده و کوشش مردان این مرز بوم با بهرگیری از قوانین طبیعی و شناخت ویژگیهای عناصر طبعیت از جمله آب نه تنها از جنبه های مادی حیات بخش است،بلکه از جنبه های معنوی نیز پاسخ مناسبی به عواطف و احساسات روحی آن بوده است مقاله حاظر به بررسی تاثیر آب و فضای استفاده از آن در خانه های سنتی می پردازد به این پرسش پاسخ میدهیم که آب چگونه با حضور خود در خانه آن را به مکان قدسی ارتقا میدهد.مسکن در دیدگاه ایرانی -اسلامی مکان مقدسی است که در آن آسایش و آرامش ساکنان فراهم شود لذا در اولین مرحله ویژگی های مسکن به عنوان یک مکان قدسی شناسایی و سپس نقش آب به عنصر حیاتی،مقدس ومعنا بخش در القای حس قدسی به مسکن در یک نمونه از خانه های ایرانی تحلیل شده است.و در نتیجه گیری پس از بررسی و تحلیل الگوی برای استفاده از آب برای ارتقای کیفی و قدسی مسکن ارائه شده است آب در خانه های ایرانی در فرهنگ ایرانی اسلامی عنصر با ارزشی بوده است که در قلب خانه قرار داشته است و تمام فضاها در سطوح مختلف با آن در ارتباط بوده اند. دسترسی به آب، چرخه آن در خانه و خروج آن از خانه بر خلاف زندگی معاصر امروزی در خانه ها حائز اهمیت بوده است. آب نیز متقابلا تاثیر کالبدی بر خانه و سازمان فضایی آن داشته است که اصلی ترین تاثیر آن پائین کشیدن فضاهای خانه برای دسترسی به آب است.
کلمات کلیدی: اب"مسکن"معماری سنتی"مکان مقدس

مقدمه



در گذشته ای نه چندان دور که انسان,آب را به عوان یکی از اجزاء و عناصر معماری مورد استفاده قرار داد,جلوه های متنوع آن ,همواره باعث تهییج و گرایش وی به زیبایی شده است.استقرار کشور ما در منطقه خشک و نیمه بیابانی,سبب توجه خاص پیشینیان به آب و ارزش آن گردید.معماران ما ,آب را در مجموعه های خود وارد میکردند و گنجینه ای از خصوصیات فیزیکی ,مذهبی و اسطوره ای را به خدمت میگرفتند؛تا معماری آنان از غنای بیشتری برخوردار باشد.در حقیقت عنصر آب , ما و فضای زندگیمان را دوباره به طبیعت پیوند میزند.وضعیت شهرهای کنونی,دستخوش تغییرات فاحشی گردیده,به نحوی که امروزه , صحبت از آب,به عنوان عاملی مؤثر در معماری و طراحی فضای شهر,تجملی به نظر میرسد.در حالیکه آب ورای نقش پر اهمیت خویش در تمدن و فرهنگ,ریشه در روح و روان آدمیان دارد،آبنماها و ترکیبات آن با زیباییهای طبیعت ,باعث آرامش و راحتی انسان میگردد. جریان دائمی و پویای آب رودخانه هاو نهرها,شوق حرکت را در آدمی زنده میکند.آب در آّبشارها, حالتی دیگر را باعث میشود و عظمت آب جاری,هیجان زایدالوصفی را به وجود می آورد. اینها , همگی نمونه ای از تأثیرات متنوع و حالات متفاوت آب ,روی انسان میباشد.هر چند مطالعات گسترده و منسجمی در رابطه با معماری آب و بکارگیری جنبه های وسیع آن در محیط شهری صورت گرفته,اما به شکل جامع , نتایج قابل قبولی را در بر نداشته است

نقش آب در فرهنگ ایرانی
آب در آیین زرتشت مقدس است، پس از اسلام نیز حرمت خود را حفظ میکند. به خصوص با رواج تشیع و عمومیت یافتن امرعزاداری و روضه خوانی، تکرار مداوم وقایع تاریخی صحرای کربلا و تکیه خاصی که در آن وقایع به موضوع ممانعت رسیدن آب به خاندان امامت، آب حداقل برای خوردن به صورت رایگان بوده است{1} ، یا به گونه های متفاوت در کوچه و بازار شهر عامل یادآوری مسایل مهم شده است. در فرهنگ عامیانه ایرانی آب و نمک مهر فاطمه زهرا (س) است و نباید آن را از کسی دریغ کرد{2} و حتی نباید از دشمن خود نیز دریغ داشت زیرا عملی بوده که شمر با اهل بیت کرده است. در صحرای کربلا نیز شهادت حضرت ابوالفضل به واسطه رساندن آب به تشنگان بوده است. در اسلام نیز آب به عنوان مایه آفرینش مطرح است. از پیامبر (ص) نقل شده است که فرمودند: " المسلمون شرکاء فی ثلاث فی الماء و الکلاء و النار {3} آب را به حکم شرع جز در شرایط خاص نمیتوان خرید و فروش کرد و فقط مجرای آب و حق استفاده از آن قابل فروش میباشد منشأ این حکم روایتی است از رسول االله که در آن نقل شده است. "الخص رسول االله (ص) عن بیع الماء..." صاحب چشمه و یا کاریز و چاه و نهر نمیتواند در دادن آب به مسافر و یا گله اباورزید، اما کسی هم نمیتواند بدون اجازه قبلی او آن را به مصرف برساند.

"اگر در موات چاهی کند از بهر ملک را تا آب پدید نباید ملک او نشود، چون آب برآمد، چاه ملک او شود، اما آبی که چاه برآید یا از چشمه که در ملک کسی باشد برآید، ملک نباشد. چون در حوض کنند آنگاه ملک گردد. و آب چاه که از حاجت او بسر آید، نشاید از مواشی دیگران بازداشتن و عوض نشاید استدن از بهرآن و روا باشد از زمین و کشت دیگران بازداشتن و او نیز آن باشد که باز ندارد". از سوی دیگر هر عملی که معنای آن بیاحترامی و خوار و خفیف کردن آب باشد طبعتاًی زشت و کفرآمیز است. یکی از اعمالی که میتواند چنین معنایی را داشته باشد، ریخت و پاش کردن و دور ریختن آن است. آلوده کردن آب با اشیای پلید و همراه کردن آن با اشیای نامقدس نیز همین معنا را خواهد داشت) آب و نمک مهریه حضرت فاطمه (س) است و به همین دلیل باید از آلودن آن پرهیز کرد...

در متن اصلی مقاله به هم ریختگی وجود ندارد. برای مطالعه بیشتر مقاله آن را خریداری کنید