بخشی از مقاله
کشور ایران با اقلیم خشک و نیمه خشک علاوه بر کمی بارندگی، توزیع نامناسب مکانی و زمانی بارندگی و شدت بارش ها از یک طرف و از طرف دیگر در زمان بارش باسیل های مخرب رو به رو می باشد که به دنبال خود تاثیرات اقتصادی و اجتماعی، زیست محیطی گوناگونی را سبب می شود. شناخت این تاثیرات در تدوین برنامه های دقیق برای کاهش این تاثیرات توسط دولت مفید و موثر خواهد بود. یکی از موضوعاتی که بیشتر شهرهای بزرگ جهان با آن دست به گریبانند موضوع خسارات ناشی از سیلابهای شهری است با توجه به ویژگیها و شرایط طبیعی حاکم بر شهرهای کشور و افزایش آسیب پذیری آنها از حوادث طبیعی ضرورت توجه به برنامهریزیهایی پیرامون مصونیت این شهرها ضروری به نظر میرسد. روش تحقیق این مقاله از نوع کاربردی و روش بررسی آن توصیفی ــ تحلیلی میباشد نتایج حاکی از آن است که مدیریت برای کاهش خسارات ناشی از سیل باید در سه مرحله قبل از وقوع،حین وقوع و بعد از وقوع انجام شود تا خسارات ناشی از سیل به حداقل ممکن برسد.
واژگان کلیدی: برنامه ریزی، مدیریت بحران، حوادث طبیعی، سیل
1 . استادیار دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه رازی کرمانشاه Emial:makbarpour@razi.ac.ir
2 . کارشناسی ارشد جغرافیا و برنامه ریزی شهری دانشگاه پیام نور
1
مقدمه
از بین خطرات طبیعی که انسان ها با آن مواجه می شوند احتمالاَ سیلاب بزرگترین وگسترده ترین آنهاست که سبب خسارت و نابودی زیادی می شود ( پاسیون، (1999 سیل پدیده ای طبیعی است که جوامع بشری آن را به عنوان یک واقعه اجتناب ناپذیر پذیرفته اند. اطلاق بلایای طبیعی به سیل را شاید
بتوان بی مورد دانست و به خودی خود بلا نیست بلکه اگربشر سکونتگاه و اموال خود را بدون دفاع در معرض هجوم سیل قرارنمی داد. شاید این پدیده طبیعی امروزه این قدر جلوه زشتی از خود بر جای نمیگذاشت. ،(بدری،(46 :1384در برنامه ریزی شهری باید با بهره گیری از متخصصان این چالشها را به فرصتها تبدیل کرد و از این بلای طبیعی در جهت بهبود زندگی بشری بهره برد. شهرها با توجه به نحوه و دلیل استقرارخود اکثراً در حاشیه رودها قرارگرفته اند، پس خطرهای ناشی از سیلاب همواره این سکونتگاه ها را تهدید می کند .می توان با اعمال اقدامات مدیریتی و فنی، احتمال بروز سیلاب و به خصوص خسارات و اثرات نامطلوب آن را کاهش داد. مکانیابی غیر اصولی شهرها، بیتوجهی به جهت رشد وتوسعه شهرها وعدم برنامه ریزی لازم جهت جلوگیری از رشد لجام گسیخته شهرها، مسائل ومشکلات فراوانی را از جهت مصونیت شهرها در برابر حوادث طبیعی به بار آورده است. مدیریت مهار سیلاب با کاهش خسارات سیل کوششی است همه جانبه و متشکل از برنامهها و اقدامات( بدری، (46:1384، که باید در برنامه کلان کشور در رابطه با شهرها تهیه شود، ودر مراحل بعدی با مطالعات بهینه با توجه به عوامل ایجاد سیلابها و ارایه راهکارها جهت پیشگیری و مهار و استفاده از آن در منابع آبی شهرها و کشاورزی حاشیه شهرها بهره برد، این امرجز با تهیه برنامههای کارکردی که با همکاری چندین تن از متخصصان رشتههای برنامه ریزان شهری، اقلیم شناسی، آبخیز داری، مدیریت بلایای طبیعی،و نهایتاً همکاری مسئولان مربوطه که می توانند پشتوانه اجرایی این مطالعات باشندمیسر نمی باشد.
روش تحقیق:
تحقیق حاضر از نوع کاربردی و روش بررسی آن توصیفی ــ تحلیلی است. دادههای مکانی و مورد نیاز با استفاده از اسناد و مدارک و روش کتابخانهای تهیه شدهاند که در اطلاعات کتابخانهای اطلاعات مورد نیاز شامل مسائل آماری، مطالعات قبلی که در این زمینه انجام گرفته و گزارشات،جمعآوری شده است.
تعریف بحران و مدیریت بحران
بحران عبارتست از عدم انطباق بین نیازها و منابع. بدین معنی که در شرایط عادی، توازن بین نیازهای جامعه از یک طرف و توانمندیها و منابع موجود از طرف دیگر برقرار است با بروز شرایط بحرانی که میتواند نتیجه بروز هر اتفاق غیرعادی و پیش بینی نشده طبیعی و غیر طبیعی همچون سیل، زلزله، طوفانهای بزرگ، جنگ و ... باشد، بدلیل شرایط خاصی که بر جامعه تحمیل میشود دیگر شاهد توازن بین نیازها و منابع نخواهیم بود.
با بروز شرایط بحرانی توانمندیها بدلیل آسیب دیدگی زیر ساختها بشدت کاهش می یابد که معمولا با روانه کردن کمک به مناطق بحران زده سعی در جبران این افت منابع می-کنند. از سوی دیگر، با وجود اینکه تعداد نیازها در شرایط بحرانی بسیار محدود می شود، ولی میزان تقاضا برای همین تعداد اندک نیازها آنچنان افزایش می یابد که بار بسیار زیادی را به جامعه تحمیل می نماید.
برای مثال در یک منطقه آسیب دیده از سیل وزلزله، با تخریب و از بین رفتن انبارها و راههای ارتباطی توان ارائه خدمات کاهش می یابد. نیاز به برخی موارد همچون امکانات ورزشی و تفریحی بصورت موقت از بین رفته و حجم بسیار بالایی از تقاضا برای نیازهای اولیه از جمله خوراک، پوشاک، سرپناه موقت و ... ایجاد می گردد مدیریت بحران، یعنی بازگرداندن تعادل دوباره بین منابع و نیازها. از شکل 1 کاملا آشکار است که سه ابزار مهم برای برقراری شرایط موازنه وجود دارد:
1-3 افزایش منابع
-2-3 کاهش نیازها
2
شکل :1 دیاگرام نیازها و منابع: شرایط عادی، توازن بین نیازها و منابع - پایین: شرایط بحرانی، افزایش یکباره نیازها، کاهش منابع و در نتیجه بهم خوردن توازن بین عرضه و تقاضا.
کاهش
نیازها
مدیریت
بربحران
افزایش فرماندهی
منابع بحران
شکل :2مدیریت بحران و ابزاهای آن در جهت کاهش و جبران خسارتها مآخذ(وجودی وسعیدی:12،(13-1378
