بخشی از مقاله
چکیده
از دیدگاه جامعه شناسی ، مشارکت به معناي احساس تعلق به گروه و شرکت فعالانه و داوطلبانه در آن که به فعالیت اجتماعی منجر میگردد، حائز اهمیت است. از این نظر، مشارکت، فرآیند سازمان یافتهاي است که فرد در آن به فعالیتی ارادي و داوطلبانه دست می زند (وفایی، .(1389 موضوع مشارکت مردم در مدیریت بحران نیز از جمله موضوعات مطرح در علم مدیریت بحران است، این مشارکت با هدف بالا بردن توان و قدرت اجرایی دستگاههاي موظف درمراحل مختلف مدیریت بحران میباشد.
دراین مقاله که چالشها، اقدامات و الگوهاي اجرایی آن در حوزه عملکردي مدیریت شهري تهران مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است، پس از بررسی سوابق مطالعات و اقدامت اجرایی صورت گرفته و بحث در زمینه نقش مشارکت مردم در مدیریت بحران، دیدگاه هاي نظري مطرح مورد بررسی قرار گرفته همچنین با اشاره به الگوهاي مشارکت مردم در شهرها، سیر تحول قوانین، مطالعات و برنامههاي اجرایی مدیریت شهري تهران مورد بررسی قرار گرفته است. در نهایت راهکارهاي اجرایی در زمینه بکارگیري از این توان براي کاهش آسیب پذیري و مقابله با حوادث و سوانح ارایه گردیده است. پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردي و از نظر شیوه اجرا توصیفی و تحلیلی است و براي جمع آوري اطلاعات و داده ها از روش اسنادي (کتابخانهاي) استفاده شده است.
واژگان کلیدي
مدیریت بحران، مشارکت، نیروهاي مردمی، برنامه ریزي شهري
-1 تحصیلات: کارشناس مدیریت امداد در سوانح (بحران) و کارشناس ارشد جغرافیا- برنامه ریزي شهري
فعالیت هاي اجرایی: کارشناس ارشد امور ایمنی، آتش نشانی و مدیریت بحران سازمان شهرداریها و دهیاریهاي کشور
١
۵۶۳۱
-1 مقدمه
امروزه مدیریت بحران در قالب اداره مردمی و خدمندانه سنجیده می شود. اداره مردمی و خردمندانه از یک سو کلیه کنشگران دخیل (در شهر، بخش عمومی، بخش دولتی، سازمان هاي اجتماع محور، سازمانس هاي غیردولتی، تشکل هاي مردمی، انجمنهاي حرفهاي و غیره) در اقدامی هماهنگ فعالند و الگوهاي مشارکت محور و مشارکت مدار است (پیران، . (1382 دراین خصوص جامعه شناسی مصائب جمعی در چهار زمینه به یاري مدیریت بحران می آید؛ در آغاز با توصیف مختصات گوناگون اجتماع حادثه دیده، شناخت دست اندرکاران را ارتقاء میبخشد و آنان را آگاه میسازد که در چه اجتماعی باید مهار بحران، تخفیف و بازسازي را به پیش ببرند؛ دوم با تحلیل رابطه بین متغیرهاي گوناگون، عوامل تاثیر گذار، مانع شونده، کند کننده، تسهیل سازنده، بسیج کننده و غیره را معرفی می کند؛ سوم، ضمن اسطوره زدایی از رفتار مردم مصیبت زده، پندارهاي ناروا را که می تواند در سیاست گذاري و برنامهریزي دخالت یابد خنثی میکند و به بیان دیگر فرایند واقعی و غیرواقعی یا سره و ناسره را از هم جدا می کند؛ بالاخره آن که در ایجاد مدیریت مردمی و خردمندانه نقش مهم ایفا می کند (همان).
شواهد متعددي از کشورهاي توسعه یافته و در حال توسعه در خصوص لزوم مشارکت مردم در امر مدیریت خطرات و بلایا که به عنوان یکی از اجزا توسعه پایدار مطرح است، وجود دارد. این تجربیات حاکی از آن اند که اقدامات دولتی و سازمانها به تنهایی کافی نبوده و در بسیاري از موارد با نادیده گرفتن نیازها و ارزش هاي محلی همراه اند و نهایتا باعث افزایش هزینههاي بالا نسبت به اقدامات پیشگیرانه میس شود. لذا اقدامات کاهش خطرات و بلایا زمانی حداکثر توان بخشی را دارا خواهد بود که با مشارکت مستقیم مردمی که در معرض مخاطرات هستند همراه باشد و رهبران محلی، اعم از مردان و زنان در بخشس هاي مختلف سیاسی، اجتماعی و اقتصادي نسبت به حفظ جامعه خود نیز احساس مسئولیت کنند. هر چند که باید توجه داشت، موفقیت برنامههاي محلی وابسته به محیط آماده در سطوح مختلف محلی بوده، سیستمهاي برنامهریزي محلی باید در سیستم هاي اجرایی کلان تر ادغام شوند (اکبرپور، پورمحمد، :1390 .(36
باتوجه به اهمیت روزافزون جلب مشارکت هاي مردمی در اداره امور شهرها این موضوع در حوزه مدیریت بحران نیز در راستاي افزایش عملکرد و کارایی سازمانهاي متولی مورد توجه بوده است. از سوي دیگر با علم بر نقش مهم و موثر مشارکت نیروهاي داوطلب مردمی در اداره امور شهرها این موضوع در ذهن نقش می بندد که اصول حاکم بر استفاده از مشارکت مردمی در مدیریت بحران تحت تاثیر چه عواملی است و آیا نیروهاي داوطلب مردمی میتوانند در مدیریت بحران نقش موثر داشته باشند؟
٢
۶۶۳۱
همچنین مدیریت شهري در برنامهریزيهاي خود چه الگوها و روشهایی را براي ساماندهی جلب مشارکتهاي مردمی در مدیریت بحران بکار گیرد؟ برپایه مقدمهاي که عنوان گردید در این پژوهش با بررسی عملکرد مدیریت شهري تهران به بررسی علمی مفاهیمی چون بحران و نقش مردم (شهروندان) در مدیریت پرداخته میشود.
-2 بررسی سوابق مطالعات و طرح هاي اجرایی (پیشینه تحقیق)
مشارکت، اگرچه ریشههاي قوي در فرهنگ ملی و مذهبی ما دارد، اما به دلیل تغییر و تحولات سیاسی-
اجتماعی و ورود مبحث هاي جدیدي نظیر توسعه انسانی در ادبیان توسعه، بررسی ابعاد گوناگون مشارکت و چگونگی انجام امور مردم از طریق خودشان ضروري است (علوي تبار، .(17 :1382 از سوي دیگر وقوع بحران هاي متعدد طبیعی و غیرطبیعی با توجه به شدت وسعت پهنه جغرافیایی محل وقوع، که غالباً اثرات مخربی را برسکونتگاههاي انسانی به جاي میگذارد، در طی چند دهه گذشته موجب تصمیم گیريهاي مدیریتی و عملیاتی شده است. با بررسی پژوهشها و اقدامات انجام شده، چنین استنباط می شود که با وجود تلاش در جهت ارایه راه حل در راستاي جلب مشارکت هاي مردمی،عموماً از زاویهاي خاص به این موضوع پرداخته شده است و الگوهاي جلب مشارکت در یک فرایند کامل اجرا نشده است برخی از این تحقیقات تبدیل به پروژه هاي اجرایی شده و بدلیل عدم توجه به تمامی الزامات تعیین شده در الگوي پیشنهادي همچنین عدم تامین الزامات اجرایی با موفقیت همراه نبوده است (جمعبندي محقق از
سوابق مطالعات). در ادامه نوشتار به چند نمونه از مطالعات انجام شده اشاره می شود:
-1-2 چگونگی شکل گیري شهر شهروند مدار؛ بررسی نقش مشارکت در نهادهاي آموزشی و تاثیر آن بر
تکوین مشارکت مدنی در بزرگسالی
این تحقیق درصدد آن است که با بررسی و سنجش رابطه بین شرکت و فعالیت افراد در تشکلهاي دانش آموزي در دوران مدرسه و تکوین هویت مدنی و حس مسئولیت پذیري اجتماعی به این سوال پاسخ دهد که چرا بزرگسالان به گروهها می پیوندند و در این میان از کدام سازوکارها و رویههاي اجتماعی تبعیت میکنند؟ و از این طریق به دنبال چه چیزهایی هستند؟ جامعه آماري تحقیق فوق را افراد بالاي 25 سال ساکن شهر تهران تشکیل میدهند که نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد که بین تکوین و شکلگیري هویت مدنی و مشارکت در فعالیتهاي مشارکت جویانه در مدرسه و در دوران نوجوانی و جوانی همبستگی مثبت و بالایی وجود دارد (امیر پناهی، غفاري،.(1388
٣
۷۶۳۱
-2-2 اجراي طرح داوطلب واکنش اضطراري محله (دوام) ف
در جهت یکپارچه سازي سیاستهاي آموزشی مدیریت بحران در محلات شهر تهران، شوراي اسلامی شهر تهران طی مصوبه جلسات آن شورا در تاریخ 1387 سیاست ها و برنامه هاي اجرایی دستگاه هاي متولی موضوع مدیریت بحران با لحاظ رویکردهاي پیشگیرانه و کاهش اثرات اجتماعی، امنیتی و انتظامی، فرهنگی و اقتصادي در زمان بروز حوادثی نظیر زلزله، جنگ، سیل و سایر موارد مرتبط همچنین ارتقاء سطح دانش عمومی شهروندان تهرانی جهت پیشگیري و کاهش آسیبپذیري و انجام رفتارهاي فردي و اجتماعی مناسب در مواجهه با بحران، نموده است. طبق مفاد این مصوبه شهرداري تهران (سازمان پیشگیري و مدیریت بحران شهر تهران) موظف شد وفق مقررات مربوطه نسبت به تدوین برنامه و انجام سایر اقدامات لازم بر اساس شاخص هاي ذیل اقدام نماید (مصوبه شوراي اسلامی شهر تهران، :(1378
شکیل کمیته تخصصی آموزش مدیریت بحران جهت هماهنگی سازمان هاي مسئول بمنظور تدوین راهبردها و سیاست هاي کلان، افزایش توان و اطمینان از اثربخشی فعالیت ها و جلوگیري از فعالیت هاي موازي، در قالب: کارگروه هاي تخصصی مربوطه (آموزش همگانی، آموزش رسانه هاي گروهی، صدا و سیما و ...)
تهیه و تدوین طرح جامع، آموزش مدیریت بحران شهر تهران با تاکید بر بحران ها و احتمال وقوع و خطرپذیري بالا و با استفاده از تجربیات موجود در داخل و خارج از کشور توسط کمیته هاي تخصصی مربوطه،
تدوین برنامه عملیاتی طرح جامع و برآورد اعتبار سنواتی مورد نیاز توسط کارگروه تخصصی و ارایه آن به کمیته تخصصی آموزش مدیریت بحران شهر تهران جهت تائید نهایی.
