بخشی از مقاله
چکیده
ازعصرکهن رنگ یکی ازعناصر تزیینی براي کلبه ها بود؛زیرا رنگ باعواطف واحساسات وفرهنگ بشر پیوند ناگسستنی دارد و بیانگر واقعیت ورموز درونی اوست.به همین خاطر،رنگها معانی گوناگون ومتفاوتی را به همراه دارند که داراي اثرهاي مثبت و منفی روحی می باشند.ازشیوه هاي تزیینی در معماري کاشی،انتخاب رنگ است. نور همواره در معماري اسلامی به عنوان غیر مادي ترین عنصر نشان عالم والا و فضایی معنوي مورد توجه بوده است. نور در فضاهاي معنوي نمادي بسیار مهم در بوجود آوردن فضاي معنوي می باشد.طبق تحقیق هاي صورت گرفته نحوه نور پردازي مساجد واماکن مذهبی با استفاده از نور طبیعی به گونه اي صورت پذیرفته است که در حقیقت نورآفتاب راحالتی عرفانی و ملکوتی می بخشد که احساس معنویت و نیل به ملکوت را در بازدید کننده القا می کند.دراین مقاله تلاش می شود تا با استفاده از روش تحلیل توصیفی چگونگی تجلی نور و رنگ در معماري مساجد تاثیر آن در القاي حس معنوي درانسان مورد بازبینی قرارگیرد. نتایج حاصل از این تحقیق کمک خواهد کرد که نقش این عنصر مهم در طراحی هاي امروزي بیشتر مورد توجه قرارگیرد.
واژههاي کلیدي: مسجد، معماري، هنراسلامی، نور،رنگ
مقدمه:
رنگ، در جهان محسوس، هم نشین بیبدیل نور است و بلکه صورت متکثر واحد؛ زیرا تجزیه که یک امر کاملاً عادي و مربوط به عالم مرکبات است و تجسم طیفهاي نوري را به صورت رنگ سبب میشود. به تعبیر »هانري کربن« در »عرفان ایرانی«، رنگها تبدیل به شاخصی میگردند براي عارف تا بدان وسیله مقام نورانی ـ عرفانی خویش را به داوري گیرد. او فراسوي زمان است و تنها عالم رنگ، جهت دهنده ي سیر و سلوك اوست. عارف پس از دریافتی سخت، به توازنی دست مییابد و از راه و روشهاي کیمیایی بسط و قبض و انعقاد و انحلال، نفس او دگرگون میشود.
سه عنصر زیبایی شناسی معماري اسلامی
- 1 نور : نور، اولین شرط براي هر نوع ادراك بینایی است. در تاریکی مطلق ، ما نه فضا را می توانیم ببینیم و نه فرم و رنگ را. اما نور تنها یک ضرورت فیزیکی نیست. بلکه ارزش روانشناختی آن یکی از مهمترین عوامل زندگی انسانی در همه زمینه هاست . چه بخواهیم و چه نخواهیم به سمت روشنایی می رویم. نور، ما را به خود جذب می کند . نور همیشه علاوه بر استفادة کاربردي داراي ارزش نمادین نیز بوده است. نور جزیی از ذات زندگی بوده و در بسیاري از فرهنگ ها نور ، یا خورشید ، به عنوان منبع نور ، عنصري خدایی محسوب می شده و آن را ارج می نهاده اند. گفته لوکوربوزیه در مورد نور و سایه در اینجا اعتبار بیشتري می یابد که : »معماري بازي هنرمندانه دقیق و خیره کننده مجموعه اي از اجسام ساخته شده در زیر نور است . چشم هاي ما براي این آفریده شده اند که فرم ها را زیر نور ببینیم : این سایه و روشن ها هستند که فرمها را در مقابل ما برهنه می سازند . مکعب، مخروط، کره ، استوانه و هرم اولین فرمهائی هستند که نور آنها را به ما عرضه می کند . تصاویر آنها ناب، ملموس و صریح هستند.«
[.http://www.parsacad.com]
نور جلوه خداوند است که حضورش در معماري اسلامی به ویژه در مسجد که خانه اوست تجلی می یابد. »االله نور السموات و الارض« و در کاستن از صعوبت و سختی و سردي سنگ و بنا نقش بسزایی دارد ، تجلی متافیزیک نور بر فیزیک بنا، آنرا اصلی ترین محور زیبایی شناسی معماري اسلامی در عرفان و معنا قرار داده است . در بناها از کف براق ، و درخشنده و سطوح دیوارها براي شکار نور استفاده می شد و گاهی نور طوري از سقف هاي الماسی شکل باز می تابید که انعکاسی در پی داشت. نور به تزیین معماري
اسلامی کیفیتی پویا می بخشید و نقوش ، اشکال و طراح ها را به درون زمان می کشید . نور و سایه در سطوح ، تقابل هاي شدید ایجاد می کرد و به سنگ هاي منقوش و سطوح گچی و آجري ، بافت می بخشید. نور از لا به لاي مشاربیه هاي چوبی ، جداره هاي گچی و مرمري ، و شیشه هاي نقوش پنجره ها رد می شد و نقوش را بر روي سطوح پشتی و داخلی نمودار می ساخت و پوششی زمانمند و متغیر از رنگ و سایه پدید می آورد.
- 2 رنگ : رنگ از تکثیر نور حاصل می شود و نمایانگر کثرتی است که ارتباطی ذاتی با وحدت دارد . از دیدگاه اندیشمندان هنر اسلامی ، رنگ سفید نماد وجود مطلق و رنگ سیاه که پوشش خانه کعبه است نماد اصلی تعالی و فراوجودي است که خانه کعبه با آن ارتباط دارد ، رنگ هاي آبی ، فیروزه اي و طلایی در نگارگري اسلامی و ایرانی ، جلوه هایی از معانی باطنی جاري در بطن رنگ هایند روان شناسی رنگ در قرآن نیز مورد تامل جدي قرار گرفته است. »قالوادع لنار بک بیین لنامالونها قال انه یقول انها بقره صفرا فاقع لونها تسرالناظرین« آیه اي که در آن رنگ زرد زرین عاملی براي سرور و انبساط خاطر ناظر معرفی می شود این آیه و همچنین احادیث و روایاتی که بر معانی رنگها دلالت می کردند (سفید که رنگ محبوب پیامبر بود و سبز که نشانه سیادت فرزندان علی (ع ) و فاطمه محسوب می شد ) رنگ را عاملی مهم در جهت استفاده معنوي در جلوه هاي نگارگري معماري اسلامی قرار داد، اهمیت و جایگاه رنگ در معماري اسلامی مورد توجه کامل قرار گرفته است یکی از اصیل ترین رنگ هاي مطرح در هنر اسلامی رنگ فیروزه اي است ، همچنین آبی لاجوردي هسته تمثیل مراقبه و مشاهده است ، بیانگر بیکرانگی اسمان آرام و تفکر برانگیز سحرگاهان صاف و صمیمی است ، در درون مسجد، برخلاف بیرون که کاشی کاري بیشتر با آجر عجین شده است .
