بخشی از مقاله
هنر رنگرزي
به نام خدا
هدف هنر رنگرزي، ثابت كردن دائمي رنگ سايه و روشن بر روي پارچه است. مواد ميتواند به صورت حيواني باشد مانند ابريشم، پشم و پر يا گياهي مانند كتان و كنف باشد. مورد اول بسيار آسانتر رنگها را جذب ميكند و بسيار تابانتر ميشود. در برخي موارد، زمانيكه ابريشم و پشم بارنگهاي قير زغال سنگ رنگ ميشود، رنگ به فيبر متصل ميشود، در هر صورت به طور كلي مرحله آمادهسازي لازم است. در برخي موارد مشخص ديگر، زمانيكه ابريشم و پشم با اسيد نيتريك . به رنگ زرد در ميآيد، رنگ به خاطر تغيير ماده و به خاطر رنگرزي ناقص، رنگ نميشود. رنگهاي غيرحلال، مزاياي تغيير شكل شيميايي شناخته شده را دارا هستند؛ بنابراين، كرومات سرب(كروم زرد) با قرار گرفتن ماده در محلولها رسوب ميكند و ابتدا
سرب، استات مي شود و سپس بيكرومات پتاس رسوب مييابد. تثبيتكنندههاي رنگ، اجسامي هستند كه به خاطر جذب آنها براي مادة ارگانيك، فيبر را به مادة رنگي ميچسبانند و همچنين مادة رنگي را متصل ميكنند. آنها در ابتدا استفاده ميشدند اما در رنگرزي خانگي، غالباً با مادة رنگي برخي ثابت كنندهها، رنگ را مشخص ميكنند، بنابراين زاج، روناس را روشنتر ميكند و قرمز روشن را حاصل ميكند، اين در حالي است كه آهن آن را تيره كرده و رنگ بنفش را به وجود ميآورد.
ثابتكنندهها
ثابتكنندههاي اصلي، زاج، زاج مكعبي، استات آلومينا، پروتوكلوريد قلع، بيكلوريد قلع، سولفات آهن، استات آهن، تانين، استات سودا هستند.
مواد رنگي
مواد به كار رفته در رنگرزي متعدد هستند، در زير مهمترين آنها آورده شدهاست، روناس، نسل، درخت بقم، بلوط سياه، يا چوب بلوط، چوب برزيلي، سماق، زرداب، آناتو، زردچوبه، آلكانت، لاندر سرخ، ليتموس يا آرچيل، كادبير، قرمز دانه، لاك و مواد معدني زير: فروسيانيك پتاسيم، بيكرومات پتاس، كرم تارتار، آب آهك و زنگ مس.
رنگهاي قير زغال سنگ
همان طور كه در امتياز نامهها و در مقياس گسترده مشخص شد، اسيد براي ساخت آنها ارائه نشده بوده است، در بسياري موارد، آنها به صورت راز حفظ ميشوند. در پايان مقاله، اصول ويژهاي براي استفادة آنها پيدا شده است.
مواد معدني ديگر
حوض كود گاو پس از ثبوت فيبرهاي گياهي براي برداشتن اضافه مادة تثبيت كننده به كار ميرود. محلول سيليكات سودا دراين اواخر به عنوان جايگزين استفاده شده است. البامين يا مادة چسبنده گندم براي غليظ كردن رنگها جهت رنگرزي، و گاهي براي ثابت كردن آنها استفاده ميشود. رنگها با آلبامين تركيب ميشود تا براي مواد رنگرزي استفاده شود. با دادن گرما نه آلبامين بسته شده و رنگ ثابت ميشود.
سيليكات سودا به عنوان ابزار ثابتكنندة رنگ
استفاده از سيليكات سودا در رنگرزي كاليكو داراي مزيت ثبوت بيشتر رنگ نسبت به زماني است كه به تنهايي در حوض كد حيواني استفاده شود. با توجه به عمل اين نمك، ذكر اين نكته سزاوار است كه سيليكات قليا در كود گاو وجود دارد كه طبق نظر راجر، حاوي 5/17 به ازاي هر سنت از مواد جامد و به ازاي هر سنت از اين خاكستر است واز اين رو كود حيواني تازه حاوي6/2 به ازاي هر سنت خاكستر حاوي به ازاي 5/62 به ازاي هر سنت سيليكا است. بخش عظيمي از اين سيليكا در شرايط نامحلول وجود دارد اما مقدار سيليكا غير حلال قابل ملاحظه نيست. بخش حلال مقادير خاكستر به 38 در هر سنت است و اين 12 به ازاي هر سنت، سيليكا است و 10 به ازاي هر سنت سنت، پتاس و سودا است. همچنين دليل اهميت سيليكات سودا به خاطر جزء موثر كود گاوي است.
زاج
زاج به عنوان ثابتكننده براي ابريشم و پشم به كار ميرود و سپس در آب حل ميشود. اگر محتوي آهن باشد، رنگ سرخ آسيب خواهد ديد. اين سولفات آلومينيوم است كه به سولفات پتاس يا آلومينيوم متصل ميشود. آلومينيوم يك ثابت كننده فعال است.ممكن است زاج آمونيا از زاج پتاس با اضافه كردن مقدار كمي پتاس تند به پودر مجزا شود. اگر آمونيا وجود داشته باشد، بيرون خواهد كرد و ممكن است به آرامي توسط بوي تند آن شناخته شود.
زاج مكعبي
به شدت استفاده ميشود. اين محصول با اضافهكردن كربنات سودا به زاج پيشاز رسوب درست ميشود و در ابتدا ميافتد و سپس حل ميشود. اگر مقدار زيادي به ماده اضافه شود، رسوب تشكيل خواهد شد. آلومينا را سريع تر از مادة زاج معمول به مادة ارگانيك برميگرداند.
استات آلومينا
براي كتان وكنف استفاده ميشود. زمانيكه اسيداستيك حرارت داده ميشود، آلومينا در فيبر باقي ميماند. اين تركيب با اضافه كردن محلول استات سرب(شكر) به محلول زاج در همان زمانيكه كه رسوب ايجاد مي شود، شكل مي گيرد كه bs25/81 زاج، شكر سرب، اخذ مي كند وهر يك را در 2 گالون از آب جوشاندن حل كرده و مخلوط نموده و اجازه مي دهيم تا ته نشين شود.
بيلكوريد قلع (نمك قلع، نيتروماريات قلع)
bs 41 اسيد نيتريك تجاري،1b 2/1 از آمونياك سال را برداريد وآن را در ظرف سنگي قرار دهيد و b 21/1 از قلع گرانيت شدة خالص در آن بريزيد يا قلع گرانيت شده را تركيب 2 بخشي مارياتيك حل كنيد تا 1 اسيد نيتريك به هر ميزاني برداشته شود.
پروتو كلوريد قلع
قلع گرانيت شده را در اسيد مارياتيك داغ بريزيد تا زمانيكه جذب شود. كرم تارتار عموماً به زاج و حوض قلع اضافه ميشود.
مس
براي رنگرزي سايههاي تيره در پشم استفاده ميشود. اين كار با حل كردن آهن پاك در اسيد سولفوريك رقيق وكريستال شده انجام ميشود. شكل نامرغوب از سنگ چخماق به دست ميآيد. اين محصول حاوي آهن در هنر پروتوكسيد است. درهر صورت با قرار گرفتن در معرض هوا، اكسيژن بيشتر جذب ميشود و در صورت تمام نمكهاي پروتوكسيد آهن، ساسكو اكسيد تشكيل ميشود. اين محصول، ثابت كننده قوي است وهمانطور كه در چسبندگي ديده شده است، آهن به مواد رنگ ميچسبد.
استات آهن
استات آهن با حلكردن تكههاي آهن در اسيد استيك يا اسيد پيروليگنيوس حاصل ميشود. فيبرهاي گياهي براي رنگرزي مناسبتر است.
نيترات آهن
bs41/101 از هر اسيد نيتريسك و اسيد مارياتيك برداشته مي شود و به مقدار Ibs 2/721 كم كم به مس حل شده در آب، اضافه ميشود.
آماده سازي براي رنگرزي
پشم بايد شسته شود، ابريشم خام بايد بدون صمغ گردد، كتان بايد قيچي شده، بو داده شود و سفيد شويي شود. براي توصيف اثرات نمكهاي مختلف يا ثابت كنندهها بر رنگها
رنگ ثابتكننده
براي رنگ سرخ ثابت كننده روي پشم، بهترين كيفيت ثابت كننده، 2/1 وزن پشم است كه بايد استفاده شود كه از 5 قسمت زاج و 1 قسمت تارتار سرخ براي 16 قسمت مواد رنگي است.
تغيير در بخشهاي نمك كاملاً رنگي را نشان ميدهد كه ثابتكننده به صورت طبيعي نشان ميدهد. اگر ميزان زاج كمتر شود و ميزان تارتار افزايش يابد، رنگ دارچين سرخ ايجاد مي شود. اگر زاج به صورت كامل حذف شود، رنگ سرخ به صورت كامل ناپديد مي شود و رنگ دارچيني مايل به قهوهاي توليد ميشود. اگر پشمها در آب و صدفي ضعيف جوشانده شود، بخش بيشتري از رنگ تخريب ميشود محلول صابون، بخشي از رنگ را از بين ميبرد و بقيه رنگ را به شكل بسيار زيبايي درميآورد. قلياي فرا، رنگ سرخ ثابت كننده را گرم ميكند اما رنگ را ثابت ميكند.
براي رنگ كردن پشم و پارچههاي پشمي آبي رنگ
1 قسمت از نيل در 4 بخش اسيد سولفوريك متراكم حل كنيد، به محلول، 1 بخش از كربنات پتاس خشك اضافه كنيد و سپس آن را با وزن آب آن رقيق كنيد. پارچه بايد به مدت 1 ساعت در محلول محتوي 6 بخش زاج و 3 بخش تارتار براي هر 32 تكه پارچه جوشانده شود. سپس به حوض آب ريخته ميشود كه پيش از اين تهيه شده و محتوي بخش كمتر يا بيشتري از سولفات نيل رقيق شده است. و تنها حلال شناخته شده، اسيد سولفوريك است. سوفات نيل معمولاً براي خشك كردن ابريشم آبي به كار ميرود و به خاطر نام آبي آن است و تقليل آن به رنگ سبز است و سپس حل كردن آن در آب به وسيله قليا است. دو روش متفاوت در اين روش استفاده شدهاست. اولين روش تركيب آن با نيل و محلول اكسيد سبز آهن و
سولفورت متاليك متفاوت است. اگر پس از آن، نيل، آهك و سولفات سبز آهن با يكديگر در آب حل شود، نيل به تدريج رنگ آبي خود را از دست ميدهد و به رنگ سبز در ميآيد و حل ميشود. روش دوم اين است كه نيل در آب با مقدار مشخصي از مادة گياهي تركيب شود، نيل به وسيله قليا يا آهك خام كه به محلول اضافه مي شود، حل ميشود. اولين گام از اين روش معمولاً با رنگرزي كتان و پارچه كتاني دنبال ميشود و دومين مرحله، رنگ كردن پشم ابريشم است. در رنگ كردن پشم، معمولاً سبوس و نيل به عنوان مخمر حلال پاية سبز رنگ
نيلي استفاده ميشود. نيل خودش حاوي ماده رنگي شبيه رنگ نيلي است وبا د نبال كردن مراحل معمول، ممكن است رنگ نيلي از آن استخراج شود. در حالت معمولي نيل كه توسط رنگرز خريداري ميشود، رنگ نيلي حاوي حالت سبز گردي است. كيفيت آن در نيل وجود دارد اما كم است با بخش عظيمي از مادة گياهي ديگر تركيب ميشود. زمانيكه پارچه از خم خارج ميشود داراي رنگ سبز ميشود داراي رنگ سبز است، اما به زودي به رنگ آبي برميگردد. پارچه بايد به صورت كامل شسته شود. تا ذرات متصل نشده از بين برود. اين محلول
نيل به دو ناسازگاري، مسوول است: ابتدا، گاهي نسبت به تخمير بسيار ثابت است و ممكن است با بخارهاي فاسد كه خارج ميشود و با ناپديد شدن رنگ سبز شناخته شود. در اين حالت، به زودي رنگ نيلي خراب ميشود. نامناسبي با اضافه كردن آهك بيشتر كه ثابت كننده است، برطرف مي شود. دوماً گاهي تخمير به صورت ضعيفي برطرف ميشود. اين نقص با اضافهكردن سبوس يا نيل بيشتر بر طرف مي شود تا بخشي از آهك ضخيم برطرف شود.
تهيه سبز و آبي شيميايي
تركيب شيميايي براي آبي و روشن روي ابريشم، كتان يا پشم و براي پاكسازي و سفيدشويي كتان به صورت فوق انجام ميشود:
Ib1 از بهترين روغن ويتريول برداريد كه o21 از بهترين رنگ نيلي است برداريد و به خوبي بكوبيد و الك كنيد پس از اين كه به خوبي به هم زده شد، تكة كمي از مادة صدفي معمول به بزرگي نخود فرنگي يا به اندازه دو نخود برداريد و فوراً به ميزان زياد تخمير دهيد و موجب شويد كه مادة نيلي در قطعات كوچكتر حل شود. به محض اين كه اين تخمير صورت گرفت، آن را به بطري منتقل كنيد و اجازه دهيد كه در روز بعد استفاده شود. اگر بيش از مقدار توصيه شده بايد استفاده شود، از بين خواهد رفت و رنگ را لكهدار خواهد كرد. مواد شيمايي براي رنگ آبي انجام شد، تنها با اضافه كردن يك چهارم از روغن ويترول انجام ميشود .
(براي تخليه رنگها )
عموماً،رنگ سبز تمام ابريشم هاي رنگ شدهاي راكه بايد رنگ زدايي شود به محلول مس كه alb2/1 ياlb 1 از صابون سفيد در آن حل شده ، اضافه ميكنند . سپس آنها جوشانده مي شوند وزمانيكه مس شروع به پر شدن از رنگ شد، ابريشمها خارج ميشوند و در آب شسته ميشوند. در مدتي كه محلول تازه صابون به مس اضافه مي شود و سپس پيش از اين كه تمام رنگ از بين رود، انجام ميشود. براي آن دسته از رنگهايي كه ميخواهند به صورت كامل رنگزدايي شوند، همانند خاكستري، سينامونز و غيره، روغن ويترول در آب گرم بايد استفاده شود. در رنگهاي ديگر، زاج بايد در مس جوشانده شود و سپس خنك شود و ابريشمها وارد شوند و جوشانده شوند و پيش از اين كه مجدداً جمعآوري شوند. مقدار كمي از اسيد مارياتيك در آب گرم حل ميشود و بايد براي رنگزدايي برخي رنگهاي ثابت استفاده شود. پس از آن كالاها بايد به خوبي در آب گرم و سرد شسته شود تا از رسيدن آسيب به ساقه جلوگيري شود.
براي رنگزدايي رنگ خاكستري، سيامونز و غيره، در صورتي كه به صورت كامل شدند
كمي تارتار برداريد و در ثابت كنندة رنگ به صورت گرد در آوريد و به سطل انتقال دهيد، سپس روي آن كمي آب جوشان بريزيد. ممكن است ابريشم با پاك كردن اين مايع، پخش شود كه رنگ را از بين خواهد برد، اما اگر رنگ دوباره رنگ نگرفت، تارتار بيشتري بايد اضافه شود و اجناس به صورت پيشين پخش شود.
براي رنگ مجدد يا تغيير رنگ پوشاك
براي تغيير رنگ بر حسب عناصري كه پوشاك طبق آن رنگ ميشود، عمل ميشود. گاهي، زمانيكه اين كار به خوبي انجام گيرد، مواد رنگرزي بيشتري بايد اضافه شود كه موجب ايجاد رنگ خواهد شد و گاهي رنگ روي لباس بايد رنگزدايي شود و اصول رنگرزي مجدداً انجام شود هر رنگي از نظر ماهيت به رنگ مشكي خواهد بود، حتي رنگ آبي، زرد، سرخ يا قهوهاي و مشكي همواره به صورت مشكي رنگ خواهد شد. تمام رنگها مجدداً همان رنگي كه داشتنند را خواهند گرفت، و رنگ آبي مي تواند به صورت سبز يا مشكي درآيد و ممكن است رنگ سبز به صورت قهوهاي و سبز قهوهاي درآيد و هر رنگ در رنگرزي مجدد، رنگي تيرهتر از رنگ پيشين خواهد گرفت.
زرد، قهوهاي و آبي به راحتي رنگ زدايي نميشوند، گرچه ممكن است رنگ خرمايي، انواع رنگ سرخ، زيتوني و غيره رنگزدايي شود. براي رنگ خرمايي، ممكن است مقدار كمي از زاج در مس جوشانده شود و زمانيكه حل شد، در كالاها قرار گيرد و آنها را به صورت جوشان نگاه دارد و احتمالاً ظرف چند دقيقه، مقدار كافي از آن براي به دست آمدن رنگ پيشنهادي استفاده خواهد شد.
رنگ زيتوني، خاكستري با قرار گرفتن در 2 يا 3 قاشق چايخوري از روغن ويترول رنگ زدايي مي شود و سپس پوشاك در آن قرار گرفته و جوشانده ميشود و سپس به رنگ سفيد درخواهد آمد. اگر رنگ سبز شيميايي، حتي زاج يا صابون آن را به رنگ زرد، رنگزدايي كند، اين رنگ زرد ممكن است با صابون به صورت كامل جوشانده شود، و اين در صورتي است كه براي گرفتن رنگ آبي شيميايي دريافت شده باشد. اسيد مارياتيك كه در حرارت دستي استفاده ميشود. اكثر رنگها را رنگ زدايي ميكند. ممكن است رنگ مشكي به رنگ زيتوني، سبز يا قهوهاي تيره رنگ شود و معمولاً رنگ مشكي به رنگ سبز يا قهوهاي تيره رنگ ميشود اما سبز، رنگ اصلي است كه طبق آن رنگ مشكي تغيير ميكند.
براي ابريشمهاي زاج
ابريشم بايد با آب سرد زاج شود زيرا زمانيكه با آب داغ زاج شود بخش زيادي از جلاي خودش را از دست ميدهد. همواره مايع زاج بايد براي ابريشمها، قوي باشد زيرا پس از آن رنگ بيشتري به خود جذب ميكند.
براي رنگ آبي ابريشم
ابريشم با 6 بخش بران، 6 بخش نيل، 6 بخش پتاس و 1 بخش ريشة روناس، به رنگ آبي روشن رنگ ميشود. براي رنگ نمودن آن به رنگ آبي تيره، بايد پيش از آن چه كه رنگ زمينه ناميده ميشود، دريافت گردد كه رنگ سرخ يا آرشيل ناميده ميشود و براي اين منظور كاربرد دارد.
نيل فرنگي
ثابت كننده رنگ از نيترات آهن، 2O80 از بيكلوريد كريستالهاي قلع، 2O2/1از روغن ويتريول و 10گالون آب تهيه ميشود مايع ديگر با حل كردن 2O4 از نيل پتاس زرد يا سرخ، بر حسب ساية دلخواه درست ميشود. ابريشمها به صورت متنناوب در اين مايع به مدت 10 دقيقه و 6 مرتبه قرار ميگيرند. پس از هر مرتبه، آنها در كرم آب تار تار شسته ميشوند.
براي رنگ كردن كتان و آبي كتاني
كتان و پارچه كتاني با محلول 1 بخش از نيل، 1 بخش سولفات سبز آهن و 2 بخش آهك خام رنگ مي شود.
رنگهاي زرد
اصل مواد رنگرزي براي رنگ زرد، جوش دادن، فاستيك و چوب بلوط سياه است. مواد رنگرزي زرد داراي پيوستگي بسيار ضعيفي روي پارچه است تا توليد رنگي دائمي و بدون استفاده از ثابت كنندهها، نمايد. همچنين، پارچه پيش از اينكه به رنگ زرد، رنگرزي شود همواره با خيس خوردن در آن مينا تهيه ميشود. زمانيكه رنگ زرد بسيار خوبي مورد در خواست باشد، گاهي اكسيد قلع استفاده ميشود.معمولاً قلع به عنوان مكمل آلامينا استفاده ميشود تا آن را بهتر روي كتان و پارچه كتاني ثابت كند.