دانلود مقاله پایداری معماری در ساختار شهری و ارتباط آن با محیط زیست

بخشی از مقاله

چکیده :

ساختن سرپناه برای انسان همواره درارتباط با محیط پیرامون و دخل و تصرف درآن صورت می گیرد ، اما با گذشت زمان این امر به تهدیدی برای محیط زیست و منابع طبیعی بدل شده است ، بنابراین دستیابی به آگاهی علمی درباره منابع طبیعی ، اصول اخلاقی و ارزشها سبب توجه به مساله پایداری در معماری گردیده است و باعث شده این امر مورد توجه قرارگیرد معماری پایدار باید بصورت کاربردی درجامعه و بین معماران و مهندسین مطرح شود .

با اینکه نتایج بحران های امروزی به خوبی شناسایی شده اند ، ولی بسیاری از راه حلهای ارائه شده نسبت به مشکلات محیطی در معماری پایدار، به نظر ناکارآمد و ناقص می آیند . چرا که با وجود ارائه راه حل هایی که در جهت رفع مشکلات محیطی بر می آید و ازآنجایی که معماری پایدار دارای ماهیتی پویا بوده و موازی با سایر مفاهیم پایداری درحال توسعه است لذا تدوین ضوابط و مقررات و اعمال قوانین لزوما نمی تواند موجب تحقق آن گردد . باتوجه به چالشهای جاری درمورد توسعه پایدار و تنوع اقلیمی در ایران ، توجه به معماری پایدار در ساختار شهری برای ایجاد محیط زیستی پایدار درکشور ضروری به نظر می رسد .

با مطرح شدن بحث های توسعه پایدار مقیاس های متفاوتی برای عملی ساختن آن در شهر مطرح شده است ( مقیاس های بین المللی، ملی، منطقه ای ، استانی، ناحیه ای، شهری، محله ای، واحدهای همسایگی، سایت و مقیاس معماری ) که در این بین در دهه های اخیر مقوله توسعه شهری پایدار به عنوان یک موضوع مهم علمی در کلیه جوامع مطرح بوده و بخش وسیعی از ادبیات توسعه شهری را به خود اختصاص داده است . با وجود آنکه تعاریف بسیاری از مفهوم توسعه پایدار در مقیاس های کلان ارایه شده است اما مفهوم آن در مقیاس شهری هنوز به قطعیت روشن نشده است. این در حالی است که ساختار شهری حایز اهمیت بسیار بوده و نقاط قوت یا ضعف آنها در ابعاد مختلف می تواند به کل شهر تسری پیدا کند و کارایی آن را تحت تأثیر قرار دهد . در نهایت هشت معیار به عنوان پایه و اساس ایجاد ساختار شهری پایدار معرفی شده اند .

×
واژه های کلیدی : معماری پایدار ، محیط زیست ، ساختار شهری ، طبیعت ، معیار .

×
×

×

×

×

×
مقدمه

پس از بروز بحران انرژی در دهه 70 م ، عصر جدیدی در شهرسازی بنیان نهاده شد که از آن با عنوان "عصر پایداری" نام می برند. در این عصر توجه کامل به بهره وری از محیط زیست شکل گرفت و به دنبال آن توجه به محیط های انسان ساخت به گونه ای که از منابع و ذخایر موجود در طبیعت به صورت بهینه استفاده کرده و میزان تولید آلودگی خود را به حداقل برسانند مورد توجه واقع شد. امروزه توسعه شهری پایدار که از جمله نظریه های دوران اخیر به شمار می آید، بخش عمده ای از ادبیات شهرسازی را به خود اختصاص داده است.
هدف کلی معماری سبز یا پایدار، کاهش آسیب بر محیط و منابع انرژی و طبیعت است، یعنی ساختمانی که کمترین ناسازگاری و مغایرت را با محیط طبیعی پیرامون خود و در پهنه وسیع تر با منطقه و جهان دارد. بنابراین معماری پایدار ترکیبی چند ارزشی در بر دارد: زیبایی شناسی، محیط، اجتماع، سیاست و به عبارتی طراحی و ساختمان سازی هماهنگ با محیط . بنابراین توجه به مباحث و نظریه های بیان شده در این زمینه جهت آگاهی معماران ضروری به نظر می رسد.

دهه ها از مطرح شدن معماری پایدار می گذرد و راه کارهای بسیاری، توسط معماران، برای حل بحران ها ارائه شده است، ولی همچنان مشکلاتی در سر راه ایجاد معماری پایدار وجود دارد . به نظر می رسد که بجز با رفع نواقص تئوریکی معماری پایدار، نمی توان آن را تداوم بخشید . پایداری لغتی است که جنبه های پیچیده بسیاری را شامل می شود. امروزه، از لغت پایداری در جامعه بسیار مورد استفاده و توجه می باشد، اما معنی درست این لغت و مفاهیم آن برایمعماران هنوز کاملاً مشخص نبوده و تعریف واضحی ندارد. پایداری با توجه به شعارهای مبنایی اش که فراگیر است و مسئله حفظ زمین را هدف قرار می دهد، برای دستیابی به راه کارهای واقع بینانه و قابل اجرا از یکسو و حمایت از گوناگونی که در نفس طبیعت موجود است از سوی دیگر، رویکردهایی را توصیه می کند . از آنجایی که هیچ روش یا توصیه قطعی درباره معماری پایدار وجود ندارد ، 2005:1) ، ( Munier بنابراین توجه به مباحث و نظریه های بیان شده در این زمینه جهت آگاهی معماران ضروری به نظر می رسد.

تحقیق پیشرو به دنبال کشف معیارهای ساختار شهری پایدار است که این مهم را از طریق بررسی اندیشه صاحب نظران مختلف و جمع بندی این نظرات حاصل خواهد کرد . هر اندیشمند از زاویه خاصی به مسئله نگریسته و البته شرایط محلی نیز در تبیین مؤلفه ها بی تأثیر نخواهد بود.

-1 توسعه پایدار و معماری پایدار
مشهورترین تعریف از توسعه پایدار توسط »گروهالم برانتلند «1 نخست وزیر نروژ در کمیسیون جهانی توسعه و محیط زیست 2 WCED در سال 1987 و در گزارشی تحت عنوان "آینده مشترک ما" 3 منتشر شد که چنین است : " توسعه ای که نیازهای نسل امروز را بدون از بین بردن توانایی نسل های آینده در برطرف کردن نیازهایشان برآورده می کند."

توسعه پایدار، یک ایده و اصطلاح بسیار گسترده است که معانی متفاوت و بسیاری دارد و در نتیجه فراوانی این معانی، واکنش های مختلف صاحب نظران را بر می انگیزاند . مفهوم توسعه پایدار، یک نوع تلاش برای ترکیب مفاهیم در حال رشد حوزه ای از موضوعات محیطی با موضوعات اجتماعی- اقتصادی می باشد . مفهوم توسعه پایدار یک تغییر مهم در فهم رابطه انسان و طبیعت و انسان ها با یکدیگر می باشد. این مسأله با دیدگاه دو قرن گذشته انسان که بر پایه جدایی موضوعات محیطی و اجتماعی و اقتصادی شکل گرفته بود در تضاد است. در دو قرن گذشته، محیط به طور عمده به عنوان یک موضوع خارجی نسبت به بشر، تلقی می شده است و در نتیجه برای استفاده و استثمار انسان، مشکلات محلیاساساً به صورت محلی دیده می شدند. در این دیدگاه، ارتباط انسان و محیط ، به صورت غلبه انسان بر طبیعت درک می شد و باور داشتند که دانش و فن آوری بشر می تواند بر تمام موانع محیطی و طبیعی فایق آید. این دیدگاه مرتبط با توسعه سرمایه داری ، و انقلاب صنعتی و علم مدرن می باشد. همان طور که بیکن4 ، یکی از پایه گذاران علم مدرن ، آن را مطرح می کند : » جهان برای بشر ساخته می شود و نه بشر برای جهان «

( فلامکی ، ( 300 : 1381 برای توسعه پایدار می توان اهداف اصلی زیر را در نظر گرفت : .1 تأمین نیازهای اساسی انسان امروز و فردا . 2 ارتقای سطح زندگی و بهبود آن برای همه

. 3 حفظ و اداره سامانه های زیستی ( اکوسیستم ها ) برای داشتن آینده ای امن تر .4 توجه به زیستگاه موجودات . 5 تأمین ابزار و امکانات فکری و فناوری ( مفیدی شمیرانی، ( 131 : 1387

با توجه به اهداف در نظر گرفته شده برای توسعه پایدار ، می توان آن را این گونه تعریف کرد :
" آن نوع توسعه ای است که از طریق استفاده از ابزار و فناوری به حفاظت از منابع محیطی و سامانه های زیستی در عین استفاده از آنها پرداخته و از این جهت بر بالاتر رفتن کیفیت زندگی نسل های امروز و فردا تأکید کند."

مدیریت محیطی بر پایه مدیریت منابع طبیعی بود که تصدیق می کرد، بشر نیاز به منابع طبیعی دارد و این منابع می بایست به جای استفاده سریع و بدون برنامه مدیریت شوند تا حداکثر استفاده در سالیان طولانی از آنها مقدور باشد. همچنین علم اقتصاد بر موضوع ارتباط انسان و رشد اقتصادی حاکم گردد، که در نتیجه آگاهی و توسل به آن افزایش تولیدات، به عنوان اولویت، تعریف می گردد. این نگرش، کلیدی بود برای ایجاد رفاه در زندگی بشر و از طریق رشد اقتصادی، فقر و تهی دستی می توانست مغلوب گردد . مفهوم توسعه پایدار، حاصل رشد آگاهی از پیوندهای جهانی، مابین مشکلات محیطی در حال رشد، موضوعات اجتماعی، اقتصادی، فقر و نابرابری و نگرانی ها درباره یک آینده سالم برای بشر می باشدتوسعه. پایدار، قویاً موضوعات ) محیطی، اجتماعی و اقتصادی را به هم پیوند می دهد . (Hopwood,et al.5002 :93-93 )

در سال 1999 میلادی کتابی 5 توسط گروه 6 NRC انتشار یافت که در فصل های ششگانه آن، به شکلی مستند و با دیدگاه وسیع به تمامی پدیده ها و عوامل و نیز رویدادهایی پرداخته شده که سرانجام محیط زیست انسانی را باز می شناساند . در فصل چهارم کتاب که به حرکت های همگانی و الزام های ملموس محیطی پرداخته می شود، از جمله به شهر با عنوان مکانی توجه داده می شود که تمامی داده ها و یافته های محیطی ، درون آن حد نهایی تراکم ، تعامل و بحران را می نمایانند . توسعه پایدار حالت

ثابتی از هماهنگینیست، بلکه نسبتاً یک فرآیند تغییر در چیزی است که استخراج از معادن، جهت سرمایه گذاری، جهت گیری توسعه تکنولوژیکی و تغییر نهادی را سازگار با نیازهای آینده، همانند نیازهای امروز می سازد . این تعریف توسعه پایدار شامل دو عامل تعیین کننده است :

اول آنکه این تعریف علاوه بر اینکه مفهوم نیازها را قبول می کند، به ویژه نیازهای اولیه ای چون: غذا، لباس و پناهگاهی برای زندگی انسان در عین حال به نیازهای دیگری که یک روش راحت و معتدلانه برای زندگی را فراهم می نماید نیز توجه داردثانیاً،. مفهوم سازگاری تقاضای منابع فن آوری و سازماندهی اجتماعی با توانایی محیطی برای تأمین نیازهای حال و آینده را می پذیرد
.(Williamson,et al . 5009 :2,4)

از آنجایی که مشکلات محیطی، اغلب در مکانیسم ها، ساختارها و ارگانیزم ها پنهان شده اند، جستجوی اثرشان پس از نمود واقعی، بسیار به تأخیر می افتد. شناسایی یک مسأله محیطی، نتیجه وابستگی به متدها ( ( Beck,2335 و ابزار علمی، همانند سامانه های اعتباری، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی می باشد . از آنچه در باره توسعه پایدار تاکنون بیان شد، می توان اهداف توسعه پایدار را، در رابطه با محیط زیست در سه حوزه که البته معنایی نزدیک به یکدیگر یعنی حفظ طبیعت به منظور برطرف نمودن نیازهای نسل آینده دارند، مطرح نمود :

الف-رابطه انسان و طبیعت ب-طراحی نقشه مسیری که بر روی مجموعه ای از روش ها و اصول اخلاقی، متمرکز است ج-تغییر در استخراج معادن ( نمودار(1

نمودار (1) اهداف توسعه پایدار در رابطه با مسائل محیطی

طبیعت به جای استثمار سریع ، ×
تغییر رابطه انسان و طبیعت
حفظ شود




طراحی نقشه مسیری که بر روی
اهداف توسعه پایدار در رابطه با
مجموعه ای از روشها و اصول کنترل رفتارهای انسانی
مسائل محیطی
اخلاقی متمرکز است

×
×

×
×
توسعه پایدار در رابطه با فعالیت های ساختمانی و محیط ساخته شده، اغلب ساختمان پایدار7 یا ساختار پایدار8 نامیده می شود . بخش ساختمان یکی از بزرگترین بخش های اقتصادی و اجتماعی در اروپا می باشد و به همراه محیط ساخته شده، به طور معنی داری در تغییر روی محیط طبیعی ، تاثیر گذار است. بخش ساختمان و محیط ساخته شده، به عنوان دو حوزه کلیدی در توسعه پایدار جهانی، مطرح شده اند . (CIB , 1999)

ساختمانها در مقایسه با سایر مصنوعات، عمر نسبتاً طولانی تری دارند و در طول تمام مراحل نقشه کشی ، ساختمان سازی، تجهیزکردن و تخریب یا استفاده دوباره از آن، در توسعه پایدار تأثیرگذار خواهند بود. یک ساختمان، محصول مرکبی از مصالح، مواد و ترکیبات است که متقابلأ بر هم اثر گذارند. به علاوه، ساختمان اثر قابل ملاحظه ای بر سلامت انسان دارد. برای مثال 90 زمان زندگی مردم اروپا در ساختمان و فضای معماری سپری می شود . چالش معماری پایدار در ارتباط با یک راه حل جامع × برای ملاحظات محیطی و در عین حال برای بدست آوردن سطح کیفیت زندگی و ارزش های فرهنگی ،اقتصادی، اجتماعی

× و آسایشی می باشد . (WGSC,2004)
فلامکی از توسعه پایدار به صورت انگیزه ای بزرگ برای نو اندیشی های معماری یاد می کند : » در سال های پایانی سده بیستم، معماری اکوسیستمی، معماری که چگونگی های شکل ارتباطاتی و شالوده ای چرخه های زندگی یا اکوسیستم ها را نقطه آغازین پژوهش و مکان و نقطه پایانی طراحی می گیرد، به میان می آید ... از یک سو، معماری با تمامی الزاماتی که برای برپا نگه داشته شدن و پایدار ماندن دارد، به میان می آید و از سوی دیگر، تمامی دانش هایی که هر یک به صورتی خاص خود، با جهان طبیعت سر و کار دارند ... « (فلامکی، .( 1381 او هم چنین ادامه می دهد که برای بر شمردن شاخه های آمیختگی ای که این بینش معمارانه را شکل داده اند ، به همراه و در توازی با جناح پیشرفته دانش سیبرنتیک9 و دانش های محیطی پایه نمی توان به شاخه ای از فعالیت های علمی- تجربی ای که بیشتر مدنی- انسانی به ابعاد جهانی اند، توجهی نداشت. جایی که از محیط زیست و به ابعاد گوناگون نسبتاً پرشمار توسعه پایدار، به معنای فراگیرش گفتگو می شود .

توسعه پایدار قصد دارد که تغییر مهمی را در فهم رابطه انسان و طبیعت ایجاد کند ولی راه حل های ارائه شده در توسعه پایدار در زمینه محیط ساخته شده و معماری همچنان راه حل های ماشینی است و در اصلاح به دیدگاه و ایدئولوژی انسان نسبت به طبیعت منجر نشده و رابطه انسان و طبیعت به صورت کامل و صحیحی تعریف نمی شود .

، منابع طبیعی باقی مانده برای نسل از دیدگاه ریچارد راجرز طراحی پایدار قصد دارد تا با نیازهای آینده رو به رو شود بدون آن که آینده را از بین ببرد. در مورد ساختمان ها، طراحی پایدار به کارایی منابع، انرژی حداقل، انعطاف پذیری و عمر طولانی، اشاره می

× کند .(Rogers,5002)
به نظر جونگ جین کیم10 در سطح نخست، سه اصل اساسی برای پایداری در معماری مطرح می شود: صرفه جویی در مصرف
منابع که با کاهش مصرف، استفاده ی مجدد و بازیافت منابع طبیعی به کار گرفته شده در ساختمان سر و کار دارد، طراحی براساس چرخه حیات، که روشی را برای تحلیل فرآیند ساختن بنا و تاثیرات آن بر محیط زیست مطرح می کند و دست آخر ×طراحی انسانی ، که بر تعامل بین انسان و جهان طبیعی تمرکز دارد ، او همچنین روش ها و نکات لازم جهت نیل به این سه اصل × را توضیح می دهد(.(Kim,2333

×

-2× رابطه بین انسان، طبیعت و معماری در رویکرد معماری پایدار

نقش انسان : پایداری نیازمند یک تلاش پیش رونده پیوسته می باشد بدون مشارکت مردم، امکان بهبود و اصلاح محیط ساخته شده وجود ندارد. پایداری امری نیست که مردم به سادگی با مقررات و آیین نامه های آن موافقت کنند؛ در نتیجه می بایست توسط مشارکت انجمن ها در یک مدیریت کارآمد منابع به همراه نگاهی به تساوی حقوق که از پایه های سطوح پایداری است، × انجام گیرد .(Munier,2005 :2(

در بسیاری از راه کارهایی که معماری پایدار ارائه می دهد، نگرش اقلیمی مطرح است . » با نگرش اقلیمی، انسان در حد یک موجود خاکی نیازمند آسایش آب و هوایی تقلیل می یابد. توجه به شرایط اقلیمی یکی از پایه های مهم معماری ایرانی می باشد، اما همه چیز به آن ختم نمی شود. در اینجا مجموعه ای از عوامل گوناگون، که یکی از آن ها اقلیم است دست در دست هم داده و شکل نهایی بنا را می ساخته است. به طوریکه انسان، حضور در یک فضای آسایش دهنده را حس می کند و همزمان در درون آن فضا، پیام های بسیاری را دریافت می کند « (معماریان ، .(49- 52 : 1384

در اغلب نگرش های معماری پایدار، این گونه به نظر می رسد که همچنان نگاه مدرن بیکن حضور دارد. یعنی مدیریت بهره برداری از طبیعت و استثمار آن به گونه ای که نابود نشود و همچنان برای انسان قابل استفاده باقی بماند . پایداری در لغتنامه ها بر حسب دوام و نگهداشت منابع تعریف شده است . توانایی پایدار بودن، مربوط به یک شیوه به دست آوردن یا مصرف یک منبع، بطوری که آن منبع تهی نشود و به طور دائم معیوب نگردد و همچنین مربوط به نوع و روش زندگی که شامل استفاده از روش های پایدار می

× باشد .(Merriam-Webster: 2334)

این معنی و معانی مشابه، که پایداریرا ضرورتاً از دیدگاه انسانی و از موقعیت یک آلت یا وسیله سودمند ارائه می دهد ، مربوط ×می باشد به اینکه چگونه کیفیت زندگی انسان را در حدود ظرفیتهای اکوسیستم های حمایت شونده حفظ کنیم یا بهبود بخشیم
.( Williamson,et al. 2003:9( ×
در حالیکه برابر دانستن پایداری با بیوفیزیکال11 و نادیده گرفتن روابط وابسته مربوط به عادات، طرز زندگی و ارزش های فرهنگی

× صحیح نیست .(Willis, 2000)
در این خط مشی به جای اینکه طبیعت را یک موجود مستقل و بیرونی به حساب آورد که باید ذخیره شود و یا مورد بهره برداری قرار گیرد، می بایست از راه های مختلف طبیعت را درک نمود و با آن ارتباط برقرار کرد. محیط زیست شناسی به طور واضح بخشی از فرهنگ است ... آن، بخشی از روشی است که مردم در حدود آن، جهان و مکانشان را درک می کنند و آن وابسته به محیطی است که احساسات، تفکرات، تفاسیر، دانش ، ، ایدئولوژی و ارزش های مردم را در بر می گیرد. آن، یک روش مخصوص فهم جهان است. همانطور که محیط زیست شناسی برای آنچه مردم انجام می دهند استنباط می شود و در آن تشریح می گردد
.(Milton,1996: 33) ×
خطرات پیش روی انسان معاصر بسیارند؛ برای نمونه می توان به آنچه کریستفر الکساندر12 درباره اش بحث می کند ، اشاره نمود : بیشتر نظرات و پیش بینی ها درباره انفجار جمعیت، مربوط به عوامل اقتصادی، خاصه کمبود مواد غذایی و تمام شدن منابع طبیعی است. اما خطری دیگر و بزرگتر نیز وجود دارد و آن از بین رفتن زیبایی است ... سلامت آدمی به عنوان یکی از موجودات طبیعت، بستگی به تأثیرات کالبدی ، عصبی و احساسی او نسبت به محیط دارد . واژه » با هم بودن« و مفهوم آن را ممکن است زیاد جدی نگیریم اما جدایی روزافزون آدمیان از یکدیگر و از سایر مظاهر حیات در این سیاره، مسأله ای بس جدی است . » اکولوژی« دانشی درباره همین » با هم بودن« اشیاء و عناصر و محیط زیست آنهاست. آدمی موقعیت منطقه ای را که خود از آن برخاسته است چنان تغییر می دهد و این تغییر چندان غیر منطقی و بدون اندیشه است که خود، آینده خود را به خطر می اندازد . در جایی دیگر، الکساندر می گوید اگر بر اثر رشد سریع جمعیت به فرض تأمین غذای همه آنها مقدور باشد و اگر تحت چنین شرایطی آدمی هنوز باقی بماند و به زندگی ادامه دهد، بی تردید به موجود دیگری تبدیل شده است؛ یا موجودی دیگر که دست کم از دیدگاه او قابل قبول نیست . او از ضعف و سستی انسانیت صحبت می کند ( الکساندر،.(7-8 : 1376

×
-3× ساختار شهری پایدار و معیارهای آن

معیارهایی که ساختار شهری پایدار را تشکیل می دهند در هشت دسته کلی قابل تقسیم بندی است. آنچه در رابطه با این معیارها می توان عنوان کرد، این است که برخی از آنها را می توان در بیش از یک عنوان کلی مطرح ساخت و آن رفرضاً به دو یا سه گروه اصلی مرتبط کرد . معیارهای ساختار شهری پایدار شامل هشت دسته معیارهای کالبدی، اجتماعی ، فرهنگی، حمل و نقل و ارتباطات، خدماتی ، اقتصادی ، اداری ، زیست محیطی و انسانی است که در ذیل به تفصیل در مورد آنها توضیحاتی آورده خواهد شد .