بخشی از مقاله
مقدمه
در اکثـر فعالیتهـاي عمرانـی و بخصـوص در امـور سـد سـازي یکـی از مشـکلات عمـده در هنگـام اجـرا و بهـره بـرداري پدیـده لغـزش زمـین مـی باشـد. بـا توجـه بـه حساسـیت سـازه هـایی ماننـد سدها ، بررسی امکـان وقـوع لغزشـها یکـی از مراحـل اصـلی در انتخـاب موقعیـت سـاختگاه سـد و مراحل اجرا و بهره بـرداري اسـت. در سـد سـازي پدیـده هـاي لغـزش بـا توجـه بـه موقعیـت قـرار گیري نسبت به موقعیت سازه قابلیت کاهش عمـر مفیـد سـد و یـا عـدم موفقیـت سـد بـا توجـه بـه پر شدن مخزن و یا حتی تخریب سازه سد را دارا می باشند.
با توجه به اهمیت طـرح سـیاه بیشـه کـه بعنـوان اولـین سـد ونیروگـاه تلمبـه– ذخیـره اي ایـران در حـال احـداث مـی باشـد ، بررسـی دامنـه هـاي ناپایـدار و تـوده هـاي لغزشـی از مراحـل اصـلی مطالعات طرح میباشد.
پهنه بندي خطر زمین لغزش در محدوده حوضه آبریز سد بالایی سیاه بیشه
بـا اسـتفاده از پهنـه بنـدي خطـر زمـین لغـزش و بـا در نظـر گـرفتن عوامـل مـوثر در لغـزش امکـان شناسـایی قسـمتهاي مسـتعد لغـزش حاصـل مـی شـود، کـه در نتیجـه کنتـرل و اسـتفاده از روشـهاي پایدارسـازي بـا توجـه بـه خصوصـیات تـوده هـاي لغزشـی را میسـر مـی سـازد.] پـدرام ، حمیـد ،
[ 1373
پایداري دامنه ها و پدیده هاي لغـزش بـه عوامـل متعـددي بسـتگی دارنـد کـه مـی تـوان بـه عوامـل درونـی و عوامــل بیرونــی اشــاره نمـود. بــا مطالعــات انجــام شـده دو عامــل لیتولــوژي و فاصــله از گســل مهمتــرین فاکتورهــاي کنتــرل کننــده زمــین لغــزش در ناحیــه مــورد مطالعــه تشــخیص داده شدند و شیب دامنه هـا ، فاصـله از محـور جـاده و همچنـین فاصـله از آبراهـه هـا بـه عنـوان عوامـل مـؤثر در لغـزش نیـز در نظرقـرار گرفتنـد. در ایـن تحقیـق بـا توجـه بـه داده هـاي زمـین شناسـی، ساختار شیب دامنـه هـا ، کـاربري زمـین و شـرایط اقلیمـی ، نقشـه پهنـه بنـدي خطـر زمـین لغـزش تهیه گردید و ارزیـابی پایـداري دامنـه هـا در محـدوده حوضـه آبریـز سـد بـالایی سـیاه بیشـه انجـام پذیرفت.
بررسی ویژگیهاي گستره مطالعاتی
-1 موقعیت جغرافیایی
محل اجـراي طـرح سـد و نیروگـاه تلمبـه – ذخیـره اي سـیاه بیشـه در اسـتان مازنـدران در نزدیکـی روستاي سیاه بیشه در 125 کیلومتري شمال تهران قرار دارد.
سد بـالایی سـیاه بیشـه در 10 کیلـومتري شـمال تونـل کنـدوان بـر روي رودخانـه چـالوس در حـال احداث می باشد و محدوده حوضـه آبریـز سـد بـالایی سـیاه بیشـه بـه وسـعت 19 کیلـومتر مربـع در نقشـه هـاي زمـین شناسـی]سـازمان زمـین شناسـی کشـور ، نقشـه هـاي زمـین شناسـی 1:100000
مــرزن آبــاد و 1:250000 آمــل[ و نقشــه توپــوگرافی] ســازمان نقشــه بــرداري ، نقشــه توپــوگرافی
1:50000 گــاجره[ قــرار گرفتــه اســت. ارتفــاع ســاختگاه طــرح بــین 1900 – 2400 متــر از ســطح
دریا و بلندترین نقطه حوزه آبریز 3412 متر از سطح دریا ارتفاع دارد.
موقعیت جغرافیـایی حوضـه آبریـز سـد بـالایی سـیاه بیشـه َ'36 o 9 تـاَ'36 o 13 عـرض شـمالی
وَ'51 o 16 تــا َ'51 o 21 طــول شــرقی مــی باشــد ، منطقــه مــورد مطالعــه در شــکل شــماره 1
ارائه شـده اسـت. اصـلی تـرین راه دسترسـی بـه ناحیـه مـورد مطالعـه جـاده تهـران – چـالوس مـی باشد. ناحیه سیاه بیشـه کـه منطقـه اي مرتفـع مـی باشـد 4 مـاه از سـال کـه شـامل ماههـاي بهمـن ، اســفند ، اردیبهشــت و خــرداد اســت ، داراي بیشــترین بارنــدگی بــوده و طبــق آمارهــاي ســازمان هواشناســی کشــور بــه ترتیــب مــرداد و دي گرمتــرین ( ( +34, 5 و ســردترین ( ( - 27 ماههــاي منطقـه مـی باشـند. میـانگین دمـاي منطقـه بـه 7 درجـه سـانتیگراد مـی رسـد و میـانگین بارنـدگی
1600 میلی متر در سال می باشد.
گونه هاي گیـاهی بـه علـت ارتفـاع زیـاد محـدود بـوده و پراکنـدگی کمـی دارنـد.] شـرکت سـهامی خدمات مهندسی برق – مشانیر ، [1381
126
مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1384
شکل -1 نقشه موقعیت حوضه آبریز سد بالایی سیاه بیشه
127
پهنه بندي خطر زمین لغزش در محدوده حوضه آبریز سد بالایی سیاه بیشه
-2 زمین شناسی:
در ناحیه طرح سیاه بیشـه از نظـر چینـه شناسـی سـازند هـاي بـا سـن کربـونیفر تـا ژوراسـیک قابـل مشــاهده اســت و نهشــته هــاي کــواترنري شــامل مــواد آبرفــت رودخانــه اي و مــواد واریــزه اي در سطح پراکندگی دارند . قـدیمیترین سـنگها بـا توجـه بـه نقشـه هـاي سـازمان زمـین شناسـی مربـوط به پرمین پایینی است.
با توجه به لیتولـوژي منطقـه مـورد بررسـی از نظـر اسـتعداد لغـزش ، سـنگهاي آذریـن مقـاوم تـرین سپس سنگهاي کربناتـه ، توفهـاي کـرج ، سـازند شمشـک و در نهایـت مـارن هـا و گـچ هـا مسـتعد ترین لیتولوژي را براي حرکات لغزشی دارا می باشند.
از نقطــه نظــر تکتــونیکی بــارز تــرین مشخصــه ایــن ناحیــه بریــده شــدن ســریهاي زمــین شناســی بوسیله گسلهاي بسیار تنـد بـا رونـد شـرقی – غربـی اسـت کـه نسـبت بـه یکـدیگر بـالا آمـده و یـا
فرو رفته اند.
غالــب حرکــات تکتــونیکی در ایــن زون ســاختمانی بســیار جــوان اســت و از نــواحی فعــال زمــین سـاختی محسـوب مـی گـردد. بطوریکـه لیتولـوژي بهـم ریختـه و خـرد شـده موجـود در ناحیـه و چـین خوردگیهـاي نـامنظم شـاهد بـر ایـن واقعیـت اسـت. گسـلهاي موجـود در منطقـه داراي رونـد شرقی – غربی است که نسـبت بـه یکـدیگر بـالا آمـده یـا فرورفتـه انـد. گسـلهاي موجـود در ناحیـه شـامل: رانـدگی سـیاه بیشـه ، گسـل دونـا سـیاه بیشـه ، رانـدگی کنـدوان و گسـل وارنگـه رود مـی باشد ولی بـارزترین گسـل موجـود در منطقـه کـه در تقسـیم بنـدي محـدوده سـاختگاه اثـر مسـتقیم
دارد گســل اصــلی مرکــزي اســت ( ( Centeral Main Thrust Fault کــه بــا توجــه بــه آن
محدوده ساختگاه به دو منطقه تقسیم شده است.
-1 منطقه با روند غرب- جنوب -2 منطقه با روند شمال- شرق
گسل مزبـور ناحیـه مـورد مطالعـه را در بخـش شـمال غربـی قطـع مـی نمایـد . امتـداد آن N65W
و شـیب آن 70 Nمـی باشـد. یـک بخـش خـرد شـده بـه ضـخامت 10-15 متـر در رابطـه بـا ایـن گســل در محــدوده ســاختگاه قابــل تشــخیص اســت. دو دســته درزه ، همــراه بــا لایــه بنــدي ناپیوســتگیهاي موجــود در ناحیــه را تشــکیل میدهــد. درزه هــاي طــولی ، شــیب تنــد بــه ســمت جنـوب و درزه هـاي عرضـی داراي شـیب بـه سـمت شـرق یـا غـرب بـا پراکنـدگی تـا 20ْ هسـتند.
گسترش درزه ها بـه ضـخامت لایـه هـا بسـتگی دارد. فواصـل درزه شـدگی هـا بـین 0/2 تـا 10 متـر میباشـد.] گزارشـهاي زمـین شناسـی و حفاریهـاي انجـام شـده در مخـزن سـد بـالایی سـیاه بیشـه ،
[1367
زمین شناسی منطقـه مـورد مطالعـه از دیـدگاه چینـه شناسـی و سـاختارهاي زمـین شناسـی در شـکل شماره 2 ارائه شده است.
