بخشی از مقاله
کاهش هزینه در شهرداری
سال88 هم كم‌كم به انتها نزديك مي‌شود، سالي كه تحت عنوان سال اصلاح الگوي مصرف از سوي مقام معظم رهبري نامگذاري شده، چه‌قدر توانستيم در راستاي تحقق اين شعار گام برداريم؟ شهرداري مشهد يكي از سازمان‌هاي پيشرو در زمينه اصلاح الگوي مصرف است و حركت مناسب در مسير اصلاح الگوي مصرف در تحقق مديريت شهري و از نيازهاي ضروري شهروندان است.
استفاده از فن‌آوري‌هاي نوين، شهرداري الكترونيكي، ايجاد سيستم‌هاي حمل و نقل هوشمند
دستيابي به راهكاريهاي بهبود ترافيك، كاهش مصرف سوخت و آلودگي هوا، مصرف بهينه از طريق بازسازي و ترميم ساختمان‌ها براي جلوگيري از هدررفت انرژي، رعايت مفاد مبحث 19 و استفاده از انرژي تجديدپذير، بهبود سيستم‌هاي حمل و نقل و از رده‌خارج‌كردن خودروهاي فرسوده و پرم
صرف و هزاران آيتم ديگر در شهردراي مشهد كه ليست‌كردن آنها در اين گزارش نمي‌گنجد مي‌تواند تا حدودي اين شعار را تحقق بخشد.
شهرداري مشهد در زمينه‌ي ارتقاي وضعيت زندگي شهروندان با ارائه آموزش‌هاي لازم و فرهنگ‌سازي و اصلاح‌عادات وتغيير باورها و نگرش‌ها و بهبود روش‌ها و اصلاح فرآيندها و اقدامات درون‌سازماني براي تحقق اين شعار نموده است.
در اين گزارش به سراغ حوزه معاونت خدمات شهري و اقداماتي كه طي سال جاري براي تحقق شعار اصلاح الگوي مصرف در حوزه خود پرداخته، مي‌رويم.
معاون خدمات شهري شهرداري مشهد با بيان اينكه اقدامات و عناوين اصلاح الگوي مصرف در اين معاونت به بخش‌هاي مختلفي تقسيم مي‌شود، گفت: يك سري اقدامات در سطح مناطق و در سطح سازمان‌هاي زيرمجموعه اين معاونت صورت گرفته كه به تفكيك به هركدام از آنها اشاره مي‌شود.
كاظمي با اشاره به انجام روش‌هايي كه منجر به كاهش هزينه‌ها و بهبود فعاليت‌ها در
اين معاونت مي‌شود گفت:بازسازی معابر، به كارگيري نيروهاي نظارتي در مناطق، تجميع پيمان‌هاي خدمات شهري و واگذاري پيمان‌ها به صورت 3ساله، كاهش هزينه‌ها از طريق بكارگيري نيروهاي اماني در برخي مناطق، آموزش شهروندان، ارتقاي مكانيزاسيون، نصب GPS روي تمام خودروهاي خدمات شهري، احداث ايستگاه‌هاي مياني خدمات شهري با توجه به احداث محل دفن جديد، واگذاري امور تنظيف، رفت و روب و جمع‌آوري زباله به سازمان پسماند شهري، استقرار خودروهاي سازمان موتوري در مناطق و نواحي شهرداري، الزام صنوف توليدكننده پسماند به نگهدا
ري موقت آنها و ... از جمله آن‌هاست.
وي همچنين با اشاره به انجام روش‌هاي اجرايي كه باعث كاهش هزينه شده گفت: حذف عمليات رفت و روب در روزهاي جمعه در سطح شهر 36ميليارد ريال، كاهش تعداد كارگران پشتيبان خودرو مكانيزه رفت و روب به سطح قابل رفت و روب 6ميليارد ريال، حذف كارگران پاكسازي زمين‌هاي باير در پيمان‌هاي خدمات شهري 2ميليارد ريال، راه‌اندازي ايستگاه مياني سيمي تريلر 4ميليارد ريال، محاسبه هزينه كاهش ناشي از واگذاري حل و امور نگهباني 5ميليا
رد ريال و حذف 2درصد مصوبه شورا با عث كاهش هزينه 5ميليارد ريال شده است.
كاظمي خاطرنشان كرد: در همين راستا انجام رفت و روب روز در ميان در آيلندهاي مياني، كاهش هزينه‌ها در اثر افزايش سرانه رفت و روب به ميزان 15درصد براساس اولويت‌هاي مكاني و محاسبه كاهش هزينه ناشي از حذف يك نوبت رفت و روب مكانيزه در هفته مبل
غ 19ميليارد ريال كاهش هزينه داشته است.
فضاي سبز و سد معبر
در بخش نگهداري فضاي سبز، اقداماتي براي كاهش هزينه و اصلاح الگوي مصرف انجام شده است.
وي گفت: روش‌هاي اجرايي از قبيل كاهش ناشي از آيتمي‌شدن برخي از فعاليت‌هاي نگهداري فضاي سبز، نگهداري چمن، پرچين درختان، كاهش ناشي از كاهش سطوح چمن در مقايسه با گل دائمي و فصلي در 18نقطه، كاهش ناشي از نيروي انتظامي در پارك
ها در سال88 كاهش ناشي از كاربرد لامپ‌هاي كم‌مصرف در پارك بزرگ و تبديل پروژكتورهاي پرمصرف پارك كوهسنگي و پارك ملت به لامپ‌هاي LED و برآورد كاهش ناشي از جايگزيني 50درصد گل فصلي با گل‌هاي دائمي انجام شده است كه در مجموع 13ميليارد ريال باعث كاهش هزينه در اين بخش شده است.
معاونت خدمات شهري خاطرنشان كرد: همچنين براي رفع سدمعبر و كاهش هزينه اقداماتي نيز از جمله تامين 20درصد هزينه‌هاي پيمان از محل اخذ جرائم و زمان‌بندي نيروها براساس ساعات پيك كار در هر منطقه انجام شده است.
آتش‌نشاني
كاظمي گفت: سازمان آتش‌نشاني و خدمات ايمني شهرداري مشهد نيز اقداماتي را براي اصلاح الگوي مصرف در سازمان خود پيگيري مي‌كند.
جمع‌آوري خودروهاي فرسوده كه هزينه نگهداري و تعميرات آنها بالا مي‌باشد و خودروهاي جديد جايگزين شده است، اختصاص خودرويي مشابه امداد خودرو جهت مراجعه به ايستگاه‌ها براي تعمير خدورها كه اين امر باعث كاهش زمان صرف شده جهت رفت و برگشت خودروهاي عملياتي خواهد شد، گازسوز كردن خودروهاي فردا و سواري، نصبت سيستم هوشمند روشنايي فضاهاي عمومي، تهيه آرشيو مناسب از لوازم، مصالح و تجهيزات مورد نياز هر ايستگاه، صرفه‌جويي در آب مصرفي به عنوان ماده اطفايي حريق در عمليات‌ها، استفاده از آب غير شرب شامل آب استخرها، چاه‌ها، استفاده از نيروهاي كارگري در شيفت‌هاي 24ساعت كار و 48ساعت استراحت، واگذاري امور تعمير و نگهداري خودروها و شارژ خاموش‌كننده، پرد
اخت حق اياب و ذهاب به كاركنان به جاي به كارگيري سرويس و واگذاري بازديدهاي اصناف به بخش خصوصي.
بازيافت
سازمان بازيافت و تبديل مواد شهرداري مشهد نيز اجراي بالا، پيگيري موضوع گازسوزكردن خودروهاي بخش اماني، رنگ‌آميزي ديدارها و سقف اتاق كار پرسنل با استفاده از رنگ روشن، كاهش تعداد لامپ‌هاي اضافي در محيط اداري و تعويض و تبديل آنها با لامپ‌هاي كم‌مصرف، تبديل كولرهاي فرسوده با كولرهاي گازي كم مصرف، كاهش توقفات خطوط توليد با هدف كاهش زمان، اجراي سيستم كنترل فيدبك كالاهاي خريداري شده و ... را در سرفصل‌هاي كاري خود قرار داده است.
پارك‌ها
سازمان پارك‌ها و فضاي سبز شهرداري مشهد نيز واگذاري برخي فعاليت هاي سازمان بخش خصوصي، برنامه‌ريزي در جهت واگذاري توليدات فرودگاه به بخش خصوصي، صرفه‌جويي و بهينه‌سازي مصرف آب و سيستم سوخت و روشنايي تهويه، بهره‌برداري از سايت‌هاي پرتال شهرداري به منظور جلوگيري از تردد، كاهش تعداد خودروها... از جمله عناوين مورد استفاده اين سازمان در جهت اصلاح الگوي مصرف بوده است.
ميادين
سازمان ميادين ميوه و تره‌بار و ساماندهي مشاغل شهري نيز
با تعريف ساعاتك اري براي بازارهاي سازمان، واگذاري نظارت بازارهاي سازمان از طريق بخش خصوصي، برنامه‌ريزي درخصوص كاهش هزينه‌هاي مصرفي سازمان به نحوي كه خللي در تحقق اهداف سازمان به وجود نيايد، تعيين تكليف خودروهاي اسقاطي موجود در محل پاركينگ جاده كلات، طراحي بازارهاي سازمان با در نظر گرفتن كمترين مصرف انرژ
ي و انتقال واحد اخذ بهاي خدمات رفع سد معبر به محل صدور مجوز سازمان واقع در كمپ زائر... گام‌هاي بلندي را جهت اصلاح الگوي مصرف در شهرداري مشهد برداشته است.
خدمات موتوري
سازمان خدمات موتوري شهرداري مشهد، بهره‌گيري و جايگزيني خودروهاي چند منظوره تعويض لامپ‌هاي رشته‌اي پر مصرف و جايگزين لامپ‌هاي كم‌مصرف و خاموش نمودن آنها در زمان خروج از محل كار، استفاده از دور كند كولرها و بخاري‌ها، خاموش نمودن سيستم‌هاي كامپيوتري در زمان خروج از محل كار، خاموش‌نمودن وسيله نقليه تحويلي در هنگام عدم نياز،بازديد دوره‌اي مداوم و كنترل آب، روغن خودرو، بهره‌برداري بهينه و استاندارد از خودروهاي تحويلي، استفاده از لوازم يدكي با كيفيت عالي در تعميرات، صرفه‌جويي و مصرف بهينه آب شرب و غير شرب، تاكيد بر آموزش مداوم و مستمر نيروي انساني، ارائه راهكار درخصوص كاهش هزينه‌ها و يا اثربخشي فرآيندها در جهت تداوم و افزايش درآمدهاي سازمان را در دستور كار خود در راستاي شعار اصلاح الگوي مصرف قرار داده است.
فردوس‌ها
واگذاري امور نگهداري و سرويس‌دهي آمبولانس‌ها به بخش خصو
صي، كاهش خودروهاي اماني سازمان و مشخص‌كردن ساعات به كارگيري، كاهش مصرف برق از طريق استفاده از لامپ‌هاي كم‌مصرف و روشنايي محوطه به صورت يك در ميان، كاهش مصرف آب از طريق استفاده از شيرآلات اهرمي كنترل‌كننده، برنامه‌ريزي در جهت توليد گل و گياه از طريق بخش خصوصي و تكشيل كميته خسارت در سازمان به منظور بررسي خس
ارت‌ها و زيان‌هاي وارده، آموزش به پرسنل و پيمانكاران در جهت صرفه‌جويي و رعايت الگوي مصرف، اجرايي نمودن طرح‌هاي مطالعاتي اجراي طرح آبياري قطره‌اي و تصفيه آب و فاضلاب غسالخانه و سرويس‌هاي بهداشتي نيز از جمله عناوين اصلي سازمان فردوس‌ها براي اصلاح الگوي مصرف بوده است.
تصويب‌هاي خدمات شهري
معاون خدمات شهري شهرداري مشهد با بيان اينكه در راستاي تحقق اصلاح الگوي مصرف يك سري لوايح تصويب شده و پيشنهادي حوزه خدمات شهري در جهت افزايش درآمدها و يا كاهش هزينه‌ها صورت گرفت، گفت: 3ساله‌نمودن پيمان‌هاي خدمات شهر
ي، آموزش تخصصي پيمانكاران فضاي سبز، واگذاري پيمان‌هاي نگهداري فضاي سبز به مدت 3سال، آيين‌نامه اجرايي ساماندهي خاك و نخاله‌هاي ساختماني، بهاي خدمات پاكسازي و امحاي پوستر و نوشته تبليغاتي، بهاي خدمات جمع‌آوري و حمل و نقل و نگهدار
ي موارد سدمعبر، دستورالعمل نحوه تعيين بهاي خدمت جمع‌آوري حمل و دفن زباله‌هاي شهري، بهاي خدمات جابه جايي درختان و عوارض و ضوابط قطع درختان، لايحه ارائه تسهيلات و خدمات تشويقي براي مشاركت شهروندان در زمينه توسعه و حفظ فضاي سبز، دريافت بهاي خدمات آتش‌نشاني، بهاي خدمات استفاده از سرويس‌هاي بهداشتي، اخذ بهاي اجاره محل‌هاي نصب تاسيسات شهري، دستورالعمل نحوه ذخيره‌سازي و نگهداري پسماند در مجتمع‌ها و اخذ بهاي خدمات نظارت، لايحه اخذ بهاي خدمات از مشاغل آلاينده و مزاحم در قالب كميسيون بند20 از جمله آنها بوده است.
مديريت هزينه (مديریت راهبردی هزينه): رويكردي است با هدف مديريت و افزايش اثربخشي در استفاده از منابع در اختيار سازمان، به نحوي كه حداكثر منافع حاصل گردد. در اين راستا، هزينه‌ها و مخارج فعاليت‌هايي كه براي سازمان ارزش‌آفرين هستند (هزينه‌ها
ي مثبت)، كاهش نمي‌يابند.
كاهش هزينه(ديدگاه اول):كاهش در به‌کارگیری و مصرف منابع در هر واحد يا هر فرايند و فعاليت، بدون آنكه تأثير منفي يا كاهنده بر كيفيت و عملكرد فعاليت مربوط داشته باشد؛ مشروط بر آنكه هزينه از يك دوره به دوره‌هاي آتي يا ساير واحدها و فرايندها انتق
ال پيدا نكند.
كاهش هزينه (ديدگاه دوم):افزايش كيفيت و عملكرد فعاليت‌هاي واحدها، فرايندها يا فعاليت‌ها، بدون اينكه افزايشي در به‌کارگیری و مصرف منابع رخ دهد؛ يعني به‌کارگیری منابع، ثابت فرض شود.
برخي روش‌هاي كاهش هزينه
1. ساده‌سازی پيچيدگي‌هاي فرایندهای کاری
2. استفاده از طرح‌ها و برنامه‌های مشخص، معین و مدون (برنامه‌ریزی و طراحی صحیح و کارشناسی پیش از اجرا)
3. صرفه‌جویي در مواد، زمان و انرژی و جلوگيري از ضايعات
4. اتخاذ سياست‌هاي صحيح خريد، تهاتر، واگذاري (برون‌سپاری) يا اجرای امانی
5. استفاده از منابع تأمين (خريد يا ساخت) ارزان با كيفيت مورد قبول
6. خرید و حمل به موقع
7. كاهش هزينه خواب موجودي و سرمایه
8. كاهش دوباره‌كاري‌ها و تأخیرها
برخی روش‌های شناسایي پروژه‌هاي كاهش هزينه
1. خريد از منابع ارزان‌تر، تغيير در روش خريد و تغيير در روش پرداخت‌ها، چنانچه منجر به كاهش هزينه شود.
2. پروژه‌هایی كه منجر به كاهش مصرف منابع شود، مشروط بر اينكه از كميت و كيفيت اقلام قابل تحويل و خدمات مورد انتظار كاسته نشود.
3. پروژه‌هایی كه منجر به آزادسازي منابع شود، م
شروط بر اينكه از منبع آزادشده به صورت برنامه‌ريزي‌شده و حساب‌شده استفاده گردد.
4. حذف يا كاهش ضايعات و دوباره‌كاري‌ها، چنانچه منجر به كاهش هزينه يا افزايش بازده شود.
5. پروژه‌هاي تغيير يا اصلاح فرايند، چنانچه منجر به كاهش يا حذف دوباره‌كاري‌ها يا ضايعات و يا افزايش بازده شود.
6. تغيير و اصلاح فرايند (تركيب چند فعالیت، عملیات، فرایند، واحد، سازمان یا اداره) چنانچه منجر به كاهش هزينه يا افزايش بازده شود.
7. تصميم‌گيري‌هاي ساخت، خريد، تهاتر، واگذاری (برون‌سپار
ی) یا اجرای امانی در مورد فعاليت‌ها، برنامه‌ها و خدمات ؛ چنانچه منجر به كاهش هزينه يا افزايش بازده گردد.
8. تغيير در نوع مواد مصرفي (به جهت سهولت فراوري يا تغيير قيمت)، تغيير در طرح و برنامه با هدف ساده‌سازی انجام کار، انعطاف‌پذيري و مدیریت ریسک تصمیم‌ها، سهولت توالي عمليات و فرايندها، در دسترس بودن يا ارزان بودن تكنولوژي مورد نياز
، استفاده مجدد يا مشترك از منابع مصرفی و سرمایه‌ای چنانچه منجر به كاهش هزينه يا افزايش بازده گردند.
9. تغيير در سياست‌هاي خدمت‌رسانی، بهبود روش‌های تأمین و مصرف منابع، چنانچه منجر به كاهش هزينه گردد.
10. حذف مغايرت‌هاي مختلف پروژه‌ها (زمان، هزينه، دامنه و ...) چنانچه منجر به كاهش هزينه گردند.
ايده‌هايي كه جزء پروژه‌هاي کاهش هزینه در نظر گرفته نمی‌شوند:
1. مواردی که باعث کاهش کمیت یا کیفیت خدمات شوند.
2. مواردي كه كاهش هزينه آنها، منجر به انتقال يا افزايش هزينه در ديگر واحدها، فعاليت‌ها و فرايندها شود.
3. مواردي كه منجر به انتقال هزينه به دوره مالی بعد شوند.
4. مواردی كه همسو با اهداف يا برنامه‌هاي راهبردی سازمان نبا
شند؛ منع قانونی داشته باشند و یا به تشخیص خرد جمعی، اجراي آنها به مصلحت نباشد.
5. مواردی كه اندازه‌گيري كاهش هزينه ناشي از اجراي آنها، امكان‌پذير نباشد (نظير تسريع در تهيه گزارش‌ها، تقويت بخش متره و دقت در برآوردها و ...).
لزوم خلاقیت شهرداری ها در تأمین هزینه های شهر
گرچه راه های زیادی برای نیل به اعتماد پایدار شهروندان به مدیران شهری و افزایش مشارکت شهروندان وجود دارد، امّا قطعا مهمترین آنها رعایت بایسته ها و ایفای نقش خلاقیت از سوی شهرداری برای تامین هزینه های شهر است. شهرداری باید به این سمت حرکت کند که با به کارگیری عقلانیت و خلاقیت، تمام بار هزینه های شهر را بر دوش مردم نیاندازد و با طرح راه حلهای جدید و بدیع، همه هزینه های اجرایی شهر را از عوارض دریافتی و مستقیما از سوی مردم تامین نکند.
باید افراد خلّاق و کارآفرین در شهرداری به کار گرفته شوند که از راههای مختلف برای شهرداری ها کسب درآمد بکنند و نیازی نباشد که برای هر مشکلی به صورت مستقیم به خود مردم مراجعه شود.
برای مثال شهرداری هزینه زیادی برای حفظ و نگهداری فضای سبز در س
طح شهر صرف می کند. آیا تا به حال به این اندیشیده شده است که به جای گونه های غیر مثمر، از این فضا برای کشت و کار مثمر بهره گرفته شود. مثلا به جای چمن، سبزیجات مختلف خوراکی کشت شود، یا به جای درخت های بدون میوه و تزیینی از درخت های میوه دار استفاده شود. البته این یک مثال ابتدایی است و دیگرانی باید کارشناسانه تر آن را مطرح کنند.
آب، زمین و کود مورد نیاز این درختان تفاوتی نمی کند، امّا در پایان
سال از راه فروش میوه این درختان یک درآمد معتنابه نصیب شهرداری خواهد شد. با این کار نه تنها هزینه حفظ و نگهداری فضای سبز از دوش شهرداری کم می شود، بلکه برا ی شهرداری درآمدزایی نیز خواهد شد.
یکی دیگر از راه حل ها، ایجاد سامانه های انرژی های نو است. بازیافت فاضلاب شهری و تبدیل آن به بیوگاز یکی از این راه هاست. انرژی های نوین دیگری همچون انرژی خورشیدی و انرژی بادی نیز با یک سرمایه گذاری کوچک اولیه، صرفه جویی عظیمی در هزینه های شهرداری خواهند کرد. فضاهای بزرگ و بکری در اختیار شهرداری مشهد است که می توان از آنها برای تامین انرژی های نو استفاده کرد. خلاقیت هایی از این دست در عرصه های مختلف شهری وجود دارد.
همچنین باید در کاهش هزینه های جاری شهرداری نیز خلاقیت
را در نظر گرفت. مثلاً استفاده از لامپهای LED به جای لامپهای رشته ای که بسیار پرمصرف هستند.
یکی دیگر از مسائل مهم در این عرصه، استفاده از نیروهای متفکر و خلاّق در حوزه هزینه ها و درآمدهای شهرداری مشهد است. این یک سوال اساسی است که شهرداری تا به حال چند بار برای کشف ایده های جدید در خصوص افزایش درآمدها و کاهش هزینه ها در مجموعه شهر مشهد فراخوان برگزار کرده است؟
اگر شهرداری از این ایده ها استقبال کرده و حتی آنها را خریداری نماید و اگر سالی حتی یکی از این ایده ها عملیاتی شود، در طی چند سال، تحولی بزرگ و سرمایه عظیمی برای شهرداری مشهد ایجاد خواهد شد.
ساده ترین راهی که پیش روی شهرداران وجود داشته، فروش یا اجاره اماکن شهرداری و خوردن از جیب شهروندان بوده است، یا اینکه به نوعی تلاش می
کنند از دولت بودجه بگیرند. این درحالی است که بهترین راه ایجاد درآمدهای پایدار و ثابت در کنار اخذ عوارض در مجموعه شهری است.
در این جا ذکر نمونه ای ضروری به نظر می رسد. شهرداری فردوس به جای کاشت درختان غیر مثمر در میادین و بزرگراه ها، به کاشت درخت زیتون که میوه اش چندان برای مردم و رهگذران مطلوبیتی ندارد پرداخته است و سالانه بین ۹ تا ۱۲ تن زیتون از سطح شهر برداشت می کند. یعنی با همان آب، کود و کارگر و با تامین هم
ان میزان فضای سبز برای شهرداری درآمدزایی شده است. حال بیاندیشیم که اگر شهرداری مشهد با چندین برابر وسعت خود نسبت به شهر فردوس دست به چنین اقدامی بزند چه عوایدی نصیب شهرداری خواهد شد؟!
اینها نمونه های کوچکی از راه های درآمدزایی در شهرداری بود. درآمدزایی هایی سالم که به طور مثال نیازی به بورس‌بازی یا دلاّل‌بازی در شهرداری نیست. مهم این رویکرد است که باید به وجود بیاید.
شهرداری باید از ساده ترین و عامیانه ترین راه تامین هزینه های شهر، یعنی گرفتن عوارض از مردم فاصله بگیرد و به سراغ عرصه های خلاقانه تری برود.
متاسفانه اولین راه حلّی که به ذهن مدیران شهری برای تامین بودجه پروژه ها می رسد، افزایش میزان عوارض دریافتی از مردم است. طرح های درآمدزا و یافتن راه حلهایی برای ایجاد درآمدهای پایدار در تامین هزینه ها باید به گونه ای پیش برود که نیازی نباشد برای هر پروژه ای مستقیماً از جیب مردم و به افزایش عوارض مراجعه کرد. و این امر با تنوع بخشیدن به درآمدهای شهری میسر است.
