بخشی از مقاله
اختلالات فیزیولوژیک در میوه مرکبات
امروزه درختان مركبات در هر نقطه‌اي از جهان كه شرايط آب و هواي ايجاب كند، كاشته مي‌شود.
پرورش مركبات در جهان، ساليان دراز به صورت كشت بذري بوده و در نتيجه، تغييرات وسيعي از نظر صفات در بين آنها حاضل شده‌اند و دورگ‌هاي طبيعي فراواني در مركبات ديده مي‌شود. به عنوان مثال مي‌توان به ليمو، گلابي آمل، ليمو خوشه‌اي، توسرخ، ترنج و دبه و امثال آن اشاره نمود كه نتيجه ازدياد جنسي است. اما در قرن 18 با بروز بيماري پوسيدگي طوقه (انگومك) در ايتاليا، پيوند مركبات روي نارنج و ساير پايه‌اي مقاوم به اين بيماري، مرسوم گرديده كه به تدريج با بروز اين بيماري در ساير كشورهاي مركب‌خيز دنيا اين شيوه رواج يافت. از جمله در ايران كه در سال 1297 با از بين رفتن اولين گروه درختان پرتقال عمل پيوند مركبات نيز انجام شد.
بروز سرما و يخبندان شديد در سال 1342 موجب شد تا درجه حرارت به 13- سانتيگراد برسد و خسارت سنگيني را به باغداران شمال كشور وارد سازد. بعد از اين سرمازدگي ارقام خارجي موجود در كشور و همچنين ارقام ديگري كه از يك شركت آمريكايي خريداري شده بودند، در مناطق مركبات‌خيز شمال و جنوب ايران كشت شدند.
در سال 1347 نيز سرماي ديگري در شمال ايران را به وقوع پيوست و به دنبال آن كليه ارقام خارجي به جز سه رقم نارنگي انشو، كلمانتين و پرتقال تامسون ناول از بين رفتند و از آن تاريخ به بعد اين سه رقم به عنوان ارقام انتخابي و اصلي در شمال ايران براي كشت در سطح وسيع تكثير شدند.
توليد مركبات در جهان امروزه از اهميت اقتصادي به سزايي برخوردار بوده، با توليدي حدود 60 ميليون تن و سطح زير كشت حدود 6/1 ميليون هكتار يكي از منابع مهم توليد ثروت، مبادلات تجاري و ايجاد اشتغال در 49 كشور مركبات‌خيز جهان بوده است. امريكا مقام اول توليد مركبات در دنيا را دارا مي‌باشد.
در حال حاضر حدود 30 هزار هكتار از زمين‌هاي ايران زير كشت درختان مركبات است. مناطق عمده كشت مركبات در شمال و جنوب ايران است.
اين نشريه صرفاً به منظور آشنايي با برخي نشانه‌هاي اختلالات فيزيولوژيك ميوه مركبات مي‌باشد.
فهرست مطالب
خسارت ناشي از سرما
چين‌خوردگي ميوه مركبات
پوسيدگي نرم و نرمناك ميوه
پوسيدگي قسمت انتهايي ميوه
شكاف خوردن ميوه
ترك‌هاي سطحي پوست ميوه
ريزش بهاره ميوه
بدشكلي ميوه‌ها
نكروزه شدن گلگاه ميوه مركبات
ابلقي برگ و ميوه مركبات
اختلالات فيزيولوژيك در ميوه
1. خسارت ناشي از سرما (Chilling injury)
بعضي از ميوه‌هاي مركبات وقتي در سرما نگهداري شوند، پوست آن
ها آسيب مي‌بيند. اين حالت را نبايد با خسارت ناشي از يخ‌زدگي كه در دماي زير صفر رخ مي‌دهد، اشتباه گرفت. در اين حالت اغلب روي پوست ميوه‌هاي گريپ‌فروت، ليموترش زخم‌هاي آبكي ظاهر مي‌شود. اين خسارت با نگهداري ميوه در درجه حرارت‌هاي بالاتر قابل پيشگيري است، اما اين كار خطر پوسيدگي ميوه‌ها را افزايش مي‌دهد.
آغشته نمودن ميوه‌ها با موم يا واكس مخصوص و شستشوي آنها با محلول 1-5/1 در هزار بنوميل و تكتو 60 خطر پوسيدگي ميوه‌ها را كاهش مي‌دهد. ميوه ليموترش وقتي با موم پوشيده شود، سرما بيشتر بر آن اثر مي‌كند.
خطر اين خسارت را مي‌توان با پايين آوردن تدريجي حرارت و بالا بردن متناوب آن كاهش داد.
2. چين‌خوردگي ميوه مركبات (Creasing)
چين‌خوردگي ميوه به صورت شيارها و يا يك سري نقوش نامنظم
در روي پوست ديده مي‌شود. اين اختلال در انواع مركبات رخ مي‌دهد و اغلب روي ميوه‌هاي خيلي رسيده ديده مي‌شود. ميوه‌هاي پوست نازك به اين بيماري حساسند. علت اين بيماري را به عمليات قبل از برداشت نسبت مي‌دهند، اما علت آن به طور كامل شناخته نشده است. پاشيدن اسيد جيبرليك قبل از برداشت ميوه در استراليا و آفريقاي جنوبي باعث كاهش اين ناهنجاري شده است.
3. پوسيدگي نرم و نرمناك ميوه
اين عارضه به صورت فساد و پوسيگي نرم و نمناك در ميوه‌هاي روي درخت ظاهر مي‌شود و سبب ريزش ميوه مي‌گردد. اين ناهنجاري فقط در گريپ فروت‌هاي صورتي و قرمز روي درخت و يا آنهايي كه زود برداشت شده‌اند، ديده مي‌شود.
4. پوسيدگي قسمت انتهايي ميوه (Stem-end rind breakdown)
اين اختلالات بيشتر در ميوه‌هاي پرتقال بوجود مي‌آيد و علائم آن
به صورت سياه و پوسيده شده قسمت انتهايي ميوه ظاهر مي‌شود. بيماري اغلب در ميوه‌هاي كوچك و پوست نازك بوجود مي‌آيد. شدت اين عارضه به كمبود رطوبت در ميوه مخصوصاً در مدت بين برداشت تا پوشاندن سطح ميوه با موم مخصوص بستگي دارد.
كاهش زمان بين برداشت تا پوشاندن ميوه‌ها با موم و همچنين تامين رطوبت بالا به جلوگيري از اين عارضه كمك مي‌كند. ميوه‌هاي برداشت شده بايد در سايه قرار گيرند. در موقع حمل و نقل بايد دقت شود تا رطوبت آنها با افزايش گرما كاهش نيابد. در شمال ايران به علت بالا بودن رطوبت نسبي هوا اين عارضه كمتر ديده مي‌شود.
5. شكاف خوردن ميوه (Fruit splitting)
پرتقال‌هاي تاول‌دار، به اين عارضه حساس مي‌باشند. ترك‌خوردگي ميوه معمولاً با تغييرات ناگهاني شرايط آب و هوايي ارتباط دارد. سطح ترك خورده اغلب توسط قارچ‌هاي پني‌سيليوم، آسپرژيلوس، آلترناريا،
فوزاريوم و غيره مورد حمله قرار مي‌گيرد.
علت شكاف خوردگي مي‌تواند مربوط به كمبود آبياري در فصل تابستان باشد.
در مناطقي كه آب با باران تامين مي‌شود، تاخير در ريزش باران باعث شكاف خوردن ميوه‌هاي مركبات مي‌گردد.
درختاني كه ارتفاع نقطه پيوندك آنها پايين است، ميوه‌هايي با پوست غيريكنواخ
ت توليد مي‌كنند كه در اثر خشكي و كم‌آبي زمين، بيشتر در معرض شكاف خوردن مي‌باشند.
آبياري مكرر و ملايم در طول دوره‌هاي خشك و برداشت زود هنگام ميوه‌ها مي‌تواند اين خسرات را كاهش دهد.
6. ترك‌هاي سطحي پوست ميوه
در سطح پوست ميوه بعضي از واريته‌هاي مركبات ترك‌هاي كوچك
و بزرگي ايجاد مي‌شود كه در اثر يك پديده ژنتيكي و ارثي بوده، در حالي كه شكاف خوردگي در ميوه‌هاي مركبات يك پديده فيزيولوژيك است.
در كشور مراكش روي تمام ميوه‌هاي يك واريته از ليموترش و يك واريته از پرتقال محلي اين عارضه ديده شده است.
7. ريزش بهاره ميوه
يك درخت مركبات در شرايط مناسب در صورتي كه رشد كامل
خود را كرده باشد، حدود پنج تا صدهزار شكوفه مي‌دهد. تعداد زيادي از اين شكوفه‌ها پس از ظهور مي‌ريزند و بقيه تبديل به ميوه مي‌شوند. مقداري زيادي از اين ميوه‌ها قبل از اينكه به اندازه فندق شوند، مي‌ريزند. اين ريزش گاهي آنقدر شديد است كه توجه بيننده را به خود جلب مي‌كند. حساسيت درختان نسبت به اين بيماري يكسان نبوده، به طوري كه پرتقال و نارنگي كلمانتين بيش از ساير انواع به اين بيماري مبتلا مي‌شوند. ليمو و دارابي ريزش كمتري را نشان مي‌دهند.
علت اين بيماري را كمي تغذيه در فصل بهار دانسته‌اند. چون در فصل زمستان در اثر بارندگي مقدار زيادي از عناصر غذايي از دسترس ريشه نبات دور مي‌شود. همچنين در بهار درخت به مواد غذايي بيشتري جهت رشد جوانه و گل‌ها احتياج دارد.
8. بدشكلي ميوه‌ها
بدشكلي ميوه‌ها معمولاً روي واريته‌هاي پرتقال و ندرتاً
روي ليموترش و گريپ‌فروت مشاهده مي‌گردد، اما هيچگاه روي نارنگي ديده نشده است.
روي واريته والنسيا، كه پرتقال معروفي است، تظاهر اين بيماري بيش از ساير واريته‌ها به چشم مي‌خورد. اين نوع ميوه‌ها در سطح خارجي پوست خود داراي فرورفتگي‌هاي شيار مانند مي‌شوند. اين برجستگي‌ها معمولاً حاوي رنگ طبيعي نبوده، كمي روشن‌تر و يا پررنگ‌ترند. در بدشكلي‌هاي حاد، ميوه‌ها عميقاً شياردار مي‌گردند، به طوري كه در بعضي از آنها ميوه تقسيمات جانبي پيدا كرده، داراي قوز يا زگيل مي‌شود.
نكته قابل توجه اين است كه چنين ميوه‌هايي ممكن است در هر سال روي درخت ديده نشود.
نكروزه شدن گلگاه ميوه مركبات، يك عارضه فيزيولوژيكي است كه عموميت نداشته، در بعضي از انواع ليمو ديده مي‌شود. روي ليموترش خسارتش كمتر است.
اين عارضه ابتدا به صورت نقطه كوچك در ناحيه گلگاه ميوه ظاهر مي‌شود و كم‌كم توسعه مي‌بابد و رنگ آن زرد مايل به خاكستري مي‌گرد و سفت و سخت مي‌شود. بيماري از نظر ايجاد خسارت مهم نيست و مبارزه با آن ضروري به نظر نمي‌رسد.
10. ابلقي برگ و ميوه مركبات
ابلقي مركبات دو نوع است: يكي ابلقي كه منشاء ويروسي
دارد و ديگري ابلقي ژنتيكي است كه خود به دو نوع تقسيم مي‌گردد.
نوع اول روي برگ‌ها ظاهر مي‌شود، در روي ميوه علائمي ايجاد نمي‌كند.
نوع دوم باعث پيچيدگي برگ مي‌شود و در روي ميوه‌هاي نارس نيز لكه‌هاي سبز با متن زرد و بالعكس ايجاد مي‌كند.
علاوه بر دو نوع ابلقي فوق‌الذكر، نوع ديگري از ابلقي ناشي از تاثير شرايط اقليمي وجود دارد كه معمولاً در اوايل بهار در باغات مركبات‌خيز حوزه مديترانه و سواحل بحر خزر، روي برگ‌هاي تازه روييده نهال‌هاي جوان ديده مي‌شود و سپس محو مي‌گردد.
ابلقي ويروسي و همچنين ابلقي ژنتيكي از طريق پيوند انتقال مي‌يابد. بنابراين بايد دقت شود تا پيوندك‌ها از پايه كاملاً سالم تهيه شوند.
منبع:
الهي‌نيا، دكتر سيدعلي.1383. بيماري درختان ميوه و برخي از گياهان باغي و روش‌هاي مبارزه با آنها. انتشتارات دانشگاه گيلان. نشر دانشگاه گيلان.
